Śluby panieńskie, czyli magnetyzm serca

I. Streszczenie.Akt pierwszy.Gustaw wraz ze swym stryjem Radostem bawi w domu pani Dobrójskiej, gdzie ma starać się o rękę jej córki Anieli. Młody człowiek nudzi się jednak na wsi i zamiast zjednywać przychylność panny, nocą wymyka się na hulanki do pobliskiej karczmy. Zatroskanemu stryjowi obiecuje poprawę, ale gdy zasiada do salonowej pogawędki, utrudzony nocnymi eskapadami, zasypia przy paniach. Nie traci jednak przekonania, że zostanie przychylnie przyjęty, gdy tylko poprosi o rękę panny. Gustaw nie wie jeszcze o ślubie , jaki złożyła Aniela i jej kuzynka Klara. Dziewczęta postanawiają nigdy nie wychodzić za mąż i dręczyć cały ród męski swoją obojętnością i uszczypliwością. Powodem ich niechęci jest przewrotność oraz niewierność mężczyzn, o której słyszały i czytały w książce Męża Kloryndy życie wiarołomne. Klara już skutecznie realizuje plan, odtrącając zakochanego w niej, wiecznie płaczącego Albina.Akt drugi.Pani Dobrójska w rozmowie z Radostem nie kryje pewnej niechęci do Gustawa; pewien miłości stryja i jego wyrozumiałości zachowuje się niestosownie. Radost mówi bratankowi o ślubach panieńskich. Gustawa początkowo śmieszy ten pomysł dziewcząt, ale po tym gdy Aniela obojętnie reaguje na jego awanse, wpada w rozdrażnienie. Knuje intrygę. Złym duchem Anieli – uważa – jest Klara; trzeba zająć jej uwagę – najlepiej w tym celu odmienić Albina. Gustaw radzi nieszczęsnemu, wiecznie płaczącemu młodzieńcowi, by przestał zwracać uwagę na ukochaną, wówczas zyska zainteresowanie panny. Akt trzeci.Gustaw opowiada Anieli o swej nieszczęśliwej miłości do jej imienniczki. Kocha pannę z wzajemnością, ale na ten związek nie zgadza się stryj. Prosi córkę pani Dobrójskiej, żeby jeszcze przez pewien czas pozwoliła odgrywać mu rolę starającego się. Kiedy wreszcie poprosi o jej rękę, ona odmówi (co nikogo specjalnie nie zdziwi), a wtedy Aniela zwróci się z do matki z prośbą o wstawiennictwo u Radosta za Gustawem i jego ukochaną. Panna jest przejęta i pełna współczucia, poza tym widzi, że mężczyzna też potrafi wiernie kochać.Akt czwarty.Gustaw rzekomo kaleczy się w rękę i nie może pisać listu do swojej ukochanej. Prosi o pomoc Anielę; słowa tego miłosnego posłania budzą w niej żal, że nie jest tak przez nikogo kochana. Gustaw, snując swą intrygę dalej, wyjawia Anieli, że jeśli sprzeciwi się woli stryja, ten go wydziedziczy i ożeni się z Klarą; ustalił to już wstępnie z jej ojcem. Przerażona Klara namawia Anielę, by ta zerwała ich śluby, poświęciła się i wyszła za Gustawa.Akt piąty.Udający obojętność Albin zyskuje pewne zainteresowanie Klary. Panna ma jednak problem poważniejszy: jak uniknąć małżeństwa z Radostem? Przekonuje Gustawa o przychylności Anieli, sama obiecuje też swą rękę Albinowi. Cała intryga zostaje wyjaśniona, obie pary zyskują błogosławieństwo pani Dobrójskiej i Radosta.II. Elementy świata przedstawionego w utworze.Miejsce akcji: dom pani Dobrójskiej w okolicach Lublina (dworek w majątku ziemskim).Czas akcji: XIX wiek.Bohaterowie: Gustaw, Radost, Aniela, Klara, Albin, pani Dobrójska, służący Jan.III. Charakterystyka bohaterów.Gustaw.Bratanek Radosta. Lekkomyślny. Lubi zabawy. Nocami wymyka się na hulanki do karczmy, na bal kostiumowy (s.21). Chce zażyć wolności, zanim się ożeni (s.23). Nudzi go pobyt w wiejskim dworku, nie ma tu żadnej zabawy (s.19). Nie wie, o czym rozmawiać z pannami: Lekkomyślny, lubi zabawy (s.19, 21,23).Mówiłem o łanach, Łąkach, strumykach, owcach i baranach, O czymże jeszcze mam mówić, u czarta (s.69);Już w gardle stoi to wiejskie gdakanie! (s.68). Nudzi go pobyt na wsi, nie wie, o czym rozmawiać (s.68,69).Z wyższością odnosi się do panien, czuje się w wiejskim dworku nie na miejscu, irytuje go, że nie jest podziwiany ani nawet akceptowany. Kiedy rozmawia o wielkim świecie lub literaturze, panny maja go za zarozumialca, gdy o wsi, uznają, że zniża się do ich poziomu (s.69). Czuje swą wyższość nad pannami ze wsi, irytuje go brak akceptacji (s.69).Denerwuje go obojętność Anieli (s.71,82,83,84). Jest pewien swojego uroku; nie wątpi, że panna niebawem zgodzi się zostać jego żoną, a jeśli nie – nic wielkiego się nie stanie, wyjedzie stąd (s.70). Denerwuje go obojętność Anieli (s.71,82,83,84). Pewien swego uroku (s.70).Ambitny, lubi pokonywać przeszkody. Aniela zaczyna go interesować, gdy dowiaduje się o ślubach panieńskich (s. 70).Przywiązany do Radosta, jest pewien miłości stryja, nie kryje się przed nim ze swymi słabościami. Ambitny, lubi pokonywać przeszkody (s.70).Inteligentny. Wie, jak zawładnąć stryjem, dziękuje mu za rady, schlebia, obiecuje poprawę (s.15,18,25,56,58). Inteligentnie obmyśla intrygę, dzięki której zdobywa Anielę (początek intrygi s. 102). Inteligentny: wie, jak postępować ze stryjem (s.15,18,25,56,58), obmyśla intrygę (s.102 i dalej).Popędliwy, gwałtowny. Wpada w złość, gdy Aniela traktuje go obojętnie (s.83,84,86), gdy wyśmiewa go Klara (s.93). Kiedy obiecuje poprawę Radostowi, wybiega z pokoju, przewracając krzesło i wytrącając stryjowi z ręki tabakierę (s.58). Popędliwy, gwałtowny (s.58, 83,84,86,93).Charakterystyka bezpośrednia.Radost o Gustawie: jest trzpiotem (s.59), Ale ma serce dobre, głowę nie od rzeczy (s.60).Klara: A nasz pan Gustaw laleczka warszawska (s.41); Przez litość drzymiąc stara się o żonę (s.45). Radost o Gustawie (s.59,60) i Klara (s.41,45).Radost.Stryj Gustawa. Bardzo kocha swojego bratanka, ma dla niego wiele cierpliwości, wszystko mu wybacza (s.18,27,56,60,122). Wyraźnie dostrzega to pani Dobrójska (s.62). Kocha bratanka, ma dla niego wiele cierpliwości (s.18,27,56,60,62,122).Troskliwy – boi się, żeby Gustaw nie przeziębił się i nie zrobił sobie krzywdy, gdy wybiera się na kolejną nocną hulankę (s.24,25). Troskliwy (s.24,25).Przenikliwy – właściwie ocenia sytuację i swojego bratanka. Zdaje sobie sprawę, że Gustaw jest zarozumiały (s.20). Widzi jego niewłaściwe zachowanie wobec pani Dobrójskiej i panien (s.17).Nie traktuje poważnie ślubów panieńskich (s.31,32). Przenikliwy – właściwie ocenia sytuacje i Gustawa (s.17,20,31,32).Ceni radość życia, lubi ludzi wesołych. Śmieszy go nieustannie płaczący Albin: Nie bądź Gustawem- lecz kochaj wesoło (s.28).Niegdyś sam lubił się bawić; Gustaw przypomina mu jakiś pojedynek o kobietę na balu maskowym (s.199,200). Kochał się w pani Dobrójskiej. Ceni radość życia, ma poczucie humoru (s.28,167,168,199,200).Przekomarza się z Klara, gdy ta sądzi, że chce ją wziąć za żonę (s.167,168). Albin.Kochanek sentymentalny. Nieustannie cierpi z powodu nieodwzajemnionej miłości do Klary. Kocha ją już dwa lata i przez ten czas codziennie patrzy na nią z miłością, wzdycha: Nieustannie cierpi, płacze, pesymista (s.28,29).Samym już tylko teraz oddycham westchnieniem; Łzami skrapiam jej ślady, skrapiam całą drogę, I kamień już bym zmiękczył – jej zmiękczyć nie mogę! (s.28). Gotów umrzeć z miłości, gdyby Klara jednoznacznie go odrzuciła lub z radości, gdyby go pokochała (s.29).Całkowicie podporządkowany ukochanej, ciągle jej służy; tą uległością budzi jej zniecierpliwienie (s.97). Prawdziwie kocha Klarę, bo dla zdobycia jej godzi się postępować wbrew sobie – ulega namowom Gustawa i udaje obojętność wobec ukochanej, co przychodzi mu z najwyższym trudem (s.134-138, 177-179); chce walczyć z Radostem o Klarę (s.201). Kocha Klarę – dla zdobycia jej postępuje wbrew sobie (s.134-138, 177-179), chce o nią walczyć z Radostem (s.201).Charakterystyka bezpośrednia.Gustaw o Albinie:Pięćdziesiąt lat jęczy, szlocha, Pięćdziesiąt lat wzdycha, kocha; Teraz każda myśleć będzie, Że to tak się miłość przędzie. (s.94). Gustaw o Albinie (s.94, 131).Klara o Albinie:Bo ta uległość mimo woli, zdania – I nienawidzić, i kochać go wzbrania. (s.101). Klara o Albinie (s.101).Aniela.Córka pani Dobrójskiej. Łagodna, spokojna, dobra. Żal jej Albina, którego dręczy Klara (s.36, 37), współczuje rzekomo nieszczęśliwie zakochanemu Gustawowi (s.118). Wrażliwa i naiwna. Natychmiast przejmuje się Łagodna, spokojna i dobra (s.36,37,118).Naiwna (s.106).opowieścią Gustawa o romantycznej miłości do innej Anieli (od s.106). Przywiązana do matki, powierza jej tajemnicę Gustawa (s.119). Udaje, że zna mężczyzn i ich przewrotność (s.37), a faktycznie oczekuje miłości i łatwo ulega czarowi Gustawa (s.116,147,194,196,197). Przywiązana do matki, ufa jej (s.119).Klara.Siostrzenica pani Dobrójskiej. Nie miała łatwego dzieciństwa. Pani Dobrójska mówi Radostowi:Długo przy matce Klary bawiły obiedwie, Wiesz, jakie przed oczyma miały tam pożycie; Miała niełatwe dzieciństwo (s.64). Przy tym kilka złych książek przeczytanych skrycie, Równie jak mego szwagra gorszące rozmowy, Wpoiły – nie w ich dusze, ale w młode głowy, Ową nienawiść mężczyzn... (s.64). Energiczna, inteligentna, lubi dominować – wywiera duży wpływ na Anielę. Wymyśliła złożenie ślubów panieńskich (s.37-38). Ma cięty język. Denerwuje ją uległość i płaczliwość Albina, ale jeszcze bardziej przeraża myśl o wyjściu za mąż za Radosta. Inteligentna, energiczna, o ciętym języku.Chcąc uniknąć rzekomego małżeństwa ze stryjem Gustawa, prosi Anielę, by zapomniała o ślubach i wyszła za Gustawa (s.150); jego z kolei przekonuje o przychylności swej kuzynki i przyjaciółki (s.182,183). Myśli przede wszystkim o swoim szczęściu – namawia Anielę, by zerwała dla jej dobra ich śluby (s.182,183).Pani Dobrójska.Matka Anieli, ciocia Klary. Kobieta spokojna, rozsądna, o dobrych manierach, wyrozumiała wobec młodych. Nie przywiązuje wagi do ślubów dziewcząt (s.64), ma wiele tolerancji dla szaleństw Gustawa. Spokojna, rozsądna, tolerancyjna.Wymaga grzeczności: panny nie powinny dręczyć Albina i krytycznie odnosić się do Gustawa;A nawzajem Aniela niech poradzi Klarze, Że obojętność szydzić niekoniecznie każe. (s.43);...grzeczność, skromność – to wasze zalety. (s.46). Wymaga grzeczności (s.43,46).Cechuje ją poczucie humoru: dobrotliwie wyśmiewa się z miłości Radosta do bratanka (s.59-65). Rozumie, że młodych rozpiera wesołość: Ma poczucie humoru (s.59-65) i zrozumienie dla wesołościLubię w młodym wesołość; i wesołość szczera, Choć czasem w zbytek przejdzie, jednak wzgląd odbiera; Lecz udawana, już nie ma do tych względów prawa. (s.61). młodych (s.61).Myśli o szczęściu Anieli i Klary; stara się wyjaśnić sytuację, ułagodzić gniew Radosta (s.189-194,198). Myśli o szczęściu Anieli i Klary (s. 189-194,198).IV. Problematyka.Śluby panieńskie są komedią pokazującą zabawne postacie: lekkomyślnego, lubiącego zabawę Gustawa, zakochanego w nim stryja, dwie naiwne panny z wiejskiego dworku, którym wydaje się, że dobrze znają przewrotność mężczyzn, i płaczliwego niezgułę, nie mogącego zainteresować swoją osobą ukochanej. Do tego dochodzi jeszcze przewrotna intryga. To wszystko nie wyczerpuje jednak istoty utworu. W Ślubach panieńskich Fredro stworzył karykaturę kochanka sentymentalnego i romantycznego. Miłość sentymentalna charakteryzowała się letnią temperaturą, płynęła łagodnie i leniwie. Kochanek sentymentalny był egzaltowany – nieustannie się skarżył, gdy szczęście mu nie sprzyjało, płakał. Tak jak Albin, który jest wyjątkowo nieporadny w swoich staraniach o zdobycie Klary. Robi wszystko to, co ją irytuje. Bawi nas stopniem egzaltacji i płaczliwości. Szczęście zyskuje, gdy – na skutek rad Gustawa – przestaje być sobą. Gustaw z kolei już samym swym imieniem przywodzi na myśl kochanka romantycznego. Jednak miłość, którą przeżywa, nie przypomina uczucia, jakiego doznawał bohater IV części Dziadów (często stawiamy sobie pytanie, czy Gustaw w ogóle kocha Anielę). Przeszkoda dzieląca młodych okazuje się łatwa do przezwyciężenia (w gruncie rzeczy oboje realizują wolę swoich opiekunów), Gustaw ani myśli o samobójstwie (czyni z niego tylko element swojej intrygi; prawdziwie romantyczna miłość łączy go z Anielą wyimaginowaną), jest inteligentnym szaławiłą, który lubi się bawić w karczmie. Również zdrobnienie jego imienia (Gucio) odbiera powagę właściwą cierpiącemu kochankowi. Aleksander Fredro nawiązał w Ślubach panieńskich do teorii magnetyzmu serc, czyli mesmeryzmu. Teorię tę opracował Franz Anton Mesmer, wiedeński lekarz, żyjący w latach 1734-1815. Twierdził on, iż organizmy żywe odznaczają się wzajemnym oddziaływaniem (decyduje o tym fluid magnetyczny).V. Problemy teoretycznoliterackie.W komedii Aleksandra Fredry wyróżniamy trzy rodzaje komizmu:- postaci: Gustaw, Albin, Klara, Radost;- słowny: rozmowa Gustawa z Janem, gdy pierwszy roztrząsa stan swych uczuć i analizuje problem, a drugi mówi o chustce (s.128-131); sformułowania Gustawa na temat Albina (s.131,137); rozmowa Klary z Radostem na temat jej przyszłego męża (s.165-168);- sytuacji: Gustaw wchodzi przez okno i spotyka stryja (s.13-15); Gustaw zasypia podczas salonowej konwersacji (s.51-53); Gustaw idzie na kolanach za nic nie rozumiejącym Radostem (s.110-112).Ważną rolę w Ślubach panieńskich odgrywa piętrząca nieporozumienia intryga.