PEDAGOGIZACJA RODZICÓW
Partnerstwo i dialog są wyznacznikiem równości i współpracy pomiędzy ludźmi. Powinny więc stanowić elementarne ogniwo łączące dwie, tak ważne w wychowaniu dzieci i młodzieży, grupy: rodziców i nauczycieli. Nadrzędnym celem obu stron jest szeroko pojęte "dobro dziecka i jego wszechstronny rozwój". Problem jednak tkwi w szczegółach, czyli w tym, co każdy rodzic i nauczyciel rozumie pod pojęciem "dobra ". Różne są przecież poglądy rodziców na sprawy wychowania, różny system wartości przekazywanych młodym ludziom oraz różne oczekiwania względem dzieci. Nie zawsze są one zgodne z światopoglądem nauczyciela. Rodzi to trudną sytuację, w której cele stawiane przez szkołę nie pokrywają się z wartościami cenionymi przez rodziców lub tych, którzy układają programy szkolne. Sytuacja taka może doprowadzić do konfliktów światopoglądowych u dziecka i zaburzyć jego prawidłowy rozwój.
Ważnym zadaniem stojącym przed nauczycielem - wychowawcą, pedagogiem jest, oprócz poznania wychowanków, poznanie ich środowiska rodzinnego. Wiedza ta pozwala na łatwiejsze wyłapanie nieprawidłowości i przyjęcie właściwego sposobu oddziaływań pedagogicznych zarówno na dzieci jak i ich rodziców. Ważnym czynnikiem korygowania negatywnych zachowań czy uświadamiania rodzicom pewnych spraw związanych z wychowaniem jest ich pedagogizacja.
W literaturze przedmiotu odnajdujemy kilka wyjaśnień dotyczących terminu pedagogizacji rodziców. W myśl jednego z nich pedagogizacja rodziców, jest to działalność zmierzająca do stałego wzbogacania posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy pedagogicznej o elementy naukowej wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży. Tak pojmowana pedagogizacja powinna dotyczyć przede wszystkim problematyki wychowawczej, ale także innych aspektów funkcjonowania rodziny, jak np. zagadnień prawnych, zdrowotnych czy społecznych. Dzięki szeroko zakrojonej pedagogizacji wiedza rodziców może się także wzbogacić o wiadomości dotyczące higieny, genetyki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, socjologii, ekonomii oraz medycyny.
Zdaniem Stanisława Kawuli celem pedagogizacji jest bezpośrednia i pośrednia pomoc rodzicom w ich oddziaływaniach wychowawczych dzięki podniesieniu stopnia ich refleksyjności, wzbogaceniu świadomości pedagogicznej i przez to poprawnie funkcjonowania rodziny. Ważnym zadaniem pedagogizacji jest również kształcenie kultury pedagogicznej rodziców i innych osób zaangażowanych w proces wychowania.
Irena Jundziłł, analizując model kultury pedagogicznej rodziców, dostrzega w niej wyraźną przewagę elementów emocjonalnych nad intelektualnymi i behawioralnymi. Taka sytuacja sprzyja popełnianiu przez rodziców wielu typowych błędów wychowawczych wynikających z nieznajomości potrzeb dziecka, praw rządzących jego rozwojem psychofizycznym i braku świadomości własnej roli w procesie wychowawczym. Autorka podkreśla, że podstawy wiedzy psychopedagogicznej są niezbędnym elementem intelektualnym kultury pedagogicznej rodziców i przyczyniają się zasadniczo do budowania właściwej atmosfery wychowawczej w rodzinie. Źródłem wiedzy dla rodziców w tym zakresie są: literatura popularnonaukowa, specjalistyczne czasopisma, poradniki, programy telewizyjne i audycje radiowe. Fachowych porad udzielają poradnie psychologiczno-pedagogiczne, pedagodzy szkolni i wychowawcy klasowi. To właśnie szkoła na skutek bezpośredniej formy kontaktów z rodzicami może wpływać na podniesienie jakości wychowania w rodzinie i poprawę sytuacji dziecka zarówno w domu, jak i w szkole.
Szkoła powinna uczyć nie tylko, jak żyć, ale i jak zmieniać życie. To ambitne zadanie szkoła może realizować jedynie we właściwej współpracy z rodzicami uczniów. Główne formy tej współpracy można ogólnie podzielić na:
zinstytucjonalizowane: komitet rodzicielski i rady klasowe,
doraźne, takie jak: zebrania ogólnoszkolne, zebrania klasowe, rozmowy indywidualne nauczycieli z rodzicami, wywiadówki, dni otwarte szkoły, kontakty korespondencyjne i telefoniczne, uroczystości i imprezy szkolne, wizyty domowe.
Pedagogizacja rodziców stanowi specyficzną formą współpracy szkoły z domem rodzinnym ucznia. Szkoła w ramach pedagogizacji może organizować odczyty, prelekcje, pokazy filmów, spotkania z zaproszonymi gośćmi i propagować fachową literaturę przedmiotu. Pedagogizacja rodziców powinna się odbywać także podczas spotkań rodziców z wychowawcą klasowym, który ma służyć kompetentną radą dotyczącą rozwiązywania problemów dydaktyczno-wychowawczych konkretnego ucznia. Jednak, co przykre praktyka szkolna nie zawsze się pokrywa z założeniami teoretycznymi. Nie zawsze też szkoła stwarza odpowiednie warunki do prowadzenia prawidłowej pedagogizacji rodziców.
Pedagogizacja rodziców nie jest i nie powinna być sprawą tylko pedagoga szkolnego, czy też pojedynczego nauczyciela - wychowawcy, a niestety często tak się zdarza, iż chcący działać pedagog pozostawiony jest sam sobie. Brakuje mu wsparcia ze strony dyrekcji szkoły lub grona pedagogicznego. Nauczyciel - innowator często zdany jest wyłącznie na siebie oraz skazany na pokonywanie takich barier, jak: szkolny schematyzm w urządzaniu limitowanych czasowo wywiadówek, niechęć ze strony pracowników szkoły do świadczenia czegokolwiek rodzicom, a ogólnie - traktowanie z rezerwą wszelkich inicjatyw wykraczających poza szkolną rutynę i nieuznawanie rodziców za równorzędnych partnerów dialogu wychowawczego.
A przecież pedagogizacja rodziców jest jednym z zadań szkoły jako instytucji oświatowej.
Szkoła z racji swych funkcji dydaktycznych i wychowawczo - opiekuńczych powinna być stroną inicjująca właściwą współpracę z rodzicami uczniów, także tymi, którzy nie wykazują zainteresowania szkolnym życiem.
Szczególnie trudne zadanie stoi zatem przed pedagogiem starającym się nakłonić do współpracy rodziców przejawiających wrogi stosunek do szkoły i nauczycieli. Działania te wymagają dużego taktu pedagogicznego i przemyślanego postępowania.
Równie często spotykaną dziś postawą rodziców jest zagubienie, bezsilność oraz bezradność wobec problemów dziecka i własnej rodziny. Rodzicom brakuje nieraz elementarnej wiedzy na temat procesu wychowania i trudno jest im dostrzec związek trudności dziecka z niewłaściwą sytuacją rodzinną. Nie zawsze też znają w dostatecznym stopniu swoje dziecko, jego zainteresowania, potrzeby, problemy, przeżycia czy kontakty ze środowiskiem pozarodzinnym. Znanym ogólnie zjawiskiem socjologicznym jest niewystarczający i mało efektywny wychowawczo kontakt pokolenia współczesnych rodziców z ich dorastającymi dziećmi. Więzi rodzinne w większości rodzin mają charakter bardziej formalny, powierzchowny i zewnętrzny, a coraz mniej prawdziwie głęboki, emocjonalny i autentyczny.
Złożona rzeczywistość społeczna, w której żyjemy, wymaga intensyfikacji działań szkoły w zakresie pedagogizacji dorosłych. Analiza przedmiotu skłania do refleksji, zaś temat pedagogizacji rodziców pozwala na sformułowanie kilku uogólnień:
Ważnym zadaniem dyrektorów szkół powinno się stać stworzenie odpowiednich warunków organizacyjnych do realizowanej systemowo i opracowanej wspólnie z radą pedagogiczną pedagogizacji rodziców.
Pedagogizacja rodziców powinna być prowadzona w sposób nowoczesny i atrakcyjny dla nich. Poruszana problematyka powinna odpowiadać zainteresowaniom i potrzebom edukacyjnym rodziców oraz uwzględniać problemy wychowawcze występujące w danym środowisku szkolnym.
Rodziców powinien pedagogizować nie tylko pedagog szkolny poprzez różne formy działań, ale także nauczyciel wychowawca, który ma najczęstszy kontakt z rodzicami i powinien im służyć pomocą w rozwiązywaniu problemów dydaktyczno-wychowawczych.
Pedagogizację należy rozumieć nie jako przekazywanie wiedzy ex cathedra, ale jako okazję do wymiany informacji o dziecku i wspólnego poszukiwania rozwiązań problemów wychowawczych. Takie rozumienie pedagogizacji wymaga odejścia od dotychczasowej rutyny szkolnej i potraktowania rodziców uczniów jak rzeczywistych partnerów.
Rodziców należy umiejętnie aktywizować do współpracy ze szkołą i korzystania z różnych oferowanych im form pedagogizacji, które powinny się stać stałym elementem życia szkolnego.
Pedagogizacją należy objąć również nauczycieli, aby poszerzać ich wiedzę psychopedagogiczną i pomóc im w poprawie relacji interpersonalnych z rodzicami i uczniami.
Myślę, iż przy tym wszystkim należy podkreślić znaczenie empatii, zrozumienia i zaufania dla kształtowania wzajemnych relacji nauczycieli i rodziców; ważne jest przełamywanie barier i schematyzmu myślenia, które utrudniają porozumienie i współdziałanie szkoły i domu w procesie wychowawczym. Zamiast ciągle zarzucać rodzicom złą wolę i lekceważenie obowiązków, warto poświęcić uwagę przyczynom, dlaczego tak się dzieje i próbować zaradzić temu w miarę swoich możliwości. Można przecież na spotkaniach przekazywać rodzicom oprócz spisu ocen i negatywnych uwag o uczniu także elementy wiedzy psychopedagogicznej, aby mogli lepiej rozumieć własne dzieci i umiejętnie na nie wpływać. Moim zdaniem kierunek zmian we współczesnej szkole wymaga również innego pojmowania miejsca i roli pedagoga. Jak pisze Janusz Lenkiewicz, należy się skoncentrować nie tyle na działalności naprawczej, co na prewencji i promocji. Warunkiem jest przejście do pomocy dorosłym - rodzicom, wychowawcom i nauczycielom - we wspólnej trosce o wychowanie dzieci.
Pamiętając o tym, iż aby wychowanie przyniosło oczekiwane rezultaty, oddziaływania na dzieci i ich rodziców muszą być stałe i systematyczne. Muszą być jednocześnie przepełnione autentyczną życzliwością i szacunkiem, ale również cechować się konsekwencją i stawianiem wymagań.
Wszyscy, którzy mają świadomość, że przyszłość rodziny, narodu i społeczeństw zależy od wychowania młodzieży, powinni dołożyć wszelkich starań, aby ten proces zakończył się sukcesem.
Uważam, że pedagogizacja rodziców to bardzo ważny element osiągnięcia założonych celów. W tym coraz bardziej zabieganym świecie, gdzie coraz więcej jest rodzin niepełnych, wzrasta poziom ubóstwa oraz przybywa rodzin niewydolnych wychowawczo, jak również biorąc pod uwagę oczekiwania rodziców wobec szkoły, PEDAGOGIZACJA staje się koniecznością i potrzebą.
Jednocześnie świadoma jestem tego, że pedagogizacją powinny zająć się również i inne instytucje oświatowe ( np. poradnie pedagogiczno - psychologiczne ), jednak ze względu na ograniczone kontakty tychże instytucji z rodzicami, realizacji podstawowych zadań z zakresu pedagogizacji rodziców dopatruję się w placówce jaką jest szkoła. To właśnie w niej rodzice mogą, a przynajmniej powinni poszerzyć swą wiedzę związana z tematyką np.:
typowych błędów wychowawczych oraz ich wpływu na psychikę dziecka,
przyczyn i sposobów zapobiegania agresji dziecka,
unikania rywalizacji między dziećmi w rodzinie (elementy metody T. Gordona),
organizowania czasu wolnego,
szkodliwego wpływ telewizji, komputera na rozwój osobowy,
przyczyn i sposobów zapobiegania niepowodzeniom szkolnym,
rozwijania motywacji do nauki,
sposobów rozwiązywania konfliktów w rodzinie itp.
Nie w każdym przypadku szkoła kojarzyć się winna ze schematami, etykietowaniem i mało przyjaznym środowiskiem współpracy dla rodziców. Uważam, iż większa motywacja zarówno ze strony rodziców, jak i nauczycieli do organizowania i uczestnictwa we wspólnych spotkaniach edukacyjnych przyczyniać się może do zmiany negatywnego wizerunku współczesnej szkoły. Jak to potocznie się ujmuje „ wystarczy tylko chcieć”, by „coś” stało się możliwe, z drugiej zaś strony „dla chcącego nic trudnego”.
Podsumowując moje powyższe rozważania chciałabym zauważyć, iż pedagogizację powinno rozpocząć się nieco wcześniej, tzn. nim jeszcze dana osoba stanie się ojcem, czy matką. Jednak wtedy byłaby to pedagogizacja dotycząca przyszłego rodzicielstwa, a nie tak brzmi temat tejże pracy. Dlatego też w powyższym opracowaniu poruszyłam jedynie wątek dotyczący działań względem „obecnych”, „aktualnych” rodziców realizowany we współczesnym świecie przede wszystkim przez instytucję jaką jest szkoła.
BIBLIOGRAFIA:
S. Kawula, "Pedagogizacja rodziców" [w:] Encyklopedia pedagogiczna pod red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993.
I. Jundziłł, Rola zawodowa pedagoga szkolnego, WSiP, Warszawa 1980.
L. Krzętowska, "Współpraca szkoły ze środowiskiem rodzinnym i lokalnym", [w:] Kierunki rozwoju współczesnej pedagogiki opiekuńczej i specjalnej, pod red. J. Stochmiałka, Instytut Pedagogiki Społecznej WSP w Częstochowie 8/1995.
J. Lenkiewicz, "Miejsce i rola pedagoga w szkole", "Edukacja i Dialog", 8/95.
Opracowała: Agnieszka Puk
Katowice 2004
6