PEDAGOGIKA KULTURY
Pedagogika kultury ma bogatą tradycję sięgającą starożytności. Jest zakorzeniona w greckiej paidei, co oznaczało wychowanie. Potem rozwinęło zakres i zaczęło znaczyć tyle, co wyższa forma działalności wychowawczej oraz kształtowanie społeczeństwa przez kontakt z dobrami kultury. Rzymianie natomiast określali to mianem humanitas, co oznaczało wpajanie człowiekowi wartości, które pomogą mu uświadomić jego potrzeby.
Rodowód pedagogiki kultury jako określonego nurtu pedagogicznego sięga XIX w, a zapoczątkowany został w Niemczech. Według tamtejszych pedagogów przedmiotem pedagogiki kultury jest proces kształcenia oparty na spotkaniu jednostki ludzkiej z dobrami kultury, co prowadzi do interioryzacji prezentowanych w nich wartości i wzbogacania sił duchowych człowieka oraz tworzeniu nowych wartości. Rozumiana jest zatem jako pedagogika wyższej duchowości, podejmuje zagadnienia istoty świata, istoty człowieka oraz jego roli w świecie. Akcentuje duchową stronę jednostki oraz stwarza dla niej odrębne środowisko, którym jest kultura, rządząca się innymi prawami niż nauki ścisłe.
Głównymi przedstawicielami pedagogiki kultury byli:
George W. F. Hegel (1770-1831) - opracował teorię rozwoju ducha, która mówi, że świat duchowy nie może być spostrzegany ale powinien być rozumiany. Pozawala zaspokoić dążenie ludzkości do prawdy a tym samym poznać uniwersalny mechanizm każdego rozwoju
Wilhelm Ch. L. Dilthey (1833-1911) - w swoich rozważaniach łączy hermeneutykę Schleiermachera z obiektywistyczną filozofią Hegla. Punktem wyjścia filozofii uczynił samego człowieka, całość życia i ludzkie doświadczenie. Nie można redukować człowieka do jednego aspektu jego życia czy jeden aspekt pominąć, lecz należy ujmować człowieka całościowo, gdyż wszystkie wymiary jego życia kumulują się w szeroko pojętą duchowość. Opowiadał się za naukami humanistycznymi
jako prawdziwymi i zasadniczo różnymi od nauk przyrodniczych, ponieważ poznanie humanistyczne pomaga w pełni odtworzyć i zrozumieć przeżycia ludzkie, które są źródłem wiedzy o rzeczywistości. Jest ona z kolei czymś podstawowym
i niemożliwym do opisania w kategoriach racjonalistycznej filozofii. Życia duchowego człowieka nie można zatem naukowo wyjaśnić lecz tylko próbować rozumieć
Sergiusz Hessen (1887-1950) - sformułował projekt pedagogiki personalistycznej odnoszącej się do duchowości rozumianej w kategoriach tzn. dóbr kulturowych. Uważał, że aby prawidłowo wykształcić osobowość wychowanka należy wprowadzić go w świat wartości kulturalnych, posiadających ważność bezwarunkową i wymagających ciągłej aktywności. W strukturze wychowania wyróżnia cztery warstwy, które wzajemnie się przenikają: życie biologiczne, uspołecznienie jednostki, włączenie jednostki w nurt kultury, warstwa doskonałej wspólnoty moralnej charakteryzująca się czynną miłością bliźniego. W tym sensie wykształcenie moralne może być formą wyzwolenia człowieka ku autonomii, wolności i twórczości
Eduard Spranger (1882-1963) - był uczniem Diltheya i rozwinął jego koncepcje, dodając do niej sześć typów osobowości i podstawowych form życia społecznego podporządkowanych poszczególnym wartościom:
człowieka teoretycznego - prawdzie
człowieka ekonomicznego - pożyteczności
człowieka estetycznego - pięknu
człowieka religijnego - świętości
człowieka politycznego - wolności
człowieka społecznego - miłości
W praktyce spotyka się kilka kombinacji owych typów, nie należy zatem traktować ich całościowo, jako kombinacje która tkwi w każdym człowieku, należy jednak przystosować proces kształcenia tak aby uwzględniał każdy z nich
Bogdan Nawroczyński (1882-1974) - za jego sprawą przyjęto w Polsce utożsamienie terminologiczne pedagogiki ludzkiej duchowości z pedagogiką kultury. Przez ducha będziemy rozumieli żywą, zdrową i twórczą kulturę, oglądaną od strony celów ludzkich. A życie duchowe jest dla nas życiem tak pojętej kultury. Idea wykształcenia opiera się na zespoleniu w jedną harmonijną całość duchową dwóch czynników: dóbr kulturowych oraz jednostki ludzkiej, która te dobra będzie przyswajać.
Dobra kultury tworzą układ spoisty wokół dóbr normatywnych, tzn. że w świecie wartości istnieje hierarchia i obok wartości związanych z jakimiś przedmiotami istnieją wartości absolutne będące czystą powinnością, jak dobro, prawda, piękno
Zygmunt Mysłakowski (1890-1971) - rozpatrywał wzajemne stosunki między wychowaniem narodowym i państwowym. Odróżnił tym samym wychowanie patriotyczne które budzi miłość i przywiązanie do własnej ojczyzny bez wywyższania swojego narodu nad inne, od wychowania w duchu nacjonalistycznym, które z kolei prowadzi do wywyższania własnego narodu jako wybranego i uzurpuje sobie prawo służenia mu innych narodów. Celem wychowania jest rozwój osobowości przez kontakt z wartościami kultury włączonymi w system celów życiowych. Wymaga to podjęcia działań samokształcących i samowychowawczych, rozumienia i przyjmowania różnych sfer wartości
Kazimierz Sośnicki (1883-1976) - analizując stosunki międzyludzkie, przyjmuje za punkt wyjścia pojęcie etosu, w którym istotne znaczenie przypada dwu kategoriom: powinności i wartości. Wyróżnia trzy typy etosu:
moralny - regulujący stosunki między jednostkami
grupowy - między członkami grupy i jednostką a grupą
państwowy - charakteryzujący się dążeniem do stabilizacji, wyłączności decyzyjnych i zewnętrzności przymusu
Zadaniem wychowania jest przyswojenie etosu państwowego przez pojedyncze jednostki i grupy, uczynienia z niego życia duchowego. Obywatel powinien mieć zaufanie do państwa a państwo do obywatela
Bogdan Suchodolski (1903-1992) - podkreślał że kultura kształtuje się zarówno w warunkach życia ludzi, jak i ideałów i wartości. Droga do kultury wolnej jednostki prowadzi przez uczestnictwo w życiu społeczno - kulturalnym, przez przeżywanie, obyczaje, przyjęty styl życia. Kultura powszechna zaistnieje wówczas gdy będzie wyrastać z tradycji wspólnych dla narodu, wartości dostępnych każdemu w jego rzeczywistym życiu codziennym. Mocno akcentował związek kultury z życiem codziennym, z wartościami dostępnymi każdemu człowiekowi jak: wartości moralne, religijne, patriotyczne.
Wyodrębnił rodzaje życia:
życie powszechne - jałowe
życie głębokie - twórcze, które stanowi ideał
Lucjan Zarzecki (1873-1925) - rozszerzył znaczący nurt w pedagogice: wychowanie państwowe. Zadaniem wychowania opartego na tradycjach narodowych jest miłość ojczyzny, przygotowania obywateli do roli twórców kultury narodowej
Pedagogika kultury analizuje praktykę edukacji, którą postrzega całościowo, gdzie uczeń, nauczyciel i szeroko pojęta kultura ujmowani są w dialektycznych relacjach.
Do jej głównych twierdzeń należą:
wskazanie ścisłego związku między kulturą i osobowością, podkreślenie roli kultury w kształtowaniu osobowości przez przeżywanie i rozumienie tkwiących w niej odpowiednich wartości
stworzenie podwalin nowej metodologii w naukach humanistycznych przez wyodrębnienie kultury jako świata duchowego, który może być ujmowany w kategorii rozumienia,
zwrócenie uwagi w wychowaniu, na wiązanie wartości ogólnoludzkich z narodowymi: wartości regionalnych, narodowych i państwowych
Pedagogika kultury spotyka się z wieloma krytykami, jednak pomimo tego według Wołoszyna jest ciągle aktualna i nie wymaga restytucji:
Jest żywa, bo trwałe znaczenie ma dorobek naukowy klasyków pedagogiki kultury.
Jest żywa w swojej współczesnej kontynuacji w postaci edukacji kulturalnej.
Jest żywa bo ciągle aktualne i naukowo użyteczne są podstawowe kategorie
i rozróżnienia pojęciowe na których wspiera się pedagogika kultury
i współczesna humanistyczna filozofia wychowania.