CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna - oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych

czyli do zawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego.

Występują także zdarzenia prawne niezależne od woli człowiek np. urodzenie , śmierć itp.

Podział czynności prawnych:

1. jednostronne i dwustronne

jednostronne - do wywołania skutku prawnego wystarczy oświadczenie woli jednej strony

np. testament, wyzwolenie

dwustronne - wymagające zgodnego oświadczenia dwóch stron

2. formalne i nieformalne

formalne - czynności stricto iuris ważność ,których zależy od wykonania ściśle określonej

przez prawo formy

Rzymianie wyróżniali wśród nich dwie podstawowe formy:

A. Stypulacje - uroczyste kontrakty słowne, związane z wypowiedzeniem ściśle określonych

przez prawo słów

B. Mancypacje -

• związane z przenoszeniem władztwa nad osobami i rzeczami

• zawsze wymagana była taka sama forma

• konieczność jednoczesnej obecności : 1. stron(zbywca i nabywca)

2. libripensa(trzymającego wagę)

3. świadków(3-7)

4. akcesoriów(waga, laska)

• strony wypowiadały ściśle sformalizowane przez prawo formułki

• nabywca dotykał obiekt transakcji i przeciążał wagę

np. przenoszenie własności, przenoszenie posiadania, czynności spadkowe, wyzwolenie

spod władzy ojcowskiej

nieformalne - prawo nie stawiało tutaj żadnych wymogów

np. zawarcie umowy najmu

3. mortis causa i inter vivos

mortis causa - na wypadek śmierci , skutek prawny występował dopiero po śmierci składając-

ego oświadczenie np. testament

inter vivos - między żyjącymi, jeśli regulują stosunki prawne za życia podmioty działającego

np. zlecenie

4. rozporządzające i zobowiązujące

rozporządzające - powodowały przeniesie, obciążenie lub zniesienie istniejącego prawa

osoby rozporządzającej np. przelew wierzytelności, przeniesienie własn.

zobowiązujące - zawierały przyrzeczenia osób działających do spełnienia świadczeń

w przyszłości np. konsensualny kontrakt sprzedaży

5. odpłatne i nieodpłatne

odpłatne - powodujące wzajemne korzyści ekonomiczne np. kupno-sprzedaż

nieodpłatne(darmy) - rodzące obowiązek jakiegoś zachowania tylko po jednej stronie,

druga odnosi same korzyści np. darowizna

6. kausalne i abstrakcyjne

abstrakcyjne - ważność oświadczenia woli nie zależy od celu społeczno-gospodarczego

(przyczyny) gdyż jest on prawnie obojętny

• Skutek prawny tego oświadczenia woli wyraża się w samym fakcie jego

złożenia.

• Miały one charakter formalny

• Ich zaskarżalność wyrażała się w formie oświadczenia woli

• Forma zastępowała tutaj causa czyli przyczynę prawną

• mancypacja, stypulacje , in iure cessio

np. porozumienie stron o zamianie jednego przedmiotu na inny

kausalne - ważność oświadczenia woli uzależniona jest od istnienia celu społeczno-gospod.

(przyczyny)normowanego przez określony porządek prawny

• Skutki prawne tych czynności muszą być społecznie uzasadnione i tylko dlatego zasługują na ochronę prawną.

• Czynności te chronione prawnie gdyż porządek prawny traktuję je jak

społecznie użyteczne.

• Pierwotnie czynności abstrakcyjne miały charakter kausalny np. mancypacja(zmierzała ona do zamiany towaru na pieniądz - to cel społeczno-gospodarczy).Jednak później Rzymianie zaczęli ją stosować dla osiągnięcia innych celów np. testament, wejście żony pod władzę męża itp.

np. wymiana rzeczy przeznaczonej do używania w zamian za opłatę czynszu (cel - inwestycje, rozwój gospodarczy itp.

7. Fiducjalne (powiernicze)

- Czynności prawne oparte na zaufaniu stron(fides)

- Traktowane jako kontrakt powierniczy np. pożyczenie, użyczenie, zastaw.

Elementy czynności prawnych:

1) Essentiali negoti

• minimum treści konieczne do zaliczenia czynności prawnej

do określonego typu

• bez niego nie ma ważnej czynności prawnej

• warunek niezbędny i wystarczający do zaistnienia czynn. pr.

• np. umowa kupna-sprzedaży (wymóg porozumienia się stron

co do przedmiotu sprzedaży i ceny

2) Naturalia negoti

• dodatki niekonieczne ale naturalnie mieszczące się w danym

typie czynności

• ich umieszczenie w czynności prawnej nie jest wymagane przez

prawo, zależy wyłącznie od woli stron

• np. odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru

3) Accidentalia negotii

• Należy wyróżnić tutaj wyróżnić: warunek, termin, polecenie

Ważność czynności prawnych:

1. Podmiot musi mieć zdolność do czynności prawnych

2. Oświadczenie woli musi być złożone prawidłowo i musi zawierać essentialia

3. Treść czynności musi być zgodna z prawem i obyczjami

4. Formalizm lub jego brak

Tylko ważne czynności prawne wywierały pełne skutki prawne.

I Jeśli brakuje któregoś z powyższych założeń to następuje nieważność bezwzględna.

Występuje ona ex tunc czyli od początku podjęcia czynności prawnej.

Jest nieważna z mocy samego prawa (ipso iure) dla stron jak i dla osób 3.

II Czynność prawna może być jednak też wzruszalna(można ją doprowadzić do

Unieważnienia).

Jest to sytuacja zaistnienia nieważności względnej.

Występuje ona ex nunc czyli do monentu wystąpienia z wnioskiem upoważnionego

podmiotu o jej unieważnienie.

PAREMIA:(To co jest bezwzględnie nieważne) Co jest od początku wadliwe nie może zostać

uzdrowione przez upływ czasu.

„Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere”

Od tej zasady bardzo rzadkie wyjątki:

1. Konwalidacja czynności prawnej nieważnej np. Darowizna między małżonkami

uzdrowiona przez śmieć darczyńcy

2. Konwersja czynności prawnej nieważnej - można było utrzymać ją w mocy jeśli spełniała

wymogi innego typu. np. nieważne testamenty ostawały się jako kodycyle( dziedziczyli

dziedzice ustawowi przekazując majątek podmiotom wskazanym w kodycylu)

Skuteczność czynności prawnych:

1. Warunek

2. Termin

3. Polecenie

1. Warunek(condicio) jest to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego strony uzależniają

skuteczność czynności prawnych

• rozwiązujący jego ziszczenie powoduje, że czynność przestaje

wywoływać skutki prawne

np. Będę ci wypłacał rentę do póki nie wyjdziesz za mąż

• zawieszający jego ziszczenie powoduje, że czynność zaczyna

wywoływać skutki prawne

np. Będziesz dziedzicem, jeżeli zostaniesz konsulem

• potestatywne jego ziszczenie zależy od woli podmiotu

np. Jeśli zawrzesz bądź nie zawrzesz.....

• kazualne jego ziszczenie nie zależy od woli podmiotu

• mieszane jego ziszczenie zależy i trochę nie zależy od woli podmiotu

• dodatni związany ze zmianą istniejącego stanu rzeczy

np. Jeśli przyjmiesz spadek..... (= zawieszający)

• ujemny związany z utrzymaniem istniejącego stanu rzeczy

np. Jeśli odrzucisz spadek....... (= rozwiązujący)

2. Termin(dies) jest to zdarzenie przyszłe i pewne, od którego strony uzależniają

skuteczność czynności prawnej

• rozwiązujący ( dies ad quem) z jego nadejściem skutek czynności ma

ustać

• zawieszający (diesa quo) z jego nadejściem skutek czynności ma

nastąpić

3. Polecenie(modus) jest to obowiązek określonego zachowania się przez odnoszącego

korzyści z czynności prawnych o charakterze darmowym

(darowizna, wyzwolenie, testament)

Charakter wyłącznie moralny np. Daruję ci ½ mojego majątku jeśli zaopiekujesz się moim dzieckiem

W prawie justyniańskim można było już wymusić wypełnienie każdego polecenia, a jeżlei nie zostało wypełnione to zainteresowany mógł żądać zwrotu przysporzenia.

Wady oświadczenia woli:

Wola jest to wewnętrzne przekonanie każdego człowieka. Aby doszło to zaistnienia czynności prawnej musi dojść do jej oświadczenia czyli musi ona zostać wyrażona na zewnątrz.

Wady oświadczenia woli powstają wówczas gdy brak jest zgodności pomiędzy wolą i oświadczeniem.

Powoduje to nieważność bezwzględną jak i względną czynności prawnych.

1. Oświadczenie woli nie na serio(per iocum)

- nie miało znaczenia prawnego i tym samym nie rodziło skutków prawnych

np. żarty, przedstawienie teatralne

2. Symulacja

- strony umawiają się , że ich oświadczenie nie wywołuje żadnych skutków prawnych lub,

że mają one wywoływać inne, niż te, które powinny wynikać z treści oświadczeń

• Czynności symulowane(pozorna) ukazana lecz niezgodna z wolą

• Czynności dysymulowane(rzeczywista) ukryta lecz zgodna z wolą

W prawie poklasycznym czynność ukazana lecz pozorna była zawsze nieważna zaś czynność ukryta lecz rzeczywista była ważna.

np. pod umową dzierżawy strony ukrywają umowę kupna sprzedaży

zabroniona darowizna pomiędzy małżonkami w postaci umowy kupna-sprzedaży

3. Reservatio mentalis

- brak porozumienia, nie została ukazana drugiej stronie

- była ważna lecz bezcelowa, nie rodziła skutków prawnych

- czynność prawna jednostronna, choć winna być dwustronna

4. Błąd(error)

- składający oświadczenie woli posiada mylne wyobrażenie(niezamierzone) o rzeczywistości,

o istniejącym stanie prawnym lub o stanie faktycznym

1. Error in iuris( błąd co do prawa) Ignorantia iuris nocet

- strona nie mogła powołać się na nieznajomość prawa w celu unieważnienia

czynności

- wyjątek stanowili tu żołnierze, wieśniacy, minores i kobiety

2. Error facti(błąd co do faktu) Ignorantia facti non nocet

- nieznajomość stanu faktycznego nie wywoływała negatywnych skutków dla

oświadczającego i mógł on wystąpić z wnioskiem o unieważnienie czynności

Rodzaje błędów:

I Błędy o istotnym znaczeniu

a) Error in corpore

- strony miały różne wyobrażenie o przedmiocie czynności prawnej czynność nieważna

b) Error in substantia

- strony miały różne wyobrażenie co do cechy przedmiotu czynności prawnej

czynność nieważna np. przedmiot z ołowiu zamiast umówionego złota

c) Error negoti

• występuje w czynnościach dwustronnych gdy każda ze stron swym oświadczeniem woli zmierza wywołać inne skutki prawne

II Błędy o nieistotnym znaczeniu

a) Error in qualitate

- błędne wyobrażenie o jakości przedmiotu np. przedmiot ze złota gorszej próby

b) Error in nomine

• błąd co do samego oznaczenia rzecz np. nieporozumienie co do imienia sprzedanego

niewolnika

5. Podstęp(dolus) nieważność względna( ex nunc)

- strona może zostać wprowadzona w błąd przez podstęp innej osoby

- czynność prawna była ważna według ius civile jeśli bład był nie istotny ale pretor zapewnił ochronę procesową poszkodowanym

- Exceptio doli

- Jednak miało to jak wiadomo jedynie charakter defensywny i exceptio doli było

nieprzydatne gdy już spełniono świadczenie z czynności, która doszła do skutku

pod wpływem dolus.

- Pretor wprowadził w tym celu środek ofensywny actio doli

- Skarga miał na celu ukaranie autora oraz pokrycie szkody

(nie likwidowała skuteczności czynności)

6. Bojaźń(metus) nieważność względna( ex nunc)

- wprowadzenie podmiotu w stan obawy poprzez bezprawną groźbę

- brano tutaj pod uwagę jedynie przymus psychiczny

- groźba o, której tu mowa(vis) musiała być bezprawna i poważna

- czynność ważna według ius civile, w ius praetorium zapewniło ochronę procesową

- Exceptio metus

- przy przymusie fizycznym motyw nie odgrywał znaczenia, a nieważność czynności

następowała ex tunc( brak motywu, woli - czynność zawsze nieważna)

Zastępstwo:

W Rzymie osobami mającą zdolność do czynności prawnych były osoby, które posiadały jednocześnie zdolność prawną.

Wobec rosnących potrzeb obrotu gospodarczego wprowadzono instytucję zastępstwa

- Zastępstwo to podejmowanie czynności prawnych ze skutkiem dla innych osób

Dwa typy zastępstw:

1. zastępstwo pośrednie

- Zastępca działa na zewnątrz swojej familii, wobec osób postronnych, we własnym imieniu,

a z dokonanych czynności nabywa korzyści dla siebie i zobowiązuje się sam

- Skutki swoich czynności przenosi w drodze wtórnej czynności na zastąpionego

- Kognitor, Prokurator, Opiekun, Kurator, mandatriusz

2. zastępstwo bezposrednie

- Inaczej przedstawicielstwo, przedstawiciel działa w cudzym imieniu a skutki jego czynności

spadają wprost na reprezentowanego

- Brak tej instytucji wobec ludzi obcych, bez więzi agnacyjnej

- Wyjątkiem był prokurator będący zarządcą majątku a zarazem zastępcą procesowym

np. swoimi działaniami dla swego mocodawcy nabywał bezpośrednio posiadanie.

---