Wstęp do prawoznawstwa

• O stosunku prawnym

Założenia

• Przyjmujemy stanowisko empiryczne w odniesieniu do pojęcia stosunku prawnego;

• Traktujemy stosunek prawny jako relację zachodzącą w rzeczywistości społecznej;

• Uznajemy stosunek prawny za rodzaj odmiany stosunków społecznego;

• Odrzucamy koncepcje, że stosunek prawny, może zachodzić między podmiotem prawa a rzeczą;

• Przyjmujemy tezę, że stosunek prawny może zachodzić tylko między podmiotami.

• Stosunki społeczne są to względnie stałe powtarzające się wzajemne zależności, czyli oddziaływania ludzi, podmiotów prawa na siebie jako członków społeczeństwa.

• Stosunek prawny - jest to odmiana stosunku społecznego wyznaczana prawem, stanowiąca zespół zależności zachodzących między podmiotami prawa, powstający, zmieniający się lub wygasający w wyniku zdarzeń prawnych.

Postacie stosunku prawnego

• Postać stosunku konkretnego (realnego) → postać zasadnicza stosunku prawnego. Stosunek prawny, który rzeczywiście kształtuje stosunki społeczne jest zawsze stosunkiem konkretnym.

• Postać stosunku abstrakcyjnego → Stosunek abstrakcyjny to stosunek nierzeczywisty, a powinnościowy i myślowy, który można sobie odtworzyć myślowo, ukształtować abstrakcyjnie znając brzmienie regulacji przepisów prawnych, która jest podstawą danego stosunku rzeczywistego.

Rodzaje stosunków prawnych

• Ze względu na metodę regulacji prawnej:

• Prawo cywilne;

• Prawo karne;

• Prawo administracyjne.

• Ze względu na gałąź prawa:

• Każda gałąź prawa ma swój odrębny przedmiot.

• Ze względu na podmioty (kryterium podmiotowe) wchodzące w ten stosunek (strony):

• Dwustronne;

• Wielostronne;

• o nieograniczonej ilości podmiotów.

kryterium podmiotowe podziału stosunków prawnych

• stosunki jednostronnie zindywidualizowane;

• stosunki dwustronnie niezindywidualizowane.

Pojęcie

• Stosunek prawny ma charakter czasowy (temporalny) jest to jedna z cech stosunku prawnego. Stosunek prawny istnieje między podmiotami tak długo jak długo co najmniej jeden z nich ma ustanowione przez normę prawną uprawnienie bądź obowiązek prawny, a więc ma zachować się w sposób pożądany dla podmiotu drugiego.

• Stosunek prawny wywołuje zawsze jakieś następstwa.

• Zdarzeniami prawnymi są te zdarzenia, z którymi obowiązujące normy prawne łączą następstwa prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.

• Okoliczność, że dane zdarzenie prawne ma charakter zdarzenia prawnego jest wobec tego następstwem tego, że jest ono przewidziane w hipotezie normy prawnej jako przesłanka dla zaistnienia określonego skutku prawnego.

Zdarzenia prawne

• Fakty w ścisłym znaczeniu to te zdarzenia, które -choć są niezależne od woli ludzkiej - będą wywoływały skutki prawne.

• Działania to zachowania człowieka lub innego podmiotu prawa będące wynikiem jego woli.

Działania dzielimy na:

• czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych;

• inne czynny.

Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych

• są to czynności, które świadomie są skierowane na określony cel mający wywołać zamierzone skutki. Wyróżniamy trzy rodzaje takich czynności:

• Czynności prawne;

• Akty administracyjne;

• Orzeczenia sądowe;

Czynności prawne

• działanie podmiotu prawa, którego istotnym elementem jest oświadczenie woli danego podmiotu zawierające zamiar wywołania określonego skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia jakiegoś stosunku prawnego.

• Jednostronne;

• Dwustronne;

• Wielostronne;

• czynności prawne regulowane są przez przepisy prawne;

• Z zasady te czynności prawne mogą być dokonywane w formie dowolnej o ile przepisy nie wymagają formy szczególnej;

• Czynność prawna jeżeli jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego to jest czynnością nieważną.

Akty administracyjne

• czynności dokonywane przez organy państwowe, w szczególności administracyjne;

• działanie organu podjęte w granicach jego kompetencji, zmierzające do wywołania skutku prawem przewidzianego.

Orzeczenia sądowe

• jeżeli czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych podejmuje sąd:

• Orzeczenie deklaratoryjne - stwierdza tylko istniejący stan prawny;

• Orzeczenie konstytutywne - sąd zmienia stan prawny, tworzy nowy stan prawny.

Tzw. inne czynny

• to są te działania lub ich zaniechania, z którymi norma prawna łączy skutek prawny niezależnie od tego czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie skutku prawnego czy nie.

• Czyny dozwolone → czyny, które wywołują skutki prawne mimo braku jakiegokolwiek zamiaru ze strony działającego.

• Czyny niedozwolone → zabronione przez prawo, z którymi przepisy wiążą niekorzystne dla działającego skutki prawne.

Czyn niedozwolony w prawie cywilnym

• oznacza zdarzenie wyrządzające innej osobie szkody. Takie zdarzenie staje się samoistnym źródłem obowiązku naprawienia szkody - tzw. odpowiedzialność deliktowa;

• działania dozwolone, z którymi łączy się zwiększone niebezpieczeństwo szkód dla otoczenia - odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.

Elementy stosunku prawnego

• Podmiot;

• Przedmiot;

• Uprawnienie;

• Zobowiązanie.

Podmiot stosunku prawnego

• Podmiotami stosunku prawnego mogą być tylko podmioty prawa;

• Podmiotem nazywamy tego kto może posiadać uprawnienia i obowiązki prawne;

• O tym kto jest podmiotem prawa, a kto nim nie jest decydują postanowienia prawa pozytywnego obowiązujące w danym miejscu i czasie.

Podmioty

• Osoby fizyczne;

• Osoby prawne.

OSOBY FIZYCZNE

• to człowiek traktowany jako podmiot prawa.

• urodzenie traktowane jest jako pojawienie się dziecka żywego poza ciałem matki.

• Podmiotowość prawna nie jest równa zdolności prawnej - podmiotowość jest kategorią szerszą bo obejmuje pewne uprawnienia z innych gałęzi prawa, które nie pokrywają się z pojęciem zdolności prawnej.

• Zdolność prawna to właściwość osoby do bycia podmiotem praw i obowiązków.

• Zdolność do czynności prawnych to możność samodzielnego składania oświadczeń woli celem wywoływania skutków prawnych -powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

kategorie osób fizycznych, ze względu na zdolność do czynności prawnych

• pełna zdolność do czynności prawnych;

• ograniczoną zdolność do czynności prawnych;

• Brak zdolności do czynności prawnych.

• Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych są kategoriami prawa cywilnego.

• Zdolność do działań prawnych - przez tą kategorię rozumie się zdolność do tego aby przez własne działanie nabywać prawa lub zaciągać zobowiązania przy czym własnym działaniem jest zarówno czynność prawna jak i czyn dozwolony i niedozwolony.

• Zdolność specjalna do czynności prawnych - taka zdolność dla której osiągnięcia prawo ustanawia zazwyczaj łagodniejsze warunki tj. mniejsze granice wieku, ale za to zdolność ta obejmuje mniejszy zakres działania, który posiadają tacy małoletni.

OSOBY PRAWNE

• Zdolność prawna osoby prawnej trwa od chwili jej powstania do chwili jej likwidacji.

• Osoby prawne od chwili swego powstania do chwili rozwiązania mają zawsze zdolność do czynności prawnych.

• osoba prawna musi działać przez swe legalne organy w sposób przewidziany ustawowo i w statutach

• Teksty prawne nie definiują osoby prawnej. Definicja doktryny:

• Definicja negatywna : Osoba prawna jest to podmiot prawa nie będący osobą fizyczną ani organem państwowym;

• Definicja pozytywna: Osoba prawna jest to jednostka organizacyjna wyposażona w przez prawo w przymiot podmiotowości prawnej, czyli możność występowania jako samodzielny podmiot praw i obowiązków.

Podział osób prawnych

• KORPORACJE to taki typ osoby prawnej, który odnosi się i jest charakterystyczny dla wszelkich zrzeszeń. Korporacją jest nazywana osoba prawna, która powstaje w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu.

• ZAKŁAD to taki typ osoby prawnej, którego powstanie, cel, rodzaj i sposób działania określa założyciel w statucie. Niezbędnym elementem zakładu jest przede wszystkim określony majątek.

• FUNDACJA to odrębny rodzaj osoby prawnej, który może być traktowany jako typ zakładu realizujący pewne cele społeczne nie charakterystyczne dla działalności gospodarczej.

• Ustawodawstwo o fundacjach podkreśla, że cele fundacji określa jej statut zgodnie z celami określonymi przez założyciela (fundatora).

Tryb powstawania osób prawnych

• Tryb erekcyjny → osobę prawną powołuje określony organ państwowy wysokiej rangi w akcie normatywnym;

• Tryb koncesyjny → wolę utworzenia osoby prawnej przejawiają założyciele, ale władza państwowa musi dać zezwolenie czyli tzw. Koncesję;

• Tryb rejestracyjny (normatywny) → polega na wpisaniu osoby prawnej do odpowiedniego rejestru;

Rozwiązanie osoby prawnej

• Kwestie rozwiązywania osoby prawnej regulują w jakimś zakresie akty normatywne, a bardziej szczegółowo statuty.

• Z reguły kompetentne organy statutowe same podejmują w tej kwestii decyzje.

Przedmiot stosunku prawnego

• Nie ma żadnej definicji legalnej co jest lub może być przedmiotem stosunku prawnego, za powodu czego strony mogą wchodzić w stosunki prawne.

• Przyjmujemy, że przedmiotem stosunku prawnego są wyłącznie zachowania określonych podmiotów, uczestników tego stosunku.

W zależności od rodzaju zachowań

• Zarówno przedmiotem uprawnienia jak i przedmiotem obowiązku jest czynienie.

• Przedmiotem uprawnienia jest czynienie, a przedmiotem obowiązku nieczynienie.

• Przedmiotem uprawnienia jest nieczynienie, a przedmiotem obowiązku jest czynienie.

• Zarówno przedmiotem uprawnienia jak i przedmiotem obowiązku jest nieczynienie.

Treść stosunku prawnego

• Treścią każdego stosunku prawnego są uprawnienia i obowiązki podmiotów między którymi stosunek prawny zachodzi.

• korelatami w stosunku prawnym są uprawnienia i obowiązki, które odgrywają istotną rolę jako treść stosunku prawnego i jako przedmiot stosunku prawnego.

Uprawnienie jako element stosunku prawnego

• Uprawnienie obejmuje sferę zachowań nie nakazanych i nie zakazanych, a więc nie będących przedmiotem obowiązku, w której to sferze podmiot może dokonywać różnych wyborów.

• Jeśli przez uprawnienie rozumiemy prawo podmiotowe to znaczy przez prawo podmiotowe rozumiemy przyznaną przez normę prawną określonemu podmiotowi sferę możności postępowania w określony sposób.

• Jeżeli podmiot ma uprawnienie to może zachować się zgodnie z dyspozycją normy i może zaniechać realizacji tego postępowania bo to jest jego uprawnienie;

• O uprawnieniu pewnej osoby do określonego zachowania mówimy wtedy gdy norma prawna przewiduje w danej sytuacji opisanej zazwyczaj w hipotezie dla tej osoby możliwość określonego zachowania się, która nie jest obowiązkiem tej osoby łącząc z tym zachowaniem się przyzwolonym w dyspozycji powstanie obowiązku innej osoby.

Obowiązek jako element stosunku prawnego

• Podmiot prawa ma obowiązek wówczas gdy jakaś norma prawna, której jest adresatem wskazuje mu jeden i tylko jeden sposób postępowania w określonych przez normę warunkach.

• Przez obowiązek prawny osoby prawa rozmieć należy konieczność określonego zachowania się tej osoby wynikającą z zawartego w normie zakazu lub nakazu i zabezpieczoną środkami przymusu.

Istota obowiązku

• Obowiązek prawny wynika ze sformułowania normy prawnej nakazu i zakazu;

• niewykonanie obowiązku prawnego jest połączone z poniesieniem konsekwencji prawnych.

stosunek prawny z punktu widzenia korelacji

• Jako pewna całość, na którą składają się określone uprawnienia i obowiązki obydwu stron. W takim całościowym ujęciu każda ze stron jest zarówno uprawniona jak i zobowiązana.

• Rozumienie oddzielające strony, podmioty uprawnione i zobowiązane. Stosunek prawny w takim ujęciu należy rozumieć jako zachodzący między dwoma podmiotami, stronami, z których jeden jest wyłącznie uprawniony, a drugi wyłącznie zobowiązany.

---