Oliwia Bednarczyk
STEREOTYPY I UPRZEDZENIA
Stereotyp jest to:
schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, rasa, narodowość, religia, pochodzenie społeczne, zawód. Schemat tak i jest zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny, niepodatny na zmiany oraz społecznie podzielany.
zbiór sądów na temat członków jakiejś kategorii osób
Uprzedzenie jest to:
negatywny, lub (rzadziej) pozytywny stosunek emocjonalny do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami
Postaci uprzedzeń:
Etnocentryzm - odrzucanie osób należących do grup kulturowo i/lub rasowo odmiennych, a akceptowanie kultur podobnych
Rasizm (np. antysemityzm), nacjonalizm, szowinizm, seksizm
Dyskryminacja - wrogie lub niesprawiedliwe zachowania wobec osób należących do stereotypizowanej grupy - na podstawie przynależności do grupy, a nie indywidualnych właściwości danego człowieka
Nie ma wyraźnej korelacji między poglądami rodziców a dzieci -.> przejmowane od szerszego otoczenia społecznego
Język, słownictwo charakteryzujące różne grupy -> Międzynarodowa asymetria językowa:
opis abstrakcyjny -opis w kategoriach trwałych cech (np. „ oni byli agresywni”)
opis konkretny - opis w kategoriach specyficznych zachowań i epizodów (np. „krzyczeli i wygrażali”)
„twarzyzm” - przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś kobiety jako zdominowanej przez ciało.
Źródła:
Teoria rzeczywistego konfliktu interesów - zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno dostępne lub skąpe dobra i stają się wrogami rozgrywającymi grę w której wygrana jednej gr oznacza przegrana drugie.
Teoria przeniesienia agresji - uprzedzenia powstają wtedy, kiedy inni ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresje wywołana frustracją, której sprawca nie może być zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany lub zbyt silny.
Teoria kategoryzacji społecznych - zakłada, że stereotypy są ubocznym skutkiem skądinąd normalnego funkcjonowania ludzkiego umysłu - dzielenia napotkanych osób na kategorie i gromadzenie o nich wiedzy
Nałożenie się kategoryzacji obiektów na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do dwóch konsekwencji:
wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych
spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych
Kiedy dwie osoby są widziane jako przedstawiciele tej samej kategorii, to spostrzegamy je jako bardziej podobne do siebie, niż wtedy, kiedy traktowalibyśmy je jako niepowiązane jednostki.
Gdy zaś dwie osoby widziane są jako przedstawiciele odmiennych kategorii, to spostrzegamy je jako bardziej różniące się od siebie, niż miałoby to miejsce bez zaliczenia każdej z tych osób do odrębnych kategorii.
Efekt jednorodności grupy obcej - przekonanie, że „oni są wszyscy tacy sami” (odnośnie grup obcych kulturowo). Wynika z ignorancji, czyli niewielkiej znajomości grupy obcej, oraz ze skłonności do kodowania danych o członkach grupy obcej jako informacji o grupie, zaś danych o członkach grupy własnej jako informacji o poszczególnych osobach
Teoria tożsamości społecznej - ludzie mają skłonność do dzielenia napotkanych osób na kategorie. -> Motyw autowaloryzacji - skłonność do przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych, stanowiąca sposób podwyższania samooceny. -> Deprecjacja grupy obcej w warunkach zagrożenia samooceny.
Funkcje:
Gromadzenie i przekazywanie wiedzy społeczności o różnych grupach, uproszczenie procesu przetwarzania informacji o nowo napotkanych osobach oraz podwyższenie samooceny dzięki spostrzeganiu grupy własnej jako bardziej pozytywnej od innych grup
Stereotypy ułatwiają przetwarzanie związanych z nimi danych
Umożliwiają „zaoszczędzanie” operacyjnych zasobów umysłu, a dzięki temu lepsze wykonanie innych, równolegle rozwiązywanie zadań.
Stereotypy i uprzedzenia są często funkcjonalne i użyteczne z punktu widzenia posługującej się nimi jednostki gdyż pozwalają wykorzystać wiedzę innych i usprawiedliwić istniejący porządek społeczny, zaoszczędzić czas i wysiłek poznawczy, spostrzegać ludzi w trakcie równoczesnego wykonywania innych zadań.
Pełnia funkcję depozytu i przekaźnika wiedzy społecznej o różnych grupach i rodzajach osób
Stereotypy i uprzedzenia często bywają dysfunkcjonalne, ponieważ przyczyniają się do zaostrzenia konfliktów społecznych, niesprawiedliwego traktowania jednostek czy marnowania talentów, jeżeli są posiadane przez osobę pochodzącą z grupy, której stereotyp wyklucza ten talent
Ograniczenie zasobów nasila skłonność do stereotypów, ponieważ posługiwanie się nimi jest możliwe nawet przy zasobach ograniczonych wskutek pospiechu, zmęczenia czy równoległego wykonywania innych zadań
Modyfikacja i kontrola:
Hipoteza kontaktu - źródłem stereotypów jest niewiedza i brak kontaktu z grupami obcymi. Aby uprzedzenia i stereotypy zlikwidować, należy doprowadzić do wzajemnych kontaktów i poznawania się przez członków różnych grup.
Rekategoryzacja - inspirowanie ludzi, by spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako „egzemplarze” szerszych kategorii niewywołujących negatywnych uprzedzeń (np. spostrzeganie danej osoby nie jako Żyda, lecz jako lekarza)
Świadoma kontrola - powstrzymywanie się od tego, aby wpłynęły na nasze sądy i zachowania
Główne źródła błędów w spostrzeganiu ludzi:
nadmierne uwzględnianie przesłanek fizycznych
stosowanie stereotypów opartych na klasie społecznej, rasie, wieku, przynależności do określonej grupy
efekty halo oparte na przykład na innych osobach wywodzących się z tej samej szkoły co wnioskujący; zbyt usilne próby skonstruowania spójnego obrazu innych; sądzenie, ż wszystkie dobre rzeczy chodzą ze sobą w parze; niemożność rozpoznania, że ktoś może być inteligentny i leniwy, neurotyczny i wspaniałomyślny
zakładanie, że dana osoba będzie się zachowywała w ten sam sposób w innych sytuacjach, pomijanie przesłanek sytuacyjnych danego zachowania, włączając w to zachowanie samego obserwatora
istnieje tendencja do przydawania cechom negatywnym większej wagi niż pozytywnym. Niepożądane działania są odbierane jako dowód, że osoba jest ogólnie zła, niepowodzeniom przypisywana jest większa waga niż sukcesom
niedostrzeganie i niezwracania wystarczającej uwagi, lub brak wystarczającego zainteresowania innymi ludźmi
Monika Hiszpańska
SCHEMATY, SKRYPTY I TEORIE
Schemat- podstawowy element wiedzy o świecie społecznym
Schemat poznawczy- rozumiany jako organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów (Bartlett,1932)
Schematy zawierają nie wszystkie wiadomości na temat danego fragmentu rzeczywistości, lecz wiedzę uogólnioną, wyabstrahowaną z konkretnych doświadczeń.
-Im lepiej wykształcony jest schemat, tym bardziej jego zawartość jest wyabstrahowana z wiedzy o konkretnych egzemplarzach .
-Im słabiej wykształcony jest schemat, tym większą rolę w jego reprezentacji odgrywają wiadomości o pojedynczych egzemplarzach.
Funkcje schematów --> szybkość generowania wiedzy, nadbudowywanie informacji
Prototypowość schematów- czyli to uniwersalna zasada budowy schematów, zgodnie z którą rdzeniem znaczeniowych schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy, najlepiej spełniający schemat i w tym zakresie idealny
np. „kobieca” kobieta = elegancka, wrażliwa, umalowana, delikatna.
„męski” mężczyzna= silny, zdecydowany, zaradny, przystojny, dobrze zbudowany.
Zasada prototypowości cechuje wszystkie schemat, które stosownie do rodzaju reprezentowanych w nich obiektów podzielić można na:
schematy osób i ich rodzajów- stereotypy
skrypty
schematy cech
Ad 2) Skrypt- jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich ciągów takich jak np. „egzamin”, „wizyta towarzyska”
Skrypt reprezentuje nie jakiś konkretny ciąg zdarzeń ( np. egzamin z psychologii u profesora X), lecz typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań.
-Skrypt jest zatem schematem reprezentującym zdarzenia, zaś egzemplarzami tego schematu są kolejne wykonania skryptu (np. poszczególne egzaminy).
-Skrypty charakteryzują się czasową organizacją scenek, które to cechują się następstwem w czasie np. egzamin: zadanie pytań, wysłuchanie odp., ocena
- Skrypt jest strukturą zarówno poznawczą, jak i wykonawczą.
- Skrypt jest umysłowym narzędziem przetwarzania informacji (służy do interpretacji i zapamiętania zdarzeń), ale i stanowi gotowy program działania dla jednostki.
Ad3) Schematy cech- nie odzwierciedlają ani „całych” ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności.
Np. inteligencja ( cecha człowieka lub jakiegoś jego wytworu, jak wypowiedź, uczciwość, towarzyskość. Najważniejszym przejawem cech człowieka są jego zachowania, które stanowią też główną podstawę do wnioskowania o cechach.
Prototypowa struktura cech- niektóre zachowania są typowym przejawem np. uczciwości, inne -słabym. Im bardziej typowym przejawem cechy jest zachowanie, tym silniej obserwator wnioskuje o występowaniu danej cechy na podstawie owego zachowania
(Wojcieszke, Pieńkowski i in.,1993) jednak konkretne akty zachowania są z reguły wieloznaczne.
Teorie potoczne -mogą to być ogólne teorie człowieka, lecz i teorie różnych jego właściwości, np. inteligencji czy charakteru moralnego. Carol Dweck (1996) pokazała, że ważnym zróżnicowaniem potocznych teorii inteligencji jest przekonanie o stałym bądź zmiennym jej charakterze. Osoby przekonane o stałości inteligencji ( „każdy ma pewną określona inteligencję i nie wiele można zrobić, by to zmienić”) chętniej wybierają zadania które tę cechę mierzą i dokumentują. Zaś osoby przekonane o jej zmienności ( „inteligencja jest plastyczna, podatna na rozwój i zmiany”) wybierają zadania stanowiące wyzwanie i rozwijające inteligencję.
Napotykając jakieś zdarzenie lub osobę zestawiamy je z odpowiednim schematem np. wysokiego blondyna w niebieskim mundurze, który zatrzymał nasz samochód za pomocą lizaka” zestawiamy oczywiście ze schematem „policjant”. W trakcie tego zestawienia dochodzi do przemieszania informacji o tym konkretnym blondynie z info o prototypowym policjancie - możemy np. „zapamiętać”, że blondyn miał białą pałkę, choć ten akurat jej nie miał (pałkę ma typowy policjant).
Tego typu wykroczenia info schematopodobnej we wspomnienia konkretnych zdarzeń czy osób są określane mianem konstruującego przetwarzania informacji- stanowią przejaw generatywnego, a nie jedynie reproduktywnego charakteru pamięci.
Generatywny charakter pamięci wiąże się z faktem ,że prototypy schematów są nie tylko identyfikatorami obiektów i zdarzeń, ale pełnia również funkcję zbioru standardowych, zapasowych cech egzemplarzy schematów( uzupełniany jest o cechy typowe, ale i brakujące, niezauważone)
Wiarygodnym wskaźnikiem nakładania info, schematopodobnej na info odebraną z zewnątrz jest zjawisko fałszywych alarmów-dotyczą rozpoznawania zdarzeń i polegają na nietrafnym rozpoznaniu informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i starej(znanej).
Trafienia- czyli poprawne rozpoznania info faktycznie już prezentowanej jako „starej”.
Jeżeli przez pamięć rozumieć procesy czystej reprodukcji danych, lepiej pamiętamy info nietypowe, niezgodne ze schematem, a więc mamy do czynienia z efektem sprzeczności.
Efekt zgodności- jeśli przez pamięć rozumieć sumę subiektywnych wspomnień czy wypowiedzi na temat przypomnianego obiektu lub zdarzenia, to więcej mamy takich wspomnień na temat danych zgodnych ze schematem, ponieważ wiele spośród tych danych jest rekonstruowanych na podstawie schematu
Błędy nadużycia schematu- „przypomnienia” sobie takich danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, które jedynie wywnioskował, zaś oba te rodzaje danych są subiektywnie nierozdzielne i wydają nam się jednako dotyczyć faktów.
Aby jakaś struktura mogła wpływać na przetwarzanie danych muszą być spełnione co najmniej 3 warunki:
struktura owa musi być wykształcona
zaktywizowana
stosowalna do danych przetwarzanych w tej konkretnej sytuacji, o którą idzie.
Ad1) Wykształcenie schematu jako trwałego elementu wiedzy jest warunkiem oczywistym. Ludzie tej samej kultury podzielają zwykle podobne schematy.
Ad2) Aktywizacja- uczynnienie, co najprościej można sobie wyobrazić jako „przejście” schematu z pamięci długotrwałej do pamięci operacyjnej, roboczej. Aktywizacja oznacza zmianę stanu funkcjonalnego schematu, który z wiedzy latentnej, „nieczynnej” przeradza się w wiedzę pamięciowo dostępną, aktualnie przez nas używaną.
Aktywizacja może dochodzić do skutku dwiema drogami:
może ona mieć charakter percepcyjny czy też „odbodźcowy”, czyli być skutkiem zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego ze strukturą. Najczęstszym przypadkiem staje się aktywizowanie schematu wskutek pojawienia się jego egzemplarzy (widok odpowiednio umundurowanej osoby aktywizuje w umyśle schemat policjanta)
aktywizacja może mieć charakter „przedoperacyjny” i oznaczać podwyższoną dostępność pamięciową jakiejś struktury wiedzy już w momencie wejścia człowieka w daną sytuację, a więc przed rozpoczęciem przetwarzania danych z zewnątrz.
Im silniejsze jest subiektywne oczekiwanie pojawienia się w otoczeniu egzemplarzy tego schematu (np. oczekując złośliwości egzaminatora interpretujemy jego uśmiech jako jej przejaw)
Im silniej egzemplarze tego schematu powiązane są z realizacją celów i motywów podmiotu( głodny człowiek zobaczy pomidora tam, gdzie najedzony widzi tylko niewyraźną plamę)
Im krótszy czas upłyną od poprzedniego zaktywizowania schematu ( po wyjściu z wieczornego seansu w kinie więcej dostrzegamy potencjalnych rabusiów, jeżeli wyświetlono kryminał)
Im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości
POJĘCIA
Oszczędność poznawcza- teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej.
Schematy- struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów, schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy.
Dostępność- łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee, idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości
Wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających- zwiększanie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczane bezpośrednio przedtem
Efekt pierwszeństwa- proces za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem.
Efekt uporczywości - odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy gdy dane wspierające przekonania zostały podważone.
Samospełniające się proroctwo- zjawisko polegające na tym, że ludzie A) mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co B) wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które C) powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.
Kategoryzacja- jest procesem klasyfikowania obiektów społecznego świata poprzez łączenie ich w grupy ( kategorie) na podstawie spostrzeganego między nimi podobieństwa.
Fabrykowanie zdarzeń- oznacza konstruowanie faktów na podstawie posiadanej wiedzy, stereotypów, przekonań i oczekiwań. Polega ono na wyostrzaniu tych elementów, które są zgodne z naszymi schematami poznawczymi i jednoczesnym pomijaniu tych aspektów, które do naszych schematów nie pasują.