Trybunał Stanu

Problematykę tego organu reguluje Konstytucja RP zwłaszcza w specjal­nym podrozdziale zatytułowanym „Trybunał Stanu" (art. 198-201). Zagad­nienia związane z funkcjonowaniem Trybunału Stanu normuje także ustawa z 26.03.1982 r. o Trybunale Stanu, która nie została jeszcze dostosowa­na do rozwiązań Konstytucji z 2. 04. 1997 r. Trybunał Stanu (mógłby nazywać się „Trybunał Państwowy'") jest organem odpowiedzialności kon­stytucyjnej, rozumianej jako istnienie w państwie procedur egzekwowa­nia odpowiedzialności osób piastujących urzędy i stanowiska publiczne za ich działania naruszające obowiązujące przepisy prawa.

Odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed Trybunałem Stanu jako odrębnym organem władzy sądowniczej, posiadającym w tej dziedzinie wyłączność (monopol). Trybunał Stanu, podobnie jak Trybunał Konstytucyjny, nie jest sądem w rozumieniu art. 175 ust. l Konstytucji i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości. Trybunał Stanu w pełni od­powiada natomiast charakterystyce organu władzy sądowniczej.

Zgodnie z art. 199 ust. l i 2 Konstytucji, w skład Trybunału Kon­stytucyjnego wchodzą:

1) Przewodniczący, którym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Naj­wyższego, powoływany przez Prezydenta;

2) dwaj zastępcy przewodniczącego;

3) 16 członków.

Zastępców przewodniczącego oraz członków wybiera Sejm spoza grona posłów i senatorów. Trybunał Stanu jest organem kadencyjnym, a jego kadencja jest równa kadencji Sejmu. Odpowiedzialność konsty­tucyjna ma ograniczony podmiotowo charakter i dotyczy wyliczonej przez przepisy konstytucyjne grupy osób zajmujących najwyższe stano­wiska w państwie. W obecnym stanie prawnym odpowiedzialność kon­stytucyjna obejmuje trzy grupy podmiotów:

1) Prezydenta Rzeczypospolitej - zakres jego odpowiedzialności konstytucyjnej ma nie tylko najszerszy, ale i wyłączny charakter;

2) inne osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe (m.in. - Prezesa Rady Ministrów i członków Rady Ministrów);

3) postów i senatorów - tylko jednak za naruszenie przepisów antykorupcyjnych.

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje -zgodnie z treścią art. 198 ust. l Ustawy Zasadniczej - odpowiedzialność „za naruszenie Konstytucji lub ustawy", popełnione „w związku z zaj­mowanym stanowiskiem lub w zakresie swego urzędowania" przez osobę podlegającą odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. Jest to odpowiedzialność za popełnienie tzw. deliktu konstytucyj­nego. Możliwe jest oskarżenie przed Trybunałem Stanu również z innych powodów, a w szczególności z powodu popełnienia przestępstwa. Trybu­nał Stanu działa wtedy jako sąd karny.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje dwa jego zasadnicze etapy:

1) postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie (w przypadku Prezydenta - w Zgromadzeniu Narodowym),

2) postępowanie przed Trybunałem Stanu, mające charakter dwu­instancyjny (orzekaj ą różne liczebnie składy Trybunału Stanu). Za czyny będące deliktami konstytucyjnymi Trybunał Stanu może orzec następujące kary:

1) utrata czynnego i biernego prawa wyborczego (na okres od 2 do 10 lat),

2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funk­cji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach pań­stwowych i organizacjach społecznych (na okres od 2 do 10 lat lub na stale),

3) utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdol­ności do ich uzyskania (na okres od 2 do 10 lat).

W przypadku odpowiedzialności za przestępstwa. Trybunał Stanu wy­mierza kary przewidziane w ustawach karnych (zwłaszcza w Kodeksie karnym).

---