Ekonomia i życie społeczne

• Co to jest ekonomia? Dla socjologia:

• Ekonomia to sfera życia społecznego obejmująca wytwarzanie i podział dóbr

Ludzie różnią się między sobą….

• Płcią, kolorem skóry, wzrostem

• Wiekiem, tuszą, barwą włosów i oczu

• Zdolnościami, umiejętnościami

• Rozmiarami majątku, zakresem władzy

• Poziomem wykształcenia

èRóżnice mają charakter biologiczny albo społeczny

• Z punktu widzenia socjologii nie wszystkie różnice są równie doniosłe i zasługują na taką samą uwagę

Jeśli chodzi o różnice wynikające z biologii przedmiotem zainteresowania są wyłącznie te, które mają konsekwencje społeczne

określają pozycję społeczną (rasa)

wyznaczają role społeczne (płeć)

są podstawą niektórych podziałów społecznych (niepełnosprawni)

są podstawą zróżnicowania społecznego

Socjologowie interesują się szczególnie zróżnicowaniem społecznym

Procesy wytwarzania zależą(ały) od:

• Stosunku człowieka do zasobów środowiska naturalnego

• Poziomu narzędzi i maszyn używanych przez człowieka w procesie wytwarzania

• Poziomu wiedzy i umiejętności człowieka

• Organizacji pracy

Od tych czynników zależy sposób wytwarzania, charakter procesów wytwórczych i poziom

zaspokajania potrzeb

Szczególnym przedmiotem zróżnicowań jest poziom zaspokajania potrzeb przez ludzi.

• Pod tym względem można wyróżnić etapy rozwoju cywilizacji (techniki) określającej sposoby zdobywania środków do życia całych społeczeństw

Etapy rozwoju cywilizacji ludzkiej

• Społeczeństwo tradycyjne

• Społeczeństwo przemysłowe

• Społeczeństwo poprzemysłowe /ponowoczesne, informacyjne/

Społeczeństwo tradycyjne

• Oparte na rolnictwie i gospodarce naturalnej

• Jednostkami produkcyjnymi są samowystarczalne gospodarstwa domowe

• Rynek i wymiana towarowa jest słabo rozwinięta

• Zysk i pieniądz mają niewielki wpływ na rozwój

• Człowiek jest postrzegany jako cząstka zbiorowości, a nieautonomiczna jednostka

• Komunikacja ustna, pismo znane nielicznym

• Ludność skupiona na wsiach, mało miast

• Społeczności zamknięte i mało ruchliwe, silne poczucie wspólnoty, sąsiedztwa, więź rodzinna

• Społeczności zachowawcze i związane z tradycją

• Silna kontrola społeczna

Społeczeństwo przemysłowe

• Gospodarka rynkowa i masowe wytwarzanie dóbr, przy użyciu maszyn i poza gospodarstwem domowym

• Podział pracy i specjalizacja produkcji

• Dążenie do zysku jako motywacja działań

• Pieniądz jako wyznacznik miejsca człowieka w społ., dominują pozycje osiągane (wcześniej przypisane)

• Rozwój miast, przestrzenna i społeczna ruchliwość ludzi

• Pojawiają się zbiorowości celowe oparte na prawie

• Wzrost znaczenia państwa i władzy centralnej (kontrola)

• Słabnie znaczenie kontroli nieformalnej (moralność)

• Upowszechnia się umiejętność czytania i pisania (wykszt.)

• Pojawiają się środki masowego przekazu i kultura masowa

• Jednostka zyskuje autonomię, motywację do osiągnięć osobistych

Społeczeństwo poprzemysłowe /Bell, 74 r./

• Zmiany w str. zatrudnienia i org. pracy

• Nieograniczone możliwości produkcji dóbr

• Wzrost znaczenia informacji, technik telekomunikacyjnych

produkcja dóbr - sfera usług

przetwarzanie surowców  relacje z ludźmi

Konsekwencje zmian w społeczeństwie informacyjnym - świat się kurczy

• Zmiana składu zawodowego

• Płynność rynku pracy wymagająca elastyczności

• Rozwój demokracji w państwach

• I niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych (kontrola nad pracownikami)

• Globalizacja i jej wpływ na przemiany społeczne /podział pracy, wolny rynek, powiązania i oddz. między zbiorowościami we wszystkich sferach życia,

• Wzrost tempa przepływu technik, kapitału dóbr, usług, siły roboczej, komunikacji, informacji i idei

• Rozwój ponadnarodowych instytucji i organizacji

Nierówności społeczne wynikają z:

• 
  podziału środków (surowców) pracy

forma własności

ustrój ekon.- społeczny

• 
  podziału pracy

specjalizacja

stratyfikacja społeczna

• 
  podziału efektów pracy - Kto? Ile? Dlaczego?

miejsce w społ. podziale struktura społeczna (klasy

pracy, poziom zaspokojenia społeczne) - grupy o

potrzeb sprzecznych interesach

A miało być tak pięknie…

• U zarania społeczeństw przemysłowych zakładano:

• Zniesienie nierówności stanowych (nie wszyscy)

• Zrównanie wszystkich wobec prawa

• Miejsce człowieka nawet w zróżnicowanym społeczeństwie będzie zależało od niego samego

• Rzeczywistość okazała się mocno odstawać od ideałów…

àZróżnicowania i nierówności traktowane są jako nierówność szans życiowych do korzystania z utworzonych społecznie dóbr ekonomicznych i kulturalnych

Trzy klasyczne ujęcia podziałów społecznych

• Karol Marks i jego teoria klas społecznych

• Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych

• Koncepcje stratyfikacji społecznej

Marksizm- perspektywa strukturalna

• Podstawowe podziały w społeczeństwie związane są z różnicą stosunku do środków produkcji (własność)- str. jednowymiarowa

• Różnice te nie ograniczają się do położenia ekonomicznego i stopnia zaspokajania potrzeb, są różnicami w całym sposobie życia, dostępie do władzy, wykształceniu, stylu myślenia, światopoglądzie i postawach politycznych

• Między klasami istnieje stały konflikt - walka klas dynamizuje życie społeczne i prowadzi do zmian

• Max Weber - anty-Marks

• Zmiany zachodzące w społeczeństwach europejskich nie są zgodne z przewidywaniami Marksa - nowymi kategoriami społecznymi wypełniała się przestrzeń między klasami biegunowymi, nie umierały przed-burżuazyjne wzory prestiżu związane ze szlachetnym urodzeniem.

• Niemożliwe jest uszeregowanie wszelkich nierówności w jedną hierarchię

• Nierówności są efektem walki o podział rzadkich dóbr o charakterze materialnym, ale i niematerialnych (uznanie społ. czy władza)

Trzy płaszczyzny podziałów społecznych Webera

• KLASY - płaszczyzna ekonomiczna

Klasę tworzą interesy ekonomiczne związane z rynkiem i szanse na rynku, które zależą od posiadanej własności albo od kwalifikacji. Klasy nie mają - jak u Marksa - poczucia wspólnoty.

• STANY - płaszczyzna prestiżu

Sytuację stanową wyznacza godność społeczna i określony styl życia. Stany mają poczucie wspólnoty i skłonność do dystansu wobec osób spoza stanu.

• PARTIE - płaszczyzna polityczna

Wielkie grupy, które wpływają na aparat władzy, krzyżują się z podziałami klasowymi i stanowymi, mogą reprezentować interesy klasowe i stanowe

Koncepcja stratyfikacji (uwarstwienia) K. Davis i W. Moore - USA

• STRATYFIKACJA to nierówny podział dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr, hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego

• Przynależność do warstw wyznaczana jest przez: charakter pracy, rozmiar dochodów, wykształcenie, prestiż i styl życia

• Stratyfikacja - system utrwalonych warstw, do których przynależność jest w dużej mierze określana przez międzypokoleniowe przekazywanie pozycji lub szans ich osiągania

Zróżnicowanie społeczno-zawodowe

• Pozycje zawodowe i role z nimi związane są w nowoczesnych społeczeństwach podstawowym czynnikiem, który sytuuje ludzi w układzie nierówności społecznych

• Zawód - *trwałe czynności, * wymagające przygotowania i umiejętności, *będące świadczeniem na rzecz innych osób, *przynoszące dochody będące podstawą utrzymania

• Zawody są wynikiem podziału pracy, wiąże się z nimi określona skala prestiżu

Zależności pomiędzy zawodem a dochodem

• Badania wskazują , iż istnieje umiarkowana zależność pomiędzy zawodem a dochodem

• Na rozluźnienie tego związku wpływa

płeć - kobiety zarabiają 80% tego co mężczyźni

sektor gospodarki - inaczej w przemyśle inaczej w adm. państwowej

i wielkość zakładu pracy - w dużych zakładach lepiej niż w małych

• Pytania do egzaminu

• Etapy rozwoju cywilizacji

• Wymień i opisz czynniki produkcyjne charakteryzujące etapy rozwoju cywilizacyjnego człowieka

• Co oznaczają nierówności społeczne i z czego wynikają?

• Scharakteryzuj czynniki podziału wywołujące nierówności ekonomiczne i społeczne i opisz konsekwencje tych nierówności

• Teoria klas społecznych Marksa, Weberowska koncepcja podziałów społecznych i koncepcja stratyfikacji społecznej.