Kraków - stolica Młodej Polski. Tu działają: Przybyszewski, Wysplański, Boy-Żeleński, który nazwie go "Lewobrzeżnym Paryżem". W Krakowie ogniskuje się życie bohemy artystycznej, tu działa dosyć jak na owe czasy, niezależna prasa, funkcjonuje uniwersytet. Działają, knajpy i kawiarnie - siedziby cyganerii: Sawera w Rynku, Rosenstocka na Dworcu Głównym, Tuńińskisgo (naprzeciw teatru), Jama Mlchalika przy Floriańskiej. Były prawdziwymi barykadami nowej idei - Przybyszewski skupiał swoich wyznawców u TurIińskiego. Jama Mlchallka wabiła natomiast malarzy - znajdowała się blisko Akademii Sztuk Pięknych:
Lwów - tutaj tworzyli: Staff, Kasprowicz, Brzozowski, Zapolska, Irzykowskl.
Tu, po opuszczeniu Krakowa, przybył Prsybyszawski. Lwów był prawdziwym ośrodkiem kultury młodopolskiej, tętniło tu życie uniwersyteckie, działały
teatry, muzea, biblioteki. I - oczywiście - kawiarnie: przy ul. Akademickiej Roma i Schneider czy Naftułs-Ttopfer przy Trybunalskiej.
Bawiono się w kabaretach 1 w teatrzykach, chodzono na poważne sztuki -
I z lekceważeniem odnoszono się do obowiązujących norm życia. Sztuka
i miłość przyświecały artystom Jako najważniejsze ideały.
Za początek Młodej Polski umownie uznajemy rok
1890-gdyż w okolicach tego roku zadebiutowało młode pokolenie poetów:
1889 r. - rok debiutu Jana Kasprowicza. (Poezje)
1891 r - rok debiutu Kazimierza Tetmajera.
1894 r - przekład na jęz. polski Kwiatów zła Baudelaire'a.
- inwazja dzieł skandynawskich i Maeterlincka w Polsce.
Epoka układa się w następujące fazy:
I 1890 -1900 - czas poetycki Młodej Polski.
Krystalizacja programu.
II 1900 -1910 - okres Literatury zaangażowanej w sprawy kraju (Żeromski, Wyspiański, Reymont, Zapolska).
III Po 1910r. - faza schyłkowa, rozrachunek z literaturą Młodej Polski aż po 1918 r. - czyli odzyskanie niepodległości.
Nazwę Młoda Polska nasz kraj przyjął analogicznie do innych krajów europejskich (Młode Niemcy, Młode Włochy, Młoda Francja), po cyklu pro-
gramowych artykułów A. Górskiego pt. Młoda Polska. Tak samo w Polsce jak w Europie funkcjonowały także inne nazwy:
·Dekadentyzm -inaczej schyłkowość. Nazwa modna szczególnie w początkach epoki, określająca pesymistyczną postawę wobec życia, bierność,
zniechęcenie człowieka "końca wieku".
· Neoromantyzm - ta nazwa wynikła z pokrewieństwa epoki Młodej Polski z epoką romantyzmu. Twórcy końca wieku XIX poszukiwali źródeł
twórczości romantyków, mieli podobne poglądy na rolę artysty, jednostki ludzkiej, sztuki. Zapanowała "moda" na Mickiewicza i Słowackiego, a
także dopiero ta epoka odkryła i spopularyzowała twórczość Norwida.
·Modernizm - charakterystyczne określenie dla pierwszej, bojowej fazy epoki, gdy młodzi twórcy głosili potrzebę młodości (modern - niem. nowoczesny) w odróżnieniu od starzyzny, od założeń ojców Epoka modernizmu-czyli nowych poglądów, nowych założeń, nowego sposobu myślenia.
· Symbolizm - jest to właściwie nurt w Młodej Polsce i innych krajach, sformułowany przez Maeterlincka i eksponujący wartość symbolu w sztuce. Założenie symbolizmu w sztuce brzmiało: sztuka realistyczna musi ustąpić sztuce symbolicznej, gdyż ta oddaje ideę, a nie tylko zewnętrzną stronę
problemu. Nurt byt tak silny, że często epokę określa się mianem symbolizmu.
Mówiąc o programach literackich epoki, czyli inaczej teoretycznej, publicystycznej podbudowie Młodej Polski, należy wymienić trzy nazwiska:
· Zenon Przesmycki-Miriam
· Stanisław Przybyszewski
· Artur Górski
Zacznijmy od Miriama - odkrywcy i propagatora C.K. Norwida. Miriam redagował gazetę pt. Chimera w latach 1901-1907, a wcześniej jeszcze czasopismo pt. Życie. Wydał cykl artykułów, których propagował hasło "sztuka dla sztuki" i postulował autonomiczność literatury. Uważał, że sztukę należy wyzwolić od tendencyjności i od "użyteczności", wierzył też w uszlachetniający wpływ piękna. Poetów uważał za elitę kulturalną. W r. 1914 wydał zbiór artykułów programowych pt. Pro arte.
Stanisław Przybyszewski - to z kolei barwna, oryginalna osobowość. Od jego nazwiska wywodzi się nawet termin - przybyszewszczyzna, charakteryzujący pewien sposób bycia i myślenia. "Jak rzadko kto w literaturze wcielił i wypowiedział siłę i prowokację modernistycznego buntu" - napisał o nim K. Wyka. Na łamach czasopism publikował artykuły: Confiteor, O nową sztukę. Kontynuował myśl Miriama, iż sztuka jest najwyższą wartością i celem sama w sobie. Wokół Przybyszewskiego istniała atmosfera skandalu. Wynikało to ze stylu życia, jaki wiódł, ostentacyjnej cyganerii, słynnych romansów- powikłanego życia prywatnego. Miał żonę Norweżkę, córkę z malarką Anielą Pająkówną, romans z żoną poety Jana Kasprowicza, którego małżeństwo rozbił. W filozofii swojej głosił siłę seksu i stanów patologicznych - one to bowiem obnażają "nagą duszę", bez ingerencji mózgu i sił racjonalnych. A - wg Przybyszewskiego - tragizm ludzkiej natury wynika właśnie z antagonizmu pomiędzy duszą a mózgiem...
Artur Górski - był najbardziej umiarkowanym publicystą epoki, która zresztą od cyklu jego artykułów wzięła swoją nazwę. Górski w cyklu pt. Młoda Polska postulował autonomię polskiej literatury, głosił i wyznawał kult sztuki, a także wartość talentu artysty i jego prawo do szczerości.
Kilka słów o Przybyszewskim.
Nazywano go "smutnym szatanem" i był prawdziwym "mężczyzną fatalnym" dla tych, którzy napotkali go na swojej życiowej drodze. Z pewnością był nieprzeciętnym człowiekiem, posiadał charyzmę, umiał szokować, prowokować. Był skandalistą swoich czasów - ale jego teorie i tryb życia przyćmiły wartość dzieł. Jego postępki też można różnie oceniać: swoją towarzyszkę życia i troje dzieci opuścił - co zakończyło się jej samobójstwem. Związek "oszałamiającą" Dagny Juel też skończył się tragicznie - Dagny źle czuła się w Polsce, w końcu wyjechała na Kaukaz na zaproszenie zakochanego w niej milionera - Władysława Emeryka, który zabił ją i siebie w pokoju hotelowym. Przybyszewski wdaje się w romans z Jadwigą Kasprowiczową, która odejdzie od męża i wyjdzie za mąż za Przybyszewskiego ( to nasz polski literacki skandal obyczajowy). Oboje wyjadą do Monachium, gdzie Przybyszewski nieco się uspokoi, przestanie szukać podniet w alkoholu i narkotykach - ale pisać będzie już "bez tego ognia". "Główny ładunek dynamitu to był on sam ze swoją potrzebą apostolstwa, udzielania się odkrywania talentów, otaczania się wyznawcami, ze swą potrzebą gromadzonego życia, ciągłej uczty platońskiej" - tak pisało Przybyszewskim Boy-Żeleński. Niewątpliwie to Waśnie Przybyszewski był głównodowodzącym nowej epoce i jej wyznawcą - choć to nie on zostawił największe dzieła Młodej Polski. Ale to on głosił kult sztuki i hasło "sztuka dla sztuki", to on propagował satanizm, poszukiwał prawdy o człowieku, "nagiej duszy" - w stanach nienormalnych: obłędu, choroby psychicznej, upojenia alkoholowego lub narkotycznego czy uniesień seksualnych. Przybyszewski pasjonował się średniowieczną magią, teorią nerwic i obłędu. Swoje nauki głosił w nocnych lokalach, tam też skupiał grono swoich wyznawców. Gdy o świcie powracali pustymi ulicami miasta, w czarnych pelerynach i uniesieniu w nagich duszach - serdecznie pogardzali filistrami i mieszczaństwem, które właśnie budziło się do życia.
· Zakopane - zrodziło się w Młodej Polsce, w tej epoce stało się modnym kurortem, do którego zjeżdżali najwybitniejsi: Kasprowicz, Tetmajer, Żeromski, Witkiewicz. Opiewali Tatry-a motyw gór, urody tatrzańskiej natury, stanie się bardzo ważny w literaturze i malarstwie epoki.
· Warszawa - bastion pozytywizmu. Warszawa miała najtrudniejszą sytuację polityczną, najsilniejszą cenzurę, stan wojenny - a tym samym najmniejsze możliwości wpływu nowych prądów. Poza tym temat patriotyczny i postrzeganie literatury w służbie narodu wciąż był tu najważniejszy. Wciąż działają tu Prus, Sienkiewicz, Powstają największe pozytywistyczne dzieła.
· Conflteor - to główne "wyznanie wiary" Przybyszewskiego, program opublikowany w Życiu w 1899 roku (dokładne sto lat temu!) To w tym utworze głosił, te prawdziwa sztuka "nie może mieć żadnego celu, jest
celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu: duszv".
Przyroda w poezji Tetmajera to przede wszystkim przyroda górska- krajobrazy Tatr, dolin i górskich widoków stają się źródłem przeżyć i przemyśleń, są już nie tylko przedmiotem opisu, są punktem wyjścia do wniosków natury filozoficznej.
* Melodia mgieł nocnych
- rozpoczyna się procesem uśpienia: "Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody kotlinie...", czyli też techniką oniryczną. Tu oczami poety śledzimy zmienność i dynamikę w przyrodzie. Przestrzeń opisana jest w ruchu podobnym do tańca, podmiot liryczny wyraża pragnienie włączenia się w ów wir, zespolenia się z przyrodą, które przyniesie oderwanie się od ziemskich spraw i zbliżenie do tajemnicy istnienia.
Miłość i śmierć - to ważny i bogaty motyw w literaturze, poeci i pisarze lubią zestawiać te dwa zjawiska nieodwołalnie związane z ludzkim istnieniem. Pierwowzorem dla literatury może być mit o Orfeuszu i Eurydyce - opowieść o miłości silniejszej od śmierci. Śmierć w mitologii symbolizuje bóg Tanatos - krainą zmarłych jest Hades, a bratem Tanatosa - Hypnos - bóg snu, pozornej śmierci. Z kolei miłość symbolizują Eros i Afrodyta, możecie zatem spotkać się z pytaniem: "Eros i Tanatos w poezji młodopolskiej". W poezji współczesnej łączyli miłość i śmierć znakomici poeci: Stanisław Grochowiak i Halina Poświatowska. Śmierć i nicość to jeden z modnych w poezji młodopolskiej motywów tematycznych - pojęcia oznaczające wyzwolenie od rycia, bezsensu istnienia. Najpopularniejsze ujęcie "stanu nieistnienia" to schopenhauerowska Nirwana.
Stan nirwany przywołuje Tetmajer w wielu utworach:
Faisz, zawiść, Nie wierzę w nic, Melodia mgieł nocnych. Najpełniej zaś wyraża istotę zjawiska Hymn do Nirwany. Pełne goryczy wołanie do Nirwany przypomina modlitwę "Ojcze nasz", poeta błaga: "Przyjdź twe królestwo jako na Ziemi, tak i w niebie Nirwano!"