Wykład 6 z dnia 21.12.2004
OBIEKTYWNOŚĆ POZNANIA W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Kozyl- Kowalski - „Max Weber a Karol Marks”
MAX WEBER
Obiektywność poznania
Weber stawia nauce pewne zadania i na tej podstawie rozróżnia myślenie naukowe a racjonalne podejmowane decyzje:
Nauka empiryczne nikogo nie może pouczyć o tym, co powinien, lecz tylko o tym, co może. Nauka empiryczna może rozstrzygać o stosowalności środków do danego celu, jakie środki są, a jakie nie są potrzebne.
Nauka pozwala ocenić możliwość osiągnięcia założonego celu oraz ustalić skutki, jakie pociągane za sobą zastosowanie wymaganych środków. Alternatywne wybory.
Zadaniem nauki empirycznej nigdy nie może być ustalenie wiążących norm i ideałów.
Weber krytykuje zdroworozsądkowe pojmowanie obiektywności. Linia centrum nie jest bardziej naukową prawdą niż najskrajniejsze ideały partyjne prawicy czy lewicy. Poprzez syntezę wielu poglądów partyjnych lub poprzez wyprowadzenia ich wypadkowej normy naukowe nie zyskują obiektywności.
Dwa rodzaje obowiązków towarzyszących poznaniu obiektywnemu:
zdolność zróżnicowania między poznawaniem i ocenianiem.
obowiązek praktyczny i obrona swoich ideałów
Pierwszym obowiązkiem jest naukowy obowiązek dostrzegania prawdy i faktów.
Relacja między obowiązkami badacza:
- nauka społeczna - myślowe porządkowanie faktów
- polityka społeczna - prezentacja ideałów
„Fundamentalnym przekonaniem bezstronności naukowej jest wyraźne wskazanie, gdzie przestaje wypowiadać się myślący badacz a gdzie zaczyna chcący czegoś człowiek” - Weber
Naukowa obiektywność i indywidualizm światopoglądowy nie są ze sobą z żaden sposób spokrewnione.
POZYTYWNA KRYTYKA METERIALIZMU HISTORYCZNEGO
Weber jako Marks burżuazji.
Materializm historyczny - ekonomiczna koncepcja historii.
Weber uznawał aspekt ekonomiczny zjawisk za najważniejszy. Przedmiotem socjologii wg Webera są zjawiska społeczno-ekonomiczne.
Nasza egzystencja fizyczna oraz zaspokojenie naszych najbardziej idealnych potrzeb napotyka wszędzie ilościowe ograniczenia i niewystarczalność jakościową potrzebnych w tym celu środków zewnętrznych dla ich zaspokojenia wymagana jest planowa zapobiegliwość, stowarzyszenie z ludźmi, praca i walka z przyrodą.
W obrębie problemów społeczno-ekonomicznych możemy rozróżnić procesy i ich zespoły, normy instytucje, których kulturowe znaczenie polega w istocie na ich aspekcie ekonomicznym. Takie przedmioty naszego poznania możemy nazwać procesami lub instytucjami gospodarczymi. Aspekt ekonomiczny można znaleźć nawet w zjawiskach pozagospodarczych.
Zjawiska ekonomicznie znaczące np. procesy życia religijnego. Wpływ życia religijnego na gospodarkę „etyka protestancka a duch kapitalizmu”. Gospodarka kształtuje religię i na odwrót. Asceza zewnątrz światowa (katolicyzm, zakony itp.) asceza wewnątrz światowa (protestanci)
Zjawiska gospodarczo uwarunkowane - „triada weberowska”:
zjawiska gospodarcze
zjawiska pozagospodarcze, które są doniosłe dal gospodarki
zjawiska poza gospodarcze, ale przez gospodarkę uwarunkowane
Krytyka materializmu historycznego - ekonomiczna interpretacja historii jest wstępem do pełnego poznania historycznego.
Analiza zjawisk społecznych i kulturowych z ich punktu ekonomicznego była owocną metodą.
Nie istnieje obiektywna analiza naukowa życia kulturowego, zjawisk społecznych niezależna od swoistych „jednostronnych” punktów widzenia, wedle, których jawnie bądź milcząco świadomie lub nie świadomie wybiera się te zjawiska jako przedmiot badania, analizuje je, przedstawia i szereguje.
„Chcemy zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość życia, w której się znaleźliśmy, w tej specyfice - kontekst i znaczenie kulturowe jej poszczególnych przejawów w ich dzisiejszej postaci z 1 strony, z 2 zaś powody jej takiego, a nie innego historycznego ukształtowania”.
POZNANIE W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Socjologia rozumiejąca Webera - pokrewna współczynnikowi humanistycznemu Znanieckiego.
Idea wartości - zmierzamy do poznania kulturowego znaczenia zjawisk życiowych, odnosimy zjawiska kulturowe do idei wartości. Rzeczywistość empiryczna jest dla nas kulturą, dlatego i tylko o tyle, o ile ujmujemy ją w odniesieniu do idei wartości. Obejmuje ona te i tylko te części składowe rzeczywistości, które stają się dla nas znaczące dzięki temu odniesieniu.
Wartość oraz idee, które są nam wpojone pozwalają nam interpretować rzeczywistość, nadawać jej jakiś sens.
Jesteśmy ludźmi kultury, obdarzonymi zdolnościami i wolą zajmowania świadomego stanowiska wobec świata i nadawania mu sensu.
Tego, co ma dla nas znaczenie nie sposób zrekonstruować przez żadne „bezzałożeniowe” badanie danych empirycznych natomiast ustalenie tego znaczenia jest przesłanką do tego by coś stało się przedmiotem badania.
Odniesienie rzeczywistości do idei wartości, które nadają jej znaczenie oraz wyodrębnienie i uporządkowanie zabarwionych przez to część składowych rzeczywistości z punktu widzenia ich znaczenia kulturowego stanowi zupełnie odrębne podejście aniżeli analiza rzeczywistości ze względu na prawa, jej uporządkowanie w pojęciach ogólnych.
Poznanie praw społecznych nie jest poznaniem rzeczywistości społecznej, lecz tylko jedynym z różnych środków pomocniczych. Nie jest do pomyślenia inne poznanie procesów kultury, aniżeli na podstawie znaczenia, jakie ma dla nas zawsze indywidualnie ukształtowana w określonych jednostkowych powiązaniach rzeczywistości życia. Kultura stanowi z punku widzenia człowieka obdarzony sensem i znaczeniem skończony wycinek bezsensownej nieskończoności wydarzeń w świecie.
Wszelkie poznanie rzeczywistości kultury jest, więc zawsze poznaniem ze specyficznie wyodrębnionych punktów widzenia.
W tym dokonywanym zawsze i wszędzie, świadomie lub nieświadomie wyborze poszczególnych swoistych aspektów wydarzeń, zawiera się ten element naukowej pracy w dziedzinie badań kulturowych, który stanowi podstawę owego często wypowiadanego twierdzenia, że element osobisty jest tym, co rzeczywiście wartościowe w dziele naukowym, że w każdym dziele musi znaleźć wyraz osobowości uczonego.
Bez idei wartości, którymi hołduje badacz nie byłoby zasady wyboru materiału i sensownego poznania tego, co jednostkowe w rzeczywistości bez przekonania badacza o znaczeniu jakiś treści kulturowych wszelka praca nad poznaniem jednostkowym rzeczywistości jest po prostu bezsensowna.
TYP IDEALNY - (poznanie rzeczywistości) ma uchwycić to, co indywidualne, a nie to, co powszechne. Nie jest to szukanie prawidłowości, powtarzalności zjawisk, ale osobliwości.
Typ idealny stanowi obraz myślowy, który ma znaczenie często idealnego pojęcia granicznego, do którego przykłada się rzeczywistość by uwyraźnić znaczące części składowe jej empirycznej zawartości i z którymi się ją porównuje.
Typ idealny stanowi konstrukcje myślową służącą pomiarowi i systematycznej charakterystyce kontekstów indywidualnych tzw. znaczących dzięki swej unikalności.
Typ idealny przeciwstawia Weber klasycznej definicji, która dochodzi do skutku poprzez wskazania rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej. Różnice miedzy klasyczną definicją logiki formalnej a typem idealnym dotyczy przede wszystkim kryterium, którym posługujemy się ustalając czy dany przedmiot lub zjawisko mogą być włączone do zakresu określonej nazwy. W definicji logiki formalnej przebiega wedle schematu „albo... albo”. Natomiast typowi idealnemu odpowiada schemat „bardziej... mniej”.
Pojecie sekta ma w socjologii Webera sens jedynie wtedy, gdy porównujemy cechy ustalone jako zakres tego pojęcia z cechami ustalonymi jako zakres pojęcia Kościół. Cechy wchodzące do zakresu pojęcia sekta nie odróżniają sekty ani od wszystkich grup religijnych, lecz jedynie od Kościoła.
Typ idealny określa dynamikę społeczną.
Wyraźnie granice między różnymi zjawiskami społecznymi pojawiają się często jako wynik określonego procesu rozwojowego. Schemat definicji logicznej „albo... albo” może być zastosowany jedynie do użycia skrajnych, końcowych faz tego procesu. Wymykają mu się natomiast poszczególne momenty tego procesu.
3
Współczesne teorie socjologiczne.
WSKIZ