Charakterystyka myślenia postformalnego
Drugi nurt wyjaśniania niezgodności z teorią Piageta nazwać można rekonstrukcyjnym. Na podstawie zrekonstruowanych założeń formułuje się alternatywną do Piagetowskiej hipotezę na temat rozwoju struktur poznawczych po adolescencji. W ujęciu tym zakłada się, że po osiągnięciu w okresie dorastania zdolności do stosowania operacji formalnych, zaczynają rozwijać się nowe w stosunku do opisanych przez Piageta, tzw. postformalne. W nurcie tym wskazać można dwa różniące się między sobą kierunki poszukiwań nowych form myślenia:
W pierwszym kierunku poszukiwań, przyjmuje się, że nowe formy poznania są funkcją strukturalnej rekapitulacji wcześniejszych osiągnięć rozwojowych. Dalszy rozwój nadal ma charakter formalno-logiczny. Badacze starają się zidentyfikować i opisać te nowe formy poznania odpowiadające logice wyższego rzędu niż, opisana przez Piageta.
W drugim przypadku zakłada się, że po adolescencji pod wpływem specyficznych dla dorosłości doświadczeń, następuje kształtowanie się nowych form poznania, które jednak tracą formalno-logiczny charakter.
Psychologowie nie są zgodni co do natury postformalnych stadiów rozwoju poznawczego. Jednak dominujący zaczyna być pogląd, że myślenie dorosłych jest relatywistyczne, kontekstualne i/lub dialektyczne. D. A. Kramer przeprowadzając badania na osobach w różnym wieku, zauważyła, że wraz z wiekiem wzrasta akceptacja relatywistycznych założeń i sprzeczności w rozwiązywanych problemach. Na podstawie tych badań, stwierdziła, że nie tyle relatywistyczne, ile raczej dialektyczne myślenie jest postformalne.
Niektórzy badacze podważają tezę mówiącą o rozwoju postformalnych postaci poznania. Kłopoty z określeniem statusu rozwojowego postformalnych sposobów myślenia wiążą się głównie z ograniczeniami metodologicznymi. Ograniczenia te wynikają z braku narzędzi pomiaru formalno-operacyjnych struktur rozumowania ludzi dorosłych, które mogłyby pozwolić na jednoznaczną interpretację wyników badań. Problemy te mogą również wynikać z niezrozumienia istoty stadium rozwoju operacji formalnych.
Zdolność do ujmowania w postformalnym myśleniu różnych sądów, zjawisk czy zdarzeń wiązana jest z rozwojem mądrości człowieka, a także z rozwojem myślenia dywergencyjnego i z twórczością. Zdolność człowieka do myślenia dywergencyjnego wzrasta systematycznie w okresie od adolescencji, aż do późnej dorosłości. Czynniki wytwarzania dywergencyjnego, takie jak płynność, giętkość, oryginalność są oceniane najwyżej u osób w wieku średnim. Korelują one wysoko z twórczością człowieka. Średnia dorosłość jest szczytowym okresem kształtowania się potencjału twórczego.