Układ kalkulacyjny kosztów

W układzie kalkulacyjnym koszty są grupowane w przekroju miejsc powstawania oraz nośników kosztów.

Jako miejsca powstawania kosztów traktuje się zakresy działalności jednostki gospodarczej. Miejscami powstawania kosztów mogą więc być komórki organizacyjne lub sprawowane funkcje.

Miejscami powstawania kosztów w postaci komórek organizacyjnych są wydziały o charakterze:

1. wydziałów podstawowych - których celem jest wytwarzanie produktów stanowiących zasadniczy przedmiot działalności jednostki,

2. wydziałów pomocniczych - których głównym zadaniem jest świadczenie usług na rzecz działalności podstawowej.

Kalkulacyjny układ kosztów pozwala udzielić odpowiedzi na pytanie na co zostały poniesione określone pozycje kosztów. Celem stosowania kalkulacyjnego układu kosztów jest ustalenie związku poszczególnych pozycji kosztów z technologią i organizacją procesu produkcyjnego. Dlatego podstawą tego układu jest klasyfikacja kosztów ze względu na możliwość ich przyporządkowania obiektom kalkulacji. Stosując to kryterium, wyróżnia się dwie kategorie kosztów:

• koszty bezpośrednie,

• koszty pośrednie.

Koszty bezpośrednie

Są to takie koszty, które można przypisać określonym produktom na podstawie dokumentów źródłowych. W zasadzie można powiedzieć, że są to koszty wytworzenia sprzedanych produktów czy też wykonania sprzedanych usług, nie obejmujące kosztów samego procesu sprzedaży i wszelkich narzutów kosztów wynikających z funkcjonowania komórek nieprodukcyjnych (nie wykonujących usług).

1. Produkcja podstawowa

Do kosztów produkcji podstawowej zaliczamy:

- koszty materiałów bezpośrednich zużytych w produkcji,

- koszty wynagrodzeń i narzutów na wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych,

- koszty paliwa i energii technologicznej,

- inne bezpośrednie koszty specjalne (narzędzia i przyrządy specjalistyczne, koszty przygotowania produkcji).

Ogół kosztów ponoszonych przez wydziały produkcji podstawowej ujmuje się na koncie „Produkcja podstawowa”.

2. Produkcja pomocnicza

Podstawowym zadaniem produkcji pomocniczej jest wspomaganie innych rodzajów działalności jednostki gospodarczej, a zwłaszcza działalności podstawowej. Działalność wydziałów produkcji pomocniczej obejmuje:

- świadczenie usług transportowych,

- świadczenie usług remontowych,

- wytwarzanie energii,

- wytwarzanie narzędzi, opakowań, części zapasowych, prototypów.

Ogół kosztów ponoszonych przez wydziały produkcji pomocniczej ujmuje się na koncie „Koszty działalności pomocniczej”.

Koszty pośrednie

Są to takie koszty, które powstają we wszystkich fazach działalności gospodarczej: zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży i zarządzania. W odróżnieniu od kosztów bezpośrednich nie mogą być przypisane poszczególnym produktom na podstawie dokumentów źródłowych. Do kosztów tych zalicza się cztery kategorie kosztów:

1. Koszty wydziałowe

Są to koszty, które nie mogą być bezpośrednio zaliczane na zlecenia produkcyjne, gdyż podlegają rozliczeniu na produkty za pomocą kluczy podziałowych.

Ustalane są dla każdego wydziału produkcyjnego i obejmują one: płace administracji wydziałów, amortyzację maszyn zainstalowanych w wydziałach podstawowych, koszty utrzymania w ruchu maszyn i urządzeń produkcyjnych, środków transportowych i narzędzi (napęd, konserwacja, remonty), koszty składowana i kontroli technicznej produktów, koszty utrzymania pomieszczeń wydziałów (oświetlenie, ogrzewanie, czystość, bhp i inne).

Ogół kosztów wydziałowych ujmuje się na koncie „Koszty wydziałowe”.

2. Koszty ogólnego zarządu

Są to koszty związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa jako całości. Obejmują dwie grupy kosztów:

1. koszty administracyjno - gospodarcze czyli związane z utrzymaniem zarządu przedsiębiorstwa (np. wynagrodzenie zarządu, koszty podróży służbowych zarządu, koszy biurowe, opłaty za usługi i świadczenia związane z administrowaniem firmą);

2. koszty ogólnogospodarcze - czyli związane z tą częścią działalności produkcyjnej, która nie dotyczy poszczególnych wydziałów (utrzymanie magazynów, transport zakładowy, straż przemysłowa). Zalicza się do nich także koszty nieprodukcyjne (niektóre przestoje, ubytki naturalne i niedobory w magazynach fabrycznych).

Ogół kosztów ponoszonych przez zarząd ujmuje się na koncie „Koszty zarządu”.

3. Koszty zakupu

Obejmują koszty poniesione przez przedsiębiorstwo w związku z dostarczeniem zakupionych materiałów do miejsca ich składowania przedsiębiorstwie, nieobjęte ceną zakupu materiałów. Koszty te związane są przede wszystkim z: załadunkiem, przewozem, wyładunkiem i sortowaniem materiałów.

Ogół kosztów zakupu ujmuje się na koncie „Koszty zakupu”.

4. Koszty sprzedaży

Obejmują koszty związane z czynnościami sprzedaży produktów i towarów (koszty opakowania wysyłkowego, załadunku i wyładunku, przewozu, ubezpieczenia transportu sprzedawanych wyrobów) następującymi po wydaniu ich z magazynu oraz koszty związane z zapewnieniem zbytu produktów (koszty reklamy, udziały w targach itp.).

Ogół kosztów sprzedaży ujmuje się na koncie „Koszty sprzedaży”.

Wszystkie omówione pozycje kosztów składają się na kalkulacyjny układ kosztów. Liczba i treść pozycji tego układu kosztów nie są ściśle zdeterminowane przepisami. Zależą od rodzaju produkcji, sposobu planowania i kontroli kosztów oraz możliwości ustalenia wysokości poszczególnych pozycji kosztów. Dlatego nie można podać jednego, uniwersalnego układu kalkulacyjnego kosztów, który mógłby być obligatoryjny dla wszystkich jednostek gospodarczych.

Układ kalkulacyjny kosztów składa się zatem z wielu szczegółowych pozycji, które połączone w odpowiednie grupy stanowią bardziej złożone kategorie kosztów. Najważniejszą z tych kategorii jest koszt wytworzenia.

Koszt wytworzenia produktu - obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.

Typowy układ kalkulacyjny kosztów można przedstawić następująco:

1. Materiały bezpośrednie

2. Paliwo i energia technologiczna

3. Koszty zakupu

4. Wynagrodzenia bezpośrednie

5. Narzuty na wynagrodzenia bezpośrednie

6. Inne koszty bezpośrednie

7. Uzasadnione pośrednie koszty produkcji

Razem (1 - 7) Koszt wytworzenia

8. Koszty sprzedaży

9. Koszty ogólnego zarządu

Razem (1-9) Pełny koszt własny

W wysokości kosztu wytworzenia dokonuje się wyceny produktów gotowych, produkcji niezakończonej oraz ustala się koszt wytworzenia sprzedanych produktów przy sporządzaniu rachunku zysków i strat.

Schemat I

Księgowanie kosztów w układzie kalkulacyjnym

490

Dt Rozliczenie CT Dt Produkcja Ct

kosztów podstawowa

np. lista płac pracowników bezpośrednio produkcyjnych,

składki ZUS tych pracowników, koszty zużycia materiałów

Dt Produkcja pomocnicza Ct

np. koszty transportu

Dt Koszty zarządu Ct

np. rachunek za podróż służbową

Dt Koszty sprzedaży Ct

np. transport, sprzedaż towarów, zużyta energia

Dt Koszty wydziałowe Ct

np. amortyzacja środków trwałych w wydz. podstawowym,

koszty remontu budynku produkcyjnego

Dt Koszty zakupu Ct

np. transport zakupionych towarów, materiałów

---