POMIAR I OBSERWACJA TĘTNA

TĘTNO- Spowodowane przez skurcz serca wyczuwalne uderzenie o ścianę naczynia fali krwi, która przepłynęła przez układ tętniczy.

Tętno wyczuwa się tam, gdzie tętnice przebiegają powierzchownie i gdzie można docisnąć je do twardych struktur tkankowych.

Pomiaru tętna dokonujemy w celu wykrycia zaburzeń w zakresie liczby (częstości), napięcia (siły), miarowości (rytmu) tętna.

Pomiar tętna

Polega na ocenie falistego ruchu tętnic powstającego zależnie od skurczów serca i elastyczności ścian naczynia.

Jest badaniem diagnostycznym, którego celem jest wykrycie zaburzeń w zakresie liczby (częstotliwości), rytmu (miarowości) i napięcia (siły) tętna.

METODY BADANIA TĘTNA

• Metoda palpacyjna

• Za pomocą stetoskopu osłuchując czynność serca

• Po podłączeniu chorego do aparatury monitorującej, np. do kardiomonitora

MIEJSCA BADANIA TĘTNA

• Typowym miejscem badania tętna jest tętnica promieniowa

• W stanach nagłych tętno bada się na dużych tętnicach

• Szyjnej

• Udowej

• Ramiennej

• Nad koniuszkiem serca

• W zaburzeniach krążenia obwodowego tętno bada się na tętnicach:

• Grzbietowej stopy

• Podkolanowej

• Piszczelowej tylnej

Pomiar tętna na tętnicy

• Promieniowej- w linii kciuka, 2 cm poniżej kłębu kciuka

• Szyjnej- wzdłuż przyśrodkowej krawędzi mięśnia mostkowo- obojczykowo-sutkowego, opuszkami palców 2, 3, 4 uciska się lekko ku grzbietowi okolicę leżącą w dolnej części szyi

• Udowa- punkt poniżej więzadła pachwinowego, w połowie odległości pomiędzy kolcem biodrowym przednim a spojeniem łonowym

• Podkolanowa- zgięcie kończyny w stawie kolanowym, mocne uciśnięcie w punkcie leżącym nieco w bok od linii pośrodkowej dołu podkolanowego

• Grzbietowa stopy- okolica nieco w bok od ścięgna prostownika palucha

• Piszczelowa tylna- linia nieco niżej od przyśrodkowej kostki

Koniuszek serca- przy tętnie niemiarowym należy przez 1 minutę jednocześnie słuchać czynności serca w miejscu uderzenia koniuszkowego serca i badać tętno na wybranej tętnicy obwodowej w celu wykrycia deficytu tętna (częstość tętna mniejsza niż liczona w tym samym czasie akcja serca)

Prawidłowe tętno charakteryzuje siła i miarowość, czyli wszystkie uderzenia mają jednakową siłę, a przerwy między nimi są równe. Napięcie prawidłowe jest wtedy, gdy puls w naczyniu tętniczym jest dobrze wyczuwalny, przy czym tętnica jest elastyczna.

CZYNNIKI POWODUJĄCE WAROST TĘTNA

• FIZJOLOGICZNIE

• Wiek, stany emocjonalne, wysiłek fizyczny, spożycie alkoholu, nikotyna u młodych ludzi.

• PATOLOGICZNIE

• Choroby gorączkowe (wzrost temperatury o 1 stopień Celsjusza odpowiada wzrostowi tętna o 10-20 uderzeń na minutę)

• Choroby serca (niewydolność krążenia)

• Hipowolemia (utrata krwi, odwodnienie)

• Histeria

• Choroby przebiegające ze zwiększeniem przemiany materii

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZWOLNIENIE TĘTNA

• FIZJOLOGICZNIE

• Sen, pozycja leżąca, u sportowców.

• PATOLOGICZNIE

• Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe

• Zatrucia pochodzenia wewnętrznego (mocznica)

• Zatrucia pochodzenia zewnętrznego (grzyby)

• Hipotermia (obniżenie centralnej temp. ciała)

CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE NIEMIAROWOŚĆ TĘTNA

• Przyspieszenie lub zwolnienie oddychania

• Zmęczenie, nadużywanie kawy, alkoholu

• Uszkodzenie mięśnia sercowego

Napięcie tętna uwarunkowane jest stanem naczyń krwionośnych i ilością krążącej krwi.

BŁĘDY TECHNICZNE PODCZAS POMIARU

• Niewłaściwe ułożenie opuszek palców nad tętnicą

• Wyczucie własnego tętna przez osobę badającą

• Krótki czas badania, niepozwalający na wykrycie niemiarowości

• Niedokładne określenie czasu pomiaru

OCENA TĘTNA

Szybkość tętna mierzymy przez 15 sekund, uzyskany w ten sposób wynik mnożymy przez cztery.

Zwolnienie czynności serca poniżej 60 uderzeń/min. to bradykardia, a przyspieszenie czynności serca powyżej 100 uderzeń/min. to tachykardia.

Tętno prawidłowe- jest miarowe, co oznacza, że wszystkie uderzenia mają jednakową siłę, przerwy między uderzeniami też są równe.

Aby ocenić miarowość tętna, wskazane jest badanie przez 1 minutę.

Ocena miarowości tętna:

Arytmia- tętno niemiarowe.

Tachyarytmia- tętno przyspieszone i niemiarowe

Bradyarytmia- tętno zwolnione i niemiarowe

• Częstoskurcz napadowy- przyspieszenie czynności pracy serca powyżej 160 uderzeń/minutę, z reguły rozpoczyna się nagle, trwa od kilku minut do kilku dni i nagle ustępuje

• Niemiarowość ekstrasystoliczna (skurcze dodatkowe) - polega na dodatkowym skurczu serca, zanim skończy się faza rozkurczu; może powtarzać się np. po każdym drugim skurczu serca, jako tętno bliźniacze w zatruciu naparstnicą; skurcze dodatkowe mogą też pojawiać się nieregularnie

Niemiarowość całkowita- jest niemiarowym pojawieniem się fali tętna. Wyczuwa się uderzenia o bardzo nierównej sile i w różnych odstępach czasu. Prawie zawsze świadczy o uszkodzeniu mięśnia sercowego.

Deficyt tętna- częstość tętna w czasie 1 minuty jest mniejsza niż liczona w tym czasie częstość pracy serca, co wynika z braku efektu mechanicznego niektórych skurczów w migotaniu przedsionków, w dodatkowych pobudzeniach komorowych

Tętno wypadające- regularne wypadanie jednego uderzenia tętna, np., co 4 lub 5 skurczów serca, występuje po zmęczeniu, nadużyciu kawy, nikotyny, alkoholu

Niemiarowość oddechowa- polega na okresowym przyspieszaniu i zwalnianiu akcji serca zależnie od wdechu i wydechu. Przy wstrzymaniu oddechu niemiarowość znika. Nie jest objawem patologicznym.

Ocena tętna- częstotliwość

• Tachykardia- przyspieszenie czynności serca u osoby dorosłej powyżej 100 uderzeń/ minutę (gorączka, krwotok, odwodnienie, niewydolność krążenia, nadczynność tarczycy)

• Bradykardia- zwolnienie czynności serca u osoby dorosłej poniżej 60 udzerzeń/ minutę (niedoczynność tarczycy, mocznica, zatrucie grzybami, guzy mózgu, hipotermia, w czasie działania leków np. preparatów naparstnicy

Ocena tętna- amplitudy (czasu trwania fali skurczowej serca)

• Tętno twarde, drutowate- wyczuwa się mocno pod palcami (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca)

• Tętno chybkie i duże- charakteryzuje się bardzo krótkim okresem wyczuwalności pod palcami, pojawia się przy dużej różnicy między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym (niedomykalność zastawki aorty)

• Tętno małe i leniwe- charakteryzuje się małą amplitudą, najlepiej oceniać je na tętnicy szyjnej (zwężenie zastawki aorty)

• Tętno nitkowate- jest szybkie, słabo wypełnione, słabo napięte, ledwo wyczuwalne pod palcami (wstrząs, tamponada serca)

Ocena tętna- amplitudy (czasu trwania fali skurczowej serca)

• Tętno hipokinetyczne- ma małą amplitudę, choć może narastać szybko, związane jest ze zmniejszoną objętością wyrzutową lewej komory, upośledzeniem odpływu z lewej komory, wzrostem oporu naczyniowego obwodowego (niewydolność serca)

• Tętno hiperkinetyczne- związane ze zwiększonym rzutem serca przy zmniejszonym oporze naczyń obwodowych (niedomykalność zastawki aorty)

Innomiarowość- polega na dodatkowym skurczu serca, zanim skończy się faza rozkurczu. \uderzenie dodatkowe może pojawiać się co kilka uderzeń.

Skurcze dodatkowe mogą pojawiać się nieregularnie i być spowodowane uszkodzeniem mięśnia sercowego jak i nadmierną pobudliwością u ludzi z „nerwicami”

Wskazania do pomiaru

• U każdego chorego hospitalizowanego, dwa razy dziennie, równocześnie z pomiarem temperatury.

• W przypadku zmiany stanu chorego, np. wystąpienia zaburzeń krążeniowo- oddechowych.

• Przed podaniem niektórych leków, np. glikozydów nasercowych.

Kto może dokonać pomiaru?

• Lekarz, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny, opiekun medyczny, każdy pacjent po odpowiednim przeszkoleniu.

POMIAR TĘTNA

• Czynności przygotowawcze

• Dokonującego pomiaru (umycie rąk, ustalenie wskazań do wykonania pomiaru)

• Przygotowanie sprzętu i otoczenia (zegarek z sekundnikiem lub stoper, słuchawki lekarskie, zapewnienie ciszy na sali)

• Przygotowanie pacjenta (poinformowanie o sposobie pomiaru, uzyskanie zgody, zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji, zalecenie odpoczynku przed badaniem)

• Czynności właściwe

• Opuszkami palców 2, 3, 4 lekkie uciskanie na tętnicę

• Kciuk badającego poza polem badanej tętnicy

• Jeżeli tętno jest dobrze wyczuwalne i miarowe, liczenie uderzeń przez 15 sekund i mnożenie wyniku przez 4

• Jeżeli wykryto zaburzenie rytmu, należy liczyć uderzenia serca przez minutę

• Określenie szybkości, napięcia i ewentualnego typu niemiarowości

• Osłuchiwanie czynności serca słuchawką w miejscu uderzenia koniuszkowego serca, tj. V przestrzeń międzyżebrowa w linii środkowo obojczykowej lewej z jednoczesnym badaniem tętna na wybranej tętnicy obwodowej w celu wykrycia deficytu tętna

• Czynności końcowe

• Odkażenie lejka lub membrany stetoskopu

• Higieniczne mycie rąk

• Udokumentowanie wyniku pomiaru

• Zgłoszenie wykrytych nieprawidłowości

Czynności

• Ustalenie wskazań do wykonania pomiaru

• Poinformowanie o celu i przebiegu badania

• Poinformowanie pacjenta o konieczności odpoczynku przez 15 minut po wysiłku lub przeżyciach emocjonalnych, o unikaniu przed pomiarem tętna spożycia alkoholu i palenia papierosów

• Zapewnienie ciszy w czasie pomiaru

• Higieniczne umycie rąk i założenie rękawiczek jednorazowego użytku

• Ułożenie chorego w pozycji siedzącej lub leżącej

• Przeprowadzenie pierwszego badania tętna na prawym i lewym przedramieniu

• Przeprowadzenie, jeśli to możliwe, pomiaru tętna w tym samym czasie

• Położenie palców:

• 2- wskazującego

• 3- środkowego

• 4- serdecznego

Prawej ręki na tętnicy i po jej wyczuciu lekki uciśnięcie równolegle do jej przebiegu poniżej kości (mięśnia)

• Policzenie liczby uderzeń tętna przez 15 sekund oraz zaobserwowanie pozostałych cech tętna; pomnożenie uzyskanej liczby tętna przez cztery

• Higieniczne umycie rąk

• Dezynfekcja lejka lub membrany stetoskopu

• Zapisanie wyniku pomiaru w dokumentacji chorego

• Zgłoszenie odchyleń od normy

2