WZROST GOSPODARCZY A HANDEL MIEDZYNARODOWY

Opracowane na podstawie Rozdziału 6 podręcznika ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze'' autorstwa Adama Budnikowskiego.

Skutki wzrostu gospodarczego dla handlu międzynarodowego.

Wzrost gospodarczy to przede wszystkim ilościowy wzrost produkcji towarów wytwarzanych w danym kraju. Jakkolwiek w każdym przypadku wzrost gospodarczy będzie wpływał na obroty handlowe danego kraju z zagranicą, to nie zawsze wpływ ten będzie jednakowy. Wielkość i kierunek tego wpływu zależeć będą przede wszystkim od tego, jak będzie się zmieniała struktura produkcji.

Na poniższych rysunkach przedstawiono trzy warianty wzrostu gospodarczego w Polsce. Na każdym rysunku wykreślono dwie krzywe możliwości produkcyjnych kraju. Pierwsza z nich położona bliżej początku układu i powtarzająca się na wszystkich wykresach, przedstawia sytuację w punkcie wyjścia. Kształt wskazuje, że kraj ma przewagę komparatywna w produkcji odzieży. Leżący na tej krzywej punkt A ukazuje nam punkt produkcji gospodarki Polski w warunkach gospodarki otwartej przed zapoczątkowaniem procesu wzrostu gospodarczego, a punkt B, wyznaczony w punkcie styczności społecznej krzywej obojętności I i krzywej relacji wymiennej odzieży i samochodów na rynku światowym, ukazuje osiągany poziom konsumpcji.

Druga z krzywych możliwości produkcyjnych wyznacza zmianę możliwości produkcyjnych w wyniku wzrostu gospodarczego. Na rysunkach krzywa możliwości produkcyjnych ma różny przebieg, co odpowiada różnym wariantom wzrostu gospodarczego.

Wariant 1

Odsunięcie krzywej możliwości produkcyjnych od początku układu wskazuje, że wzrost gospodarczy doprowadził do zwiększenia możliwości wytwórczych kraju. Jednak identyczny jak w punkcie wyjścia kształt krzywej możliwości produkcyjnych oraz jej ułożenie w relacji do obu osi i krzywej wyjściowej wskazuje, że zwiększenie możliwości produkcyjnych nastąpiło w jednakowej proporcji w stosunku zarówno do samochodów, jak i odzieży.

Tego rodzaju wzrost gospodarczy nosi nazwę wzrostu zrównoważonego. W tym przypadku wzrost zrównoważony doprowadził do ukształtowania wielkości produkcji na poziomie 1,3 razy większym niż przed rozpoczęciem wzrostu gospodarczego.

Wariant 2

Krzywa możliwości produkcyjnych, ukształtowana w wyniku wzrostu gospodarczego, nie jest juz równoległa do tej samej krzywej w punkcie wyjścia, jest ona bardziej spłaszczona w stosunku do osi poziomej. Wskazuje to na fakt, że zwiększenie możliwości produkcyjnych nie nastąpiło w jednakowych proporcjach w odniesieniu do obu wytwarzanych dóbr. W związku z tym tego typu wzrost nosi nazwę wzrostu niezrównoważonego.

Dodatkowo ten rodzaj wzrostu gospodarczego można scharakteryzować podając nazwę dobra, którego możliwości produkcyjne powiększają się wydatniej.

Wariant 3

Mamy do czynienia ze wzrostem niezrównoważonym nachylonym w kierunku produkcji samochodów. ,,Nowa'' krzywa możliwości produkcyjnych jest nie tylko bardziej oddalona od początku układu, ale także spłaszczona w stosunku do osi przedstawiającej produkcje tego dobra.

Będące istotą wzrostu gospodarczego zwiększenie możliwości wytwórczych prowadzi także do wzrostu dochodów i związanego z tym wzrostu popytu. To z kolei wpływa na gotowość danego kraju do eksportu.

Aby zbadać te zależności należy założyć niezmienność relacji wymiennej odzieży i samochodów na rynku światowym. Oznacza to, że podaż i popyt danego kraju są zbyt małe, aby mogły mieć wpływ na kształtowanie się cen. Graficznym odzwierciedleniem tego założenia jest przebieg krzywej relacji wymiennych, która na wszystkich omawianych wykresach jest nachylona do obu osi pod kątem 45 stopni. Przy takich założeniach wzrost gospodarczy prowadzić może do zmian wielkości i kierunków eksportu.

Wzrost zrównoważony oraz wzrost niezrównoważony z nachyleniem w kierunku produkcji dobra, w którego wytwarzaniu dany kraj ma przewagę, prowadzi do wzrostu obrotów handlowych. Natomiast wzrost niezrównoważony z nachyleniem w kierunku zwiększenia produkcji dobra przez dany kraj importowanego nie sprzyja wzrostowi wymiany.

Tego rodzaju prawidłowości możemy jednak uznać jedynie za tendencję, a nie regułę. Jak bowiem wskazywano, wielkość nadwyżek eksportowych określających gotowość danego kraju do zwiększenia wywozu zależy nie tylko od wyższego poziomu produkcji, ale również od towarzyszących temu zmian konsumpcji. Jej poziom jest natomiast zależny od zmian preferencji w dziedzinie konsumpcji, obrazowanych przez społeczne krzywe obojętności. Te zaś nie zawsze musza ulegać zmianie lub zmieniać się w taki sposób, jak to założono w omawianych przykładach.

Wpływ wzrostu gospodarczego na terms of trade i dobrobyt kraju.

Rozważając w kategoriach ekonomicznych zmiana wielkości podaży i popytu w kraju małym nie ma istotnego wpływu na kształtowanie się cen na rynku światowym. Inaczej wygląda sytuacja w kraju dużym. Eksport i import tego kraju stanowią znaczącą część całości obrotów światowych. Krajów czy obszarów mających duży udział w handlu międzynarodowym nie można traktować jako podmiotów niemających wpływu na poziom cen na rynku światowym. W związku z tym nie można w odniesieniu do tej grupy krajów przyjąć założenia, że wzrost gospodarczy będący ich udziałem nie ma wpływu na relacje cen światowych.

Powyższy rysunek obrazuje wpływ handlu zagranicznego na gospodarkę kraju dużego (np. Niemiec). Przedstawiono tutaj dwie krzywe możliwości produkcyjnych. Pierwsza z nich, położona bliżej początku układu, ukazuje możliwości produkcyjne kraju ,,przed wzrostem'', a druga ,,po''. Z kształtu pierwszej krzywej możemy wnioskować, że dany kraj ma przewagę w produkcji samochodów i jest eksporterem tego dobra, importuje natomiast odzież.

Z przebiegu krzywej możliwości produkcyjnych ,,po wzroście'' możemy się zorientować, że mamy do czynienia ze wzrostem niezrównoważonym ograniczającym import. W porównaniu z krzywą produkcji w punkcie wyjścia, ,,nowa'' krzywa możliwości produkcyjnych jest bardziej spłaszczona w kierunku osi reprezentującej odzież, a więc dobro importowane przez Niemcy. W wyniku tego produkcja Niemiec przesuwa się z punktu A do A₁, a w rezultacie produkcja odzieży zwiększa się o 5 jednostek.

Wzrost produkcji odzieży oznacza jednak także zmniejszenie gotowości do jej importu. Jeśli się weźmie udział tego importu w całości popytu światowego, prowadzi to do ukształtowania się na rynku światowym nowej relacji cen miedzy towarami eksportowanymi przez Niemcy i towarami przez nie importowanymi. Relacja ta staje się teraz korzystniejsza dla Niemiec. Przed rozpoczęciem wzrostu na rynku światowym wymieniano bowiem samochody i odzież w stosunku 1:1. W wyniku wzrostu gospodarczego relacja ta ukształtowała się w stosunku bardziej korzystnym dla Niemiec - 1:2. Można zatem powiedzieć, że wzrost gospodarczy pozwolił dużemu krajowi osiągnąć wyższy poziom zaspokojenia potrzeb w wyniku dwóch procesów: wzrostu gospodarczego i zmiany relacji wymiennej.

Procesy te znajdują także odzwierciedlenie na powyższym rysunku. Kraj osiąga punkt równowagi B₁, położony na społecznej krzywej obojętności II, w wyniku przesunięcia się krzywej możliwości produkcyjnych oraz zmiany kąta nachylenia krzywej relacji wymiennych. Zwróćmy uwagę, że gdyby przesunięciu krzywej możliwości produkcyjnych towarzyszyło jedynie równoległe przesuniecie tej relacji, to osiągnięcie punktu równowagi położonego na nowej społecznej krzywej obojętności (II) nie byłoby możliwe.

Zauważmy, że tego rodzaju modelową sytuację możemy dość łatwo odnieść do rzeczywistości. Jeżeli bowiem w Niemczech w wyniku postępu technicznego w przemyśle odzieżowym nastąpiłoby względne obniżenie kosztów wytwarzania, to pewna część produkcji krajowej stałaby się cenowo konkurencyjna w stosunku do importu. W konsekwencji ten ostatni mógłby się obniżyć, co, biorąc pod uwagę wielkość popytu tego kraju, mogłoby prowadzić także do obniżki cen odzieży na rynku światowym.

W przypadku gdy w dużym kraju będzie miał miejsce wzrost gospodarczy pobudzający eksport, relacje cenowe na rynku światowym zmienią się na niekorzyść kraju przeżywającego wzrost gospodarczy. Gotowość do zwiększenia eksportu prowadzić będzie bowiem do pogorszenia relacji cen dóbr eksportowanych i importowanych przez dany kraj. Ostateczny wpływ wzrostu gospodarczego na dobrobyt danego kraju będzie zależał w tej sytuacji od wzrostu stosunku korzyści osiągniętych w wyniku wzrostu gospodarczego i strat poniesionych w wyniku pogorszenia relacji cenowych w wymianie międzynarodowej. Jeżeli te ostatnie przeważają korzyści ze wzrostu gospodarczego, to mówimy, że występuje wzrost zubożający.

Mechanizm powstawania wzrostu zubożającego przedstawiono na powyższym rysunku. Zaprezentowano na nim sytuację kraju rozwijającego się, mającego przewagę w wytwarzaniu określonego surowca. Odzwierciedla to krzywa możliwości produkcyjnych położona bliżej początku układu. Kraj ten jest jednocześnie kluczowym dostawcą jakiegoś surowca na rynek światowy, a wpływy z eksportu tego surowca stanowią istotną część jego całkowitego dochodu. Przyjmujemy ponadto, że popyt na surowiec eksportowany przez dany kraj wykazuje niewielką elastyczność cenową. Inaczej mówiąc, zmiany cen w niewielkim stopniu wypływają na wielkość popytu zgłaszanego nań na rynku światowym: w okresie spadku cen popyt nie rośnie odpowiednio szybko, a w okresie wzrostu cen nie obniża się dramatycznie.

W wyniku wzrostu gospodarczego kraj ten osiąga znacznie większe niż w okresie wyjściowym możliwości produkcji dobra, w którego wytwarzaniu ma przewagę. Odzwierciedla to przebieg krzywej możliwości produkcyjnych bardziej oddalonej od początku układu. Z bardzo wyraźnego spłaszczenia tej krzywej w stosunku do osi obrazującej wytwarzanie surowca można wnioskować, że wzrost gospodarczy prowadzi przede wszystkim do zwiększenia jego podaży. Produkcja danego kraju przesuwa się w wyniku wzrostu gospodarczego z punktu A do A₁. w warunkach cen stałych, a więc przy zachowaniu relacji 1:1, dobrobyt kraju rozwijającego się uległby zwiększeniu, mając bowiem do dyspozycji wyraźnie więcej dobra, w którego produkcji się wyspecjalizował, mógłby także zwiększyć swoją konsumpcję.

Wydatne zwiększenie przez dany kraj eksportu staje się jednak czynnikiem, którego, przy istnieniu założonego dużego udziału tego kraju w całości podaży i niewielkiej cenowej elastyczności popytu, zmienia na niekorzyść tego kraju relacje wymienną (z 1:1 do 1:4). W tej sytuacji kraj ten, mimo zwiększenia wielkości produkcji, jest zmuszony przesunąć swą konsumpcję z punktu B do B₁, leżącego na społecznej krzywej obojętności położonej bliżej początku układu, a więc zapewniającej gorsze zaspokojenie potrzeb.

Źródła wzrostu gospodarczego i ich wpływ na handel międzynarodowy.

Postęp techniczny możemy zdefiniować jako proces doskonalenia środków produkcji, metod wytwórczości, przedmiotowych warunków pracy i produktów. Istotną cechą postępu technicznego jest to, że pozwala on wyprodukować większą ilość dóbr przy takim samym nakładzie czynników produkcji lub tez wyprodukować taką samą ilość dóbr przy mniejszym nakładzie czynników produkcji.

Postęp techniczny może się przyczynić do racjonalniejszego zużycia na kilka sposobów. Przyjmując, że bierzemy pod uwagę jedynie dwa czynniki produkcji, pracę i kapitał, możemy wyróżnić postęp techniczny neutralny, pracooszczędny i kapitałooszczędny.

O neutralnym postępie technicznym będziemy mówić wówczas, gdy przyczynia się on do zmniejszenia w jednakowym stopniu nakładu kapitału i pracy potrzebnych do wytworzenia jednostki produkcji. Z kolei w sytuacji, gdy w wyniku postępu technicznego następuje spadek zarówno nakładu kapitału, jaki i pracy potrzebnej do wytworzenia jednostki produkcji, ale spadek nakładu pracy następuje w szybszym tempie, mówimy o postępie pracooszczędnym. Postęp kapitałooszczędny będzie miał natomiast miejsce wtedy, gdy przy zmniejszeniu nakładu obu czynników na jednostkę produkcji w większym stopniu nastąpi zmniejszenie nakładu kapitału.

Przyczyną wzrostu gospodarczego może być również zwiększenie zasobów kapitału oraz zasobów siły roboczej.

Jeżeli mamy do czynienia ze wzrostem czynników produkcji w jednakowej skali, to następuje proporcjonalny wzrost możliwości produkcyjnych zarówno dobra kapitałochłonnego, jak i dobra pracochłonnego. Tego rodzaju wzrost gospodarczy nosi nazwę czynnikowo neutralnego.

Zależności między wyposażeniem krajów w czynniki produkcji a handlem międzynarodowym najlepiej tłumaczy twierdzenie Rybczyńskiego. Stwierdza on mianowicie, że w małym kraju, a więc w warunkach niezmiennej relacji cen na rynku światowym, wzrost zasobów wyłącznie jednego czynnika produkcji, przy niezmienionym poziomie drugiego, prowadzi do wzrostu produkcji dobra zużywającego przede wszystkim czynnik, którego zasoby się powiększają, oraz do zmniejszenia produkcji dobra, w wytwarzaniu którego potrzebny jest przede wszystkim czynnik produkcji, którego zasoby nie ulegają zmianie.

36

---