Fiodor Michałowicz Dostojewski
Fiodor Michałowicz Dostojewski urodził się 30 października 1821. Należał on do tzw. nowej szlachty. Fiedia z racji licznego rodzeństwa (było ich 8) nie mógł liczyć na gruntowne wykształcenie. Musiała mu wystarczać domowa edukacja.
Ojciec lubił zaglądać do kieliszka, a matka niewiele miała do powiedzenia. Jednak to dzięki niej rozmiłował się z literaturze. W młodości czytał głównie Woltera Scotta, powieści grozy” Ann Radclife oraz utwory Honoriusza Balzaka. Z literatury rosyjskiej zaś Nikołaj Karamizin, Wasilij Żukowski i oczywiście uwielbiany Aleksander Puszkin.
Po śmierci matki ojciec skierował go Wojskowej Szkoły Inżynieryjnej w Petersburgu, którą ukończył z tytułem inżyniera i podporucznika. Jednak nie odpowiadała mu kariera wojskowa, którą porzucił rok później.
Wtedy to zajął się literaturą. Efektem jego pierwszych poczynań jako pisarza jest napisanie pierwszej powieści „Biedni ludzie” w 1845 roku. Spotkała się ona z entuzjastycznym przyjęciem.
Już w tej pierwszej powieści okazał się mistrzem analizy psychologicznej, subtelnym znawcą ludzkiej duszy. Kolejne jego utwory dalej rozwijają jego talent pisarski. Coraz pewniej czuje się we współczesnej prozie psychologicznej.
Kariera pisarska Dostojewskiego została brutalnie przerwana przez aresztowanie wiosną 1849 roku. Powodem było uczęszczanie na towarzyskie „piątki” u Michaiła Butaszewicza-Pietraszewskiego, podczas których żywo dyskutowano na tematy filozoficzne, ekonomiczne, społeczne. Pociągnięto wówczas do odpowiedzialności 123 osoby. Osadzony w Twierdzy Pietropawłowksiej Dostojewski po wielomiesięcznym śledztwie został - wraz z grupą 21 osób - skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Reskrypt Mikołaja I o złagodzeniu wyroków odczytano skazańcom dopiero na miejscu kaźni, gdy pierwszą trójkę spośród nich przywiązano już do słupów (Dostojewski był w drugiej trójce). Ostatecznie skazano pisarza na cztery lata katorgi, a potem wcielenie do wojska w stopniu szeregowca.
Był to trudny okres dla pisarza. Dokonał się w nim wtedy przełom ideowy. Cierpienia moralne i fizyczne jakich doznał na katordze, potraktował w wymiarze swoistej pokuty za grzechy. Swoje, a także innych przeżycia z tego okresu opisuje w dziele „Wspomnienia z domu umarłych”.
Około 1860 roku osiedlił się na nowo w Petersburgu i razem ze swoim ukochanym bratem Michałem wydawał czasopismo „Wremia”, a po jego zamkniecie periodyk (dziennik) „Epocha”. Wokół nich skupił grupę pisarzy i krytyków, współwyznawców powrotu do „gleby” (poczwiennictwo), czyli sojusz inteligencji z ludem.
To właśnie w periodyku „Epocha” Dostojewski przez opowiadanie „Notatki z podziemia” zaatakował socjalistyczną utopię społeczeństwa, którą zarysował Czernyszewski w swojej powieści „Co robić?”. Przywódca demokratów przedstawił wizję człowieka, który wyrzeknie się korzyści osobistych na rzecz ponoszenia ofiar w imię świetlanej przyszłości. Fiedia jednak przeciwstawił tę wizję człowiekiem z podziemia, który kieruje się jedynie kaprysem i samowolą. Te bowiem cechy najpełniej realizują dążenie jednostki do absolutnej wolności i uniezależnienia się od więzów nakładanych na człowieka przez społeczeństwo.
Pierwotnie „Notatki z podziemia” propagowały „potrzebę wiary”, triumf Opatrzności nad indywidualistyczną samowolą, konieczność nawrócenia zbrodniarza. Niestety ingerencja cenzury wypaczyła intencje autora. Dlatego w następnych dziełach pogłębi wątki myślowe zawarte w „Notatkach”. Przy ich lekturze przebija teraz przede wszystkim zło i gorycz przyszłości.
Konflikt „prawdy wiary” i „prawdy rozumu” zawarł w „Zbrodni i karze”.
Po śmierci Michała Fiodor podjął się spłacenia wszystkich wierzycieli swojego brata i opiekę nad jego rodziną. Wpadł w długi dlatego zobowiązał się napisać kolejne powieści, które pozwoliły mu wyjść na prostą.
Nieocenioną pomocą w pisaniu okazała się Anna Sintkin, która w formie stenopisu zapisywała kolejne powieści Dostojewskiego. Tak powstał „Gracz”. Niedługo po opublikowaniu tego opowiadania Dostojewski ożenił się z Anną.
„Idiota” to kolejna powieść Dostojewskiego w której to poszukiwał odpowiedzi na pytania moralne i filozoficzne swojej epoki. O ile w „Notatkach” chciał przedstawić człowieka złego i zepsutego, o tle tytułowy ”Idiota” - Lew Myszkin miał być pozytywnym bohaterem, nosicielem cnót chrześcijańskich. (List do kuzynki Iwanowej). Po kilku wstępnych rozdziałach autor wiedział, że reprezentowana przez Myszkina utopia moralna prowadzić będzie do całkowitej klęski cnót chrześcijańskich. Dlatego zmienił początkową koncepcję i wzbogacił bohatera o cechy Don Kichota.
Problemy polityczne zaczęły mieć coraz większy wydźwięk w twórczości Dostojewskiego. „Biesy” które napisał stały się nie tylko rozwinięciem i dokończeniem problematyki dobra i zła, ale także swoistym atakiem na rewolucyjny ruch rewolucyjny. Autor obnażał tutaj wszystkie słabości i anomalie tej organizacji w teorii i praktyce.
Poruszona w „Biesach” problematyka znalazła swoje odbicie w „Dzienniku pisarza”. Poruszał on zagadnienia społeczne, polityczne i filozoficzne.
Ostatnie lata działalności pisarskiej przyniosły dwie powieści „Młodzik” i nie ukończone „Bracia Karamazow”, które za testament ideowo - artystyczny autora. Jest to swoiste podsumowanie całej twórczości artystycznej Dostojewskiego.
Fiodor Dostojewski zmarł 28 stycznia 1881 roku w Petersburgu. Pochowano go na Cmentarzu Tichwińskim.