EKOLOGIA I ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE
W.2.
GENEZA SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO. SYSTEMY ZARZĄDZANIA EKOLOGICZNEGO.
Zarządzanie środowiskowe
Geneza systemów zarządzania środowiskowego oraz ich charakterystyka
W latach osiemdziesiątych wzrastało stopniowo (w skali międzynarodowej) zainteresowanie przedsiębiorstw problemami środowiskowymi, identyfikacją oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko oraz badaniami kontroli tych procesów.
Z otoczenie bliższego i dalszego płynęły impulsy zachęcające lub wręcz zmuszające przedsiębiorstwa do uwzględnienia kwestii ekologicznych w zarządzaniu.
Do najważniejszych należą:
przymus zewnętrzny
- prawo i decyzje administracyjne (krajowe)
- prawo i przepisy obce (rynki zagraniczne)
przesłanki gospodarcze
konkurencja
rachunek ekonomiczny (ceny nośników energii)
oczekiwania klientów
- rosnąca świadomość społeczeństwa
etyka menadżerów i załogi
świadomość i odpowiedzialność
edukacji ekologiczna załogi
Działania organizacji (podmiotu gospodarczego) zmierzające do ograniczenia jej negatywnego wpływu na środowisko oraz spełnienie wymagań przepisów ochrony środowiska mogą być skutecznie zapewnione przez wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego.
Wraz z uświadomieniem sobie konieczności uwzględnienia aspektów środowiskowych w zarządzaniu podmiotami gospodarczymi wystąpiła potrzeba opisania oraz unormowania działań w tym zakresie. Pojawiają się dokumenty dotyczące zarządzanie środowiskowego mające charakter norm czy regulacji prawnych, których wdrożenie jest dobrowolne.
Systemy zarządzania środowiskowego związane są z (opierają się na zasadach - są rozwinięciem) koncepcją zrównoważonego rozwoju.
Wypracowane systemy zarządzania środowiskowego można podzielić na dwa rodzaje - systemy niesformalizowane oraz sformalizowane.
Systemy niesformalizowane opierają się na określonych strategiach działań. Ich podstawą nie są zapisy normatywne narzucające formalny charakter systemu. Nie jest wymagane dokumentowanie działań ani ich certyfikacja czy akredytacja. Jednocześnie, mówiąc o systemach niesformalizowanych, nie zawsze mamy na myśli kompleksowe rozwiązania dotyczące całego przedsiębiorstwa. Mogą to być programy i narzędzia wspomagające, które mogą być traktowane jako elementy wyjściowe do wdrożenia któregoś z systemów sformalizowanych, lub mogą one stanowić niezależne elementy związane np. z pewnym konkretnym produktem. W tym przypadku system taki wymusza określony sposób działania w wąskim zakresie działalności przedsiębiorstwa, ale rzutuje to w sposób pośredni lub bezpośredni na „środowiskowy wizerunek” przedsiębiorstwa.
Przykładem takiego systemu może być realizowany od 1992 roku przez polskie przedsiębiorstwa międzynarodowy program prośrodowiskowy "Responsible Care", znany w Polsce pod nazwą "Odpowiedzialność i Troska". Program ten zainicjowany został w latach osiemdziesiątych w Kanadzie, a dzisiaj realizuje go ponad 40 krajów na całym świecie. W Europie centralnym ośrodkiem jego promocji i koordynacji jest Europejska Rada Przemysłu Chemicznego (CEFIC) z siedzibą w Brukseli.
Duże zainteresowanie oraz szerokie praktyczne zastosowanie znalazł inny system nazywany Strategią Czystszej Produkcji.
Idea formalnego, normatywnego systemu zarządzania środowiskowego, wykształciła się jako efekt doświadczeń oraz ewolucji szeregu innych koncepcji stosowanych we współczesnej gospodarce światowej takich jak:
Systemy zapewnienia jakości (wg norm ISO serii 9000 ) - model systemu zarządzania przedsiębiorstwem
TQM (Total Quality Management) czyli Kompleksowe Zarządzanie Jakością, lub jak niektórzy tłumaczą to w bardziej czytelny w polskich warunkach sposób Kompleksowe Zarządzanie przez Jakość. Ewoluowały w kierunku TQEM.
Audity (przeglądy) finansowe ewoluowały w kierunku auditów środowiskowych
Pierwszą normą narodową (krajową) w zakresie zarządzania środowiskowego była norma angielska BSI 7750 z roku 1992.
W roku 1993 ukazuje się Rozporządzenie Rady EWG nr 1836/93 (EMAS) normalizujące zasady zarządzania oraz auditów w wybranych przedsiębiorstwach i obowiązującego w krajach Unii Europejskiej.
Również w roku 1993 Komitet Techniczny ISO (Międzynarodowej Organizacji Standaryzacji) opracowuję pierwszą normę z serii 14000 a dotyczącą zarządzania środowiskowego.
Ogólna charakterystyka procesu wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego - warunki wdrażania
Celem wdrażania systemu zarządzania środowiskowego jest ciągłe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko i prowadzenie działań związanych z oddziaływaniem na środowisko w kontrolowanych warunkach i zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa.
Warunki wdrażania
Świadoma decyzja kierownictwa
Pierwszym krokiem w kierunku ekorozwoju przedsiębiorstwa jest podjęcie przez jego najwyższe kierownictwo świadomej decyzji dotyczącej wdrażania systemu zarządzania środowiskowego. Wymagane jest pełne zaangażowanie się kierownictwa w ten proces - praktyka pokazuje bowiem, że bez tego dochodzi do lekceważenia działań proekologicznych przez pozostałych pracowników firmy.
Możliwość uruchomienie programu szkoleń
Proces ciągłego doskonalenia, na którym opiera się model systemu zarządzania środowiskowego nie może być realizowany bez świadomego uczestnictwa wszystkich pracowników. Każdy musi być przekonany o swojej roli w tym procesie oraz powinien zdawać sobie sprawę z korzyści wynikających z jego wprowadzenia w przedsiębiorstwie. Aby
osiągnąć taki stan rzeczy należy przeszkolić całą załogę. Szkolenia dla zarządu i średniego szczebla kierowniczego prowadzone są najczęściej przez osoby z zewnątrz, natomiast pracownicy niższego szczebla przez przygotowanych do tego celu ich przełożonych, kierowników oddziałów lub mistrzów.
Motywowanie
Świadomość ekologiczna kształtowana podczas efektywnych, dobrze prowadzonych szkoleń, wiąże się ze wzrostem motywacji pracowników. Jednak nie wystarczy jednorazowe przeszkolenie pracowników, aby uzyskać zadawalające efekty w postaci ich wysokiej motywacji do realizacji celów i zadań środowiskowych. Mogą być one osiągnięte dopiero na skutek przeprowadzania przez pracodawców różnego rodzaju działań, m.in. takich jak:
wdrażanie finansowych systemów motywacyjnych,
nagradzanie osiągnięć,
eliminowanie czynników zmniejszających motywację.
Komunikowanie
Jednym z czynników motywacyjnych jest komunikowanie się, czyli wymiana informacji. Do najczęściej spotykanych metod komunikowania się w przedsiębiorstwie należą:
systematyczne organizowanie spotkań poruszających tematykę ochrony środowiska,
bezpośrednie rozmowy z pracownikami,
umożliwienie pracownikom zgłaszania pomysłów dotyczących zmniejszania uciążliwości ich pracy dla środowiska np. poprzez umieszczenie w miejscach pracy skrzynek na pisemne spostrzeżenia pracowników,
wydawanie biuletynów, prospektów czy gazet zakładowych lub uzupełnienie już istniejących o tematykę środowiskową,
umieszczenie informacji dotyczących systemu zarządzania środowiskowego na tablicach informacyjnych.
Analiza sytuacji przedsiębiorstwa
Znaczący wpływ na wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego ma sytuacja przedsiębiorstwa. Często zła sytuacja finansowa przedsiębiorstwa prowadzi do znacznego wydłużenia okresu wdrażania systemu. Najczęściej przedsiębiorstwa planują tylko środki finansowe na szkolenia, usługi doradców, proces certyfikacji, natomiast rzadko brana jest pod uwagę konieczność wymiany urządzeń związanych z realizacją celów i zadań środowiskowych.
Działania proekologiczne w okresie poprzedzającym wdrożenie systemu
W celu zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko bardzo często przed wdrożeniem systemu zarządzania środowiskowego przedsiębiorstwa uczestniczą w programach, dzięki którym zmniejszają stopniowo swoje negatywne oddziaływanie na środowisko.
Z sytuacją przedsiębiorstwa często związany jest funkcjonujący wcześniej system zarządzania jakością. Przedsiębiorstwo, dzięki funkcjonującemu systemowi zarządzania jakością może oddziaływać na zagadnienia związane z ochroną środowiska.
Wstępny przegląd środowiskowy
Nie jest to wymagane normą, ale niezwykle cenne działanie poprzedzające wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego.
1
3