ROLA I FUNKCJE ZAWODOWE PIELĘGNIARKI/POŁOŻNEJ
ROLA ZAWODOWA - to zachowanie pracowników wynikające z działalności związanej
z pozycją zajmowaną w zakładzie pracy i obowiązkami z tego wynikającymi.
Rola zawodowa - zewnętrzne nakazy i oczekiwania w odniesieniu do zachowania osób pełniących role, ale też rzeczywiste sposoby zachowania tych osób. Def. wg. I.Wrońskiej
Podlega systematycznym zmianom, ze względu na:
Poszerzenie znaczenia pojęcia pielęgniarstwo (ob.rozumiane jako zawód, system kształcenia pielęgniarek, podsystem w systemie opieki, dyscyplina naukowa)
Zwiększenie zadań pielęgniarek w systemie opieki zdrowotnej (szczególnie w zakresie promowania zdrowia i edukacji zdrowotnej)
Zróżnicowane poglądy w rozumieniu pojęcia profesjonalne pielęgnowanie;
Zmianę roli podmiotu opieki w profesjonalnym pielęgnowaniu.
Podsumowując - przez rolę zawodową pielęgniarki rozumiemy podejmowanie przez nią takiego postępowania zawodowego na rzecz szeroko rozumianego zdrowia, które jest oczekiwane społecznie, a równocześnie zgodne z obowiązującymi normami oraz znaczące dla jej statusu zawodowego i społecznego
Treścią roli zawodowej pielęgniarki są różnorodne zadania i czynności, przy wykonywaniu których obowiązują normy zawodowe, określane jako ogólne zasady postępowania zawodowego, oczekiwane wzory zachowań i postaw określone przez Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej.
W podejmowaniu aktywności edukacyjnej i zawodowej mają znaczenie:
treść i rodzaj pracy,
wymagania związane z funkcjami zawodowymi,
poziom kwalifikacji oraz wykształcenie ogólne
Motywy podejmowania aktywności edukacyjnej są powiązane z aspiracjami człowieka.
Mogą one być skierowane na:
podnoszenie kwalifikacji zawodowych i rozwój osobisty przez pracę.
Uważa się, że osoby traktujące swoje aspiracje instrumentalnie, w swoich działaniach edukacyjnych nastawione są na poprawę sytuacji ekonomicznej. Dla osób z nastawieniem na rozwój własny głównym motywem aktywności edukacyjnej jest natomiast powiązanie zainteresowań osobistych z bezpośrednio wykonywaną pracą (Nowak).
Podstawową formą aktywności edukacyjnej i zawodowej jest edukacja indywidualna
Aktywność edukacyjną i zawodową można więc postrzegać jako sposób wtórnej socjalizacji, drogę do poszerzenia horyzontów, dążenie do dookreślenia własnej tożsamości, bycia „kimś więcej”.
Pojęcie „autonomia” definiowane jest jako samodzielność, niezależność, prawo do samodzielnego rozstrzygania spraw [Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1981 ]. Autonomię odnosi się do indywidualnego stanowienia o sobie, a także do grup, zespołów charakteryzujących się szczególnymi właściwościami w tym wypadku najczęściej przypisywana jest ona grupom zawodowym i wiązana z pojęciem profesjonalizmu.
W praktyce pielęgniarskiej autonomia rozumiana jest jako uprawnienie do samodzielnego podejmowania decyzji związanych z opieką nad pacjentem, najczęściej przypisywana funkcji kierowniczej. Autonomię zawodową uznaje się za jeden z najważniejszych czynników rozwoju zawodowego, a zarazem za jedną z najistotniejszych motywacji do pozostawania w zawodzie.
Praca i zawód są więc głównymi determinantami, które stymulują aktywność edukacyjną
i zawodową ludzi dorosłych. Odnosi się to w pełni do zawodów pielęgniarki i położnej.
Podstawą samodzielności zawodowej pielęgniarek jak i jej fundamentem są przede wszystkim:
1. Uregulowania prawno-organizacyjne
2. Wiedza, doświadczenie, autorytet, profesjonalizm
3. Preferowany system wartości
Autonomia zawodowa - to niezależność w realizacji zadań zawodowych, przejawiających się możliwością planowania pracy własnej i swobodnego wyboru metod pracy i ich oceny.
Autonomia wiąże się ściśle (tzn. „kształtuje się w” a zarazem „wyraża się poprzez”)
z podejmowaniem decyzji i ponoszeniem odpowiedzialności za swoje działania. Stawia to przed pielęgniarkami wymagania dwojakiego rodzaju:
merytoryczne oraz
formalne.
Te pierwsze wiążą się z faktem, że sprawy i problemy pozostające do rozwiązania w gestii pielęgniarek stawiają przed nimi wysokie i rosnące wymagania co do wiedzy oraz umiejętności. Podkreślić należy potrzebę ustawicznego poszerzania wiedzy i umiejętności, polegającej zarówno na nadążaniu za wprowadzanymi zmianami, jak i inicjowaniu ich, co niewątpliwie wymagają odwagi związanej z ponoszeniem odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Wymagania formalne określają oczekiwania łączące się ze sposobem współpracy z przedstawicielami innych zawodów związanych z ochroną zdrowia, pracy w zespołach interdyscyplinarnych, jakimi są (powinny być) zespoły terapeutyczne. Rzetelna wiedza, umiejętność wiązania teorii z praktyką i wynikające z niej sposoby postępowania, to cechy fachowości (być może nawet bycia „ekspertem” - w rozumieniu, jaki temu terminowi nadaje A. MacIntyre - profesjonalizmu). Podkreślić przy tym należy, że stanowi to niejako „zwrotnie” przesłankę do formułowania zobowiązania do dalszego podnoszenia wiedzy oraz umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów wynikających ze spełnianej profesji. Stałe pogłębianie wiedzy, podejmowanie zadań będących wyzwaniem zawodowym oznacza stawanie się mistrzem, liderem w zawodzie, co gwarantuje rozszerzenie autonomii i wzrost autorytetu.
Podstawową wytyczną funkcjonowania zawodu w danej rzeczywistości społecznej jest określony system prawny, tj. zarówno pozytywne prawo państwowe, jak i samorządowe. Zakreśla ono ogólne ramy dotyczące:
(a) przygotowania do zawodu,
(b) charakterystyki absolwenta,
(c) obszarów działalności zawodowej oraz
(d) specyfiki podejmowanych działań w tym obszarze, tzn. właściwych ról i funkcji zawodowych.
Wskazuje ono, jakim potencjałem wiedzy winna charakteryzować się osoba podejmująca się wykonywania zadań pielęgniarskich. Jej poziom ewoluuje wraz z rozwojem nauki, zwłaszcza w zakresie zmian na poziomie teorii pielęgniarstwa, a także skorelowanymi z nimi zmianami zapotrzebowania na świadczenia opiekuńczo-pielęgnacyjne. Normy prawne, które wydają się istotne z punktu widzenia autonomii profesji pielęgniarskiej, to jednak nie tylko te bezpośrednio dotyczące samego zawodu. Pod uwagę należy także wziąć ustawodawstwo dotyczące struktury opieki zdrowotnej i społecznej, opisujące misję, cele
i zadania oraz struktury organizacyjne jednostek leczniczych i opiekuńczych, których regulaminy wewnętrzne określają stanowiska pracy przewidziane dla pielęgniarek
i położnych w tym ich zakresy zadań i uprawnień. Zasadne wydaje się w tym miejscu podkreślenie istnienia zwrotnej relacji pomiędzy systemem prawnym a filozoficzną koncepcją zawodu. Uregulowania prawne, zarówno w zakresie ich istnienia, jak i praktyki stosowania (np. praktyki sądów, administracji, rozstrzygnięć w zakresie szeroko rozumianej polityki społecznej itp), zależne są od filozoficznej koncepcji zawodu, a zarazem przyczyniają się do kształtowania takiej koncepcji.
Działania pielęgniarek realizowane są na wielu obszarach. Do najczęstszych należy zaliczyć:
- ocenę sytuacji zdrowotnej i określenie potrzeb zdrowotnych podopiecznych,
- pielęgnowanie w zdrowiu,
- wychowanie zdrowotne,
- diagnostykę przedlekarską - wstępne rozpoznawanie stanu chorobowego podopiecznych,
- opiekę, wsparcie, poradnictwo dla chorych i ich rodzin,
- pielęgnowanie w chorobie,
- określanie warunków komunikacji i współpracy z instytucjami medycznymi i spoza resortu opieki zdrowotnej,
- działalność naukowo-badawcza i publicystyczna.
W ramach tych działań, pielęgniarki podejmują decyzje:
- odnoszące się do osoby podopiecznego (pacjenta, rodziny chorego),
- odnoszące się do wyboru metod, środków, technik własnej pracy,
- związane z organizacją instytucji, w której dana pielęgniarka pracuje, współpracy i współdziałania z instytucjami spoza opieki medycznej,
- odnoszące się do problemów wymagających rozwiązań na podstawie badań naukowych,
- związane z finansowaniem świadczeń, pozyskiwaniem środków finansowych, kosztami.
Obecne standardy kształcenia przygotowują pielęgniarki o kwalifikacjach pełnego wyższego wykształcenia, pozwalającego na powierzenie im szerokiego zakresu zadań i uprawnień. Nadal jednak występuje rozbieżność pomiędzy teoretycznym przygotowaniem zawodowym, zadaniami pielęgniarek a praktyką zawodu.
Przyczyn tego stanu upatruje się w tradycyjnym (pielęgniarstwo jako zawód heteronomiczny wobec profesji lekarza) postrzeganiu roli pielęgniarki, jako jedynie wykonującej polecenia lekarza (np.: „prawa ręka lekarza”, asystent lekarza, wykonawca zleceń lekarskich), utrwalonym z czasów, gdy do opieki nad chorymi rekrutowano osoby bez żadnego przygotowania lub po krótkim kilkugodzinnym przeszkoleniu. W przeszłości też zakres zadań medycznych przypisywanych pielęgniarce był inny. Ograniczał się do działań interwencyjnych, bez uwzględniania psychospołecznych, ekonomicznych uwarunkowań związanych ze zdrowiem (jego zachowaniem, pomnażaniem, promowaniem) i leczeniem.
Z tradycji też wynika słabe akcentowanie lub ograniczanie w regulaminach pracy uprawnień pielęgniarek.
Zakres zadań stanowi integralną część umowy o pracę, jest dokumentem prawnym.
W praktyce naszego kraju brak w nim odpowiednich zapisów zezwalających na określone zachowania pielęgniarki, co w poważnym stopniu ogranicza swobodę w wykorzystaniu wiedzy i umiejętności nabytych przez nie na poziomie kształcenia zawodowego. Z tradycji też wywodzi się utrwalone przekonanie, że zlecenie lekarskie skierowane jest do pielęgniarki jako bezdyskusyjny nakaz jego wykonania, gdy tymczasem w świetle praw pacjenta (uszanowania jego samostanowienia) należy je raczej postrzegać jako propozycję dla pacjenta, a rolą pielęgniarki jest udzielić pacjentowi pomocy w jej realizacji, o ile i w stopniu, w jakim propozycja ta zostanie zaakceptowana przez chorego.
Odchodzenie od paternalistycznego, przedmiotowego traktowania pacjenta, wpłynęło,
a racjonalnie przewidywać można, że wciąż w nadchodzącej przyszłości będzie wpływać na pojawienie się nowych koncepcji dotyczących relacji pomiędzy potrzebującym pomocy medycznej i opiekuńczo-pielęgnacyjnej a świadczeniodawcą, w tym pielęgniarką. Należy przypuszczać, że umocni się znaczenie wychowawczej i edukacyjnej roli pielęgniarki Poprzez nią staje się możliwe, konieczne dla zachowania autonomii pacjenta/klienta udzielanie informacji, nauczanie oraz wskazywanie pozytywnych dla zdrowia zachowań.
Każda pielęgniarka powinna być świadoma konieczności i mieć poczucie moralnego obowiązku inwestowania we własny rozwój zawodowy. Wynika to przede wszystkim
z dynamicznego rozwoju nauki i wiedzy, szczególnie tych ich obszarów, z którymi są związane profesjonalna opieka i pielęgnowanie. Poszerza się zakres wykonywanych przez pielęgniarkę zadań, a to wymaga odpowiednich kwalifikacji i poziomu przygotowania zawodowego (Ciechaniewicz).
Funkcja kształcenia pielęgniarek to zadanie związane z procesem kształcenia własnego
i kształcenia przedstawicieli naszego zawodu na każdym poziomie, przede wszystkim podstawowym i akademickim. Obejmuje również zadania realizowane na rzecz procesu doskonalenia zawodowego, specjalizacji pielęgniarek i specjalizacji nauczycieli zawodu”. (przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek)
aktywność edukacyjna i zawodowa dorosłego człowieka zdeterminowana jest przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
czynniki zewnętrzne:
wynikają głównie z otoczenia w postaci przyjętych ocen i opinii, akceptowanych lub obowiązujących norm i podejmowanych ról społecznych.
Czynniki wewnętrzne:
to nasze potrzeby rozwoju,
aspiracje i pragnienia,
dążenia do kultywowania zainteresowań, zamiłowań
Na zmieniającym się rynku pracy w szybkim tempie rośnie zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowane kadry, posiadające świetne przygotowanie zawodowe, wiedzę i, co trzeba podkreślić, umiejętność uczenia się w całym okresie aktywności zawodowej i życiowej (Bednarczyk).
Wymagania i warunki, jakie stawia obecnie przed świadczeniodawcami opieki medycznej Narodowy Fundusz Zdrowia, potwierdzają konieczność zdobywania coraz wyższych kwalifikacji zawodowych.
Transformacja systemowa jest jednym z wielu czynników wyzwalających aktywność edukacyjną i zawodową wśród różnych grup zawodowych, także pielęgniarek i położnych.
FUNKCJE ZAWODOWE PIELĘGNIARKI
Działania pielęgniarek realizowane są na wielu obszarach. Do najczęstszych należy zaliczyć:
- ocenę sytuacji zdrowotnej i określenie potrzeb zdrowotnych podopiecznych,
- pielęgnowanie w zdrowiu,
- wychowanie zdrowotne,
- diagnostykę przedlekarską - wstępne rozpoznawanie stanu chorobowego podopiecznych,
- opiekę, wsparcie, poradnictwo dla chorych i ich rodzin,
- pielęgnowanie w chorobie,
- określanie warunków komunikacji i współpracy z instytucjami medycznymi i spoza resortu opieki zdrowotnej,
- działalność naukowo-badawcza i publicystyczna.
W ramach tych działań, pielęgniarki podejmują decyzje:
- odnoszące się do osoby podopiecznego (pacjenta, rodziny chorego),
- odnoszące się do wyboru metod, środków, technik własnej pracy,
- związane z organizacją instytucji, w której dana pielęgniarka pracuje, współpracy i współdziałania z instytucjami spoza opieki medycznej,
- odnoszące się do problemów wymagających rozwiązań na podstawie badań naukowych,
- związane z finansowaniem świadczeń, pozyskiwaniem środków finansowych, kosztami.
Zadania i czynności stanowiące treść roli zawodowej to funkcje zawodowe.
FUNKCJA ZAWODOWA - zespół złożonych zadań zawodowych i szczegółowych czynności, które podejmowane są na rzecz jednoznacznie określonego wspólnego celu.
FUNKCJE PIELĘGNIARSTWA - wg. WHO są to kierunki rozwoju pielęgniarstwa w różnych obszarach i społeczeństwach
Główne funkcje pielęgniarstwa:
Świadczenie opieki i zarządzanie opieką.
Uczenie pacjentów oraz personelu zajmującego się opieką zdrowotną.
Realizowanie roli członka zespołu opieki zdrowotnej.
Działania na rzecz rozwoju praktyki pielęgniarskiej
Szczegółowe funkcje pielęgniarstwa wyznaczone poprzez zadania jakie powinna realizować pielęgniarka:
Świadczenie opieki i zarządzanie opieką - o charakterze
Promocyjnym
Prewencyjnym
Leczniczym
Rehabilitacyjnym
Udzielanie wsparcia
Najbardziej skuteczna forma pełnienia tych funkcji to proces pielęgnowania.
Składowe procesu pielęgnowania:
Ocena potrzeb podopiecznych (jednostki, grupy, zbiorowości)
Określenie potrzeb, które powinny być zaspokojone przez pielęgniarki oraz te, które wymagają pomocy innych fachowców
Hierarchizacja potrzeb i określenie priorytetów
Planowanie i dostarczenie opieki
Stworzenie warunków współudziału podopiecznego i jego najbliższych we wszystkich formach zaplanowanej opieki
Dokumentacja procesu pielęgnowania
Stosowanie właściwych norm: kulturowych, etnicznych, zawodowych, etycznych
Uczenie pacjentów oraz personelu zajmującego się opieką zdrowotną. Zadania:
Ocena indywidualnej wiedzy i umiejętności niezbędnych do zachowania zdrowia albo jego przywracania
Przygotowanie i dostarczenie niezbędnych informacji;
Organizowanie i uczestnictwo w kampaniach zdrowotnych;
Ocena wyników programów edukacyjnych;
Pomoc pielęgniarkom w zdobywaniu wiedzy i umiejętności;
Stosowanie akceptowanych norm: kulturowych, zawodowych, etycznych;
Realizowanie roli członka zespołu opieki zdrowotnej. Zadania:
Współpraca z podmiotem opieki, specjalistami w zakresie planowania, organizowania i realizowania opieki;
Zarządzanie usługami świadczonymi przez pielęgniarki i dokonywania ich oceny;
Rola lidera zespołu świadczącego usługi pielęgniarskie;
Negocjacje z osobami korzystającymi z usług pielęgniarskich
Współpraca w interdyscyplinarnych zespołach opiekuńczych w zakresie planowania, koordynacji, rozwoju i ewaluacji świadczonych usług;
Sporządzanie raportów skierowanych do władz różnego szczebla, współpraca z mediami;
Działania na rzecz rozwoju praktyki pielęgniarskiej. Funkcja ta realizowana jest poprzez
Wdrażanie innowacyjnych metod pracy;
Określenie obszarów przedmiotu badań w pielęgniarstwie;
Stosowanie powszechnie akceptowanych norm kulturowych, etycznych i zawodowych.
Zadania wynikające z roli zawodowej pielęgniarki dzieli się na te, które pielęgniarka wykonuje:
na rzecz podopiecznego
na rzecz własnego rozwoju
na rzecz rozwoju własnej profesji
na rzecz podopiecznego:
Wzmacnianie i potęgowanie zdrowia;
Zapobieganie chorobom;
Motywowanie podopiecznych do dbania o własne zdrowie;
Udzielanie pomocy pacjentom w rozwiązywaniu problemów związanych ze zdrowiem;
Współudział w procesie diagnozowania, terapii i usprawniania.
Funkcje poprzez które następuje realizacja tych zadań:
Promocja zdrowia
Profilaktyka
Wychowanie
Terapia
Rehabilitacja
Opieka
Funkcje te bezpośrednio odnoszą się do roli zawodowej pielęgniarki (działania na rzecz podmiotu opieki).
Funkcja zawodowa pielęgniarki |
Działania na rzecz podmiotu opieki |
Opiekuńcza |
Pomaganie, towarzyszenie, asystowanie, wspieranie podopiecznego w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych.
Pomaganie w rozwiązywaniu problemów natury biologicznej, psychicznej i społecznej wynikającej z reakcji na stosowane metody diagnozowania, leczenia, rehabilitacji.
Udzielanie wsparcia w cierpieniu i umieraniu.
|
Wychowawcza
|
Motywowanie podopiecznego do podejmowania świadomej odpowiedzialności za swoje zdrowie i swoich najbliższych. Przygotowanie do samo opieki i świadczenia opieki nieprofesjonalnej. |
Promocja zdrowia |
Wzmacnianie i potęgowanie zdrowia |
Profilaktyczna |
Zapobieganie chorobom, niesprawności, urazom, wypadkom |
Terapeutyczna |
Stosowanie zabiegów ustalonych w planie terapii |
rehabilitacyjna |
Usprawnianie fizyczne, psychiczne, społeczne |
na rzecz własnego rozwoju - inwestowanie we własny rozwój zawodowy.
Funkcja kształcenia. Zadania dotyczące osobistego rozwoju zawodowego:
Określenie celów doskonalenia się
Wybór form i metod samokształcenia;
Uzupełnianie wiedzy i umiejętności;
Aktywne uczestnictwo w wybranych formach i metodach uczenia się;
Ocena własnych osiągnięć i systematyczne projektowanie własnego rozwoju.
na rzecz rozwoju własnej profesji.
Funkcja kształcenia. Zadania:
Współudział w procesie adaptacji zawodowej nowej kadry pielęgniarskiej;
Współpraca ze studentami w ramach praktycznej nauki zawodu;
Prowadzenie wybranych form zajęć w kształceniu i doskonaleniu wewnątrzzakładowym;
Współudział w tworzeniu planów i programów doskonalenia pielęgniarek.
Funkcja naukowo - badawcza.
Rozpoznawanie zapotrzebowania na rodzaj, zakres i charakter badań naukowych;
Organizowanie i kierowanie zespołem prowadzącym badania naukowe;
Wykorzystanie wyników badań w celu lepszego sprawowania opieki i poznania podopiecznego;
Wykorzystanie badań naukowych dla podnoszenia jakości pielęgnowania i rozwoju pielęgniarstwa.
Funkcja zarządzania. Cel zadań:
Rozpoznawanie stanu kadry pielęgniarskiej;
Planowanie i organizowanie zespołów pielęgniarskich dla potrzeb podopiecznych i warunków w jakich organizowana jest opieka;
Kierowanie pracą zespołów pielęgniarskich, ocenianie opieki i formułowanie wniosków;
Podejmowanie decyzji dotyczących organizacji opieki przez pielęgniarki, obsady na poszczególnych stanowiskach.
W zakres funkcji zarządzania wchodzą cztery obszary zadań:
Planowanie
Organizowanie
Motywowanie
kontrolowanie