Joanna Sucharek gr.1, s.stacjonarne, magisterskie
Temat: Ekokulturowy model uwarunkowań psychiki.
"Kulturowe ramy zachowań społecznych" Paweł Boski
Kontekst ekokulturowy a poznawcza i społeczna zależność-niezależność:
program badawczy Johna Berry ego.
John Berry interesuje się losem człowieka żyjącego w środowisku ekologicznym jak również zróżnicowaniem jednostkowych cech psychologicznych ukształtowanych przez te warunki.
Antropolodzy wyróżnili systemy tradycyjnej gospodarki w relacji do środowiska naturalnego. Są to: zbieractwo, łowiectwo, pasterstwo, rybołówstwo, ogrodnictwo oraz rolnictwo. Natomiast warunki klimatyczne, glebowe i rzeźby terenu determinują jaki typ gospodarki się rozwinie, a konsekwencją zdobywania środków do życia jest typ osadnictwa, wielkość społeczności lokalnych, stopień akumulacji żywności oraz właściwości struktury społecznej.
Według Johna Berry ego typy gospodarki dają się uporządkować ze względu na osadnictwo i demografię. Zbieractwo/łowiectwo są najbardziej związane z nomadycznym trybem życia i małą liczebnością społeczności. Intensywne rolnictwo oznacza osiadły tryb życia dużych społeczności. Wpływ na tryb życia społeczno-gospodarczego mają też akumulacja żywności i stopień złożoności struktury społecznej. Społeczności łowieckie nie mają warunków dla akumulacji żywności, a ich grupy mają prostą strukturę społeczną. Natomiast w osiadłych społecznościach rolniczych duże znaczenie mają spichlerze, stodoły czy piwnice, struktura społeczna jest tam złożona, wysoce schirarchizowana np.: kastowa, najważniejszy jest władca i kapłani.
Wymiar asertywności-podporządkowania, odnoszący się do socjalizacji dzieci.
Barry, Child, Bacon przeprowadzili badania i wyróżnili w nich 6 wymiarów socjalizacji: odpowiedzialność, posłuszeństwo, opiekuńczość, osiągnięcia, poleganie na sobie, niezależność. W rolniczym osiadłym trybie życia, gdzie od dzieci wymagane jest posłuszeństwo i odpowiedzialność, ważna jest umiejętność współpracy i podporządkowania się osobom, które pełnią wyższe funkcje w hierarchii społecznej. Przez większą część historii w życiu wiejskim dominowali panowie i właściciele, którym podlegali niewolnicy, przypisani do ziemi chłopi pańszczyźniani. Tamtejsze rolnictwo wymagało współpracy horyzontalnej(między równymi sobie) zwłaszcza przy pracach sezonowych tj. zasiewy, żniwa czy wykopki. Jeżeli chodzi o uprawę ziemi to wymaga to orientacji czy dana działalność się opłaca. Pojęcie dobrych plonów i chudych zbiorów oznacza konieczność posiadania umiejętności najprostszego liczenia i porównywania w dowolnych jednostkach miar. W każdym obszarze wiejsko-rolniczym na świecie istnieją targi- jest to miejsce wymiany towarowej lub towarowo pieniężnej również wymagające podstawowych umiejętności liczenia w transakcjach kupna-sprzedaży. Na targowiskach w Nigerii nie istnieje ważenie w kilogramach lub w funtach ani pomiar objętości w litrach. W operacjach targowych z reguły biorą udział dzieci w wieku młodszo-szkolnym(ok.10 lat), wyłącznie dziewczynki, bądź to jako asystentki matek bądź samodzielnie. Trening w operacjach obliczeniowych odbywa się w realnych i praktycznych okolicznościach, poza czystą nauką szkolną.
Poznawcza zależność od pola oraz konformizm.
Zgodnie z hipotezami, osoby zakorzenione w osiadłym rolniczym trybie życia powinny charakteryzować się wysokim poziomem obu tych właściwości. Teoria zróżnicowania psychologicznego Hermana Witkina znana również jako wymiar poznawczej zależności-niezależności od pola.
Główna myśl tej teorii wywodzi się z psychologii postaci i wyraża w tezie, że ludzie w różnym stopniu zdolni są do wyodrębniania figur z otaczającego je tła. Osoby, którym nie sprawia to trudności są niezależne od pola, dla innych zadania wyodrębniania są trudne, a one same stają się wchłonięte przez otaczające pole, jako jego część. Tą drugą kategorię osób Witkin nazywa „zależnymi od pola”. W życiu codziennym niezależność od pola przejawia się m.in. w zdolnościach przestrzennych, orientacji dzięki której jesteśmy w stanie znaleźć np.: wyjście z nieznanego budynku czy wyjazd z odwiedzanego miasta. Witkin zajmował się aspektem rozwojowym wymiaru, śledząc wraz z wiekiem przesuwanie się dzieci w kierunku niezależności. Problematyka zależności społecznej była w programie badawczym Berre go drugorzędna wobec stylów poznawczych. Punktem odniesienia były dla niego klasyczne eksperymenty Ascha nad konformizmem. Miarą konformizmu była skłonność rzeczywistego badanego do pójścia za większością wbrew świadectwu własnych doświadczeń percepcyjnych.
Model ekokulturowy w badaniach Pierrea Dasena nad piagetowskimi stadiami rozwoju intelektualnego.
W latach 60-70 ubiegłego stulecia jednym z przewodnich nurtów w psychologii międzykulturowej były badania sprawdzające stopień uniwersalności teorii rozwoju intelektualnego Jeana Piageta. Piaget buł psychologiem z Genewy, powstała tam związana z jego nazwiskiem szkoła genewska i były tam prowadzone wszystkie badania. Badania te dotyczyły obserwacji procesów rozumowania, dzieci pochodzących z wąsko wyselekcjonowanego środowiska społeczno-kulturowego a zadania nawiązywały do ich doświadczeń w górskiej niszy ekologicznej Alp Szwajcarskich. Pier Dasen i Berry prowadzili badania w Australii z udziałem Aborygenów, stwierdzili, że środowisko naturalne stwarza pole właściwych doświadczeń i czynności powinno premiować w ramach danego stadium rozwojowego takie operacje intelektualne, które mają znaczenie adaptacyjne. Dzieci dojrzewające w odmiennych niszach ekokulturowych powinny różnić się szybkością i poziomem nabywanych umiejętności w różnych sferach tematycznych. Zainteresowania badawcze Dasena skupiły się głównie na kresie przechodzenia od stadium przedoperacyjnego do operacji konkretnych co jest połączone z 6 rokiem życia wśród dzieci europejskich czyli wiekiem dojrzałości szkolnej.
W badaniach Dasen postawił następujące hipotezy
1.W kulturach o małej akumulacji żywności nomadycznych i łowieckich gdzie orientacja przestrzenna jest szczególnie adaptacyjna, operacje przestrzenne na poziomie konkretnym będą nabywane szybciej niż w kulturach charakteryzujących się dużą akumulacją żywności, trybem osiadłym oraz gospodarką rolniczą.
2.W warunkach tradycyjnej kultury rolniczej, gdzie kompetencje liczenia są bardziej przyswajane, osiąganie poziomu operacji konkretnych stałości, ilości, wagi i pojemności, będzie następowało szybciej i na wyższym poziomie niż w łowieckim trybie życia. Dasen w badaniach przeprowadzonych wśród dzieci z różnych lokalizacji sprawdzał ich zdolności poznawcze za pomocą dwóch zadań piagetowskich.
I-sze zadanie polegające na problemie stałości płynów w pojemnikach, które różniły się powierzchnią spodu oraz wysokością, służy do diagnozowania stałości materii(płynu). Natomiast zadanie horyzontalne służy do pomiaru orientacji przestrzennej. Operacja stałości materii(płynu) osiągana jest przez dzieci Wybrzeża Kości Słoniowej między 9 a 10 rokiem życia, rok później niż w grupie kontrolnej białych Australijczyków, a dzieci eskimoskie oraz aborygeńskie nie uzyskują poziomu operacji konkretnych w tym zakresie nawet w wieku 15 lat. Natomiast w przypadku horyzontalności dzieci eskimoskie nie odbiegają od rówieśników z dużego miasta australijskiego w trafnym wskazaniu położenia płynu w pojemniku. Jedni i drudzy uzyskują kryterium między 11-12 rokiem życia, przy czym Eskimosi dochodzą nawet do poziomu 90% już wieku 8 lat. Badania Dasena dowodzą, że stadia rozwojowe nie pojawiają się automatycznie, jako konieczność biologiczna. Rozwój poznawczy kształtuje się w interakcji ze środowiskiem i praktyką codziennego życia. Efektem tej interakcji jest szczególny profil kompetencji, którym pewne z nich przodują a inne, mniej ważne adaptacyjnie pozostają jako mniej rozwinięte.
System ekokulturowy a orientacja przestrzenna: podejście indygeniczne( czynności dnia codziennego).
Dassen i Wassman podjęli się badań nad orientacją przestrzenną na wyspie Bali oraz w Indiach. W kulturze europejskiej inaczej sobie radzimy z kierunkami geograficznymi. W potocznej orientacji i społecznym komunikowaniu się na temat naszego położenia mówimy np. : na prawo/lewo, po lewej/prawej stronie, z przodu / z tyłu. Są to komunikaty egocentryczne ponieważ kierunek wyznaczany jest w relacji do fizycznego „ja” obserwatora, wskazywanie drogi zagubionemu turyście, odbywa się na tej samej zasadzie. Natomiast inaczej jest w Ameryce Północnej a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie system ulic w miastach określony jest w koordynacjach geograficznych. System orientacji w Ameryce Północnej nosi nazwę geocentrycznego lub absolutnego. Kierunki są tam niezależne od aktualnego położenia obserwatora. Amerykanie dla określenia położenia własnego w stosunku do innego przedmiotu w przestrzeni używają znacznie częściej kierunków geograficznych niż my. Z kolei na indonezyjskiej wyspie Bali oraz na wyspach Oceanii obowiązuje jeszcze inny system orientacji zwany egzocentrycznym-w relacji do stałych zewnętrznych obiektów znajdujących się na lądzie. Takimi punktami odniesienia są góry a zwłaszcza święte góry jak Gunung Agung- w kierunku morza. Zarówno świątynie komunalne jak i rodzinne zwrócone są ołtarzem w kierunku „kaja”. Główną osią orientacji na bali jest „kaja-kelod” czyli w stronę, w kierunku morza. Z opisu etnograficznego Wassmana i Dasena wynika, że dzieci balijskie trenowane są bardzo wcześnie w egzocentrycznym używaniu kierunków i lokalizacji. Wassman i Dasen zauważają, że dominacja egzocentrycznej orientacji przestrzennej wśród młodych dzieci zaprzecza fundamentalnemu założeniu teorii Piageta, zgodnie z którym egocentryzm pojawia się jako pierwotny stan poznania u człowieka, a rozwój polega na etapowym przezwyciężaniu. W przypadku dzieci z Wysp Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku, egocentryzm wydaje się stadium pierwotnym.
Klimat a kultura honoru i agresja.
Z wielu kulturowych form agresji właściwych obszarom pasterskim, zwraca uwagę Wendeta, a więc zemsta rodzinna jako obowiązek przechodzący z ojca na syna. Wendeta jest elementem szerszego syndromu kulturowego w postaci kultury honoru. W Stanach południowych prawna kontrola dostępu do broni palnej jest znacznie łagodniejsza, senatorowie i posłowie rzadziej głosują za zwiększeniem kontroli dostępu do broni, łagodniejsze są wymogi prawne zezwalające na użycie broni w obronie własnej np.: strzelanie bez ostrzeżenia do osoby, która znajduje się na cudzym terenie prywatnym bez konieczności wcześniejszego wydania nakazu jej opuszczenia lub oddania skradzionej własności. Prawo częściej dopuszcza orzekanie kary śmierci, orzeczenia takie zdarzają się i egzekucje są wykonywane. Stan Teksas jest szczególnie dobitnym przykładem stosowania kary śmierci w amerykański systemie prawnym. Pasterskie w przeszłości, choć trwałe w micie kowbojów Południe stanów Zjednoczonych charakteryzuje się większym nasileniem przestępstw przeciw życiu, czemu sprzyja kultura posługiwania się bronią palną, a nie przeciwdziała jej ani religijność ani surowość kar, z karą śmierci włącznie. Młodzi ludzie pochodzący z tamtego regionu mimo iż kowbojów widzieli tylko w kinie pozostają nosicielami kultury honoru: na zaczepkę i zniewagę eksperymentalną reagują silniejszym pobudzeniem agresywnym i dążą do potwierdzenia swej męskości, która ich zdaniem została nadwyrężona.
4