Co trzeba wiedzieć o metodzie projektu

Charakterystyka metody projektu

Metoda projektu edukacyjnego należy do interaktywnych metod nauczania. Wdrażano ją w pierwszych latach XX w. w Stanach Zjednoczonych. Pod pojęciem projektu edukacyjnego rozumiano wszelką działalność uczniowską natury praktycznej, nastawioną na wykonanie produktu. Początkowo metoda była wykorzystywana w nauczaniu prac ręcznych w szkolnictwie ogólnokształcącym i później w szkolnictwie zawodowym.

Nowe spojrzenie na metodę projektu wniosła filozofia i pedagogika J. Deweya. Z inspiracji zaproponowanego przez niego programu pedagogicznego zrodził się pomysł stworzenia szkoły na zasadzie „metody projektów” w miejsce tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego. Szkoła taka miała być instytucją żywą, przygotowującą do życia poprzez stwarzanie warunków do zdobywania doświadczeń. Zadaniem nowej edukacji było nawiązanie do osobistych doświadczeń dziecka, do przemian zachodzących w jego otoczeniu i środowisku. Szkoła Deweya to również uczenie samodzielności i rozwiązywania problemów, a także tworzenie przez nauczycieli i uczniów wspólnej, partnerskiej społeczności szkolnej, w której dostrzegana jest indywidualność dziecka. Tak rozumiana metoda projektów stała się drogą do realizacji szkoły alternatywnej.

 
W Polsce zainteresowanie metodą projektów pojawiło się w latach trzydziestych ubiegłego stulecia. W latach dziewięćdziesiątych, w dobie reformującej się polskiej szkoły, praca tą metodą na nowo zaczęła funkcjonować w placówkach oświatowych ze względu na korzyści, jakie niesie wszystkim uczestnikom procesu nauczania.

 

 

Definicje i rodzaje projektów

Wyróżnić można kilka definicji projektu.

• Projekt to metoda aktywizująca, podstawowe narzędzie integracji międzyprzedmiotowej. Istotą projektu jest samodzielna praca uczniów w realizacji konkretnego i dużego przedsięwzięcia na podstawie wcześniej ustalonych założeń¹.

• Projekt to pogłębione badanie tematu o dużej wartości poznawczej. Projekt realizuje zazwyczaj niewielka grupa dzieci wyodrębniona z klasy, czasami cała klasa, a czasem pojedyncze dziecko. Zasadniczą cecha projektu jest jego charakter badawczy, przy czym działania badawcze ukierunkowane są celowo tak, by znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące tematu, postawione przez dzieci lub nauczyciela albo pojawiające się podczas wspólnej pracy nauczyciela z dziecmi².

• Metoda projektów polega na nauce i kształtowaniu umiejętności podczas wykonywania projektu pod dyskretną opieką nauczyciela; to samodzielne realizowanie przez uczniów zadania, które jest koordynowane przez nauczyciela.³

• Projekt to cykl zaplanowanych działań związany z programem konkretnej szkoły, placówki, który ma określone:
  - cele;
  - sposoby realizacji;
  - czas realizacji (kilka tygodni lub miesięcy);
  - terminy poszczególnych etapów realizacji i całego przedsięwzięcia;
  - osoby odpowiedzialne za poszczególne etapy i za cały projekt (przy projekcie grupowym określona odpowiedzialność uczniów za efekt pracy zespołu);
  - niezbędne materiały;
  - sposób publicznej prezentacji;
  - opis umiejętności oczekiwanych po ukończeniu projektu;
  - kryteria oceny;
  - sposób ewaluacji⁴.

• Projekt jest samodzielnym rozwiązywaniem przez dzieci/uczniów praktycznych problemów podczas wykonywania zadania, którego efektem końcowym jest jakiś produkt. Nauczyciel organizuje zajęcia wprowadzające dzieci/uczniów w zagadnienie związane z zaplanowanym projektem i zajęcia podsumowujące doświadczenia zebrane przez uczniów. Jednak w czasie samodzielnej pracy dzieci cały czas monitoruje, udziela konsultacji i ocenia ich pracę na poszczególnych etapach⁵.

Wyróżnia się dwa rodzaje projektu jako metody nauczania⁶.

Projekt badawczy

Projekt działania lokalnego

Polega na zebraniu i usystematyzowaniu informacji o pewnych zagadnieniach. Jego rezultaty mają charakter różnego rodzaju opracowań (esejów, wywiadów, rysunków, albumów, gier itp.), które uczniowie przygotowują, by zaprezentować je klasie szkolnej. Należy do grupy metod nauczania, których celem jest inicjowanie samodzielnego uczenia się. Jego cel dydaktyczny polega na rozbudzaniu w uczącym się umiejętności dostrzegania luk we własnej wiedzy, stawianiu pytań, poszukiwaniu na nie odpowiedzi oraz prezentacji wyników własnych dociekań.   Przykładem tego rodzaju przedsięwzięcia może być projekt „Moja rodzina”, w ramach którego uczniowie zbierają informacje o dziejach swojej rodziny (na podstawie dokumentów, wywiadów z dziadkami i innych źródeł), a następnie prezentują je w formie albumu zawierającego fotografie, biogramy, drzewo genealogiczne.

Polega na podjęciu jakiejś akcji w środowisku lokalnym lub w szkole. W projekcie działania lokalnego prezentacja jest możliwa bezpośrednio w miejscu działania (np. w terenie), natomiast w szkole, placówce można zaprezentować zdjęcia, ilustracje pokazujące zmiany, jakie zaszły w wyniku podjętych działań.   Głównym założeniem jest samodzielność dzieci/uczniów na etapie planowania, realizacji i prezentacji.   Efektem takich działań może być posadzenie drzew, zasianie trawy, wizyty w domu opieki.

Elementy składowe projektu

Każdy projekt przed realizacja powinien być opracowany przez nauczyciela w formie dokumentu i składać się z części czytelnych dla odbiorcy. Jest to istotne dla dyrektora placówki i rodziców, którym prezentujemy pomysł, oraz dla samego nauczyciela, bowiem jego praca z dziećmi przebiega wówczas w sposób uporządkowany.

 

Projekt na etapie edukacji wczesnoszkolnej zawiera w sobie następujące elementy składowe:
♦ tytuł/temat projektu;

♦ cel (przedmiot samodzielnego lub grupowego zadania dzieci, zadania, które dzieci będą potrafiły wykonać same);
♦ adresat;
♦ termin realizacji;
♦ osoba nauczyciela koordynatora;
♦ sposób realizacji;
♦ harmonogram;
♦ zasoby (pieniądze przeznaczone na realizację, osoby czy instytucje wspierające, sprzęt itp.);
♦ sposób prezentacji;
♦ sposób ewaluacji.

Rodzaje działań w realizacji metody projektów

Organizacja wypraw	forma poszukiwań, badań, przeżywania przygód
Projekty artystyczne	wernisaże, formy teatralne (przygotowujące dzieci do wejścia w role aktorów, scenografów, charakteryzatorów), muzyczne
Projektowanie i budowanie wystawy	forma prezentacji efektów działań; dzieci opracowują plan wystawy, dzielą się zadaniami oraz prezentują swe dokonania
Tworzenie muzeum	dzieci poszukują odpowiedzi na wcześniej sformułowane pytania czy zagadnienia: jak jest zbudowany człowiek, ile lat ma samochód itp.
Projekty literackie	tworzenie książek zespołowych, komiksów, opowiadań, układanie wierszy

 

Gdy projekt jest zadaniem mającym krótki termin realizacji, można mówić o miniprojekcie (preferowanym w edukacji wczesnoszkolnej). Jeśli projekt trwa kilka miesięcy lub rok, jest to projekt duży.

Przygotowania nauczyciela

• Zasoby

Aby projekt przebiegał według zaplanowanego harmonogramu, nauczyciel koordynator powinien przygotować listę posiadanych zasobów osobowych i materialnych jako formy wsparcia projektu, w których uwzględni:
♦ dyspozycyjność osób zaangażowanych w realizację projektu;
♦ nastawienie dyrekcji placówki do problemu;
♦ materiały dydaktyczne;
♦ osoby z umiejętnością pracy metodami aktywizującymi;

♦ zasoby zewnętrzne:

- wsparcie rodziców, pracowników samorządowych,

- wsparcie dzielnicowego, gminnego wydziału oświaty,

- współpracę z radnymi,

- współpracę z innymi placówkami oświatowymi,

- współpracę z instytucjami pozarządowymi.

 

Dobrze zrealizowany projekt to synchronizacja działań podejmowanych przez osoby dorosłe w celu uzyskania pozytywnych efektów w rozwoju dziecka.

• Planowanie

Ponieważ projekt jest poważnym przedsięwzięciem edukacyjnym, decyzję o jego wprowadzeniu nauczyciel powinien podjąć odpowiednio wcześniej, najlepiej na początku roku szkolnego.

Bardzo ważnym elementem w przygotowaniach nauczyciela do pracy metodą projektu jest właściwe planowanie swojej pracy, które może być usprawnione przez odpowiednie zastosowanie narzędzi i technik planowania.

Gwiazda pytań

Prostą techniką zaplanowania projektu edukacyjnego jest „gwiazda pytań”, która sprowadza proces planowania do sześciu podstawowych pytań: jednego osadzonego w środku gwiazdy i pięciu na jej ramionach.

Po co - cele, które zamierzamy osiągnąć (organizacja wycieczki lub zielonej szkoły, organizacja roku poświęconego znanej postaci itp.)

Kto - wykonawcy, realizatorzy (dzieci, pracownicy placówki, rodzice, instytucje wspierające zadania ujęte w projekcie)

Co - zadania, które chcemy podjąć (rozpisanie zadań dla poszczególnych grup)

Gdzie - miejsce realizacji (szkoła, muzeum, galeria)

Kiedy - terminy realizacji poszczególnych zadań (określenie terminów realizacji poszczególnych zadań oraz terminów konsultacji z innymi nauczycielami)
Jak - metody, formy, sposoby działania (np. metody aktywizujące, pojedyncze, grupowe).

Również propozycje pytań i udzielonych na nie odpowiedzi mogą stać się drogowskazem.

PROJEKT 1. Co chcemy zrealizować - temat i cel 2. Droga do sukcesu - metody i formy 3. Osoby realizujące - odpowiedzialni 4. Terminarz - harmonogram prac 5. Nasze zasoby - co posiadamy 6. Nasze potrzeby - czego nam potrzeba 7. Ocena naszej pracy - ewaluacja 8. Reklama projektu - poinformowanie środowiska o naszych działaniach

Warto także przygotować instrukcję do projektu, w której określimy terminy, cele, zadania, metody pracy, osoby odpowiedzialne oraz szczegóły dotyczące prezentacji.

Autor: Agnieszka Karczewska-Gzik

 

¹ Projekt edukacyjny i inne formy uczenia się we współpracy, praca zbiorowa pod red. D. Kitowskiej, Piła 2003.

² J.H. Helm, I.G. Katz, Mali Badacze - metoda projektu w edukacji elementarnej, Warszawa 2003.

³ K. Ćwiąkała, Wykorzystanie metody projektów w kształtowaniu postaw przedsiębiorczych uczniów, Rzeszów 2001.

⁴ Program Sierra - pakiet edukacyjny, Warszawa 1997.

⁵ K. Ćwiąkała, tamże.

⁶ J. Królikowski, Projekt edukacyjny. Materiały dla zespołów międzyprzedmiotowych, Warszawa 2001.

---