Proces psychiczny to uporządkowany ciąg zachodzących po sobie stanów psychicznych.

Jest to zjawisko przeciwstawne do stanu, który stanowi zatrzymanie procesu, jego chwilową

charakterystykę, dominujące przejawy.

(Stan psychiczny to element procesu psychicznego. Składają się na niego stan emocjonalny

(afekt i nastrój), napęd, procesy poznawcze, tożsamość, percepcja siebie i zachowanie.)

Nie każdy proces psychiczny musi być uświadomiony. Często świadomość procesu zanika i

doświadcza się zdarzeń jako trwania w określonym stanie. Proces może wystąpić w dwóch

formach pierwotnej i wtórnej, w zależności od stopnia identyfikacji ja z poszczególnymi

aspektami procesu.

Procesy pierwotne

Procesy pierwotne to te, z którymi zachodzi identyfikacja. Odnoszą się do tych zjawisk,

przeżyć, zachowań i postaw, z którymi się utożsamiamy. Są podstawą zamierzonej

aktywności i zgodne z intencjami. Procesy pierwotne są zazwyczaj świadome lub dość łatwo

można je sobie uświadomić.

Procesy wtórne

Procesy wtórne są nieintencjonalne, dotyczą wszystkich zachowań, z którymi podmiot

nie identyfikuje się. Procesy wtórne mogą stać się pierwotne i przeciwnie, zewnętrznie

manifestuje się to jako zmiana postawy. Identyfikacja z pewnymi procesami może być

chwilowa, z innymi długotrwała.

Procesy psychiczne dzielimy na:

1. Poznawcze

2. Emocjonalno - pobudzeniowe

3. Wykonawcze

Można stwierdzić, że procesy poznawcze służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy

o otoczeniu, kształtującej zachowanie (służą poznawaniu otoczenia). Można również

stwierdzić, że są to procesy przetwarzania informacji, jakie zachodzą w układzie nerwowym

i polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu, oraz

wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji – zachowania.

1a

SPOSTRZEGANIE: (wg T. Tomaszewskiego) złożony układ procesów, dzięki któremu

powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem. Złożone

procesy spostrzegania maja charakter intencjonalny, ciągły (Pastuszka) , ukierunkowany (na

dany przedmiot), są to czynności konstruowania spostrzeżeń.

2 poziomy organizacji procesów spostrzegania:

Sensoryczno-motoryczny (czuciowo-ruchowy): spostrzeganie figuralne, wyodrębniamy

figury jako całości o charakterze przestrzenno- czasowym (punkty, linie..). na tym poziomie

uczestniczą procesy zmysłowe (odbieranie bodźców) i motoryczne (polegają na nastawieniu

narządów odpowiednio do działających bodźców)

Semantyczno-operacyjny (znaczeniowo-czynnościowy): spostrzeganie przedmiotowe:

przedmiotów oraz znaków (np. gestów, pisma, wypowiedzi). Spostrzeganie przedmiotów ma

charakter sensowny tzn że nie ogranicza się do wyglądu ale także znaczenia. Rozróżniamy

spostrzeganie przedmiotów rzeczywistych (rzeczy, zdarzenia) i reprezentacji przedmiotów

(wykresy, mapy).

Spostrzeganie ma charakter subiektywny, zależy od:

- Właściwości przedmiotu (wyrazistość, złożoność, jego otoczenie)

- Właściwości podmiotu (osobowość np. uczucia, uprzedzenia; właściwości fizyczne

m.in. możliwości percepcyjne; stopień zainteresowania, umiejętność obserwowania,

stopień koncentracji uwagi)

- Warunków otoczenia

U podstaw procesów spostrzegania leżą WRAŻENIA.

WRAŻENIA - podstawowy proces poznawczy. Elementarny i jednorodny proces poznawczy

powstający pod wpływem jednego bodźca jednego rodzaju. Dając odzwierciedlenie

pojedynczej cechy przedmiotu np.: barwa, dźwięk, smak. Wrażenia różnią się od siebie

czterema cechami:

*charakterem

*intensywnością

*jakością

*czasem trwania

Wrażliwość to zdolność odbierania wrażeń czyli pobudliwość na pewne bodźce. Bodźce

dzielimy na podprogowe, nadprogowe i progowe. Próg możliwości - najmniejsze wrażenie

wywołane przez najmniejszy bodziec dla danego receptora. Próg czułości - najmniejsza

zauważalna zmiana wywołana przez bodziec.

Rodzaje wrażeń:

- odzwierciedlające cechy przedmiotów znajdujących się poza nimi (smakowe, węchowe,

wzrokowe, skórne, słuchowe – wrażenie temperatury, bólu …)

- odzwierciedlające ruchy poszczególnych części i stan poszczególnych narządów

wewnętrznych (mięśniowo ruchowe, równowagi)

- ustrojowe (wrażenie głodu, pragnienia, sytości, bólu w narządach wewn.)

Wrażenia zależą od:

1. Sytuacji wewnętrznej - jakości, siły, ilości bodźców, czasu trwania

2. Stanu psychofizycznego organizmu

3. Poziomu wiedzy w danej dziedzinie

4. Czynnik: od czasu trwania i nastawienia na odbiór

Po dłuższym czasie działania bodźca przestajemy odczuwać (wrażliwość się zmniejsza) jest

to tzw. adaptacja

WYOBRAŻENIA:

Wg T. Nowackiego: większość wyobrażeń opartych jest na spostrzeżeniach, inne to:

Odtwórcze – odnawiające się w świadomości obrazy przedmiotów, zjawisk, które kiedyś

oglądaliśmy,

Wytwórcze – oparte na informacjach, z którymi mieliśmy do czynienia i na tej podstawie

tworzymy wyobrażenia

Twórcze – nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w rzeczywistości, sami je tworzymy.

Wyobrażenia nie sa tak żywe jak spostrzeżenia, mniej ostre barwy, odtwarzają się główne

cechy zjawisk a giną drugorzędne. W wyobrażeniach mogą się mieszać różne spostrzeżenia.

Za ks.J. Pastuszka:

Wyobrażenie: odnowienie dawnego obrazu spostrzeżeniowego be udziału bodźca fizycznego.

Podział:

- treści – zmysłowe (wzrokowe, smakowe, słuchowe, ruchowe, czuciowe, węchowe)

- formy – pamięciowe (dawne zdarzenia w postaci niezmienionej, są odtwórcze), fantazyjne

(są wytwórcze, zachodzi twórcza przeróbka), marzeniowe (np. w marzeniach sennych,

twórcze)

UWAGA

(za: Witwicki, Pastuszka, Nowacki) – zjawisko polegające na skierowaniu i skupieniu naszej

świadomości na jej przedmiocie.

Mimowolna – wzbudzana przez bodziec zewnętrzny, zanika gdy on znika, wywoływana

przez bodźce wyróżniające się z otoczenia w danym momencie lub zgodne z naszymi

zainteresowaniami, charakterystyczna dla dzieci.

Dowolna – jest uruchamiana przez organizm, wiąże się z podjęciem aktywności celowej,

wolicjonalnej (świadoma, celowa).

Właściwości uwagi:

trwałość – długość czasu przez jaki koncentrujemy się na przedmiocie

napięcie, koncentracja– dotyczy zdolności do utrzymywania uwagi (w sensie uwagi

selektywnej) przez dłuższy czas na tym samym aspekcie otoczenia

zakres, pojemność – liczba przedmiotów jednorodnych znajdujących się ognisku uwagi

podzielność- dotyczy możliwości nakierowania uwagi (w sensie uwagi selektywnej) na dwa

aspekty otoczenia równocześnie, selekcjonowania informacji dwoma kanałami przetwarzania

informacji w tej samej chwili

przerzutność uwagi– dotyczy zdolności przełączania uwagi (w sensie uwagi selektywnej)

pomiędzy dwa aspekty otoczenia z jednego na drugi, kierując kanał uwagowy (czy też

ogniskując uwagę) raz na jednym, raz na drugim. Zakłada się tutaj, że podzielność uwagi

polegająca na faktycznym selekcjonowaniu przez więcej niż jeden kanał uwagowy, nie jest

możliwa. Zagadnienie to obejmuje także szczególną sytuację, kiedy to uwaga musi być

przełączana co chwila z jednego aspektu otoczenia na drugi i ponownie na ten pierwszy, czym

można wytłumaczyć alternatywnie zagadnienia podzielności uwagi.

Funkcje uwagi:

selektywność uwagi – dotyczy selekcji informacji dostępnych w otoczeniu, zdolności do

skupienia uwagi na jakimś jednym, wybranym aspekcie otoczenia, tj. nakierowania kanału

uwagowego na selekcjonowanie konkretnych informacji. Selektywność uwagi nie dotyczy

wyłącznie percepcji, ale także złożonych procesów poznawczych. Selekcji podlegają nie tylko

dane zmysłowe, ale również operacje myślenia.

czujność– dotyczy oczekiwania na pojawienie się określonej informacji i ignorowania

pozostałych informacji. Dane, na które podmiot oczekuje można określić mianem sygnału,

zaś dane ignorowane – jako szum.

przeszukiwanie– dotyczy aktywnego poszukiwania określonej informacji pośród zbioru

różnych informacji, zdolności do celowego i aktywnego wyselekcjonowania z otoczenia

konkretnych danych. Podobnie jak w przypadku czujności, dane oczekiwane, poszukiwane,

można określić jako sygnał, jednakże pozostałe, ignorowane dane określa się mianem

dystraktorów – informacji przeszkadzających, czy też utrudniających odnalezienie sygnału.

kontrola czynności jednoczesnych - nadzorowanie

PAMIĘĆ – zespół funkcjo psychologicznych, dzięki którym możemy sobie uświadomić

przeszłość jako to, co było, proces odpowiedzialny za rejestrowanie, przechowywania,

odtwarzanie doświadczenia.

Funkcje pamięci:

Zapamiętywanie – czynność w której uwzględnia się znaczenie materiału dla przyszłych

zdarzeń, istotne są na tym etapie właściwości podmiotu i materiału zapamiętywanego

Przechowywanie – faza utajona, wiemy o niej po odtwarzaniu

Odtwarzanie – przypominanie (reprodukcja tego, czego się kiedyś nauczyliśmy),

rozpoznawanie (identyfikowanie bodźców, zdarzeń, z którymi mieliśmy kiedyś do czynienia),

ponowne uczenie się (dzięki przechowywaniu odbywa się z dużą oszczędnością czasu)

Rodzaje pamięci:

1. podział

ultrakrótka – pamięć śladu bodźca, sensoryczna, wzrokowa, to ślad bodźca który działa na

narząd wzroku w czasie krótszym niż jest nam potrzebny do uświadomienia sobie

krótkotrwała – przemijająca, ograniczona pojemność, (7-9 elementów), najpierw informacja

musi się znaleźć w pamięci krótkotrwałej żeby przejść do długotrwałej

długotrwała – nieograniczona, związana z całościowym funkcjonowaniem ukł nerwowego.

Pamięć długotrwała:

a) deklaratywna – dotyczy wiedzy (treści mogą być zwerbalizowane)

- semantyczna – odnosi się do pewnej ogólnej wiedzy

- epizodyczna – odnosi do pewnych zdarzeń i związanych z nimi przeżyć

b) niedeklaratywna – inaczej proceduralna, dotyczy przebiegu czynności, utajona, umożliwia

wykonanie pewnych ruchów, czynności w określonym kontekście sytuacyjnym

2. podział

Sensowna – logiczna, ujmujemy zależności między częściami materiału,

Mechaniczna – zapamiętywanie bez zrozumienia

Właściwości pamięci:

- trwałość – mierzymy ja długością czasu w jakim przechowujemy zapamiętany

materiał

- szybkość – ile musimy razy powtórzyć materiał aby go zapamiętać

- wierność, dokładność – na ile zgadza się to, co zapamiętaliśmy z tym co

odtworzyliśmy

- gotowość do odtwarzania – ile potrzebujemy czasu na przypomnienie sobie czegoś

- zakres, pojemność – ilość elementów jakie jesteśmy w stanie zapamiętać

czynniki wpływające na zapamiętywanie:

- początek i koniec łatwiej zapamiętać

- rodzaj (werbalne, niewerbalne)

- długość materiału

- organizacja pracy

- nastawienie podmiotu

- emocje, trwałe postawy, motywacje podmiotu (znaczenie celu, znajomość

wyników muczenia się)

MOWA

MYŚLENIE

Za J. Pastuszka: swoisty proces poznawczy, występuje gdy usiłujemy głębiej poznać

przedmiot, jego naturę, pochodzenie, wzajemne związki, przebiega w sposób planowy,

uporządkowany logiczny.

Za Kozieleckim:

Myślenie to łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których człowiek przetwarza

informacje o przedmiotach i ich klasach zakodowanych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach,

pojęciach.

Schemat czynności myślenia:

1. informacje jako materiał myślenia zwarte są w spostrzeżeniach,

wyobrażeniach, pojęciach

ze względu na rodzaj przetwarzanych informacji myślenie dzielimy na:

sensoryczno-motoryczne (konkretne) – informacje zawarte w spostrzeżeniach,

konkretno-wyobrażeniowe – w wyobrażeniach, pojęciowe, (abstrakcyjno-logiczne)

– człowiek operuje pojęciami

2. operacje umysłowe – podstawowe (analiza, synteza) i pochodne

(porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie)

3. reguły – to schematy myślowe rządzące operacjami: algorytmy (jednoznacznie

pokazują jaki skończony łańcuch operacji należy wykonać w danym zadaniu) i

heurystyki (mniej określone, zawodne, ogólne lub szczegółowe, myślenie człowieka

jest heurystyczne)

Myślenie problemowe:

Myślenie dzielimy na:

m. produktywne – tworzenie nowych informacji: m. twórcze (obiektywnie nowych) i

nietwórcze )subiektywnie nowych)

m. reproduktywne – polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych

zadaniach, na wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania zadań i problemow w

nowych warunkach

Fazy rozwiązywania problemu:

1. dostrzeganie problemu

2. analiza sytuacji problemowej

3. wytwarzania pomysłów rozwiązania

4. weryfikacja pomysłów rozwiązania – ocena, sprawdzenie ich wartości,

przyjęcie pomysłu jako rozwiązanie zadania lub jego odrzucenie

Cechy myślenia:

Aktywność, intencjonalność celowość, logiczność, poszukiwanie prawdy, krytycyzm

(kontrola czynności myślenia i poddawanie ich ocenie), giętkość (nieograniczanie się do

schematów), rozległość (ogarnianie wielu zagadnień), szybkość, pochopność.

PROCESY EMOCJONALNO POBUDZENIOWE - pozwalają na podjęcie działań

mobilizując energię i ustosunkowanie się do otaczającej nas rzeczywistości.

EMOCJE:

Procesy poznawcze umożliwiają poznanie otaczającego nas świata, emocjonalne

odzwierciedlają stosunek podmiotu do świata zewnętrznego. Człowiek jest systemem który

reguluje sam siebie oraz swoje stosunki z otoczeniem, w tej regulacji ważna rolę odgrywają

procesy emocjonalne (T. Tomaszewski).

Kontinuum:

emocje - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - uczucia

emocje:

gniew, strach, złość, radość

proste, jednoznaczne, krótkotrwałe

zależą od danej sytuacji

sa wrodzoną reakcją na coś (pod wpływem emocji powstają zachowania reaktywne)

typowe dla ludzi i zwierząt

wiążą się z procesami zachodzącymi w pniu mózgu

rolą emocji jest selekcja informacji pochodzących ze świata, ze względu na biologiczne

znaczenie dla organizmu

uczucia:

typowe tylko dla ludzi

złożone, niejednoznaczne pod względem treści

zależą od bezpośredniej sytuacji

uczymy się ich, nabywamy w trakcie życia społecznego, nie są wrodzone

wiążą się procesami w korze mózgowej

uczucia nie mogą wysterować bez emocji, a emocje mogą pod nieobecność uczuć

PROCES EMOCJONALNY:

1. POBUDZENIE EMOCJONALNE – to zmiana poziomu aktywności organizmu, ogół

jest to wzrost tej aktywności, ale może być tez zahamowanie. Pobudzenie emocjonalne

przejawia się w takich formach jak: zmiany przebiegu procesów emocjonalnych

(przyspieszone myślenie), zmiany napięcia mięśniowego, zmiany funkcjonowania

ukł sympatycznego i parasympatycznego – czyli pobudzenie prowadzi do zmian w

funkcjonowaniu narządów wewnętrznych.

apatia, relaksacja,------------------obojętność-------------------ekstaza, wściekłość

hamowanie ------------------------------------------------------------------pobudzenie

2. ZNAK EMOCJI- pozytywne (zbliżamy się do źródła emocji), negatywne (dążymy

do przerwania tego kontaktu. zerwanie kontaktu ze źródłem emocji nie oznacza

jednoczesnego ustania emocji, może ona trwać lub nawet zmagać się z upływem czasu –

tzw. efekt inkubacji.

3. MODALNOŚĆ EMOCJI – różne sytuacje wywołują różne emocje, różne emocje różne

tendencje reagowania, np.:

- ciekawość pobudza do czynności badawczych

- strach do ucieczki, lub zach. bierno-obronne np. znieruchomienie

- gniew do ataku

- wstręt do trzymania się z dala

- nadzieja skłania do zachowań przybliżających jej spełnienie

4. SIŁA PROCESU EMOCJONALNEGO – nasilenie tendencji do wykonywania

reakcji odpowiedajacej danej emocji

Siła emocji plus pobudzenie emocjonalne daje natężenie emocji

MOTYWACJA

Proces motywacyjny – proces regulacji, pełni funkcje sterowania czynnościami tak, żeby

doprowadziły do osiągnięcia określonego wyniku, jeśli wynik jest świadomy – określamy

go jako cel. Wynik musi być użyteczny, tzn taki, aby przyczyniał się do redukcji napięcia

motywacyjnego oraz musi dać się osiągnąć (prawdopodobieństwo osiągnięcia większe niż

zero)

Komponenty procesu motywacyjnego:

1. Kierunek – czyli ku czemu będziemy zmierzać, związany jest ze wzbudzaniem

działania, utrzymywaniem go i regulowaniem w czasie przebiegu działania.

2. Natężenie – wyraża się w SILE (zdolność do wyłączania konkurencyjnych

motywów), WIELKOŚCI (ilość czynności do wykonania aby osiągnąć dany cel),

INTENSYWNOŚĆ (ilość zużytej energii potrzebnej do osiągnięcia określonego celu).

Zachowanie reaktywne a motywowane:

Reaktywne – wrodzona reakcja na bodziec powstająca pod wpływem emocji

Motywowane – ukierunkowane, związane ze wzbudzeniem działania, utrzymaniem działania

w toku i regulacja działania w czasie jego przebiegu.

Rodzaje (modalności) motywacji:

1. Popęd – nieświadoma siła biologiczna, działa przez cały czas wywołując określone

zachowanie zmierzające do pewnych celów (popęd życia, śmierci wg Freuda)

Instynkt – wrodzone, spontaniczne zachowanie wspólne wszystkim jednostkom

danego gatunku

2. Motywacja z tendencją do homeostazy i rozwoju.

3. Potrzeba – dynamizm motywujący do działania w sytuacji braku czegoś, co jest

niezbędne do prawidłowego funkcjonowania.

Koncepcja potrzeb Maslowa

Jeżeli zostaną zaspokojone potrzeby z danego poziomu, rodzą się z następnego. Jeśli nie

zostanie zaspokojona dana potrzeba, człowiek cały czas poszukuje jej zaspokojenia w swoim

życiu (np. p. bezpieczeństwa w różnych sytuacjach, na różne sposoby daje o sobie znać jej

brak, widoczne są problemy w syt społecznych).

Potrzeby, które rozwinęły się raz, uniezależniają się od niższych, nie można się cofnąć w

rozwoju.

4. Wola – świadoma aktywność do działania, akt woli może być prosty (decydujemy

o aktywności lub jej braku) i złożony (uświadamiamy sobie wiele możliwych do

realizowania celów, ale musimy wybrać jeden).

Wpływ procesów motywacyjnych na sprawność działania człowieka:

Prawo Yerkesa-Dodsona

ß Mówi o wpływie motywacji na sprawność działania: sprawność działania wzrasta

ze wzrostem motywacji aż do pewnego momentu wzrostu tej motywacji, po czym

następuje spadek sprawności działania (np. „optymalny” stres ważny w nauce do

egzaminu)

ß Prawo wskazuje na zależność między trudnością zadania a natężeniem motywacji –

przy łatwych zadaniach dobra jest wysoka motywacja, bo nie wpływa chaotycznie na

jego wykonanie, natomiast przy trudnych zadaniach poziom motywacji powinien być

niższy, bo już samo trudne zadanie wpływa na zwiększenie motywacji.

Zależności między procesami psychicznymi EMOCJE – POZNANIE - ZACHOWANIE:

Wpływ emocji na zachowanie:

Reakcje emocjonalne, które wpływają na zachowanie występują jako:

ß Określone wzorce ekspresyjne – zmienia się mimika, pantomimika, barwa głosu)

ß Określone zachowania wyładowujące – rozładowanie napięć powstałych w wyniku

wzbudzenia emocji, formie słownej, symbolicznej … , ważne, aby były aprobowane

społecznie i adekwatne do wieku

ß Określone zmiany w stanie naszej świadomości – do świadomości przechodzą informacje

o zachodzących procesach emocjonalnych, wg Freuda treści związane z negatywnymi

emocjami miga przechodzić do nieświadomości – mechanizm tłumienia

ß Gotowość do stałych form zachowania względem źródła emocji (wytworzenie tej

gotowości wiąże się z wytworzeniem się uczuć)

Zależność między procesami emocjonalno-motywacyjnymi a poznawczymi i

zachowaniem:

ß Dzięki emocjom procesy poznawcze stają się subiektywne. Emocje i motywacja w

dwojaki sposób mogą wpływać na proc poznawcze:

1.Wyolbrzymiająco, czyli pobudzają przebieg proc poznawczych, ułatwiają

koncentrację, zapamiętywanie

2. Osłabiająco, czyli utrudniają przebieg procesów poznawczych (np. przekazywanie

informacji podczas szoku)

ß Współzależność emocji i poznania: większość doświadczeń emocjonalnych pociąga za

sobą udział procesów poznawczych, jednocześnie istotnym składnikiem poznania są

emocje.

ß Różne zdarzenia o charakterze emocjonalnym, których człowiek doświadczył, są

przez niego przypominane, gdy znajduje się w takim stanie emocjonalnym, jaki

przeżywał podczas tych wydarzeń (Blaney 1986)

ß Nastrój neutralny sprzyja systematycznemu przetwarzaniu informacji (zwracamy

wtedy uwagę na rzetelność, trafność argumentacji w danej wypowiedzi), a pozytywny

sprzyja skróconemu, czyli uproszczonemu trybowi przetwarzania informacji (wtedy

mniej zwracamy uwagę na treść, a bardziej na formę prezentacji czy autorytet

nadawcy komunikatu) (Worth, Mackie)

ß Nastrój a zachowania społeczne:

Gdy osoba jest w pozytywnym nastroju jest duże prawdopodobieństwo, że zaangażuje

się w udzielenie pomocy (reguła zgodności), lub zaangażuje się pod warunkiem, że

nie doprowadzi to do obniżenia nastroju (strategia podtrzymania nastroju).

Gdy osoba jest w nastroju negatywnym, maleje prawdopodobieństwo zaangażowania

się w udzielanie pomocy (regułą zgodności) lub zaangażuje się pod warunkiem, że

ta aktywność może doprowadzić do podwyższenia nastroju (strategia podwyższania

nastroju).

WPŁYW PROCESÓW EMOCJONALNO-MOTYWACYJNYCH NA PROCESY

POZNAWCZE ZALEŻY OD:

1. Natężenia procesów emocjonalno-motywacyjnych

2. Organizacji procesów poznawczych 611-16

3. Dojrzałości osobowości 600-6

FRUSTRACJA- stan zablokowania procesów motywacyjnych, gdyż na drodze do realizacji

celów pojawiły się przeszkody:

Zewnętrzne lub wewnętrzne (osobowość jednostki, konflikty dążenie –dążenie, dążenie –

unikanie, unikanie –unikanie)