Pojęcie terytorium: a) w znaczeniu ogólnym jest to określony obszar geograficzny lub przestrzenna strefa ludzkiej działalności; Rodzaje terytoriów: Podlegające suwerenności państwowej; Nie podlegające suwerenności państwowej: a) Res communis - rzecz powszechnego użytku (morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, księzyc i ciała niebieskie, dno mórz i oceanów wraz z podziemiami poza granicami jurysdykcji państwowej , Antarktyda, Przestrzeń powietrzna nad morzem i Antarktydą);- *nie podlegają suw władzy, *nie można ich zawłaszczyć, *dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w kierunku określonym w umowach i zwyczajach międzynarodowych*** - wspólne dziedzictwo ludzkości- w konwencjach z 79 i 82 roku nazywane są tak odpowiednio Księżyc i „Obszar” (dno i podziemia mórz i oceanów poza jurysdykcją; konsekwencja prawna b) Res (terra) nullius - obszary niczyje (niezamieszkałe lub porzucone), podlegające zawłaszczeniu (współcześnie już nie występują); ostatnie- Jan Mayen 1924. c) terytoria zależne- obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych. Nie podlegają niczyjej suwerenności, lecz za ich SM odpowiedzialność ponoszą inne państwa lub OM. - niekolonialne obecnie- tylko Wyspa Man oraz Wyspy Normandzkie - kolonialne- terytoria niesamodzielne (takie, gdzie ludność znajduje się w stanie nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego
Istota prawna terytorium państwowego a) Teoria przedmiotowa: klasyczna i mająca szeroką rzeszę zwolenników w prawie międzynarodowym teoria uznająca terytorium za przedmiot władzy państwowej. b) Teoria podmiotowa: występuje w dwóch postaciach: - jako część szerszej teorii przestrzennej lub jako koncepcja samodzielna (skrajna) - pastwo to organizm biologiczny, a terytorium to jego ciało- prawo do terytorium może być porównane tylko z prawem jakie przysługuje jednostce ludzkiej w stosunku do samej siebie, a więc z prawem osobistym ze skutkami erga omnes c) Teoria przestrzenna - skoro władza może być wykonywana tylko wobec osób, zatem prawo do terytorium est refleksem panowania nad ludźmi. - Wg tej teorii terytorium nie jest rzeczą, którą włada państwo, lecz przestrzenią w obrębie, której władza państwowa istnieje i działa- nie jest przedmiotem, lecz granicą władzy państwowej. d) Teoria kompetencji - wywodzi się z przesłanki, że państwo jest porządkiem prawnym. Terytorium przedstawione jest jako sfera kompetencji przestrzennej państwa, jako zakres obowiązywania jego porządku prawnego. => Definicja Symonidesa: (połączenie przestrzennej i przedmiotowej)- Terytorium państwowe stanowi tak przedmiot władzy państwowej (co wyraża się w dysponowaniu nim), jak przestrzeń, w granicach, której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Terytorium jest także podstawą wykonywania kompetencji państwowych (personalnych) poza jego granicami.
Integralność terytorialna. Karty Narodów Zjednoczonych - w szczególności art. 2 ust. 4 zawiera zakaz groźby i użycia siły „przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa”. => połączenie integralności z zakazem użycia siły 3) Deklaracja KBWE. Zawiera wszystkie istotne elementy zasady poszanowania integralności. Deklaracja Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie została przyjęta 1 sierpnia 1975r.
Pojęcie i istota zwierzchnictwa terytorialnego. - Podległość wszystkich osób i rzeczy znajdujących się na terytorium państwa jego prawu i jurysdykcji. Szczególne ograniczenia w wykonywaniu zwierzchnictwa terytorialnego 1) Demilitaryzacja terytorium zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych 2) Neutralizacja Jest to umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań. 3) Bazy wojskowe. a) Są one daleko idący ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, rozpowszechnione w zimnej wojnie. => podział kompetencji między 2 państwa; przyjmujące zachowuje zwierzch teryt, a ale jurysdykcja person- p. wysył. 4) Dzierżawa. Polega na udzieleniu czasowej zgody przez suwerena terytorialnego na wykorzystywanie części jego terytorium, przez inne państwo na warunkach określonych w zawartej umowie dwustronnej. 5) Rzeki międzynarodowe: podobnie jak kanały, są częścią wód śródlądowych. => rzeki dzielą się na narodowe, wielonarodowe (nie umiędzynarodowione) wspólne (zarząd państw nadbrzeżnych np. Dunaj), międzynarodowe (zarząd też państw nie nadbrzeżnych), graniczne (sprawa korzystania wymaga porozumienia państw graniczących)
a) pojęcie rzeki międzynarodowej:- Rzeki międzynarodowe to w szerokim rozumieniu rzeki przepływające przez terytorium, co najmniej dwóch państw, oraz ważne by była to rzeka żeglowna mająca ujście do morza, na której obowiązywałaby swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw => ale w sensie prawnym- to rzeki wielonarodowe o znaczeniu międzynarodowym, które podlegają umiędzynarodowieniu. - (rzeki wielonarodowe płyną przez kilka państw, ale nie nadają się do żeglugi albo nie mają ujścia do morza albo nie zostały umiędzynarodowione; rzeki graniczne rozdzielają terytoria dwóch państw). -Swoboda żeglugi: -Konwencja barcelońska z 20 kwietnia 1921r o ustroju dróg żeglownych o znaczeniu międzynarodowym. Znacznie rozszerza pojęcie rzeki międzynarodowej- wszystkie z natury żeglowne cześci drogi wodnej w kierunku morza i od morza, przedzielające różne państwa+ uznane za takie w drodze jednostronnej lub umownej. Jednak ze względu na niewielką liczbę ratyfikacji konwencja miała ograniczone znaczenie. b) Dunaj. Konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości. Nadzór- komisja Dunaju- tylko p. nadbrzeżne; komisja opracowuje też plany robót, wykonywanie ich. Państwa sa odpowiedzialne za utrzymanie na swoim odcinku stanu żeglowności, chyba że chodzi o roboty przekraczające ich możliwości. c) Ren. Niger. Indus. Nie jest umiędzynarodowiony! Amazonka. Kongo
Nabycie terytorium. - Jest to dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie zwierzchnictwa terytorialnego, dającym nie tylko prawo wykonywania kompetencji państwowych, ale również dysponowania nabytym obszarem ze skutkami erga omnes. 3) Sposoby nabycia terytorium. a) Najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuły pierwotne (okupacja i przyrost) i pochodne. Acquisitio originaria oznacza rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium nie będące dotąd częścią innego podmiotu, natomiast acquisitio derivativa to nabyć terytorium innego państwa. 4) Cesja. Jest to odstąpienie przez 1 państwo (cedenta) części swego terytorium 2 państwu (cesjonariuszowi), na mocy umowy. Najczęściej w SM zmiany terytorialne następują w wyniku cesji. Na mocy umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, kiedy jedno państwo przestaje a drugie rozpoczyna wykonywań zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem. Przeważnie postanowienia o niej w traktatach pokojowych, ale też odpłatnie lub w formie wymiany. d) rodzaje cesji:* w traktacie pokojowym* wzajemna:*odpłatna:*Plebiscytarna:5) Efektywna okupacja (zawłaszczenie) ziemi nieczyjej.b) Pojęcie: Termin „efektywna okupacja” obejmuje dwa zakresy pojęciowe: po pierwsze wskazuje, że jest rzeczywista i faktyczna (nie fikcyjna), a po drugie, że okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywołuje określone skutki w prawie międzynarodowym. d) Warunek efektywności. 6) Zasiedzenie. Niezbędne jest trwałe (ciągła przez pewien czas, co wywołuje przeświadczenie o ostateczności), stabilne (niezakłócone np. przez poprzedniego suwerena lub społeczność międzynarodową lub przez ludność miejscową) i pokojowe (bez walk np. z ludnością miejscową) wykonywanie praw suwerennych na danym terytorium oraz jedynie we własnym imieniu. Przyrost. Terytorium państwa może być powiększone wskutek działalności sił przyrody lub pracy człowieka. Przyrost jest sposobem nabycia terytorium, niewymagającym od państwa podjęcia żadnych specjalnych aktów.8) Zawojowanie (podbój). Przyjęcie zakazu wojny w prawie międzynarodowym oznaczało koniec instytucji zawojowania. Zintegrowanie się z państwem terytorium zależnego. Sama dekolonizacja nie jest utratą terytorium przez metropolię- bo nie ma do niej praw suwerennych.
10) Utrata terytorium. Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszeniu itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarzyć się jednak może, że państwo traci terytorium i staje się ono terra nullum lub w ogóle znika, czyli nie towarzyszy temu nabycie. b) Derelikcja. Jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją.
. 1) Arktyka.a) Teoria sektorów. Obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką. państwa leżące wokół obszaru arktycznego: Kanada, Związek Radziecki, Dania, Norwegia, Finlandia i Stany Zjednoczone wysunęły roszczenia do obszarów lądowych w wyznaczonych przez nie sektorach.** wyjątek- Spitzbergen- Należy do NOR na podstawie umowy z 1920, ale wolny dostęp wszystkich państw do wykorzystywania. - USA nie uznają tej teorii. 2) Antarktyka:a) jest sporne, czy jest to ziemia niczyja. Wiele państw wysunęło pretensje do sektorów, wchodząc w liczne spory ze sobą. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnośnie Antarktyki 7 państw (ARG, AUS, CHI, FRA, NOR, NZE, GBR), żadne z nich nie zostało uznane ze względu na brak efektywnej okupacji. Przeciw roszczeniom USA i ZSRRc) Układ w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw- 7p. plus USA, ZSRR, RPA, JAP, BEL). Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych (zakaz baz, prób z broniami itp., ale można utrzymywać wojskowy personel w celach badawczych i innych pokojowych)-art. 2,3 Sygnatariusze zobowiązali się utrzymywać wolność badań naukowych oraz rozwijać międzynarodową współpracę naukową. - art. 4- Układ nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczególnych państw, wyraźnie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozstrzygania istniejących (zamrożenie roszczeń)Art. 5- strefa bezatomowa w tym zakaz umieszczania odpadów radioaktywnych. Art. 9- - Spotkania Konsultacyjne Państw- Stron Traktatu Antarktycznego- części państw- stron (tzw klub)- Polska 13 członkiem 1977, obecnie 28 p.; (państwa mające status konsultacyjny)*** traktat nie odniósł się do kwestii bogactw nat i ochrony środowiska d) System Traktatu Antarktycznego:- konwencja 59- konwencja o fokach 72-Konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich 1980- o eksploatacji zasobów mineralnych 1988 (nie wszedł w życie)