1. Badania i analizy ruchu i podróży.
Badania ruchu dostarczają danych do wielu analiz, rozważań i decyzji w planowaniu, zarządzaniu i projektowaniu rozwiązań transportowych oraz do sterowania ruchem. Badania te służą czterem podstawowym celom:
poznaniu i opisaniu praw rządzących ruchem oraz jego modelowaniu,
dostarczaniu danych do analizy potrzeb ruchowych i tendencji zmian na obszarach objętych studiami transportowymi,
dostarczaniu danych do ekspertyz, projektowania i oceny efektywności poszczególnych elementów i urządzeń systemu transportowego,
analizie ruchu jako zjawiska socjologicznego.
Badań ruchu nie traktujemy wyłącznie jako podstawy do projektowania systemów transportowych, tras i skrzyżowań oraz organizacji ruchu. Ich znaczenie jest szersze. Bada się także zjawiska towarzyszące życiu człowieka i potrzeby, wywołujące konieczność przemieszczania się z miejsca na miejsce. Badania dostarczają także materiały dla urbanistów i ekonomistów. Badane zjawiska ulegają ciągłym przemianom i badania muszą być okresowo powtarzane; ich wyniki tworzą bazę danych.
Badania ruchu są prowadzone i wykorzystywane dla bardzo różnych celów doraźnych i długofalowych, w tym najważniejsze to:
studia transportowe do planowania systemów transportu miejskiego i zamiejskiego wraz ze sporządzeniem prognoz ruchu - są punktem wyjścia do planowania sieci i urządzeń komunikacji indywidualnej i zbiorowej.
planowanie i projektowanie dróg i skrzyżowań:
- określenie typu drogi i przekroju poprzecznego (liczba pasów, szerokość, pas dzielący, szerokość poboczy),
- wybór typu skrzyżowani lub węzła i wymiarowania szerokości wlotów,
- obliczenie konstrukcji nawierzchni,
- określenie liczby miejsc i kształtu parkingów,
- projektowanie urządzeń dla pieszych, rowerzystów, pasów ruchu powolnego, itp.
Stosuje się głównie pomiary natężenia z uwzględnieniem wahań ruchu, struktury kierunkowej, rodzajowej, ciężaru pojazdów, itd.
organizacja ruchu, ocena przepustowości i warunków ruchu - w organizacji ruchu zmierzającej do optymalnego wykorzystania sieci drogowej, są podstawą instalowania sygnalizacji, jej projektowania i koordynacji, oznakowania poziomego i pionowego, parkowania a także wprowadzenia ulic jednokierunkowych i wydzielonych pasów ruchu dla autobusów.
analizy ekonomiczne - są opracowywane dla określenia celowości, kosztów i efektywności inwestycji komunikacyjnych.
utrzymanie dróg - do programowania utrzymania służą metody badań „przed i po”. Dane to: natężenia, struktura i prędkość ruchu, wskaźniki wypadkowości.
analizy wypadkowości - niezbędna jest znajomość natężeń i prędkości ruchu oraz danych motoryzacyjno - demograficznych.
hałas drogowy, zanieczyszczenia powietrza i inne oddziaływania na środowisko - niezbędna jest znajomość natężeń, prędkości i struktury ruchu.
Duże zróżnicowanie parametrów ruchu powoduje bardzo duże zróżnicowanie wymagań dotyczących zakresu, wyników badań i samych pomiarów. Stwarza to kłopoty przy wyborze metod zbierania, przetwarzania i przechowywania danych. Należy przy tym wziąć pod uwagę:
koszt, dostępność i łatwość stosowania poszczególnych metod,
niezbędny czas realizacji,
liczbę potrzebnych typów danych i możliwość równoczesnego ich uzyskiwania,
dokładność wyników,
formę uzyskiwanych wyników i możliwości ich przetwarzania.
W zależności od sposobu prowadzenia obserwacji, metody pomiarów dzielimy na 5 grup:
statyczne (manualne i automatyczne) - wykonywane w stałych przekrojach za stanowisk stacjonarnych,
dynamiczne - do pomiarów parametrów ruchu w funkcji czasu i drogi, wykonywane przy użyciu pojazdów testowych i sprzętu telewizyjnego z udziałem obserwatorów,
laboratoryjne i na poligonach badawczych,
symulacyjne,
wywiady i ankietowanie w domu, miejscu pracy lub nauki oraz w przekrojach drogowych, na dworcach i przystankach.
Podstawowe parametry ruchu:
prędkość i straty czasu - czas, czas jazdy, czas podróży, czas zatrzymań, strata czasu, odległość, prędkość chwilowa, prędkość jazdy, prędkość podróży.
natężenie ruchu - liczba pojazdów (rowerzystów, osób) w jednostce czasu.
gęstość ruchu - liczba pojazdów na długości drogi.
pojazdy ciężarowe - odstęp osi, całkowity ciężar, ciężar na oś.
wywiady - liczba: rodzin, gospodarstw domowych, miejsc pracy, zatrudnionych, okazji, podróży, klientów, pojazdów.
parkowanie - pojemność parkingu, wykorzystanie powierzchni parkingowej, czas parkowania, rotacja, akumulacja, natężenie parkowania.
komunikacja zbiorowa - punktualność, częstotliwość, regularność, napełnienie.
bezpieczeństwo ruchu - zaludnienie obszaru, liczba zarejestrowanych pojazdów, liczba wypadków, zdarzeń, rannych, zabitych, straty materialne.
czynniki środowiskowe - poziom hałasu, zanieczyszczenie powietrza, drgania.
energia - litry paliwa na 100km jazdy.
Kompleksowe badania ruchu KBR - to zestaw różnorodnych badań, pomiarów i analiz, zmierzających do uzyskania obrazu ruchu osób i pojazdów w wybranym obszarze (mieście, aglomeracji). Badania te są związane najczęściej z procesem planowania systemy transportowego i obejmują ten sam obszar. Najistotniejsze charakterystyki to:
informacje o generacji i absorpcji ruchu, rozkładzie przestrzennym i czasowym ruchu, motywacjach odbywania podróży (ruch docelowy, źródłowy, wewnętrzny, tranzytowy),
informacje o ruchliwości mieszkańców i pojazdów oraz o długościach i czasie ich przemieszczeń.
KBR służą głównie do badania podróży i wszystkich jej cech (motywacji, celów itd.). Przedmiotem badań są: osoby, lokale mieszkalne i gospodarstwa domowe oraz pojazdy.
W KBR analizowane są zbiory o dużej liczebności i nie jest możliwe zbadanie wszystkich elementów tych zbiorów. Bada się zatem reprezentatywną ich część i na jej podstawie określa się charakterystyki całych zbiorów.
Pomiary kordonowe - obejmują zebranie informacji o pojazdach, przekraczających granicę obszaru w typowym dniu roboczym. Prowadzi się je przeważnie na ważniejszych drogach wylotowych.
Generalne pomiary ruchu GPR - pomiary ruchu na sieci drogowej w Polsce zostały wznowione w 1945 roku. Ujednolicony system pomiarów generalnych i uzupełniających wprowadzono w 1965 roku. GPR przeprowadza się co 5 lat na całej sieci dróg państwowych o nawierzchni twardej. W latach pośrednich mają miejsce pomiary uzupełniające, prowadzone w sposób automatyczny i ciągły. Na podstawie GPR uzyskuje się wartości natężeń i strukturę rodzajową ruchu w przekrojach dróg oraz obraz wahań ruchu w czasie i obciążenie ruchem sieci drogowej.