PEDAGOGIKA KRYTYCZNA ( „Pedagogika” Śliwerski, Kwieciński)
1. PEDAGOGIKA A MYŚLENIE KRYTYCZNE
- znana jest pod nazwą teorii krytycznej
- źródło w marksistowskiej krytyce ideologii
- aby dotrzeć do poznawczo ważnych sądów musimy przebić się przez ideologię ( fałszywą świadomość odzwierciedlającą określone punkty widzenia). Miedzy innymi taki zobiektywizowanemu oglądowi służy teoria krytyczna
- jej krytyczność ma kilka poziomów:
wyrasta z niezgody na niesprawiedliwość istniejącego świata - świat jest nie taki, jaki być powinien
ma poznać uwarunkowania rozmaitych procesów społecznych, posługuje się interpretacją uwzględniającą kontekst badanych zjawisk - interpretuje zjawiska kulturowe w kontekście polityki, albo politykę w kontekście potrzeb człowieka itd.
w swych interpretacjach zmierza do przekroczenia myślenia uprawianego tylko z jednej pozycji - myślenia ideologicznego
dąży do konstruowania wyjaśnień, które mogą być uznane za bardziej adekwatne od myślenia potocznego czy ideologizowanych programów politycznych.
- pedagogika jako teoria edukacji często odwołuje się do krytyki społecznej, wiąże się to z uwikłaniem procesów edukacyjnych w problem społecznych nierówności - ich rozumienie i projektowanie działań przeciwdziałających nierówności wymaga wypracowania szczególnej teorii i praktyki edukacji.
2. PEDAGOGIKA KRYTYCZNA - PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Może być ona rozumiana jako wykorzystanie filozoficznej teorii krytycznej w analizach i projektowaniu działań edukacyjnych.
Stawia ona sobie następujące zadania:
- określenie wizji człowieka i społeczeństwa - realnej i idealnej
- określenie jaki świat jest, a jaki być powinien
- poddanie obserwacji i analizie procesów edukacyjnych i społecznych
- określenie kierunku, w którym powinny podążać zmiany
- zakłada, że społeczeństwo powinno być otwarte na dialog a jednostka przygotowana do życia tak, by w dialogu odpowiedzialnie uczestniczyć, konkretny kształt społeczeństwa jest natomiast kwestią przebiegu owego dialogu, powstaje w wyniku społecznego dyskursu
- określenie sposobów działania umożliwiających zbliżenie do tego jak być powinno
- zaprojektowanie określonych działań pedagogicznych
- proces ten musi być krytycznie kontrolowany, analizowany i monitorowany
- odpowiada na pytania:
jak wygląda świat w perspektywie ped. krytycznej - DIAGNOZA
jak wygląda świat pożądany - CELE WYCHOWANIA
jak można osiągnąć zmianę tego świata - METODY EDUKACJI
jaka jest skuteczność tych działań?
Ad. DIAGNOZA
W tej warstwie ped. krytyczna ujmuje edukacje jako element systemu społecznego ściśle związanego z jego funkcjami politycznymi.
Edukacja w tej perspektywie ukazuje swoje dwuznaczne oblicze. Z jednej strony jako element społecznego systemu musi służyć jego konserwacji, zapobiegać radykalnej krytyce i blokować oczekiwanie zmian. Szkoła wychowuje jednostki tak, aby akceptowały one zastany porządek społeczny i traktowały go jako coś oczywistego i nienaruszalnego. Z drugiej strony to właśnie edukacji tradycja oświeceniowa przypisuje rolę czynnika społecznej zmiany.
EDUKACJA ZNIEWALA, ALE WYZWOLENIE WYMAGA EDUKACJI.
Ped. krytyczna szuka diagnozy mechanizmów dominacji i przemocy wpisanych w funkcjonowanie instytucji edukacyjnych oraz projektuje takie działania edukacyjne jakie miałyby szansę przyczynić się do zwiększenia zakresu indywidualnej i zbiorowej wolności. Jeśli system decyduje o losach jednostki i zbiorowości to jest to system zniewalający i wymagający radykalnej zmiany. Ta teza jest podstawowym elementem diagnozy społecznej zawartej w krytycznej teorii edukacji.
Ad. CELE I KIERUNKI INTERWENCJI (CELE WYCHOWANIA)
Normalizujące oddziaływanie szkoły opiera się na dwóch strategiach: IGNOROWANIE RÓŻNIC (w klasach mogą być dzieci wywodzące się z różnych grup etnicznych czy religijnych), TRENING MILCZENIA (dzieci nienależące do zdefiniowanej przez szkołę grupy normalnych uczniów wycofują się z aktywnego udziału w szkolnej edukacji).
Zmiana społeczeństwa wymaga zmiany edukacji. Edukacja uwzględniająca tego rodzaju krytykę powinna przede wszystkim:
- dostrzegać i akceptować różnice społeczne
- dopuszczać różnorodne wypowiedzi i uczyć młodych ludzi aktywnego zabierania głosu we własnych sprawach
- uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego
- działania nauczyciela powinny przypominać działania tłumacza, którego zadaniem jest przekład kultury nieznanej (np. dominującej) na język zgodny z doświadczeniem kulturowym dziecka.
Te trzy elementy:
akceptacja różnic w miejsce ujednolicenia,
skłanianie do wyrażania zróżnicowanych poglądów w miejsce narzucania kultury elit,
narzucanie milczenia mniejszościom oraz kształcenie kompetencji do kierowania własnym życiem w miejsce bierności i podporządkowania
składają się zatem na podstawę strategii radykalnej edukacji.
Ad. SKUTECZNOŚĆ PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ
- projekt ped. krytycznej powoduje szeroki zakres oddziaływań (od czynników makrostrukturalnych poprzez instytucjonalne po jednostkowe)
- w czym upatruje się praktyczny sens ped. krytycznej?
w działaniu kolektywnym ( działania zorientowane na zmianę społeczną nabierają charakteru zespołowego, maja szansę na zainicjowanie dalekosiężnych zmian),
w lokalnym działaniu na rzecz wyrwania określonych grup społecznych czy jednostek z „logiki społecznej determinacji”
w myśleniu pedagogicznym powinien dominować język nadziei a nie retoryka teorii reprodukcji
1. Istota pedagogiki emancypacyjnej (Pedagogika” Śliwerski, Kwieciński)
Pojęcie to stało się symbolem postępowych dążeń w pedagogice-nurt Nowego Wychowania.
Połączenie pedagogiki z postulatem emancypacji dokonuje się w trzech aspektach:
Pedagogika emancypacyjna to wewnętrznie otwarta orientacja , obejmująca szeroki wachlarz zjawisk , zasadzająca się na krytycznym , a nawet negatywnym stosunku do normatywnego podejścia obowiązującego w pedagogice tradycyjnej. Podstawową kwestią jest zmiana rozumienia form życia i form jego wyobrażania , co jest związane z odchodzeniem od świadomości , że są one naturalne i dochodzeniem do świadomości , że są one uwarunkowane i zapośredniczone społecznie. Celem pedagogiki emanc. w wymiarze jednostkowym nie jest osiągnięcie dojrzałości rozumianej jako opanowanie zaplanowanego repertuaru „właściwej” wiedzy i „dobrego” zachowania. Jej założeniem jest przekonanie, że uświadomienie sobie ograniczeń pozwoli jednostce na lepsze ukierunkowanie i wykorzystanie własnego potencjału.
Z perspektywy naukowo-teoretycznej powstanie pedag. emanc. wiąże się z postulatem przezwyciężenia metodologicznej słabości nauk o wychowaniu. Z tej perspektywy pedagogika emanc. wymaga zmiany historycznie ukształtowanej praktyki edukacyjnej.
W perspektywie swojej funkcji historyczno-społecznej pedag. emanc. musi przejść od funkcji odtwarzania istniejących struktur do funkcji tworzenia warunków dla różnorodności i jej ciągłego definiowania. Jest to działalność polityczna nieodzowna w demokratycznym społeczeństwie. Pedagogika ta staje się siłą polityczną.
2. Termin emancypacji pochodzi od łacińskiego słowa emancipatio, które oznaczało instytucje prawa rzymskiego umożliwiającą formalne wyzwolenie syna (też wnuka i kobiety) spod władzy ojcowskiej.
Dziś termin emanc. ma szersze znaczenie. Definiuje się ją jako „uwolnienie się od zależności, ucisku przesądów, równouprawnienia, usamodzielnienia”. Często utożsamia się emancypację z wyzwoleniem.
3. Wybrani przedstawiciele:
Paulo Freire-(1920-1997) brazylijczyk, ukończył studia prawnicze, był też nauczycielem j. portugalskiego, jednocześnie działał jako prawnik związków zawodowych i prowadził wykłady o tematyce prawniczej. Zaangażowany był w edukacyjne ruchy społeczne i „demokratyczne budzenie się” Brazylijczyków. Freire intensywnie studiował w tym okresie prace intelektualistów tj. Karl Mannheim, Gabriel Marcel. Nawiązał kontakty ze środowiskiem uniwersyteckim Universidade de Recife, dzięki czemu stworzył program alfabetyzacji dorosłych. W 1963r. opracowany przez niego Narodowy Program Alfabetyzacyjny przyniósł mu sławę. Jednak rok później pucz militarny przerwał eksperyment edukacyjny, gdyż program uznano za wywrotny i niebezpieczny dla starego porządku, po czym został wygnany ze swojego kraju. Następne lata spędził w Chile, Genewie oraz w Gwinei, gdzie wspólnie z zoną kierował zespołem doradców edukacyjnych. Po 16 latach powrócił do ojczyzny. Mieszkając na stałe w San Paulo pracował na uniwersytetach państwowym i katolickim. Od 1985r. był honorowym przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Oświaty Dorosłych.
Credo swojego podejścia do „kolonialnej” organizacji życia społecznego wraz z towarzyszącą mu pedagogią emancypacji Freire zawarł w „Pedagogii uciśnionych”.
Jest to książka o edukacji, alfabetyzacji będącej droga do wyzwolenia, tego społecznego i tego jednostkowego. To przykład radykalnej pedagogiki emanc.,niosącej jednoznaczny przekaz, że wyzwolenie jest możliwe, a jego niezbędnym narzędziem jest edukacja.
Freire przeciwstawia się edukacji bankowej, przelewaniu przez mądrego-z założenia-nauczyciela, do pustej-z założenia-głowy ucznia biernej wiedzy do zapamiętania i odtworzenia na życzenie nauczyciela. Taka edukacja bankowa jest stratą czasu i sił ucznia niż pomocą w rozkwicie jego potencjału.
Dla Freirego prawdziwe wyzwolenie może dokonać się we wspólnocie, a wyzwolenie jednostkowe jest tylko jego konsekwencją. Edukacja wyzwalająca ma na celu wywołanie zmian organizacji społecznej, zniesienie klas uciskającej i uciśnionej oraz stworzenie warunków do powstania zupełnie nowej struktury społecznej.
Ivan Illich-(1926-2002) był Austriakiem. W latach 30 XX w. Rodzina Illicha została wygnana z Austrii i trafiła do Włoch. Illich studiował we Florencji, Rzymie i Salzburgu, uzyskując stopnie naukowe w zakresie filozofii i teologii oraz stopień doktorski z historii. Jego szerokie zainteresowania sięgały od filozofii scholastycznej i historii kościoła po medycynę i lingwistykę- władał biegle kilkunastoma językami.
W 1961r. założył instytut w Meksyku. Celem tego ośrodka była pomoc w kształceniu misjonarzy dla Ameryki Łacińskiej. Zamiarem Illicha było nauczanie przyszłych misjonarzy podstaw języka hiszpańskiego lub portugalskiego, wdrożenie ich do życia w odmiennych, ubogich i prymitywnych warunkach i przygotowanie ich do rozumienia odmiennej kultury. Program CIDOC podkreślał potrzebę deamerykanizacji.
Illich krytykował plany misjonarskie Watykanu i Stanów Zjednoczonych, uznając je za wysiłki zmierzające do narzucenia słabszym krajom specyficznej ideologii Zachodu.
Ponadto od początku swojej działalności Illich utrzymywał, że Kościół powinien być neutralny politycznie, a duchownym nie wolno pełnić żadnych ról politycznych. Ze względu na swoje poglądy stał się obiektem ataków ze strony konserwatystów meksykańskiej władzy kościelnej. W 1969r. zakończyły się związki Illicha z kościołem.
W latach 1969-70 Illich i jego przyjaciel Everetta Reimera prowadzili seminarium na temat alternatyw edukacyjnych. Dzięki temu seminarium stało się znanym miejscem wśród pedagogów Ameryki Północnej, a potem całego świata. Ukoronowaniem przemyśleń Illicha były książki: „Energy and Equity” oraz „Medical Nemesis”.
Od połowy lat 70-tych pracował nad problemami współczesnych społeczeństw. Skupiał się głównie na kwestiach zdrowia, kształcenia, alfabetyzacji, technologii, bezrobocia, pokoju, etycznych wartości i roli płci.
Poglądy Illicha dotyczące szkoły, jak i instytucji można uznać za radykalne. Illich nie akceptuje nadmiernego rozwoju jakichkolwiek instytucji, zarzucając im, że wtedy ich działanie na człowieka jest szkodliwe.
Noam Chomsky- (1928), Amerykanin, profesor lingwistyki, wybitny językoznawca, twórca generatywnej koncepcji gramatyki. Podstawowym założeniem tej gramatyki jest to, że uczenie się języka jest uwarunkowane biologicznie. Chomsky uważa, że każde dziecko ma wrodzona zdolność rozumienia formalnych zasad uniwersalnych, stanowiących podstawę gramatycznych struktur języka. Dowodem na to jest fakt, ze dziecko, słuchając mowy starszych od siebie, potrafi budować twórczo nieograniczoną liczbę wypowiedzi, których wcześniej słyszało.
Chomsky jest radykalnym krytykiem współczesnej edukacji w USA. Dla niego edukacja jest jednym z narzędzi klasy panującej do utrzymywania społeczeństwa w uległości. Traktuje on system edukacji jako jeden z wielu społecznych systemów przekazu fałszywych informacji. Określa panującą w USA edukację jako oswajającą. Edukacja oswajająca oznacza taki system oświatowy, który dostosowuje jednostki do doktryn i praktyk pożądanych przez elity władzy.
Oznacza tyle co zabijanie samodzielnego myślenia, obywatelskiej inicjatywy, zdolności do krytycznej oceny faktów. Uczniowie nie mają się uczyć krytycznego myślenia, lecz mają wchłaniać „pączkowaną” wiedzę i wykorzystując ją, rozwiązywać standardowe testy. Uczniowie nie mają okazji „znajdować prawdy dla siebie”. Chomsky mówi, że szkoły są instytucjami, które indoktrynują i narzucają posłuszeństwo. Jego zdaniem nauczyciele mają obowiązek mówienia prawdy, ale taki obowiązek spoczywa na każdej uczciwej osobie. Wyklucza z tej grupy ludzi władzy. Zwracanie się do nich i mówienie im prawdy jest stratą czasu.
Klasa wykształcona jest nazywana „klasą specjalistów”- do której nie należą nauczyciele. W gr. Specjalistów Chomsky przeciwstawia „zdezorientowane stado” ludzi, którzy są widzami, a nie uczestnikami demokratycznych procedur. „Stado „ potrzebne jest tylko w chwili wyborów.
Chomsky krytykując państwo amerykańskie, pokazując jego strukturę społeczną i jej działanie na przeciętnych obywateli, chce służyć budowaniu ich świadomości. Obnażanie wygodnych i bezpiecznych z pozoru mitów zmusza do zastanowienia się nad sobą, wymiarem swojej wolności i wolności swoich dzieci.
Podsumowanie poglądów przedstawicieli pedagogiki emancypacyjnej
|
Paulo Freire |
Ivan Illich |
Noam Chomsky |
1. Inspiracje
2. Przedmiot krytyki społeczeństwa
3. Przedmiot krytyki edukacji
4. Droga emancypacji społecznej
5. Droga emanc. przez edukację
6. Cel emanc. społ.
7. Cel emanc. w edukacji |
-chrześcijaństwo -marksizm (Marks, Engels, Lukacs) -psychoanaliza (Fromm)
-struktura postkolonialnego ucisku klasowego
-bankowy model edukacji
-budzenie świadomości, kręgi kulturowe, rewolucja
-alfabetyzacja
-zniesienie podziału na uciskających i uciskanych
-edukacja stawiająca problemy |
-chrześcijaństwo -Szkoła frankfurcka
-rozwinięte społeczeństwo kapitalistyczne wraz z jego profesjonalizmem i instytucjonalizmem
-wiedza jako towar oraz obowiązek szkolny
-odinstytucjonalizo-wanie,samoograniczanie
-likwidacja szkoły i obowiązku szkolnego
-wspólnoty konwiwialne
-pełna wolność wyboru treści i sposobu nauki (odszkolnienie) |
-oświeceniowy liberalizm -libertyński socjalizm (Russell) -progresywizm (Dewey)
-ogólnoświatowa korporacyjna struktura gospodarcza
-edukacja jako narzędzie utrwalania iluzji
-zakwestionowanie autorytetów, wspólnoty bazowe
-mówienie prawdy przez nauczycieli
-demokracja jako otwarta debata obywateli
-uświadomienie sobie istnienia iluzji społecznych |
4. Pedagogika emancypacyjna w Polsce
Recepcja i rozwój ped. emanc. w Polsce są związane z nazwiskiem Zbigniewa Kwiecińskiego i dokonywały się w opozycji do ped. marksistowskiej, która aż do 1989r. była oficjalnie obowiązującą. Kwieciński stworzył krąg seminaryjny, powołując do życia tzw.seminarium czwartkowe, na którym spotykali się i aktywnie dyskutowali autorzy reprezentujący różne dyscypliny i środowiska naukowe z całej Polski. Seminarium zatytułowane było „Społeczne aspekty wychowania”, odbywało się w Stacji Naukowo-Badawaczej Polskiej Akademii Nauk w Toruniu.
Kwieciński pisze: „ racjonalność emancypacyjna zmierza do poszukiwania możliwości wyzwalania się z wcześniej stworzonego i zaakceptowanego świata. Wartością jest tutaj otwieranie się na nowe, a przy tym wypowiadane we własnym imieniu wartości, na nowe znaczenia i nowy sposób doświadczania świata”. Emancypacja ma jedną stałą cechę, a jest nią zmiana. To proces ciągły i twórczy. Nie wiemy dokąd nas zaprowadzi. Jego celem jest odkrywanie i rozumienie coraz to nowych horyzontów.
Kontynuacją wyżej wymienionego seminarium było inne seminarium, organizowane od początku lat 90-tych XX wieku w Ośrodku Studiów Kulturowych i Edukacyjnych UMK, pod nazwą „Nieobecne dyskursy”, które prowadzili Z. Kwieciński i L. Witkowski.
5. Krytyka pedagogiki emancypacyjnej
Tym, co najczęściej zarzuca się pedagogice emanc., jest utopijny optymizm pedagogiczny. Utopijny, bo osadzony na wierze, że większy obszar wolności człowieka i społeczeństw będzie równoznaczny z postępem w perspektywie indywidualnej i historycznej i doprowadzi ostatecznie do wyeliminowania źródeł zniewolenia. Zarówno Freire, Illich i Chomsky wierzą, że możliwe jest dojście do utopijnego ideału edukacji. Tymczasem wolność nie może być zdobyta raz na zawsze, wyzwalanie się jest procesem ciągłym, gdyż wyzwolenie się od jednej zależności prowadzi nieuchronnie do popadnięcia w inną zależność.
2. Pedagogika emancypacyjna („Współczesne teorie i nurty wychowania” Śliwerski)
Emancypacja:
Wyzwolenie od:
despotyzmu
nieuzasadnionych stosunków władzy
przymusu i przemocy
irracjonalizmu
głupoty
Walka o :
samostanowienie
równouprawnienie
współdecydowanie
demokrację, samorządność
mądrość i racjonalizm
by zostały stworzone warunki, umożliwiające proces osiągania stanu autonomii, dorosłości (dojrzałości osobowej).
Pedagogika emancypacyjna nie zgadza się na to, by za sprawą tradycyjnego wychowania człowiek nie mógł być takim, jakim chciał się stawać, ale że musi kształtować w sobie osobowość zzewnątrzsterowną, przystosowaną do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych.
Emancypacja oznacza zatem wyzwalanie się spod władz społecznej dominacji i zależności ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb.
Pedagogika emancypacyjna określana przez jednego z jej twórców Paulo Freire- mianem pedagogiki uciśnionych.- która jako jedyna spośród wszystkich nauk o wychowaniu zainteresowana jest pomocą ludziom z przerwami „kultury ciszy” klas uciskanych by wyrwać ich ze stanu zniewolenia ku własnej autonomii.
Głosiła, że tylko człowiek wolny potrafi mówić własnymi słowami, gdyż dzięki mowie staje się podmiotem własnego losu, może ją wykorzystywać jako narzędzie przekształcania świata. Człowiek podlegający zniewoleniu i podejmujący walkę z opresorami, nie może odwołać się do siły, przemocy czy innej formy dominacji lub chęci zemsty, gdyż jego rolą jest „restaurowanie człowieczeństwa”- tak u samego siebie jak i u jego opresorów.
Wskazuje on również na dwa aspekty emancypacji:
1)subiektywny- polegający na umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który stara się zrozumieć jego potrzeby, aspiracje edukacyjne, podejmując z nim współdziałanie.
2)obiektywny- polegający na podjęciu walki politycznej przeciwko wszelkim formom zbytecznej dominacji.
Zadaniem bowiem rewolucyjnych wychowawców jest odkrywanie problemów, których nie uświadamia sobie zniewolony naród i formułowanie ich, by zniewoleni mogli skonfrontować z nimi swoja sytuację.
Rola pedagoga jest usytuowana po stronie zniewalanych, biednych, uciśnionych- by przywrócić im siłę do mówienia o swoich sprawach własnym głosem, do odzyskiwania wiary w siebie, do własnej przedsiębiorczości i podejmowania inicjatyw społecznych.
Dialog- jest procesem międzyludzkim, dzięki któremu dialogiczna jedność JA i TY nadaje ludzkiemu życiu wartość humanistyczną- znosząc dystans między uczniami a nauczycielem, wychowankiem a wychowawcą- jako barierę skutecznej edukacji czy wychowania.
W takim układzie następuje też wzajemna wymiana ról, a bazą procesu ucznia się jest uczący się nauczyciel i nauczający uczeń oraz ich starania autoedukacyjne wynikające z doskonalenia krytycznego myślenia i obustronnych roszczeń humanizacji wzajemnych interakcji.
Z relacji między WYCHOWANIEM a EMANCYPACJĄ wynikają - zdaniem M.Czerniak-Walczak- związki:
1)EMANCYPACJA WYCHOWANIA będąca rezultatem uwolnienia się tego procesu
a) w wymiarze socjalizacyjno-enkulturacyjnym
b) - // - aksjologicznym
c) - // - poznawczym
d) - // - administracyjno-organizacyjnym
e) - // - kulturowym
2)WYCHOWANIE do EMANCYPACJI albo do emancypowania się- jako tworzenie warunków do nabywania i rozwijania przez jednostkę takich cech osobowości jak: godność, odwaga, otwartość i asertywność- sprzyjających osiąganiu własnej autonomii i wolności.
3)EMANCYPACJA poprzez WYCHOWANIE- staje się jako cel wychowania wyznacznikiem jego treści i form w:
a) warstwie personalnej - prowadzi do doświadczenia przez osobę własnej wolności i samej siebie, by pomóc jej wyzbyciu się ograniczeń wewnątrzosobowych,
b) - // - interpersonalnej i społecznej - uświadamia prawa i możność ich nabywania, by jednostka mogła się uwalniać od społecznych zależności.
Wynika z tego, że istotą WYCHOWANIA EMANCYPACYJNEGO jest stworzenie jednostce warunków do świadomej samodzielności i poczucia tożsamości na poziomie indywidualnym, wspólnotowym oraz uniwersalnym.
W emancypacyjnej aktywności podmiotu M. Czerepaniak-Walczak wyróżnia trzy poziomy:
1)roszczeń emancypacyjnych (czyli przeświadczenia typu: należy mi się... żądam...)
2)aspiracji emancypacyjnych ( - // - - // - - // - : chciałbym osiągnąć... marzę o...)
3)dążeń emancypacyjnych (czyli zamiary typu: jestem na drodze do... walczę o...)
Roszczenia emancypacyjne są następstwem dostrzegania wartości uważanych za źródło szczęścia i satysfakcji, przy niedostrzeganiu czynników towarzyszących powstawaniu frustracji blokujących emancypację.
Aspiracje emancypacyjne są pozytywnymi regulatorami aktywności emancypacyjnej.
Dążenia emancypacyjne są świadomym działaniem w kierunku uwalniania się od ograniczeń, skorzystanie z przynależnych jednostce praw. Są najwyższą formą właściwości emancypacyjnych człowieka, jego innowacyjności i transgresyjnego zaangażowania, a siłą odporną na naciski i przeciwności w dążeniu do celu. Rolą więc wychowania jest przygotowanie młodego człowieka do kierowania się w swoim postępowaniu nie tylko roszczeniami czy własnymi aspiracjami, ale i uzasadnionego formułowania dążeń, które będą wskaźnikiem jego rzeczywistej i pełnej sprawczości zdarzeń czy zachowań.
PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA krytykowana jest za:
-utopijno-ideologiczny (lewicowy) optymizm pedagogiczny
-upolitycznienie wychowania
-myślenie życzeniowe
-hermetyczny język, specyficzne słownictwo
-dualizm opresji i emancypacji- ludzie reprezentujący kulturę dominującą zamiast upominać się o wolność ciemiężonych- winni wraz z nimi podejmować działania emancypacyjne.
Z perspektywy zaś neokonserwatyzmu ten nurt niesie z sobą zagrożenia:
-pedagogika emancypacyjna nie dostrzega problemu konieczności integrowania wzajemnych oczekiwań społecznych i interesu społecznego
-niesłuszny lęk, obawy co do stosowania jakiejkolwiek interwencji pedagogicznej
-niedocenianie konieczności stałego wysiłku, permanentnej pracy będącej wartością samą w sobie- oraz pracy nad sobą własnym charakterem, wierności wobec siebie i innych
-błędne kształcenie dzieci tylko na podstawie ich zainteresowań, nauka- praca bez trudu i poświęceń
-rywalizacja, motywacja do sukcesu- rodzi negatywne następstwa poprzez osłabienie struktury psychicznej dziecka w pokonywaniu przeszkód w drodze do osiągnięć
-w ofercie pedagogiki emancypacyjnej można dostrzec paradoks- wynikający stąd, iż jednostka chcąc się z czegoś wyzwolić, musi zarazem dostosować się do czegoś innego (normy: bądź wolny, bądź samodzielny, bądź niezależny itp.)- co stanowi dylemat dotyczący granic wolności, jej możliwego czy koniecznego ograniczenia
-trudne relacje miedzy emancypacją, a dostosowaniem się człowieka do norm- to sytuacje uzależnienia się od nowych, świeżo odkrytych wartości i autorytetów (po odrzuceniu poprzednich odczuwanych jako źródło ograniczenia i nacisku).
.Pedagogika emancypacyjna W pedagogice emancypacyjnej centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów. Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to, aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz, by była przystosowywana do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych. postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, zalecała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją znieść, zniszczyć i nie reformować. Emancypacja oznaczała wyzwolenie się spod społecznej dominacji i zależności, ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawu do samostanowienia, samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA. Takie terminy jak wyzwolenie, emancypacja czy wolność stały się kluczowymi hasłami do wszelkich rewolucyjno-reformatorskich inicjatyw w systemach oświaty różnych państw. Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach. Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno-anarchiczny. Pierwszy nurt poprzez nadanie mu politycznie instrumentalnego charakteru sprawił, że pedagogika emancypacyjna stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeciwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym. Drugi nurt jest źródłem romantycznej czy utopijnej wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Ukazuje jako naczelny cel wychowania umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością, wolną od przymusów, jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne. Nurt ten kładzie nacisk na wolność jednostki, zdolność do samostanowienia i autonomii. Do podstawowych nurtów pedagogiki emancypacyjnej należy zaliczyć pedagogikę „uciśnionych” Freire'a, pedagogikę „wyzwolenia dziecka” Neill'a, pedagogikę krytyczną Szkoły Frankfurckiej. Aleksander Neill, twórca pedagogiki wyzwolenia dziecka, krytykował szkołę tradycyjną, gdyż, jak uważał, była zła, ponieważ była wymyślona przez dorosłych i dla dorosłych. Dorośli narzucając własne temp i sposoby uczenia się, nieświadomie negowali prawo dziecka do bycia sobą, do zabawy, twórczości i dzieciństwa. Neill wychodził z założenia, że dziecko jest z natury dobre, mądre i rozsądne, że posiada własną niepowtarzalną osobowość, że nie rodzi się bezduszną istotą, którą trzeba ulepszać i naprawiać. Twierdzi, że należy pozostawić dziecku absolutną swobodę. Na tych założeniach oparł główne zasady swojej pedagogiki w odniesieniu do nauki i do wychowania. Zasady dotyczące nauki • dewiza „róbcie co chcecie” • swoboda chodzenia lub do szkoły • szkołą zarządzają i kierują dzieci • lekcje odbywają się na zasadzie zajęć fakultatywnych • decyzją o rozpoczęciu nauki pisania i czytanie podejmuje wychowanek • najważniejsza jest własna decyzja dziecka o nauce bez nacisku osób dorosłych • nie zwraca się uwagi na stroje i uczesanie • dzieci nie obawiają się nauczycieli (nauczyciel nie krzyczy, nie prawi morałów) • lekcje dostosowane są do wieku dziecka, czasami do zainteresowań • dzieciom nie podaje się planu zajęć, bo podział na przedmioty nie jest im do niczego potrzebny • nie ma lekcji religii (wiara powinna być domeną ludzi dojrzałych, tak jak zabawa jest prawem dziecka) Zasady dotyczące wychowania • jak najwięcej swobody • każdy ma prawo głosu, głos dziecka jest równy głosowi wychowawcy 12
