Nuerowie

-E.E.Evans-Pritchard: The Nuer (1940)

-mieszkańcy południowego Sudanu, czarna ludność nilocka (ziemie nad Białym Nilem), czarnoskórzy, bardzo wysocy i szczupli („nilotensstallung”-niemieckie określenie „bocianiej” postawy, w której często można ich zastać, na jednej nodze) ludzie brutalni, dumni, niezależni, w pierwszej połowie XX wieku ich populacja wynosiła ok. 200 tys.

-plemię pasterskie (z tego wynikały trudności badaczy w porozumieniu się z tubylcami, ponad to badacze odbierani byli przez Nuerów jako najeźdźcy)

-uprawa jęczmienia-dwa siewy i zbiory w czasie mieszkania w wiosce (spożywany w dużych ilościach, choć nie szczególnie ceniony)

-hodowla bydła (obory dla krów mają solidniejszą konstrukcję niż chaty)

-kulturowy „kompleks bydła”- główny i w zasadzie jedyny przedmiot zainteresowania (mleko, twaróg, picie krowiej krwi), zabicie zwierzęcia ma charakter rytualny (tylko wtedy można jeść jego mięso), higieniczne znaczenie krowiego moczu (czystszy od dostępnej wody, wtarty w ciało chroni przed owadami, podobnie popiół pochodzący z krowiego nawozu), ocena krów pod kątem estetyki (np.: piękne poroża)

-wojownicy (zepchnęli sąsiednie plemiona na obrzeża terytorium), nie podporządkowali się Arabom ani Egiptowi, nie byli ofiarami handlu niewolnikami (nie poddali się Anglikom), także starcia z wojskami rządowymi

-plemię koczownicze

-rybołówstwo

-brak centralnej instytucji administracyjnej o charakterze politycznym (lud AKEFALICZNY, z łac.: pozbawiony głowy, centralnego organu władzy)

Nuerowie dzielą się na plemiona, podplemiona, podpodplemiona, podpodpodplemiona, wspólnoty wioskowe i szczepy:

Plemię Lou

Podplemiona: Mor Gun

Runujolc Gaatabal

Falker Nyajkawy Kwacgen Leng Narkwac

Organizacja społeczeństwa Nuerów jest segmentalna, struktura ujawnia się tylko w czasie konfliktu, wtedy podpodpodplemienia będące w stanie konfliktu stają się sojusznikami w obliczu zagrożenia ze strony konkurencyjnego podpodplemienia.

-specyficzne warunki klimatyczne i ukształtowanie terenu-kraj w dużej mierze depresyjny, zalewany w porze deszczowej (od maja do października, największe opady w sierpniu), praktycznie pozbawiony lasu

CZAS

System ekologiczny tworzy ramy systemu społecznego. Nuerowie dzielą rok na dwie części związane ze zmianą warunków pogodowych: mai (od połowy września do połowy marca) i tot (od marca do września).

-czas ekologiczny i strukturalny (wyznaczony przez zmiany w strukturze społecznej, np.: małżeństwo lub śmierć)

Kalendarz zajęć

Maj-listopad: okres wioskowy ( do października pora deszczowa, liczne powodzie, ale i okres świąteczny, czas odwiedzin i zabaw, intensywne życie społeczne)

Listopad-kwiecień: mieszkanie w obozach pasterskich (susze, opadanie rzek)

W czasie pobytu w wiosce podczas pory deszczowej Nuerowie zajmują się uprawą ogrodów (głównie jęczmień):

-maj-czerwiec: przygotowanie ogrodu pod pierwszy siew jęczmienia

-czerwiec-lipiec: przygotowanie ziemi pod drugi siew

-sierpień-wrzesień: pierwszy zbiór

-grudzień-styczeń: drugi zbiór

Czas przednówku (maj-lipiec) to okres braku jedzenia, w czasie od sierpnia do stycznia następuje okres obfitości.

-relatywizacja czasu do warunków naturalnych; Nuerowie powiedzą: „Jesteśmy w wiosce, a więc jest tot”, a nie:„Jest tot, więc jesteśmy w wiosce”

-cztery pory roku (każda po trzy miesiące), choć nie są to sztywne jednostki czasu, prócz tego występują także pory przejściowe

SĄSIEDZTWO

WOJNA

-brak ludożerstwa, rozbojów i gwałtów

-wrogowie zabijani pałkami, potem ich ciała wrzucane są do chat i podpalane

-po powrocie z wyprawy wojennej i odprawieniu obrzędów oczyszczających z krwi można przystąpić do „konsumpcji łupu” (np.: gwałtu)

POKREWIEŃSTWO

-obowiązkowa przynależność do klanu (czyli zbioru ludzi wywodzących się od konkretnego przodka), przeświadczenie, że wszyscy są krewnymi

-patrylinearna struktura pokrewieństwa (dziedziczenie po ojcu)

-maksylineaż-lineaż-minilineaż-rodzina (Nuerowie potrafią wyprowadzić genealogię do dwunastego pokolenia wstecz)

-każde plemię posiada klan uważany za gospodarzy na terenie zamieszkiwanym przez to plemię, jest on specyficznym odpowiednikiem szlachty („Synowie Byków”), która podejmuje najważniejsze decyzje (dot. np.: osiedlenia się)

1. plemię (każde posiada klan-gospodarzy)

2. sekcja pierwszego rzędu (maksylineaż)

3. sekcja drugiego rzędu (lineaż będący gospodarzem na jej terenie)

4. sekcja trzeciego rzędu (minilineaż)

5. sąsiedztwo

Klasy wiekowe

Rówieśnictwo w społeczeństwie Nuerów jest sformalizowane, choć ma niewielkie znaczenie w podziale strukturalnym, mimo to wszyscy nazywani są braćmi i siostrami.

-komplikacja życia (nie wolno zawierać małżeństw w obrębie klasy; podobnie w obrębie lineażu)

-liczne obrzędy inicjacyjne

ZAWIERANIE MAŁŻEŃSTW

-egzogamia

-dziesięć faz procesu zawierania małżeństwa

-trzy obrzędy: NARCIENG, NGUT i MUT, których wykonanie jest warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym, dodatkowo bowiem zawarciu małżeństwa towarzyszą płatności (przyszły mąż przekazuje bydło, żona natomiast odpowiedzialna jest za zorganizowanie obrzędów, które odbywają się w porze deszczowej i są rozrywką dla całej okolicznej ludności)

1. NARCIENG-faza zaręczyn

Przyszły pan młody przychodzi do chaty narzeczonej (zazwyczaj para zna się dość dobrze już wcześniej) i rozmawia z nią i z jej rodzicami o bydle (w imieniu narzeczonego przemawia też jego drużba). Jeżeli teściowie wyrażą zgodę na daną ilość bydła parę uważa się już za narzeczonych (3/4-10 sztuk bydła jako zaręczynowy „zadatek”)

Oświadczyny

Mają charakter ceremonialny, narzeczony musi przestrzegać dwóch tabu:

1. genitalia muszą być zasłonięte (szczególnie ważne przy przyszłej teściowej i siostrze żony)

2. nie może jeść przy teściu, narusza to bowiem poczucie przyzwoitości.

Riet Ghoh - faza negocjacji

Jest to bardzo długi proces, podczas którego obie strony negocjują zapłatę za zawarcie małżeństwa. Uczestniczyć w nim mogą również dalecy krewni dziewczyny - oni także mają prawo prosić o zapłatę (krowę, kozę, oszczep itp.)

Do domu panny młodej przybywa narzeczony i druhowie z bydłem, na czele prowadzony jest najokazalszy byk przeznaczony dla brata dziewczyny. Całej ceremonii towarzyszą tańce wykonywane zarówno przez kobiety ze wsi panny młodej, jak i przez przybyłych ze wsi narzeczonego. Zabawa trwa do późnej nocy (śpiew, taniec, pojedynki, seks). Tuż przed północą ojciec narzeczonej wciera popiół w grzbiet woła poświęcając go w ten sposób duchom i przodkom, serce zwierzęcia zostaje przebite przez mistrza ceremonii. Wówczas pan młody i jego rodzina zabierają mięso (resztki przeznaczone są dla rodziny dziewczyny), panna młoda i jej koleżanki je gotują (kobiety ze strony narzeczonego są wówczas zajęte flirtem). Pan młody po ceremonii wraca do swojej wsi obiecując przyszłej teściowej krowę mleczną (ma przedłużyć płodność) lub tytoń. W wiosce dziewczyny przez kilka następnych tygodni toczą się rozmowy, czy pan młody dotrzyma obietnic i dostarczy kolejne sztuki bydła.

2. NGUT-wesele

W wiosce wciąż toczą się debaty dotyczące płatności za zawarcie małżeństwa. Mimo że o narzeczonych mówi się już jako o mężu i żonie, pan młody może jedynie odwiedzać dziewczynę i liczyć, że jego druh namówi ją na spotkanie w ogródku. W czasie Ngut następuje wypłacenie należności, para staje się pełnoprawnym związkiem małżeńskim (mąż może mieć pretensje o zdradę, co może doprowadzić do rozpadu małżeństwa, wtedy chłopak wycofuje się z obietnic, co ponosi za sobą poważne konsekwencje, bowiem rodzina dziewczyny nie będzie mogła ożenić jej braci-brak wystarczającej ilości bydła). Wieczorem odbywa się ceremonia weselna - młodzież z wioski pana młodego pozoruje atak na osadę panny młodej, chłopak wbija włócznię przed chatę swojej teściowej, koledzy narzeczonego pozorują walkę z koleżankami narzeczonej. Potem za zgodą starszych odbywają się trwające aż do rana tańce. Po Ngut panna młoda nie zmienia dotychczasowego stylu życia pozostając wciąż w swej rodzinnej wiosce.

3. MUT

Panna młoda udaje się z procesją dziewcząt ze swojej wioski do osady pana młodego. Tam zostają powitane przez dziewczęta z wioski narzeczonego. Panna młoda udaje się do chaty swojej teściowej i śpiewa jej specjalnie na tą okazję ułożone poematy prosząc o zgodę na małżeństwo. Wieczorem następuje „uroczysta konsumpcja” - panna młoda zakłada czepek z koziej skóry i chowa się w chacie, do której przychodzi pan młody. Przecina on przepaskę dziewczyny, ona mu odmawia, okazuje niewinność (pozorują gwałt), później mężczyzna opuszcza chatę, a druhny biegną za nim i biją go pięściami (na czas konsumpcji kobieta tratowana jest jak dziewica, rytuał ten jest opuszczony tylko wtedy, gdy dziewczyna prowadziła naprawdę bardzo intensywne życie płciowe). Potem następują trzy rytuały:

1. złożenie ofiary (wół rodziców pana młodego zostaje natarty popiołem, poświęcony przodkom i przebity; jeżeli rodzice mężczyzny są biedni mogą poświęcić kozę lub piwo)

2. rytuał lustracji (koleżanki panny młodej siedzą w chacie i myją ręce w gorącej wodzie gubiąc przy tym bransoletki, ozdoby wyławiają kolejno koledzy pana młodego)

3. uroczyste ogolenie głowy panny młodej (prócz tego panna młoda zostaje rozebrana i pozbawiona przez rodzinę męża wszystkich ozdób, potem dostaje nowe od krewnych mężczyzny - symboliczne przyjęcie do nowej rodziny)

Potem kobieta powraca do rodzinnej wioski i przebywa tam aż do chwili urodzenia pierworodnego (mąż może ją w tym czasie jedynie odwiedzać), gdy dziecko jest już odkarmione powraca do osady męża.

Podział bydła

Poziom pierwszy: 50 sztuk bydła (cena za zawarcie małżeństwa przedstawiona duchom

przodków)~stan idealny

Poziom drugi: norma prawna (40 sztuk bydła z dokładnie określonym przeznaczeniem - ile i

dla kogo)

Poziom trzeci: empiryczny (rozbieżność między normą prawną a rzeczywistością, gdyż w

rzeczywistości ofiarowuje się 20-30 sztuk bydła)

Obowiązuje kolejność dziedziczenia bydła. Jeżeli rodzinie brakuje bydła:

1. można podstawić za nie kozę, oszczep

2. oddać to, co się aktualnie posiada, a resztę spłacić później (przeważnie nie egzekwowane)

Rodzina panny młodej:

-ojciec-8 sztuk (krowy z cielakiem, woły)

-matka-3 sztuki (krowa z cielakiem, jałówka)

-brat-7 sztuk

-brat przyrodni (tj. syn ojca)-2 sztuki

W ten sposób krewni od strony matki i od strony ojca dostają taką samą ilość bydła (matka i brat - 3+7; ojciec i jego syn - 8+2).

Kolejne 20 sztuk bydła zostaje rozdzielone między dalszych krewnych po stronie ojca i matki (Ji cuong- ludzie, którzy mają prawo do otrzymania bydła, uprawnienia te są dziedziczone):

Po stronie ojca

-starszy rodzony brat-4 sztuki (krowa, krowa z cielakiem, wół)

-młodszy rodzony brat-2 sztuki (krowa i wół)

-przyrodni brat-3 sztuki (krowa z cielakiem, wół)

-siostra-jałówka

Po stronie matki

-starszy rodzony brat-4 sztuki

-starszy przyrodni brat-3 sztuki (krowa z cielakiem i wół)

-młodszy przyrodni brat-2 sztuki

-siostra-jałówka

Jeżeli jest więcej braci lub same siostry obowiązuje zasada kolejności (np.: gdy kobieta wychodzi za mąż krowy dostają jej dwaj najstarsi bracia, młodszy musi czekać na małżeństwo kolejnej siostry).

Wymiana bydła (jako zapłaty za małżeństwo) nie jest traktowana jako handel (choć panna młoda może czuć się upokorzona, gdy mężczyzna nie chce za nią ofiarować dużej ilości krów). Rodzina panny młodej z otrzymanego bydła nie czerpie długo korzyści, gdyż tą samą cenę musi płacić za małżeństwo brata panny młodej.

Relacje małżeńskie

-rozróżnienie tytułu ojca od ojcostwa fizjologicznego

-instytucja lewiratu: wdowa przechodzi do gospodarstwa braci zmarłego męża, jeżeli ten zginął bezpotomnie jego młodszy brat musi zapewnić potomstwo (wtedy dzieci traktowane są jak dzieci zmarłego, podobnie, gdy wdowa odmówi mieszkania z bratem zmarłego i znajdzie męża spoza rodziny, dzieci z takiego związku również są traktowane jak dzieci pierwszego, zmarłego męża kobiety)

-konkubinat: związek bez płatności, mężczyzna nabywa praw do dzieci

11%: małżeństwa z duchami

3%: lewirat

11%: konkubinat

56%: proste małżeństwa

MAJĄTEK

Trzy klasy bydła:

1. kupione

2. otrzymane jako płatność ślubna (teoretycznie można za nie kupić inne krowy)

3. będące własnością całej rodziny (nie mogą być sprzedane)

Trzy klasy pieniądza:

1. bydło traktowane jak pieniądze

2. czyste (mogą posłużyć do zakupu bydła)

3. brudne

(podział związany z przeznaczeniem majątku do zawarcia małżeństwa według Sharon E. Hutchinson-bydło postrzegane jako pieniądz)

---