3. PODMIOTY SPRAWUJĄCE KONTROLĘ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

- kontrola sprawowana przez organy państwowe:

KONTROLA PARLAMENTARNA:

• Permanentna kontrola sprawowana na Radzie Ministrów;

• Może być sprawowana przez cały Sejm (art.95 ust.2 Konstytucji), ale także poprzez uprawnienia poszczególnych posłów (i senatorów) oraz Komisje Sejmowe;

• Sejm ma możliwość żądania informacji od przedstawicieli RM;

• Kontrola parlamentarna jest sprawowana m.in. poprzez instytucję wotum nieufności wobec RM lub poszczególnych ministrów oraz instytucje zapytania poselskiego i interpelacji (pisemne zapytanie przez posła na które członek RM ma obowiązek pisemnej odpowiedzi w ciągu 21 dni) a także pytania w sprawach bieżących (mają one charakter ogony, odpowiedź na pytanie w sprawach bieżących skierowane do RM jest udzielana na tym samym posiedzeniu);

• Sejm może powołać Komisję Śledczą do zbadania określonej sprawy (art. 111 Konstytucji RP- 11 członków takiej Komisji).

KONTROLA WYKONYWANA PRZEZ PREZYDENTA RP:

• Wynika z zapisów Konstytucji RP: „Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji (…)”;

• Kontrola prezydencka polega na składaniu wniosków o pociąganie członków RM do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI:

• Jest naczelnym organem kontroli państwowej (art. 202 ust.1 Konstytucji RP);

• NIK podlega Sejmowi (art.202 ust.2 Konstytucji RP);

• NIK działa na zasadach kolegialności (art.202 ust.3 Konstytucji RP);

• Kolegium NIK tworzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium (art.22 ustawy o NIK z dnia 23.12.1994r.);

• Jednostki organizacyjne NIK- departamenty i delegatury;

• Prezes NIK jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres lat 6 ( art.205 ust.1 Konstytucji RP);

• NIK w obrębie podmiotowym kontroluje:

1. organy administracji publicznej- rządowej i samorządowej;

2. podmioty nienależące do sfery publicznej, ale które wykorzystują majątek publiczny, wykonują zadania publiczne, wykonują zadania z zakresu administracji publicznej

• Kryteria kontroli przeprowadzanej przez NIK:

1. legalność;

2. celowość;

3. gospodarność;

4. rzetelność.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH/OMBUSMEN:

• Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres lat 5 (art. 209 ust.1 Konstytucji RP);

• Cel powoływania: dbałość o gwarancje praw człowieka i praw obywatelskich
  w państwie;

• Z wnioskiem do RPO może nieodpłatnie wystąpić każdy obywatel;

• Uprawnienia RPO:

1. może zwrócić się z wnioskiem o uzyskanie informacji;

2. kieruje poszczególne sprawy do właściwych organów;

3. może złożyć wniosek karny;

4. może być stroną postępowania sądowego;

5. może zwracać się z wnioskiem o ukaranie;

• RPO corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH:

• Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres lat 4 (art.8 ust.2 Ustawy o ochronie danych osobowych z dnia 29.08.1997r.);

• Stoi na czele prawidłowej archiwizacji i ochrony danych osobowych;

• Wydaje decyzje administracyjne w zakresie określonym prawem;

• Nadzoruje rejestr danych osobowych;

• Opiniuje ustawy i projekty ustaw dotyczących materii danych osobowych;

• Składa Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY:

• Jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy (art.1 Ustawy o PIP z dnia 13.04.2007r.);

• Może dokonywać kontroli w zakładach pracy pod kątem przestrzegania przepisów BHP a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia;

• PIP opiniuje akty prawne dotyczące przepisów prawa pracy i przepisów BHP;

• PIP bada i analizuje wypadki, do których doszło podczas pracy;

• Podmiotowo kontrolą PIP objęci są wszyscy pracodawcy.

KONTROLA PROKURATORSKA:

• Prokurator posiada uprawnienia kontrolne w postępowaniu administracyjnym;

• Podstawowe funkcje Prokuratora to: funkcja śledcza i funkcja oskarżycielska w postępowaniu karnym;

• Prokurator, ze względu na interes publiczny, może w czyimś imieniu wnieść sprawę do sądu cywilnego;

• Prokurator obligatoryjnie jest obecny w sprawach np. o ubezwłasnowolnienie.

- sądowa kontrola administracji:

Sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne:

• I instancja- wojewódzkie sądy administracyjne

• II instancja- Naczelny Sąd Administracyjny

KWESTIA PODMIOTOWA , CO DO KTÓREJ ROZSTRZYGAJĄ SĄDY ADMINISTRACYJNE I INSTANCJI:

• Decyzje administracyjne;

• Postanowienia, które rozstrzygają co do istoty sprawy lub kończą postępowanie;

• Inne rozstrzygnięcia stanowiące przejaw działania administracji publicznej odnoszące się do praw i wolności;

• Akty prawa miejscowego;

• Skarga na bezczynność organów;

• Rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody względem jednostek samorządu terytorialnego.

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY:

• Rozpatruje środki odwoławcze od wyroków, które zapadły w wojewódzkich sądach administracyjnych.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY:

• Jest sądem prawa;

• Podstawowa funkcja: orzekanie o konstytucyjności (zgodności z Konstytucją) i legalności aktów prawnych;

• Dodatkowo rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189 Konstytucji RP);

• Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: (art.188 Konstytucji RP)

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją;

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe,

4. z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;

5. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;

6. skargi konstytucyjnej.

• Z wnioskiem o zbadanie zgodności aktu z Konstytucją może wystąpić:

1. Prezydent RP; 50 posłów; 30 senatorów; RPO; Marszałek Sejmu/ Marszałek Senatu; Prezes RM; Prezes Sądu Najwyższego; Prezes NSA; Prezes NIK.

- kontrola wewnątrzadministracyjna:

• KONTROLA RESORTOWA wykonywana jest w ramach struktury organizacyjnej danego resortu, gdy organ kontrolujący i kontrolowany podporządkowane są temu samemu naczelnemu lub centralnemu organowi administracji państwowej.

• KONTROLA MIĘDZYRESORTOWA polega na tym, że organy działające w ramach pewnego resortu sprawują kontrolę organów działających na zewnątrz tego resortu ( bardziej po ludzku- podmiot kontrolowany nie podlega temu samemu zwierzchniemu organowi naczelnemu lub centralnemu co podmiot kontrolujący). Najczęściej spotykaną formą kontroli międzyresortowej jest INSPEKCJA.

• KONTROLA INSTANCYJNA polega na tym, że organ wyższej instancji (w rozumieniu prawa postępowania administracyjnego) dokonuje kontroli instancyjnej np. wnoszenie środków odwoławczych od rozstrzygnięć organów I instancji.

6. ROLA RADY MINISTRÓW, PREZYDENTA RP I INNYCH ORGANÓW KONSTYTUCYJNYCH W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA.

-konstytucyjne zadania Prezydenta RP i RM w zakresie bezpieczeństwa

PREZYDENT RP:

• jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej; (art.126 ust.1 Konstytucji RP)

• czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium; (art.126 ust.2 Konstytucji RP)

• jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych;(art.133 Konstytucji RP)

• jest najwyższym zwierzchnikiem SZ RP; (art. 134 ust. 1 Konstytucji RP);

• w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad SZ RP za pośrednictwem Ministra obrony Narodowej;(art.134 ust.2 Konstytucji RP)

• mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony; (art.134 ust.3 Konstytucji RP)

• na czas wojny, na wniosek Prezesa RM, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;(atr.134 ust.4 Konstytucji RP)

• na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe; (atr.134 ust.5 Konstytucji RP)

• w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa, na wniosek Prezesa RM, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej; (art.136 Konstytucji RP)

• w sprawach szczególnej wagi może powołać Radę Gabinetową, którą tworzy RM obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP; (art. 141 Konstytucji RP)

• w określonych przypadkach, ,może na wniosek RM, wprowadzić stan wyjątkowy lub stan wojenny na części lub całości terytorium państwa/ może również te stany znieść;
  (art. 229 i art. 230 Konstytucji RP)

• jeżeli w czasie trwania stanu wojennego, Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustaw .(art.234 Konstytucji RP)

RADA MINISTRÓW:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP; (art.146 ust.1 Konstytucji RP)

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: (art.146 ust.4 Konstytucji RP)

1. zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

2. zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

3. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami
   i organizacjami międzynarodowymi,

4. zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza
   i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

5. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa
   corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.

- ustawowe zadania Prezydenta RP i RM w zakresie bezpieczeństwa:

PREZYDENT RP:

1. Ustawa o powszechnym obowiązku obrony z dnia 21.11.1967 r.(z późniejszymi zmianami), art.4a ust.1:

• zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowego;

• wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego;

• zatwierdza, na wniosek Rady Ministrów, plany krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem;

• postanawia, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa;

• może zwracać się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa;

• inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeństwie.

Prezydent RP jako Zwierzchnik SZ, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, określa główne kierunki rozwoju SZ oraz ich przygotowań do obrony państwa (art. 5 pkt 1), a także może uczestniczyć w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i SZ RP (art. 5 pkt.2).
 2. Ustawa z dnia 29.08.2002r.o stanie wojennym: (art. 10)

 postanawia, na wniosek RM o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania;

 postanawia, na wniosek RM o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

 określa, na wniosek RM, zadania SZ w czasie stanu wojennego;

 może mianować, na wniosek Prezesa RM, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych;

 zatwierdza, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych;

 uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej za strefy bezpośrednich działań wojennych.

3. Ustawa z dnia 21.06.2002r. o stanie wyjątkowym: (art.11 ust.1)

• W czasie trwanie stanu wyjątkowego, Prezydent PR, na wniosek Prezesa RM, może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane.

RADA MINISTRÓW:

1. Ustawa z dnia 29.08.2002r. o stanie wojennym: (art.11)

• zarządza uruchomienie systemu kierowania obroną państwa

• zarządza przejście na wojenne, określone w odrębnych przepisach, zasady działania organów władzy publicznej,

• określa, na wniosek ND SZ zasady działania organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych,

• może zawiesić funkcjonowanie organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych,

• może przekazać organom wojskowym określone kompetencje organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych.

- kompetencje w zakresie obronności Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Rady Gabinetowej

RADA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO:

• jest organem doradczym Prezydenta RP w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa; (art.135 Konstytucji RP)

• zwoływana jest z inicjatywy Prezydenta, który ustala porządek jej obrad;

• ZADANIEM RBN jest rozpatrywanie kwestii i wyrażanie opinii dot. bezpieczeństwa państwa, a w tym m.in.:

1. generalnych założeń bezpieczeństwa państwa;

2. założeń i kierunków polityki zagranicznej dot. zewnętrznego bezpieczeństwa państwa;

3. strategicznych problemów bezpieczeństwa narodowego, a w szczególności interesów narodowych, zew. i wew. warunków bezpieczeństwa;

4. kierunków rozwoju SZ;

5. projektów strategii bezpieczeństwa narodowego i Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej;

6. zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego i środków ich przeciwdziałania;

7. problemów pozamilitarnych przygotowań systemu bezpieczeństwa narodowego.

RADA GABINETOWA: (art.141 Konstytucji RP)

• zwoływana jest w sprawach szczególnej wagi;

• składa się z RM obradującej pod kierownictwem Prezydenta RP;

• nie posiada kompetencji RM (!!!);

• stanowiska przedstawiane w toku Rady Gabinetowej nie mają charakteru prawnie wiążącego;

• jednak tym sposobem Prezydent może zwracać uwagę RM na ważne problemy i domagać się informacji co do zamiarów lub działań Rządu w określonych obszarach.