HODOWLA KONI

1. Pochodzenie konia, rola, udomowienie

Przodek konia: Eohippus- wysokość w kłębie ok.35 cm, wypukła linia grzbietu, cztery palce na kończynie przedniej, trzy na tylnej, palce zakończone opuszkami rogowymi, ważył ok. 5-6 kg, krótkokoronowe zęby przystosowane do rozdrabniania pokarmu roślinnego, żyły ok.35-40 mln lat temu. Zostały wyparte przez Mesohippusa.

Mesohippus – wysokość ok.45 cm, trzy palce – środkowy najlepiej rozwinięty, pojawiają się zaczątki zębów przedtrzonowych i siecznych. Wyparty przez Miohippusa.

Miohippus – bardziej zaawansowany, żył ok. 30 mln lat temu, trzy palce, zęby sieczne stają się większe, ok.60 cm wysokości. Wyparty przez kolejną formę – Meryhippusa.

Meryhippus – 90 cm wysokości, szczątkowa forma palców bocznych, wyraźnie ukształtowany palec środkowy. Zęby sieczne przystosowane do gryzienia trawy, są wyraźnie wykształcone.

Kolejna forma to Pliohippus.

Pliohippus wyst. ok. 6 mln lat temu, wyraźne cechy konia jednopalczastego, ok.122 cm wysokości, pełne uzębienie do pobierania pokarmu z pastwiska - pierwsza jednopalczasta forma „konia”.

Wykształcenie się konia odbywało się na kontynencie amerykańskim. Formy konia wzajemnie się przenikały.

Dwie teorie pochodzenia konia:

1. polifiletyczna – koń domowy pochodzi od kilku przodków – koń w plejstocenie miał od 3 do 8 form, z których ukształtował się koń współczesny. Wymienia się tu konia Przewalskiego, tarpana, konia leśnego, który jest uważany za przodka koni zimnokrwistych

2. monofiletyczna – jest tylko jeden przodek ale zgodności nie ma bo jedni głoszą że jest to koń Przewalskiego a inni że jest to tarpan.

Koń Przewalskiego to jedyna forma konia dzikiego zachowana do dziś. Został odkryty w okolicach pustyni Gobi w 1879 roku. Zostały odkryte przez Mikołaja Przewalskiego. Konie Przewalskiego żyją na swobodzie w Azji Środkowej. Koń Przewalskiego ma 66 chromosomów a koń domowy 64.Ma kasztany na wszystkich kończynach tak jak koń domowy. Żaden inny przodek nie. Koń Przewalskiego ma 120 – 140 cm w kłębie, brak grzywki, masywna głowa, ogon z krótszym włosem na górze, kończyny cienkokostne, umaszczenie dzikie( z pręgowaniem na grzbiecie).

Tarpan - konik polski poprzez krzyżowanie wsteczne został odtworzony i uznany za potomka tarpana. Tarpany wyginęły w XIX wieku.

Tarpany pierwszy raz opisał niemiecki naukowiec, który w 1768 roku schwytał je jako dzikie konie. Dzięki Tadeuszowi Wetulani doszło do rekonstrukcji konika polskiego. Prof. Wetulani wyróżnił tarpana leśnego. W 1884 roku został złapany ostatni dziki tarpan. W Polsce żyły w okolicy Białowieży.

Głowa bardziej szlachetna, ogon obfity, wysokość w kłębie ok.135 cm, umaszczenie dzikie, myszowate, z pręgowaniem, kasztany tylko na kończynach przednich.

Systematyka koni

gromada – ssaki

rząd – nieparzystokopytne

rodzina – koniowate

rodzaj – koń

gatunek – koń domowy

gatunek – koń Przewalskiego

gatunek – konie paskowane (zebry)

gatunek – osły

gatunek – półosły (kiangi, kułany, onagr)

Uważa się że głównym motorem ewolucji konia były migracje i zwiększanie szybkości konia ( ucieczka przed zagrożeniem).

Gatunek osły – pochodzi z Afryki pn.

Osioł domowy - pochodzi od →dziki osioł somalijski: kończyny cienkie, kasztany na przednich kończynach, umaszczenie od szarego do czarnego, stojąca grzywa, nieowłosiony ogon u góry, brak grzywki, uszy długie.

Onager – „dziki osioł” z czasów biblijnych, do dziś jest spotykany na Bliskim Wschodzie i Azji – brak grzywki, umaszczenie bułane, bogato owłosiony ogon na dole.

Kułan mongolski – dżigetaj – uszy dłuższe od pozostałych półosłów, ok.122 cm w kłębie, bardzo rozwinięte nozdrza.

Gharkar – nieliczna populacja bardzo szybkiego (60-70 km/h), wytrzymałego indyjskiego onagera.

Gatunek zebry

Zebra Grevy’ego

Zebra górska – szersze paski, większe odstępy

Zebra „walentynka” – głowa ciężka, brak grzywki, kasztany na kończynach przednich

Udomowienie

Samo udomowienie i praca hodowlana doprowadziły do wykształcenia się różnych rodzajów, typów użytkowych i ras konia. Koń jest jednym z później udomowionych zwierząt – ok.5-6 tys.lat p.n.e. Uważa się, że najbardziej prawdopodobna teoria udomowienia konia to teoria politopiczna, najprawdopodobniej w rejonie Eurazji w granicach Morza Kaspijskiego. Późne udomowienie konia ma wiele powodów – dziki koń nie miał dużego wzrostu, trudny charakter, były inne przydatniejsze zwierzęta, człowiek częściej wykorzystywał renifera do jazdy niż konia.

Pierwszy traktat o użytkowaniu koni został napisany ok.1360 roku p.n.e. przez Tikkuli.

Pierwsze siodło stworzyli Scytowie.

Rolę w udomowieniu odegrali również Chińczycy. Udoskonalili oni uprząż, pojawiły się strzemiona – nauczyli się ich używać od Hunów. Dzięki koniom powstało imperium mongolskie.

Rola konia w rozwoju cywilizacji nie sprowadzała się tylko do używania konia w wojsku. Wykorzystywany jest także w pracy, koń dostarcza mleka, mięsa, skóry.

Koń kiedyś nie nadawał się do pracy na roli, bo był mizernej postury, był krnąbrny, był drogim zwierzęciem. Rozwój w XVIII wieku kultury rolniczej powodował konieczność wyhodowania konia do tych celów, ponieważ wół był za wolny.

W połowie XIX wieku zaczęto produkować maszyny do zaprzęgu konnego. Były wykorzystywane w gospodarstwach wielkotowarowych w USA.

Wzrost pogłowia w USA od 1860r. do 1914r. – z 7 do 12 mln sztuk.

Koń w rolnictwie wykorzystywany jest w różny sposób: nie tylko pociągowo, ale także do młócenia ziarna.

Koń był wykorzystywany w kolei – był tańszy i bardziej mobilny od maszyny parowej.

1803r. – pierwsza linia kolejowa obsługiwana przez konie.

1825r. – pierwsza linia kolejowa obsługiwana przez parowóz.

1957r. – ostatnia kolej obsługiwana przez konia w Irlandii.

W Ameryce dużą liczbę koni wykorzystywano przy wyrębie lasów do transportu drzewa.

W Anglii w kopalniach pracowały kuce. Działo się tak aż do 1994r.

Wraz z rozwojem miast konie były wykorzystywane jako tramwaj. Omnibus – wagonik tramwaju ciągnięty przez konia. Praca ta była tak ciężka, że konie dożywały 4 lat od jej rozpoczęcia.

1666r. – pierwsza firma używająca omnibusy.

1828r. – linia omnibusów w Paryżu (pierwsza regularna). Rok później powstała w Londynie.

Konie były wykorzystywane do ciągnięcia barek po kanałach czy rzekach.

W USA konie używano do ok.1860r. do rozwożenia poczty na dystansie 3164 km. Była to linia kurierska Pony Express.

Konie wykorzystywano do transportu publicznego.

Konie używane są w policji. W 1758r. powstał pierwszy patrol konny w policji w Londynie. Do dziś najbardziej znana jest Kanadyjska Królewska Policja Konna umundurowana w czerwone kurtki.

2. Pogłowie koni

ŚWIAT

1910r. – 94,4 mln szt.

2001r. – 58,2 mln szt.

Po II wojnie światowej nastąpił duży spadek pogłowia koni – z 95 mln do ok.75 mln sztuk.

43 mln osłów i 13 mln mułów jest wykorzystywanych do pracy.

Najwięcej koni jest w Chinach – 8,7 mln, następnie w Meksyku – 6,25 mln, Brazylii – 5,8 mln, USA – 5,3 mln.

Tam gdzie koń był wykorzystywany rekreacyjnie to pogłowie pozostaje bez dużych zmian, a tam gdzie był używany do pracy to maleje.

EUROPA

7 mln koni, 262 tys.mułów, 783 tys. osłów

Belgia i Luxemburg – 75 tys. koni

Francja – 350 tys .koni

Pogłowie w 2002r.

1.Rosja – 1.750.000

2.Rumunia – 858.000

3.Ukraina – 675.000

4. Polska – 550.000

5.Niemcy – 520.000

6.Francja – 349.086

7.Włochy – 285.000

8.Hiszpania – 248.000

9.Białoruś – 221.000

10.Anglia – 184.000

Struktura ras ogierów w latach 1975 – 1995 (Francja)

SEZON	PS(%)	TF(%)	AR(%)	AA(%)	SF(%)	P(%)	LICZBA OGIERÓW
1976	23,3	28,9	2,7			7,8	2290
1983	20,9	28,9	4,7			11,1	2533
1995	14,9	27,9	8,4			14,1

PS – pełna krew angielska

TF – kłusak francuski

AR – czysta krew arabska

AA – angloarab

SF – francuski koń wierzchowy

P – pony

Pogłowie koni wyścigowych spada.

AMERYKA PÓŁNOCNA I ŚRODKOWA

Konie – 14,1 mln

Muły – 3,8 mln

Osły – 3,8 mln

USA – 5,3 mln koni, 28 tys.mułów, 52 tys.osłów

Meksyk - 6,3 mln koni, 3,3mln mułów, 3,3 mln osłów

AMERYKA POŁUDNIOWA

Konie – 15,7 mln

Muły – 2,8 mln

Osły – 4 mln

Brazylia – 5,9 mln koni, 1,4 mln mułów, 1,2 mln osłów

Kolumbia – 2,6 mln koni, 622 tys. mułów, 595 tys.osłów

AFRYKA

Konie – 4,9 mln

Muły – 1,3 mln

Osły – 15,5 mln

Etiopia – 2,7 mln koni

AZJA

Konie – 5,5 mln

Muły – 5,1 mln

Osły – 8,4 mln

Chiny – 8,3 mln koni, 4,4 mln mułów, 8,8 mln osłów

Indie – 800 tys.koni, 200 tys. mułów, 1 mln osłów

Mongolia – 2,7 mln koni

OCEANIA

Konie – 382 tys.

Osły – 9 tys.

Australia – 220 tys.koni

Brumby – dzikie konie australijskie

Konie pełnej krwi angielskiej

1.USA – 100 tys.

2.Australia – 40 tys.

3.Argentyna – 20 tys.

Konie czystej krwi arabskiej

1.Ameryka – 300 tys.sztuk

2.Europa – 26 tys.sztuk

Pogłowie koni w Polsce

1939r. – 3,92 mln sztuk

1945r. – ok.1,4 mln sztuk

1950r. – ok.2,85 mln sztuk

2002r. – 0,5mln sztuk

W Polsce maleje pogłowie masowe, ale wzrasta liczba koni zarodowych

Klacze zarodowe

1988r. – 16,123 1,53%

1998r. – 26,042 4,64%

Ogiery zarodowe

1988r. – 3,541 0,34%

1998r. – 4,145 0,74%

Największa liczba koni jest w województwie mazowieckim – 102559 szt. i lubelskim.

Najmniejsza liczba koni – opolskie – 3845 szt. i lubuskie – 4726szt.

W województwie zachodniopomorskim jest ok. 7500 szt. koni.

Do dziś około ponad połowa pogłowia w Polsce to konie zimnokrwiste.

Przed transformacją – hodowla zarodowa w Polsce to około 31 stadnin i 10 – 11 stad ogierów. Była to baza genetyczna dla oddziałów terenowych.

Obecnie cała hodowla koni podlega Polskiemu Związkowi Hodowców Koni.

Klacze wpisane do ksiąg półkrwi (2003r.):

- rasa wielkopolska – 5263

- konie zimnokrwiste – 7900

- rasa małopolska – 2732

- konie śląskie – 1663

Związek Hodowców Koni nie prowadzi spisu koni czystej krwi angielskiej i arabskiej. Prowadzi to Polski Klub Jeździecki.

PZHK jest krajowa federacją wojewódzkich / okręgowych związków hodowców koni oraz Związków i Sekcji Rasowych i Użytkowych o zasięgu krajowym.

Celem PZHK jest reprezentowanie interesów i ochrona praw hodowców koni, nadzór i kontrola nad sprawami organizacyjnymi i merytorycznymi Związków i Sekcji oraz doskonalenie hodowli i chowu koni.

PZHK:

1. prowadzi selekcję materiału hodowlanego w sektorze prywatnym, spółdzielczym i państwowym we współpracy z odpowiednimi służbami zootechnicznymi

2. bierze udział w pracach wojewódzkich komisji kwalifikacyjnych ogierów, w sprawie uznania ogierów za odpowiednie do hodowli

3. prowadzi w okręgowych biurach ZHK księgi koni zarodowych: małopolskich, wielkopolskich, śląskich, polskiego konia szlachetnej półkrwi, zimnokrwistych, koników polskich, hucułów

4. wydaje decyzje o wpisie ogierów i klaczy do ksiąg wstępnych

5. prowadzi kontrolę punktów rozpłodowych ogierów państwowych państwowych uznanych

6. współdziała w organizowaniu wystaw i pokazów koni

7. prowadzi kontrolę źrebiąt hodowlanych

Polski Związek Jeździecki

Zgodnie ze statutem podstawowymi celami działalności PZJ są organizacja, popularyzacja, rozwój sportów konnych i rekreacji konnej. Związek opiekuje się 7 dyscyplinami jeździeckimi uprawianymi wyczynowo, amatorsko, profesjonalnie i rekreacyjnie.

Wyścigami konnymi zajmuje się Totalizator Sportowy sp. z o.o.

W 2000r. w PZJ zarejestrowanych było blisko 1000 jeźdźców oraz ponad 2000 koni startujących we wszystkich dyscyplinach jeździeckich.

TYPY UŻYTKOWE I RASY KONI

Do dnia dzisiejszego nie ma ujednolicenia dotyczącego nazewnictwa.

Rasa – dostatecznie duża grupa osobników w obrębie gatunku koń mających wspólne pochodzenie , wyróżniająca się określonymi szczególnymi cechami przekazywanymi na potomstwo.

Typem użytkowym konia będziemy określać konie spełniające swoją budowa (pokrojem) oraz właściwościami prawotwórczymi wymogi stawiane przed określonym typem użytkowania, np. wierzchowego czy zaprzęgowego.

Podział na rasy:

- kulturalne – wyróżniają się wysoką wartością użytkową powstałą dzięki długotrwałym zabiegom hodowlanym człowieka, wymagające odpowiednich warunków chowu w celu ujawnienia swoich predyspozycji

- półkulturalne – stworzone poprzez oddziaływanie człowieka, ale bytujące pod silnym wpływem warunków naturalnego środowiska (od rasy berberyjskiej, achał – pekińskiej, hucuł)

- prymitywne - powstałe głównie pod wpływem lokalnych warunków

• konie ras gorącokrwistych – są to konie o pobudliwym układzie nerwowym, żywym temperamencie, suchej i nielimfatycznej konstytucji tkanek, tzw. typ oddechowy. Konie te charakteryzują się suchością tkanki i dobrym umięśnieniem budowy pozwalającym na swobodny ruch i pracę w szybkim tempie. Konie te później dojrzewają fizycznie (5 – 7 lat),ale zachowują długo przydatność do pracy i rozpłodu żyjąc 25 – 30 lat.

• konie ras zimnokrwistych – są to konie tzw. flegmatyczne, słabo i powoli reagujące na bodźce, spokojnym temperamencie, małej pobudliwości. Charakteryzują się limfatycznością tkanek – tzw. typ trawienny, posiadają dużą masę ciała, obfite umięśnienie, co preferuje te konie do powolnej pracy pociągowej, głównie w stępie. Są to konie wcześnie dojrzewające (2,5 – 3 lata), szybciej tracą na wartości użytkowej – w wieku 15 lat.

• konie ras prymitywnych – są to konie powstałe pod dominującym wpływem lokalnych warunków środowiskowych przy małym wpływie pracy hodowlanej człowieka. Charakteryzują się cechami koni pierwotnych - niewielki wzrost, duża masa ciała.

• rasy czyste – kiedy hodowlę prowadzimy tylko w obrębie danej rasy, np. rasa koni czystej krwi arabskiej, pełnej krwi arabskiej, ale również koników polskich, hucułów.

• rasy półkrwi – kiedy dana rasa powstaje na bazie koni rodzimych poprzez krzyżowanie uszlachetniające przy współudziale ras czystych np.pełnej krwi angielskiej lub czystej krwi arabskiej. W zależności od elementu uszlachetniającego mówimy o półkrwi angielskiej, arabskiej lub półkrwi angloarabskiej. Rasa półkrwi może też powstać poprzez łączenie kilku ras półkrwi np. koń polski szlachetnej półkrwi. W ramach ras półkrwi mogą występować odmiany.

TYP WIERZCHOWY

160 – 170 cm, 500 – 600 kg. Budowa szlachetna, lekka, sprzyjająca wydajnym, swobodnym, energicznym ruchom w trzech podstawowych chodach. Format ciała od kwadratu do leżącego prostokąta dzięki tzw. długim liniom, tj.długim kończynom, długiej skośno ustawionej łopatce, długim zadzie (koń krótki górą a długi spodem). Najważniejsze cechy koni wierzchowych to: suchość tkanki, czyli pod cienką skórą widać wyraźnie dostrzegalne mięśnie, ścięgna, kości i stawy. Konie te charakteryzują cięgłową średniej wielkości, suchą z wyraźnym okiem, szyja długa, grzbiet mocny o długim, wydatnym, dobrze umięśnionym kłębie i krótkiej, mocnej partii lędźwiowej. Klatka piersiowa pojemna, długa, głęboka, ale o umiarkowanej szerokości, długie podramię, podudzie, odpowiednie nadpęcie, pęcina odpowiednio skątowana. Mocne, suche, wytrzymałe ścięgna. Chody swobodne, energiczne o długim wykroku.

Przedstawiciele(w szczególności ras gorącokrwistych):

- czysta krew arabska

- pełna krew angielska

- czysta krew angloarabska

- polski koń szlachetnej półkrwi

TYP ZAPRZĘGOWY

150 – 180 cm, 600 – 1200 kg, budowa ciężka, preferująca do pracy w wolnym tempie (w stępie i kłusie). Charakteryzują się dużą siłą pociągową wynikającą z jego dużej masy ciała. Format ciała leżącego prostokąta. Konstytucja limfatyczna, duża ilość tkanki łącznej podskórnej powoduje, że skóra jest gruba, zacierająca kształt mięśni, ścięgien, kości i stawów. Bogate owłosienie. Cechy pokroju to ciężka, masywna głowa, krótka, umięśniona, szeroka szyja, długi grzbiet, kłęb niski, szeroka beczkowata klatka piersiowa, łopatka stroma, kończyny mocne, krótkie.

Przedstawiciele (głównie konie ras zimnokrwistych):

- Ardeny

- belgi

- perszerony

- szajry

TYP WIERZCHOWO – ZAPRZĘGOWY

Wszechstronnie użytkowy, typ kombinowany. Są to konie reprezentujące połączenie cech charakterystycznych dla koni wierzchowych i zaprzęgowych, nadają się do pracy pod siodłem jak i do zaprzęgu.

TYP JUCZNY

130 – 145 cm wysokości w kłębie, 350 – 400 kg masy ciała, konie w formacie leżącego prostokąta o silnym, krótkim i szerokim grzbiecie, bardzo mocne, elastyczne lędźwie. Konie te charakteryzują się zmyślnością, spokojnym, zrównoważonym temperamencie, umiejące się poruszać po górzystym terenie z obciążeniem 25 – 33% masy ciała. W Polsce typ reprezentowany przez hucuły.

UŻYTKOWANIE RZEŹNE

1955r. – 6 930 koni

1985r. – 100 070 koni

1996r. – 63 420 koni

Źrebięta rzeźne (1996r.) – 23 000

Produkcja żywca w tonach:

1996 – 2000r. – 100 000 t

2000r. – 95 000 t

2002r. – 60 000 t

5 – 9 zł/ kg żywca obecnie. Kiedyś dochodziło do 12 zł.

95% żywca jest eksportowane na zachód.

Włosi preferują konie w typie zimnokrwistym, Niemcom i Francuzom chodzi o dobre wykształcenie poszczególnych elementów ciała. Japończycy preferują mięso marmurkowe.

Wydajność rzeźna koni krajowych – ok.59,2 – 59,3%, konik polski i hucuł – 65%.

Wyróżniamy 4 klasy mięsa – zależą one od otłuszczenia.

UŻYTKOWANIE MLECZNE

Skład mleka:

	Albuminy i globuliny	Kazeina
Kobieta	47%	53%
Klacz	45%	55%
Krowa	15%	85%

U klaczy żyjących na swobodzie laktacja może trwać rok.

Normalne użytkowanie mleczne klaczy trwa 6 miesięcy, ale może być przedłużone do 9 miesięcy.

Dzienna wydajność wynosi ok.10 – 3- kg

Klacz użytkujemy mlecznie od 2 miesiąca laktacji razem ze źrebakiem.

Doimy ok.5 – 6 razy dziennie, jednorazowo klacz daje 1,5 – 2,5 l mleka.

KONIE CZYSTEJ KRWI ARABSKIEJ

Miejscem kształtowania się tych koni Półwysep Arabski 2,5 – 3 tys.lat temu. Tam występował koń, który jest uznawany za przodka koni arabskich.

Koń arabski ukształtował się pod wpływem środowiska naturalnego – pustynny klimat, wahania temperatur, skąpe wyżywienie, brak wody wpłynęły na suchą konstytucję tego konia. Do tego doszła inwencja hodowlana i wychów przez Beduinów – konie te były intensywnie użytkowane, przemierzały duże odległości po piachu.

Protoplastką tych koni była klacz Baz i ogier Hoszaba.

Do IV w n.e.arabowie stworzyli kulturę związaną z kultem konia arabskiego.

VI w n.e. – hodowla zaczęła się rozwijać. Zasady chowu koni były wpisane w tzw. hadesach. Arabowie czczą głównie klacze wywodząc od nich rody.

Rasa krwi arabskiej jak głosi legenda wywodzi się od 5 klaczy, na których Mahomet uciekł z Mekki do Medyny. Były to:

- Saklavi

- Kuhajlan

- Obajan

- Hadban

- Hamdami

Są to podstawowe rodziny żeńskie wzięte do hodowli. W ramach czystości rasy kojarzono te klacze z ogierami pochodzącymi z tej samej rasy (Azil), nie kojarzono z końmi nieczystymi (Hadisz).

786 r.n.e. – pierwsze próby spisania historii koni arabskich.

W ramach koni arabskich możemy wyróżnić kilka typów:

• Saklavi – jest typem koni arabskich najbardziej charakterystycznym, który uosabia to co powszechnie rozumie się pod pojęciem „araba”. Są to konie maści siwej, o dużej urodzie, w których piękno i szlachetność jest szczególnie wielka. Konstytucja sucha, skóra delikatna, pokryta jedwabistym włosem. Głowa mała, o szerokim czole i silnie rozbudowanej części mózgowej i ganaszach. Wklęsły profil głowy, oczy duże, czarne, pełne wyrazu, uszy nieduże, szeroko rozstawione o ładnym wykroju.

• Kuhajlan – jest typem mniej określonym, najczęściej gniade. Jest on nie tyle uosobieniem rasowości, co mocy i jędrności. Kuhajlany są o realniejszych kształtach, mocniejsze w wyglądzie a przez to mniej eleganckie. Konstytucję mają suchą, ale i mocną. Głowa o profilu prostym, mniej wyrazista.

• Munighi – typ pochodzący z północnej części Arabii. Powstał prawdopodobnie przez krzyżowanie koni arabskich z perskimi i turkmeńskimi. Maści przeważnie kasztanowej, głowy długie, wąskie o prostym profilu. Tułów o płaskiej kłodzie, skośnej łopatce, krótkich tylnych żebrach i podkasanym brzuchu. Wyróżniają się dzielnością wyścigową gdyż są szybkie na krótkich dystansach. Swoją budową i użytkowością upodabniają się do zdrobniałych koni pełnej krwi angielskiej.

1570 r. – pierwsza udokumentowana wzmianka o koniach arabskich w Polsce.

Najstarsza stadnina – założona w 1778r. przez hetmana Branickiego – tzw. stadnina białocerkiewna.

Sławuta na Wołyniu – stadnina koni arabskich, zakupione tam zostały oryginalne araby pustynne przez Romana Sanguszko. W stadninie tej ukształtowały się cenne rodziny klaczy, np. rodzina Szwejkowskiej, Wołoszki, Gulowatej, Smarny, Ukrainki, Milordki.

Rzewuski wprowadził 137 koni arabskich, w tym 87 koni do swej stadniny Hawrania na Podolu.

W połowie XIX w nabrało ważności stado Juliusza Dzieduszyckiego w Jarczowcach. Sprowadził 7 ogierów oraz 3 klacze z Arabii – Gazelę, Mlechę i Saharę. Rodziny te istnieją do dziś.

W 1926r. powstała pierwsza księga stadna koni arabskich oraz Towarzystwo Konia Wyścigowego – wtedy konie arabskie rozpoczynają wyścigi.

W 1970r. powołano Światową Organizację Koni Arabskich. Za konia arabskiego uznawany jest koń wpisany do jednej z ksiąg akceptowanych przez tą organizację.

KONIE PEŁNEJ KRWI ANGIELSKIEJ

Kształtowanie się tej rasy wynika z fascynacji Anglików zakładami, wyścigami.

Rasa ta została wykształcona przez krzyżowanie miejscowych koni Galloways z przywożonymi końmi orientalnymi (arabami, perskimi, tureckimi, berberyjskimi, fryzyjskimi). Krzyżowanie najdzielniejszego z najdzilniejszym, jednokierunkowa selekcja na dzielność, intensywny wychów doprowadziły do wykształcenia tej rasy. Działo się to w XVII i XVIII wieku.

BYERLY TURK – jeden ze słynnych ogierów, założycieli koni pełnej krwi angielskiej. Kolejni z nich to: DARLEY ARABIAN i GODOLPHIN ARABIAN.

Z linii DARLEY ARABIANA wykształciła się linia ECLIPSE – kasztanowaty ogier.

81% genów pełnej krwi angielskiej pochodzi od 31 przodków, pośród których największe znaczenie mieli 3 w/w założyciele.

Oprócz ogierów arabskich znaczenie miały klacze królewskie – w większości ze wschodu.

Wielkie znaczenie w kształtowaniu rasy miał fakt, że Anglicy zaczęli wydawać wiadomości wyścigowe pojawiające się od 1709r., a w pełnym wydaniu od 1729r. Podawano w nich opisy koni wraz z ich pochodzeniem, wyniki gonitw.

W 1793r. została wydana pierwsza księga stadna tej rasy. Oprócz informacji zawartych wcześniej w kalendarzach (wiadomościach), zawierała informacje o przychówku matek.

Od 1901r. każdy koń wpisywany do księgi musiał mieć udokumentowane pochodzenie do

7 – 8 pokoleń wstecz i musiała być wykazana dzielność przodków, co wskazywałoby na pełną krew angielską.

Wyścigi to próba dzielności,podczas których mamy wyselekcjonować najbardziej dzielnego w danym roku. Jest to próba określenia wartości użytkowej a nie dyscyplina sportowa.

Jednostronna selekcja na podstawie wyścigów doprowadziła do tego, że konie te są nastawione na wygrywanie wyścigów.

Konie te charakteryzują się zróżnicowaniem pokroju. Pokrój nigdy nie był cechą braną pod uwagę przy selekcji. Jedynym czynnikiem jest dzielność wyścigowa. Są to konie od 155 do175 cm wysokości w kłębie, charakterystyczną cechą są długie linie: uda i podudzia, łopatki, długie kończyny – powoduje to wydatny ruch w galopie.

Pod względem przydatności do wysiłku konie pełnej krwi angielskiej dzielimy na:

- fleyery – fleyerami nazywane są konie odznaczające się dużą szybkością – speedem na krótkich dystansach do 1600 m. Krańcowe fleyery, dla których najodpowiedniejszym dystansem jest 1000m lub mniej są nazywane „sprinterami”. Fleyery są końmi zazwyczaj wcześnie dojrzewającymi, dlatego najlepsze wyniki osiągają w wieku 2-3 lat. Odznaczają się większym wzrostem i długimi dźwigniami.

- stayery – zdolne do dużych wysiłków na długich dystansach, charakteryzują się wytrzymałością, czyli „staminą”. Stayery są końmi później dojrzewającymi, sprawdzającymi się w wieku 3-5 lat i więcej. Są to konie mniejsze, o krótszych liniach.

Najlepsze to tzw. konie klasowe, które wygrywają wyścigi na różnych dystansach.

Hodowla w Polsce

W XVIII w. zaczęto je importować z Anglii . Pierwszym koniem o udokumentowanym pochodzeniu był ogier Julian urodzony w 1807r. oraz urodzony w roku 1819 ogier Czempion.

W 1834r. założono pierwszą stadninę tych koni w Polsce.

W 1857r. Ludwik Krasiński założył stadninę w Krasnym, która odnosiła znaczące sukcesy.

Przed I wojną światową było 466 klaczy matek. Po wojnie hodowla nie odnosiła już sukcesów, straciła na znaczeniu.

W latach 50-tych dużą rolę odegrał ogier Aquino.

Pod koniec lat 80-tych hodowla odbywała się w 12 stadninach państwowych.

W 1984r. było ok.435 klaczy, w 2003r. – 150 klaczy.

Spośród 12 stadnin zachowały się 3: Kozienice, Galejewko, …

KOŃ ANGLOARABSKI

(koń czystej krwi angloarabskiej)

Albo krzyżuje się klacz arabska z ogierem pełnej krwi lub odwrotnie. Źrebak po klaczy arabskiej jest mniejszy.

Za konia czystej krwi angloarabskiej uważa się konie o udziale nie mniejszym niż 25% jednej z ras wyjściowych i nie większym jak 75% genów jednego z założycieli.

Hodowla zapoczątkowana we Francji pod koniec wieku XVIII.

Głowa o profilu prostym, szyja umięśniona, długa, wyraźny typ konia wierzchowego, zrównoważony temperament, uważa się, że angloaraby francuskie maja 25 – 45% genów koni arabskich.

KONIE PÓŁKRWI

W większości są w typie konia wierzchowego.

Koń holsztyński – najbardziej rozpowszechniony koń sportowy, jedna z najstarszych ras gorącokrwistych, hodowany już w średniowieczu. W 1300r. hodowlę prowadzono na bazie koni hiszpańskich, neapolitańskich hodowanych przez zakonników niemieckich.

Rasa ta wywarła ogromny wpływ na inne rasy niemieckie.

XVI – XVII w. – szczególna popularność tej rasy, początek XIX w. – wojny napoleońskie – upadek tej hodowli, ponowny rozwój po wprowadzeniu koni angielskich – dzięki tym koniom zniknął garbonosy profil głowy, poprawił się galop. Jeszcze większą rolę odegrał ogier Yorkshire Coach – nadał on ruch kareciany – ruch nie z łopatki a z nadgarstka. Rasa ta kształtowała się w stadninie Trawenhall.

1876r. – pierwsza księga stadna

1891r. – powstał Holsztyński Związek Hodowlany – centrum stało się stado ogierów Elmshorn.

Koń ten ma duże predyspozycje do skoków, chociaż celem hodowli jest uzyskanie wszechstronnego konia sportowego.

Koń szlachetny, 162 – 175 cm wzrostu, o dobrej kości i muskulaturze, głowa średniej wielkości, pełna wyrazu, kłąb wydatny, długi, kłoda szeroka, głęboka, zad mocny, dobrze umięśniony, lekko spadzisty, kończyny mocne, suche, z silnymi stawami, duże kopyta, wydajny ruch z nieco wysoka akcją nóg przednich, ruch swobodny, rytmiczny, bardzo dobry galop, dobra technika skoku, umaszczenie najczęściej gniade i siwe.

Koń hanowerski – jedna z liczniejszych ras niemieckich, ukształtowała się w Hanowerze,który w XVIII w. jeszcze należał do imperium angielskiego. Jerzy II w Celle powołał stado ogierów (w 1736r.) gdzie trzymano różne typy i rasy, ale większość reproduktorów to holsztyny. Później zwiększono udział pełnej krwi angielskiej.

W połowie XIX w. udział pełnej krwi wynosił już 35%.

Po zerwaniu związku z Anglią podjęto próbę ujednolicenia koni hanowerskich poprzez użycie koni własnych. W 1924 r. w stadzie ogierów w Celle stacjonowało 500 ogierów.

Po II wojnie hodowla była nastawiona na produkcję konia wierzchowego, w tym celu w hodowli konia hanowerskiego zaczęto używać konia trakeńskiego i pełnej krwi angielskiej.

Koń – 162 – 175 cm wysokości w kłębie, szlachetny wygląd, spokojny temperament, głowa duża o prostym profilu, długa łopatka, kłąb długi, dobrze umięśniony, kończyny silne, suche, jest tendencja do rozwartości stawu skokowego, duże kopyta, ruch wydajny i sprężysty, maść gniada i kasztanowata.

Koń trakeński – jest uważany za rasę ponadregionalną hodowaną na terenie całych Niemiec.

Historia sięga do zakonu krzyżackiego. Hodowla rozwijała się po założeniu w 1731r. przez Henryka Wilhelma Królewskiej Stadniny w Trakenach. W pierwszym okresie Trakeny słynęły z produkcji silnych koni do powozu, później zmienił się kierunek produkcji – w kierunku remontu konia wojskowego.

1500 matek zarodowych podzielono wg umaszczenia w XIX w.

W XIX w. użyto koni pełnej krwi angielskiej.

W 1913r. ponad 80% było po koniach pełnej krwi.

Perfekcjonist – ogier i jego syn – Tempel Hotel –to on pozostawił po sobie 54 ogiery i 64 klacze zarodowe.

Po II wojnie odbudowano tą rasę na bazie 800 klaczy i 40 ogierów.

Współczesny koń jest idealnym koniem sportowym zwłaszcza do ujeżdżania..

Koń o wyraźnym typie konia półkrwi angielskiej, wzrost 160 – 168 cm, szyja długa, dobrze osadzona, kłąb długi, skośna łopatka, podkasany brzuch, grzbiet mocny, muskularny, kończyny suche o mocnych kopytach, ruch płaski z łopatki, wszystkie umaszczenia.

Koń oldenburski – głównie na bazie koni fryzyjskich; konie powozowe.

Książę oldenburg sprowadził konie hiszpańskie i neapolitańskie w XVII w. Konie oldenburskie miały chody typowe dla tych koni.

Łopatka spionizowana, wysoka akcja nóg.

W 1861 r. założono Związek Hodowców Konia Oldenburskiego.

Pod koniec XIX w. wprowadzono dolew krwi angielskiej przez ogiery pełnej krwi – np. z ECLIPSE.

Współczesny typ ukształtował się pod wpływem rasy Cleveland.

Po II wojnie światowej hodowla skoncentrowała się na uzyskaniu mocnego konia wierzchowego z dobrym, swobodnym ruchem. Wprowadzono dolew genów pełnej krwi angielskiej.

Koń oldenburski jest hodowany w 2 typach:

- konia wierzchowego – ok.168 – 178 cm, pełna wyrazu głowa, szyja długa, skośna łopatka, kłąb umięśniony, czasami miękki grzbiet, ścięty zad, suche kończyny. Słyną z elastycznego ruchu. Umaszczenie – kare, gniade, karogniade.

- starego typu – przyjmuje charakter ciężkiego konia w typie zaprzęgowym

Holenderski koń gorącokrwisty – duże sukcesy w sportach jeździeckich.

Holendrzy wykorzystywali w hodowli to, co wykazywało jakąś wartość użytkową. Biorą do hodowli różne rasy i stosują ostrą selekcję wartości użytkowej.

Wzrost 163 – 175 cm, silne umięśnienie, o dobrym pokroju, niektóre osobniki maja masywna głowę, silny grzbiet, szeroka, głęboka klatka piersiowa, suche kończyny, duże kopyta o miękkim rogu.

Selle Francais – podstawą tej rasy był miejscowy koń z Normandii krzyżowany z końmi orientalnymi, niemieckimi.

W XIX w. zaznaczył się wpływ pełnej krwi angielskiej oraz półkrwi kłusaków. Wówczas miały nazwę anglonormandów – w ich ramach istniały różne odmiany:

- mocna, krępa – Cop (zaprzęgowa, wierzchowa)

- odmiana kłusacka

W 1954 r. wszystkie konie przydatne do sportu uzyskały nazwę Selle Francais.

Są to konie o jednolitym pokroju, w większości mocnej półkrwi, wzrost 155 – 185 cm, głowa lekko garbonosa, szyja mocna, nie zawsze dobrze związana z tułowiem, dobrze rozwinięty kłąb przechodzący w mocny grzbiet, długi, szeroki zad, kończyny mocne, suche, o dobrych stawach. Umaszczenie kasztanowate, gniade, rzadziej kare czy siwe.

Brytyjski koń gorącokrwisty – efekt pracy niedawnej – lata 70-te. Anglicy oparli się o konie z Niemiec, Holandii. Efektem jest nowoczesny koń sportowy o prawidłowym ruchu, dobrym skoku. Wysokość:162 – 170 cm.

Belgijski koń gorącokrwisty – hodowany na tej samej zasadzie, co koń angielski i holenderski. Powstał głównie na bazie ogierów olsztyńskich, Selle Francais, duńskiego konia gorącokrwistego.

Wysokość około 168 cm, koń odporny na stres, spokojny temperament, rytmiczny ruch, wszystkie umaszczenia.

Koń kladrubski – koń kareciany w typie barokowym, hiszpańskiego pochodzenia, ok.168 – 170 cm. wysokości, z charakterystyczną ciężką garbonosą głową, długa, wysoko osadzoną szyją, elegancki ruch z nadgarstka w kłusie, cechy wierzchowe słabiej wykształcone, zad prosty, umaszczenie wyłącznie siwe lub kare. Hodowany w stadninie Kladruby w Czechach.

Koń lipicański – konie mniejsze, 150 – 160 cm, głowa pełna wyrazu, od profilu garbonosego do szczupaczego, kłąb płaski, grzbiet długi, kończyny suche i silne, umaszczenie prawie wyłącznie siwe, rzadko kare i gniade.

KŁUSAKI

Amerykański kłusak Standardbred – nazwa odnosi się do standardu szybkościktóry pozwalał na wpis do rejestru.

2 min 30 s/mila – standard dla kłusaków

2 min 25 s/mila – standard dla innochodźców

Rasa powstała pod koniec XVIII w. dzięki ogierowi pełnej krwi angielskiej – Messenger. Został sprowadzony do USA w 1786 r. i miał powiązanie z rasą kłusaków Norfolk Raster.

Kłusak orłowski – jedna z najstarszych ras kłusaczych, powstał dzięki zabiegom hodowlanym księcia Aleksieja Orłowa. Zaczął on pracę w 1775 r. – skrzyżował siwego ogiera arabskiego z klaczami duńskimi, holenderskimi, meklemburskimi.

Do samego formowania się rasy przyczynił się wnuk ogiera Śmietany – ogier Bars. Orłow zastosował chów w pokrewieństwie.

Kłusaki te nigdy nie dorównywały szybkością kłusakom amerykańskim, dlatego też zaczęto wprowadzać rasę Standardbred – powstał kłusak rosyjski.

Konie półkrwi w USA

Quarter Horse – jedna z najliczniejszych ras koni – ok.3 mln sztuk. Najstarsza rasa amerykańska, powstała na początku wieku XVII w Wirginii.

Oficjalna organizacja zrzeszająca hodowców tych koni powstała w 1970r.

Koń ma budowę krępą, mocną, wzrost około 152 cm, o zwartej budowie, bardzo mocno umięśniony z silnie umięśnionym zadem. Ich najważniejszą cechą jest szybki galop na odcinku ćwierć mili. Obecnie wykorzystywane do rodeo, western, ale również do wyścigów. Konie te obecnie krzyżuje się z pełną krwią angielską.

Morgan – pierwsza rasa amerykańska posiadająca najwcześniejszy rejestr. Ogier Justin Morgan miał niezwykłą moc przekazywania cech najbardziej wartościowych.

Współczesny koń tej rasy jest bardziej szlachetny, głowa o prostym profilu, głęboka klatka piersiowa, mocny zad. Cechuje go przyjazne usposobienie. Umaszczenie gniade i kasztanowate.

Konie półkrwi w Polsce

Koń małopolski – uważany za najbardziej rodzinna rasę, okres kształtowania się tej rasy to XIX/XX wiek – na bazie miejscowych koni z krwią tarpana wykształciły się 3 odmiany lokalne, które w 1962 roku zostały ujęte w ramach jednej rasy – konia małopolskiego.

Odmiany:

- kielecko – lubelska –najbardziej na nie wpłynęła hodowla ze stadniny Janów, Walewice; konie kruche, suche, o dobrym ruchu, twarde w pracy. Są to konie półkrwi angloarabskiej.

- nowosądecka – powstały głównie pod wpływem szczepów austrowęgierskich: szczep furiozo i przedświt. W większości są to konie półkrwi angielskiej.

- tarnowsko – dąbrowska – powstała głównie na bazie szczepu Gidran, hodowane głównie w Pródniku.

Stadnina w Walewicach – stadnina strategiczna dla hodowli konia małopolskiego.

Są starania, aby rasa ta uzyskała status zagrożonej i uzyskała pieniądze na hodowlę.

Koń wielkopolski – powstał z dwóch odmian lokalnych, które w 1963 r. zostały ujęte w ramach jednej rasy półkrwi angielskiej – konia wielkopolskiego.

- odmiana poznańska – hodowana na terenie wielkopolski, za początek zorganizowanej hodowli uważa się zbudowanie w 1829r. stadniny w Sierakowie. W okresie międzywojennym wprowadzono do hodowli konia arabskiego

- odmiana mazurska – obejmuje rejon Warmii i Mazur. Konie te bazują na koniach trakeńskich i wschodniopruskich. Były o większym wzroście, silniejsze od koni poznańskich.

Koń wielkopolski przez wiele lat był hodowany w kierunku wszechstronnym. W 1975 r. zezwolono na hodowlę konia o predyspozycjach sportowych.

Celem rasy wielkopolskiej jest hodowla konia sportowego.

Polski koń szlachetny półkrwi – pierwsza księga tej rasy – 1977r. Klacze ras polskich krzyżowane z ogierami orientalnymi.

Koń śląski – jest to półkrew angielska. Koń śląski pochodzi od miejscowych klaczy i od ogierów oldenburgów. Właściwy proces tworzenia tego konia miał miejsce na początku XX wieku. Rasa kiedyś uważana za pośpieszno – roboczą, później wykorzystywana do produkcji polskiego Huntera. W tej chwili konie śląskie hoduje się w 2 typach:

- koń pośpieszno – roboczy (stary typ)

- nowoczesny typ konia wierzchowego

Książ – stadnina strategiczna w hodowli koni rasy śląskiej.

KONIE ZIMNOKRWISTE

Arden – jedna z najstarszych ras wywodząca się z pogranicza Francji i Belgii. Była już spotykana w legionach rzymskich, później wykorzystywane były jako konie rycerskie, również jako konie wierzchowe w wojskach napoleońskich.

Pierwotnie były średniego wzrostu, później uszlachetniano je krwią orientalną. Ardeny były krzyżowane z końmi belgijskimi, perszeronami i koniem bulońskim.

Od 1929r. posiadają księgę stadną we Francji. W tej chwili rasa rozpowszechniona na inne kraje.

Wysokość 155 – 170 cm, masa 800 – 1000 kg, uważany za najmasywniejszego konia zimnokrwistego. Głowa o prostym profilu, kłoda masywna, łopatka ukośnie ustawiona, kończyny grube, krótkie, obfite szczotki pęcinowe, ruch swobodny, wydajny. Umaszczenie gniade, kasztanowate, dereszowate.

Koń belgijski – zwany brabandzkim; znany w średniowieczu jako koń rycerski, znany z dzielności, od wieków hodowany w obrębie rasy na bazie 3 ras ogierów. Hodowcy zachowali wierność w typie użytkowym konia. Był często wykorzystywany do uszlachetniania innych ras.

Wzrost: 162 – 172 cm, głowa mała, szyja krótka, mocno umięśniona, strome łopatki, kłoda beczkowata, silnie umięśniony zad – często rozłupany, kończyny krótkie, kopyta duże, płaskie, niewielkie szczotki pęcinowe, bardzo wydajny długi wykrok w stępie, łagodny charakter.

Koń buloński – o bardzo dawnej historii, już bardzo dawno krzyżowany z końmi afrykańskimi. Otrzymał swoją nazwę w XVII w. Rozwijał się w dwóch kierunkach:

- mały: 155 – 160 cm, szybki, zwrotny, zwany moreyer – koń przypływu.

- masywniejszy – dunkier – w typie konia pociągowego.

Pozostał koń ciężki. Posiada dużo krwi orientalnej, lekki chód, sucha tkanka, delikatna skóra, wzrost do 168 cm, głowa szlachetna, pełna wyrazu, mocna łopatka, krótka, stroma, muskularny zad, kończyny krótkie, suche, kopyta małe. Umaszczenie siwe, kasztanowate, gniade.

Koń bretoński – od stuleci hodowany w Bretanii w dwóch odmianach roboczych:

- dzięki krzyżowaniu z końmi gorącokrwistymi uzyskano lekkiego konia – portier breton.

Wzrost 155 – 162 cm, duża siła, energiczny ruch, głowa mała o prostym profilu, kłoda szeroka, beczkowata, łopatka ukośna, mocny ścięty zad, kończyny krótkie bez szczotek, kopyta o twardym rogu. Umaszczenie siwe, dereszowate, kare, kasztanowate.

Od 1920r. istnieje księga, w 1950r. księgę zamknięto.

Perszeron – ceniony w średniowieczu, arystokrata wśród koni zimnokrwistych we Francji, spokrewniony z koniem bulońskim, w średniowieczu nastąpił dolew krwi arabskiej, był poszukiwany jako koń powozowy w USA, Anglii.

Współczesny koń: 160 – 170 cm, harmonijna budowa, głowa szlachetna o szerokim czole i dużych oczach, szyja długa, kłoda beczkowata, klatka piersiowa szeroka i głęboka, zad długi, ścięty, rozłupany, chody lekkie. Umaszczenie siwe i kare.

Shire – rasa, o której mówiło się w XVIw. w Anglii. Około 157 cm wzrostu, większy wzrost pojawił się gdy zaczęto go wykorzystywać jako konia pociągowego a nie wojskowego. Do miejscowych koni wprowadzono krew koni fryzyjskich i flandryjskich, które głównie były maści karej, stąd wcześniej nazywany był English Black.

W 1878r. powstała księga koni Shire, a w 1884r. związek hodowców.

Uważane za największe konie na świecie, wzrost 170 – 195 cm, masa 1000 – 1200 kg, głowa długa, wąska, szyja prosta, wysoko osadzona, kłoda zwięzła, głęboka klatka piersiowa, dobrze umięśniony zad, kończyny długie z charakterystycznie długimi szczotkami przykrywającymi płaskie kopyta.

Clydesdale – pochodzi ze Szkocji, powstał przez krzyżowanie miejscowych klaczy z ogierami z Flandrii.

1720r. – data rozpoczęcia hodowli tych koni, w XIXw. zaczęto stosować krzyżowanie z rasą Shire.

W 1877r. powstał związek hodowców, którzy pozostawili po sobie cel hodowli tych koni w czystości rasy.

Glancer – ogier, który odegrał dużą rolę w tej rasie, bo przez swych potomków występuje w każdym koniu.

165 – 170 cm, głowa duża z prostym profilem, szerokim czołem, szyja krótka, prosta, kłoda krótka, mocna, klatka piersiowa średnioszeroka, kończyny długie o mocnych stawach, krowia postawa kończyn tylnych, długie szczotki pokrywające płaskie kopyta, chody energiczne, zwarte, pełne temperamentu, przydatne do krzyżowania z pełną krwią angielską do produkcji Hunterów. Umaszczenie gniade z odmianami, dereszowate, siwe.

Koń północnoszwedzki – posiada wspólne korzenie z norweskimi końmi Dölle. W XIXw. Próbowano zwiększyć masę przez krzyżowanie z Clydesdale i końmi belgijskimi.

Od 1894r. zaczęto doskonalić rasę w czystości.

W 1900r. założono księgę stadną.

Od 1924r. część tych koni selekcjonuje się pod względem szybkiego kłusa – są określane jako zimnokrwiste kłusaki.

Wzrost 155 – 160 cm, nie jest to koń ciężki, zachowuje cechy prymitywnego przodka. Gęsta grzywa, szyja średniej długości, stromo ukształtowana łopatka, kłąb płaski, grzbiet długi, często łęgowaty, zad spadzisty, mocne kończyny. Umaszczenie ciemnogniade lub kare.

Polski koń zimnokrwisty – jest najliczniejszą rasą w Polsce. Do II wojny światowej nie istniała żadna hodowla, po wojnie odbudowa pogłowia bazowała z UMBRA (pomocy). Sprowadzono ponad 130 tys. koni. Właściwa hodowla rozpoczęła się w latach 50-tych, gdy założono 4 stadniny (np. Nowe Jankowice). Przeprowadzono jednokierunkową rejonizacje hodowli.

W połowie lat 50-tych wyodrębniono kilka ośrodków hodowlanych dla koni sokólskich, sztumskich, lidzbarskich, łowickich a w 1961r. – koszalińskich.

Odmiana o najdłuższej tradycji jest koń sokólski hodowany w północno – wschodnich rejonach Polski – powstał przez krzyżowanie miejscowych klaczy z Ardenami, ….. Były to konie pośpieszno – robocze, suche, o niezbyt dużej masie i wzroście (152 cm), umaszczeniu kasztanowatym.

Druga odmiana lokalna – koń sztumski została wyhodowana na Powiślu i Żuławach, powstała przez krzyżowanie miejscowych koni z Ardenami, końmi duńskimi, belgijskimi, Dölle.

Najcięższy typ – 155 – 156 cm w kłębie.

Te dwie odmiany najbardziej oddziaływały na pozostałe odmiany.

W 1964r. powstała księga stadna koni zimnokrwistych i pogrubionych.

Od 1978r. została nazwana księgą stadną koni zimnokrwistych.

KUCE

Kuc Falabella – rasa ta powstała w Argentynie, wykorzystywano jak najmniejsze kuce szetlandzkie i kojarzono z miniaturowym koniem pełnej krwi angielskiej. Uzyskano konie, które chowano w pokrewieństwie. Wzrost około 75 cm, głowa o profilu prostym, duża, zwięzła budowa kłody, kończyny często wadliwe, umaszczenie różnego rodzaju.

Kuc szetlandzki – bardzo niekorzystne warunki bytowania spowodowały, że nie wyrosły i są mocne. Najstarsze szczątki liczą około 2500 lat. Księga stadna powstała w 1890r. i liczyła 48 ogierów i 409 klaczy.

Podstawowym warunkiem wpisu do księgi była wysokość w kłębie poniżej 107 cm (42 cale).

Wywodzi się od 4 ogierów. Zyskał popularność w okresie rozwoju przemysłu jako koń wykorzystywany w kopalniach.

Polska księga kuców szetlandzkich powstała w 1999r.

Umaszczenie – wszystkie oprócz tarantowatego, posiadają długą suchą głowę, długą łopatkę, kłąb słabo zaznaczony, szeroka klatka piersiowa, zad silny, okrągły, twarde kopyto.

Kuc walijski (welsh pony) – posiada krew koni orientalnych, nowoczesne kuce walijskie posiadają krew ogiera berberyjskiego, jak również geny pełnej krwi.

W 1902r. powstała księga stadna.

Obecnie możemy wyróżnić 4 sekcje wśród tych kuców:

- sekcja A – kuc najmniejszy – walijski kuc górski – wysokość 107 – 127 cm.

- sekcja B – kuc walijski w typie wierzchowym – do 127 cm, ale z wyraźnymi cechami konia wierzchowego

- sekcja C – 128 – 137 cm

- sekcja D – kuc walijski typu COB: 137 – 157 cm wysokości (COB – mieszaniec o mocnym wyglądzie)

kuce sekcji A,B,C są kucami o urodzie orientalnej – długa łabędzia szyja, szeroka klatka piersiowa, kłąb szeroki, łopatki ukośne, grzbiet często za długi, zad lekko ścięty, kończyny szerokie, suche, kopyta małe o twardym rogu, bardzo dobry kłus, duża predyspozycja do skoków, umaszczenie poza srokatym.

Kuc connymara – wywodzi się od starych koni ras prymitywnych, użytkowane jako konie pociągowe.

Od 1923r. prowadzi się systematyczną hodowlę.

Mocna budowa z wyraźnie zaznaczonymi cechami koni hiszpańskich, ruch swobodny, wysokość 140 – 146 cm, umaszczenie najczęściej siwe.

Kuc islandzki – charakteryzuje się niezwykłą czystością genetyczną, dzielne, wytrzymałe. W 1783r. wybuch wulkanu spowodował śmierć 24 tys. kuców.

W 1920r. założono księgę stadną, od 1940r. prowadzi się planową hodowlę.

Mają zdolność do innochodu i töltu.

130 – 137 cm, mocna budowa, płytka klatka piersiowa, wszystkie rodzaje umaszczenia.

Kuc Darkmoor – kuce z wrzosowisk południowo – zachodniej Anglii. Do końca XIXw. krzyżowane z wieloma rasami – były w typie wierzchowym, zaczęto je krzyżować z kucami islandzkimi żeby były do pracy.

Po II wojnie światowej prawie wyginęły.

Do 127 cm, o dobrej łopatce, chody niskie.

Kuc Exmoor – pochodzi z południowo – zachodniej Anglii, występuje również w rejonach górskich, to mu zapewniło większą czystość rasy – posiada cechy pierwotne – lodowy ogon, szczątkowy 7 ząb, wysokość 127 – 130 cm.

Fiording – użytkowany już przez Wikingów, zwany konikiem norweskim, tylko maści bułanej.

Współczesny fiord: 132 – 135 cm, mocna muskulatura, kłoda szeroka, głęboka, płaski kłąb, wykorzystywany w zaprzęgu jak i do jazdy wierzchem, łagodny charakter.

Haflinger – pochodzi z południowo – wschodniego Tyrolu. Nazwa wywodzi się do nazwy wioski Hafling. Ogier El’bedavi sprowadzony z Arabii istnieje w rodowodach tych koni. Górskie Środowisko doprowadziło do powstania konia o ustalonym typie, zawsze kasztanowaty o konopiastej grzywie, do 140 cm wzrostu, tendencja do długiego grzbietu.

Kuc kaspijski – znany już w starożytności, pierwotnie uważano go za rasę wymarłą, ale zostały odkryte ponownie. Hodowlę rekonstruowano w Iranie.

Wysokość 100 – 120 cm, szlachetny w typie orientalnym, głowa sucha o profilu lekko szczupaczym, występują wszelkie umaszczenia z wyjątkiem srokatego.

Konik polski – próba rekonstrukcji tarpana. W latach 70-tych zaczęto prowadzić próby nad wykorzystaniem tych koni.

Wzrost 132 – 135 cm, nieduża szlachetna głowa, niezbyt wyraźnie wykształcony kłąb, chody energiczne, ale raczej drobne, wytrwałe, niewielkie wymagania paszowe.

Związek hodowców liczy 448 klaczy i 103 ogiery.

Konie huculskie – żyją w Karpatach, w prostej linii wywodzą się od tarpana.

Pierwsza wzmianka pochodzi z 1603r.

Związek hodowców powstał w 1925 roku – liczył 323 klacze, został ponownie reaktywowany w 1998 roku. Obecnie do księgi wpisanych jest 515 klaczy i 93 ogiery hodowane w czystości rasy.

Głowa ciężka, sucha, o szerokim czole, szyja gruba, kłąb dobrze umięśniony, grzbiet długi, mocny, zad mocny, często przebudowany, nogi krótkie, kościste, kopyta nieduże o twardym rogu, przeważa maść gniada i srokata.

Można wyróżnić kilka typów:

- bardziej masywny – 135 – 142 cm

- mniej grubokościsty, suchy – 130 – 135 cm.

Duży temperament, ale łagodne usposobienie, bardziej samodzielne.

ROZRÓD

Użytkowanie rozpłodowe jest jednym z podstawowych użytkowań koni.

Ogier czołowy – jest to reproduktor z państwowej stadniny (10 stad ogierów państwowych)

Ogier uznany – jest to reproduktor w stadninach prywatnych

Ogier dziki – ogier, który nie ma uprawnień na krycie, a mimo to kryje.

Rozród koni jest problemem, ponieważ wskaźniki płodności koni są słabe. W hodowlach koni w terenie wskaźnik źrebności wynosi tylko 50% (jest to liczba zaźrebionych klaczy do klaczy krytych), natomiast w stadninach wynosi 70 – 80%. Wskaźnik płodności, czyli liczba źrebiąt urodzonych w stosunku do liczby klaczy pokrytych jest znacznie niższa. Jednostronna selekcja na szybkość powoduje, że wskaźnik źrebności spada nawet do 40%. U ras prymitywnych wskaźniki rozrodczości są lepsze, występuje u nich zazwyczaj krycie naturalne, tabunowe. W hodowlach prowadzonych przez człowieka wiele od niego też zależy, ponieważ musi wychwycić odpowiedni moment krycia, odpowiednie żywienie.

Klacz

Anatomia narządów płciowych:

• Macica – dwurożna, trzon niepodzielony, istnieje łatwość komunikacji między rogami macicy i wiąże się to z charakterystycznym dla koni zjawiskiem wędrowania zarodka po macicy przed implantacją.

• Jajniki – znajdują się w przedłużeniu rogów macicy i w okresie ancestralnym mają charakterystyczny nerkowy kształt, podczas powtarzających się cykli płciowych kształt się zmienia, ponieważ jest w nich kilka rosnących pęcherzyków i ciałka żółte są w różnych etapach rozwoju. Brak wyraźnego podziału jajnika na warstwę korowa i rdzeniową. Owulacja występuje we wnęce owulacyjnej a nie na całej powierzchni jajnika.

• Jajowody – przebiegają między jajnikami a rogami macicy. Ujście występuje między rogami macicy na niewielkich brodawkach (są to wybiórcze śluzy, które przepuszczają tylko rozwijający się zarodek do macicy). Przez brodawki wnika do jajowodu nasienie, ale powietrze nie przejdzie.

• Szyjka maciczna – łączy macicę z pochwą. Część pochwowa szyjki macicy zmienia się w zależności od stanu fizjologicznego klaczy : w okresie anestralnym i ciąży jest ściśnięta natomiast w okresie rui wiotczeje.

• Pochwa – dwa odcinki: przedsionek i pochwa właściwa.

• Srom –tworzą go wargi sromowe, otaczają one szparę sromową i przykrywają łechtaczkę. Nieprawidłowości budowy tego odcinka są przyczyną występowania infekcji dróg rodnych. Odchylenia warg sromowych i ich zwiotczenie są to podstawowe przyczyny przenikania powietrza i kału do przedsionka pochwy.

Fizjologia cyklu płciowego

Cykl płciowy (rujowy) trwa średnio 19 – 22 dni, cykl krótki trwa 16 – 18 dni, cykl długi trwa 26 – 28 dni (zima powyżej 30 dni). Cykl płciowy – okres od 1 dnia rui do ostatniego dnia przed następną rują (lub inaczej jest to czas upływający między jedna a drugą owulacją). Cykl u klaczy powtarzany jest wielokrotnie, ponieważ są one sezonowo poliestralne. Czynnikiem pobudzającym rozwój funkcji płciowych jest wydłużanie się dnia świetlnego.

Mechanizm działania światła:

Oprócz podwzgórza i przysadki mózgowej w procesie reakcji na światło uczestniczy jeszcze szyszynka produkująca melatoninę. Określona ilość światła działa na receptory w oku, co powoduje przeniesienie impulsu do szyszynki, a następnie do podwzgórza. Tutaj uruchamiana jest produkcja hormonu gonadotropiny, hormon ten działa na przysadkę, z przysadki z kolei uwalniane są hormony: FSH I LH. FSH pobudza rozwój pęcherzyków jajnikowych, LH odpowiedzialny jest za dojrzewanie i pękanie pęcherzyków jajnikowych.

W połowie okresu międzyrujowego wzrasta poziom FSH, co powoduje wzrost kilku pęcherzyków. Podczas rui tylko 1 największy pęcherzyk będzie się dalej rozwijał, natomiast pozostałe uwsteczniają się. Rosnący pęcherzyk produkuje hormon rujowy – estradiol – wywołuje on charakterystyczne zmiany w zachowaniu klaczy oraz zmiany w narządach płciowych. Następuje pękanie pęcherzyka jajnikowego i komórka jajowa wydostaje się na zewnątrz. Po owulacji następuje wykształcenie się ciałka żółtego, które produkuje hormon progesteron – hamuje on wydzielanie FSH i LH. Produkcja progesteronu utrzymuje się na wysokim poziomie do 10 – 12 dnia cyklu. Po tym czasie klacz albo zajdzie w ciążę albo nie. W przypadku, kiedy nie jest w ciąży to w ostatnich dniach cyklu rozpoczyna się w endometrium produkcja prostaglandyny, która likwiduje ciałko żółte, zanika hormon blokujący gonadotropiny, cykl się powtarza. W przypadku, kiedy klacz jest w ciąży to wydzielanie prostaglandyn ulega zahamowaniu, ciałko żółte cyklicznie przekształca się w ciałko żółte ciążowe produkujące progesteron, który blokuje działanie gonadotropin.

Ruja:

Ruja trwa średnio 5 – 7 dni (w okresie maja – września), przy cyklu krótkim trwa 3 dni, przy cyklu długim ruja trwa 8 – 10 dni. Pierwsza ruja po wyźrebieniu występuje między 5 a 12 dniem, a do owulacji dochodzi w 10 dniu po porodzie (występuje tzw. krycie na 9, kryje się w 9 dniu po wyźrebieniu, bo w 10 jest owulacja). Aczkolwiek 70 % klaczy w ogóle nie wykazuje objawów rui po porodzie, a poza tym skuteczne zaźrebienie w pierwszej rui po porodzie kończy się sukcesem tylko w 20 %, z reguły nie kryje się zaraz w pierwszej rui tylko w kolejnej.

Objawy rui:

R – ruja

R₀ – klacz nie wykazuje zewnętrznych objawów rui, nie da się pokryć ogierowi, odbija

R₁ – klacz nie wykazuje wyraźnych objawów rui, ale przy ogierze jest zaniepokojona, podenerwowana

R₂ – objawy rui są wyraźniejsze, pojedyncze błyskania sromem

R₃ – klacz często błyska sromem, rozstawia nogi, odstawia ogon, reaguje pozytywnie na ogiera, jest spokojna przy ogierze

R₄ – klacz wykazuje wzmożone objawy rui, sama szuka ogiera, oddaje małe porcje moczu, wyciek śluzu, błyska sromem, odstawia ogon

Idealny moment krycia klaczy to R₃ i R₄.

Aby rozpoznać czy dana klacz jest w rui stosuje się ogiera probiera (ogier próbnik). Jest to mniej wartościowy ogier, stwierdza on ruję, ale nie kryje klaczy. Ogier ten obwąchuje klacz a hodowca obserwuje reakcję klaczy na ogiera. Odbywa się to na tzw. próbniku – jest to osłona z desek, aby przypadkiem klacz nie zraniła ogiera.

Drugim sposobem rozpoznania czy klacz jest w rui jest badanie USG, badamy sondą stan jajnika, badany jest etap owulacji.

Klacze zwiększone objawy rui wykazują w obecności ogiera, tego problemu nie ma w kryciu tabunowym. Często trzyma się ogiera z klaczami, ale ogier nie może być zbyt pobudliwy, najczęściej ogier taki musi być spokojny i zrównoważony. W stadach koni dzikich klacz sama przychodzi do ogiera. Duży problem z wykryciem rui jest w tych stadninach, gdzie odbywają się tylko inseminacje, wtedy nie ma ogierów.

Owulacja – występuje ona u około 80 % przypadków w przedostatnim i ostatnim dniu rui, najczęściej w godzinach wieczornych i nocnych (od 16 do 8). Najczęstszym zaburzeniem u klaczy związanym z owulacją jest niepękanie pęcherzyków – w okresie wiosennym spowodowane jest to niedoborem hormonu LH, w okresie jesiennym spotyka się pęcherzyki wypełnione krwią.

czynności, jakie trzeba wykonać, aby prawidłowo przeprowadzić rozród u klaczy:

- właściwe rozpoznanie rui (poprzez ogiera próbnika lub USG)

- krycie

- opieka nad źrebięciem i klaczą

Do zapłodnienia może dojść do 10 godzin po owulacji. Przeżywalność komórki jajowej jest znacznie krótsza, bo wynosi od 6 do 10 godzin, plemniki są natomiast bardziej żywotne, bo mogą przeżyć do 60 godzin (nawet do 100 godzin).

Zapłodnienie – ma miejsce w dojajnikowej części jajowodu, zarodek dociera do macicy w ciągu 5 dni w stadium moruli lub wczesnej blastocysty. Od momentu wejścia do macicy aż do 15 -16 dnia zarodek krąży po macicy, przemierza macicę łącznie z rogami macicy kilkanaście razy dziennie. W ten sposób powoduje uaktywnienie się czynnika antyluteolitycznego hamującego wydzielanie prostaglandyn w endometrium, które przekształcają ciałko cykliczne w ciałko żółte ciążowe. Zarodek otoczony jest 2 błonami przejrzystymi. Około 22 dnia zarodek otoczony jest nadal bezkomórkową torebką. Charakterystyczne jest dla koni występowanie osłon przejrzystych i kapsuł – mają one za zadanie chronienie zarodka przed infekcją, zapobiega zbyt wczesnej implantacji prze wykształceniem pierścienia kosmówkowego. Około 15 – 17 dnia zarodek usadawia się u nasady jednego z rogów macicy. Około 28 dnia zaczyna powstawać opaska kosmówkowa tworząca początki struktur, których komórki wnikają do endometrium tworząc kubki produkujące końską gonadotropinę łożyskową. Połączenie łożyskowe rozwija się około 36 – 38 dnia, wówczas komórki trofoblastyczne opaski kosmówkowej zaczynają wnikać do błony macicy, tworzą się kubki, w których produkowana jest gonadotropina. Około 100 dnia ciąży kubki zanikają i wtedy rozwija się właściwe połączenie łożyskowe błony kosmówkowo – omoczniowej w endometrium.

Okres płodowy rozpoczyna się od 40 dnia ciąży i trwa do wyparcia płodu. Płód rozwija się w postępie geometrycznym, masa zwiększa się w ostatnich 2 – 3 miesiącach ciąży. Pod koniec ciąży płód otoczony jest 20 litrami płynów płodowych. Płód pływa swobodnie w owodni i połączony jest 48 cm sznurem pępowinowym.

Ciąża trwa średnio 340 – 342 dni (11 miesięcy), wahania: 320 – 370 dni.

Rozpoznanie ciąży:

• metoda palpacyjna – badanie przez prostnicę, obmacywanie dróg rodnych – wykonujemy około 21 dnia ciąży

• USG – wykonujemy w 9 – 11 dniu ciąży

Najłatwiej jest wykryć wczesną ciążę, znacznie trudniej w 5 – 7 miesiącu i dopiero pod koniec ciąży płód można łatwo wymacać.

Zaburzenia w przebiegu ciąży:

• Obumieranie zarodków – zjawisko powszechne u koni, występuje znacznie częściej niż ronienia, u klaczy zdrowych obumieranie zarodków występuje w 25 %, u klaczy problemowych czy starych (powyżej 15 lat) odsetek jest znacznie większy. Krytyczny okres utrzymania ciąży trwa do 40 dnia i dopiero po tym czasie wytwarzają się swego rodzaju zabezpieczenia

• Poronienia – odnosi się to już do płodów (organizmy od rozpoczęcia organogenezy do około 300 dnia ciąży) – powyżej 3 miesiąca ciąży poronienia występują u około 3 – 4 % klaczy

Poród:

Wypychanie płodu trwa od 10 do 30 minut, nie powinno przekraczać godziny. Łożysko powinno odejść w ciągu pół godziny (często odchodzi po 3 godzinach), masa błon płodowych wynosi od 35 do 75 kg. Jeżeli chcemy, aby klacz rodziła w porodówce to należy ją tam przenieść na 2 tygodnie przed porodem (chodzi o wytworzenie przeciwciał dla danego środowiska).

Poród na stanowisku: łatwo wyczyścić i zdezynfekować stanowisko po porodzie, klacz jest uwiązana stąd na wypadek problemu jest łatwy dostęp do klaczy, ale gdy klacz będzie przywiązana i nie będzie nikogo, kto mógłby przystawić źrebaka do matki to może się tak zdarzyć, że klacz nie przyjmie źrebaka (często u pierwiastek).

Poród w boksie: klacz ma większą swobodę, może krążyć po boksie, klacz jest wtedy podenerwowana, poci się na klatce piersiowej, nabrzmiałe strzyki.

Z reguły klacz nie wymaga pomocy i rodzi samodzielnie, najbardziej korzystne jest, gdy jest poród główkowy. Pozycja klaczy przy porodzie jest różna, niektóre stoją (wtedy źrebak może ulec potłuczeniu, gdy spadnie na ziemię), niektóre na leżąco (klacz wstając może zerwać pępowinę). Klacz naturalnie źrebaka wylizuje, gdy jednak nie chce go wylizać to nie stosujemy takich praktyk jak posypywanie źrebięcia solą, aby zachęcić klacz do wylizywania. Jeżeli jest taka sytuacja to należy samemu wytrzeć malca, i to nie chodzi o to, że źrebak może się wyziębić, ale także chodzi o masaż przyspieszający ukrwienie. Należy oczyścić oczy, szparę pyskową ze śluzu. Przy porodzie na głowie źrebaka może występować worek płodowy, który należy natychmiast zdjąć, ponieważ źrebak może się udusić.

Źrebak wstaje na nogi 45 minut po porodzie, nie należy go stawiać na siłę, jednakże należy dopilnować, aby po 1,5 godzinie napił się siary. Źrebaka nie podnosi się na siłę, bo on i tak sam nie będzie stał tylko upadnie i się potłucze, natomiast jeżeli widzimy, że źrebak próbuje wstawać to możemy mu lekko pomóc. Łożysko nie przepuszcza przeciwciał, dlatego też ważne jest, aby młody napił się najszybciej siary, wpływa ona na perystaltykę jelit i pozwala na usunięcie smółki.

Okres poporodowy:

Macica klaczy wraca do swojego normalnego stanu w ciągu 8 – 15 dni. Zwijanie macicy może trwać nawet do 40 – 45 dni. U 4 % przypadków dochodzi do zatrzymania łożyska, gdy łożysko samo nie wyjdzie do 6 godzin to dochodzi do ropomacicza. Najczęstszą przyczyną śmierci neonatalnej źrebaka jest niedotlenienie narządów, zbyt późne przywracanie akcji porodowej.

Charakterystyka podstawowych parametrów rozrodczych klaczy:

• dojrzałość płciowa: 12 – 18 miesięcy

• krycie naturalne w warunkach hodowlanych rozpoczyna się w wieku 2 – 3 lat (konie półkrwi – 3 lata, konie zimnokrwiste – 2 lata)

• zdolność do rozrodu klacze utrzymują do 16 – 20 lat

• fizjologiczny okres krycia : 15 maj – 15 lipiec

• długość trwania cyklu płciowego: 18 – 22 dni

• ruja: 5 – 7 dni

• owulacja: 3 -5 dni

• krycie: im bliżej owulacji tym lepiej

• zapłodnienie: do 10 godzin po owulacji

• ustalenie się miejsca zarodka: 15 – 17 dzień

• połączenie łożyskowe: 36 – 38 dzień ( łożysko nabłonkowo – kosmówkowe)

• ciąża: 11 miesięcy

• pierwsza ruja po wyźrebieniu: do 20 dni

• klacz jest jednorodna

Ogier

Anatomia narządów płciowych:

• jądra – produkcja plemników, które dojrzewają w najądrzach, w ogonach najądrzy pozostają przez kilka dni tworząc pozajądrową rezerwę plemników

• nasieniowody – przewody wyprowadzające masę plemników do cewki moczowej, gdzie znajdują się ujścia dodatkowych gruczołów płciowych

• prącie – narząd kopulacyjny, z charakterystyczną dużą żołędzią

Możliwość ejakulacji przejawia się w wieku 12 miesięcy, rozwój układu rozrodczego trwa do 1,5 roku (długotrwały okres spowodowany małym stężeniem testosteronu). Przebieg reakcji płciowych będący na poziomie dojrzałych osobników występuje w wieku 2,5 – 3 lat. W wieku 3,5 lat makro- i mikroskopowa ocena nasienia jest podobna do ogierów dorosłych

• dojrzałość hodowlana : 3 lata

• dojrzałość fizyczna: 5 -6 lat

• dojrzałość płciowa: 24 miesiące

Wytworzenie plemników trwa około 57 dni, proces powstania plemników przebiega cyklicznie i odbywa się na całej długości kanalików krętych jądra. Proces rozpoczyna się w nabłonku kanalików, gdzie komórki macierzyste plemników – spermatogonie – przechodzą kolejne stadia rozwojowe i przekształcają się w plemniki.

Makroskopowa ocena nasienia:

• objętość ejakulatu bez frakcji śluzowej wynosi 50 – 70 ml (wahania od 20 do 600 ml). Największe objętości uzyskuje się od ogierów zimnokrwistych (średnio 100 – 150 ml), koni półkrwi (60 ml), ogierów czystej krwi (20 – 45 ml)

• barwa – zabarwienie nasienia jest mleczno – białe z odcieniem sinawym, zabarwienie takie występuje w 60 %, zabarwienie mleczno – szare w 25 %, zabarwienie wodnisto – białe w 10 %, wodnisto – szare i mleczno – różowe w 5 %

• konsystencja – od wodnistej do śluzowatej i galaretowatej włącznie

• zapach – specyficzny, zbliżony do zapachu potu konia

• ciężar właściwy : 1,011 – 1,019

• lepkość: 1,4 – 3,2

• pH: zasadowe; 7,0 – 7,6

Mikroskopowa ocena nasienia:

• ruch plemników – ocenia się ilość plemników poruszających się oraz sposób ich poruszania się – jest to Podstawowe kryterium wartości nasienia. Średni procent poruszających się plemników w nasieniu to 66 – 75 %. Jeżeli chodzi o ilość plemników poruszających się ruchem postępowym to średnio 52 – 56 %, dopuszczalna jest 40 5 ruchliwość. Prawidłowy ruch plemników to postępowy prostoliniowy, część plemników porusza się bardziej energicznie – ruch torpedowy. Nieprawidłowe ruchy to: krążący i wsteczny. W świeżym nasieniu znajdują się skupiska plemników – aglutynacja na skutek uszkodzenia błon cytoplazmatycznych, wyciekają enzymy i przez to plemniki się sklejają

• gęstość

• ogólna liczba plemników – wynika to z objętości i koncentracji plemników, waha się od 0,5 do 30 mld, przeciętnie występuje 4 – 6 mld

• odsetek plemników o prawidłowej budowie fizjologicznej

• koncentracja plemników – wynosi średnio 100 – 500 x 10⁶ plemników w 1 ml, gdy jest poniżej 40 x 10⁶ w 1 ml to mamy do czynienia z oligospermią

Pobieranie nasienia:

• sztuczna pochwa – guma otoczona płaszczem wodnym

  • pochwa zamknięta – na końcu gumy przymocowane jest naczynie

  • pochwa krakowska (otwarta) – ogier oddaje nasienie w powietrze, osoba stojąca z naczyniem może pobrać te frakcje nasienia, które są bogate w plemniki (są to pierwsze frakcje)

Ocena morfologiczna nasienia:

Podział na:

• plemniki zmienione morfologicznie pierwotnie – zaburzenia w spermatogenezie warunkują większy odsetek tych plemników

• plemniki zmienione morfologicznie wtórnie – nieprawidłowy przebieg dojrzewania powoduje, że powstają takie plemniki

Zmiany pierwotne świadczą o płodności ogiera, przy 2,5 % zmianie pierwotnej wskaźnik źrebności wynosi 75 %, natomiast przy 10 % zmianach pierwotnych wskaźnik ten wynosi już tylko 25 %.

Przeżywalność plemników – nasienie dobre przeżywa w temperaturze 18⁰C do 12 godzin lub w temperaturze 4⁰C przez 15 – 20 godzin. Nasienie bardzo dobre przeżywa w temperaturze 18⁰C 12 godzin i w 4⁰C powyżej 20 godzin.

Badania bakteriologiczne i mikologiczne:

Przed sezonem rozrodczym i po sezonie należy ogiery badać na obecność drobnoustrojów (gronkowiec, pałeczka ropy błękitnej) aby wyeliminować wystąpienie zakażeń dróg rodnych klaczy.

Badanie mikologiczne – badanie środowiska jamy napletkowej

Charakterystyka podstawowych parametrów rozrodczych ogiera:

• początek spermatogenezy: 10 – 12 miesięcy

• zdolność do kopulacji i zapłodnienia: 12 – 16 miesięcy

• sprawność reprodukcyjna: 12 – 18 miesięcy

• ciężar pary jąder: 400 – 450 g

• produkcja plemników z 1 g tkanki jądrowej: 16 – 22 mln

• dobowa produkcja plemników: 5 – 8 mld

• największa produkcja plemników występuje w okresie maja i czerwca

• czas trwania spermatogenezy: 57 dni

• przesuwanie plemników przez najądrza: 5 dni

• objętość ejakulatu: 20 – 27 ml (szlachetne), do 150 ml (zimnokrwiste)

• koncentracja plemników w 1 m³: 100 – 300 tys.

• prawidłowa morfologia: 85 %

• wydajność płciowa: ogiery 3 – letnie 1 kopulacja dziennie, ogiery 5 – 6-letnie 2 -3 kopulacje dziennie

• użytkowanie regularne: 1 – 2 kopulacje dziennie, użytkowanie nieregularne: do 3 kopulacji dziennie

• ogiery powinny być poddane badaniom w kierunku:

  • nosacizny

  • wirusowemu zapaleniu tętnic

  • zarazy stadniczej

  • zakaźnej niedokrwistości koni

Organizacja rozrodu koni w Polsce:

W hodowlach zarodowych w stadninach przyjmuje się, że sezon rozrodczy rozpoczyna się 15 grudnia i trwa do końca maja, nie dotyczy to koni półkrwi i zimnokrwistych. Jeżeli chodzi o konie ras czystych to u nich sezon rozrodczy rozpoczyna się 1 lutego, tak aby źrebaki rodziły się po 1 stycznia (ważne jest wyrównanie wiekowe koni). W hodowlach terenowych sezon rozrodczy rozpoczyna się około 15 stycznia i trwa do końca czerwca (do połowy lipca). W Polsce obecnie około 1000 ogierów czołowych kryje i około 3,5 tys. ogierów uznanych. Ponad 50 tys. źrebiąt pochodzi po ogierach dzikich, występuje około 3 tys. ogierów dzikich.

Metody krycia:

• z ręki – w stadninach próbuje się klacz przy pomocy ogiera próbnika i kryjemy, krycie powtarzamy co 24 lub co 48 godzin aż do momentu odbijania. W terenie klacz kryje się na 1 dzień przed końcem rui i krycie powtarza się po 3 dniach; po 18 dniach klacz jest ponownie próbowana, jeżeli jest w ciąży to nie kryje się, a jeżeli nie to kryjemy i ponowne krycie po 3 dniach. Na 1 ogiera przypada 15 – 23 klacze.

• Inseminacja – z 1 ejakulatu możemy sporządzić kilka porcji nasienia. Nie ma problemu z wykorzystywaniem nasienia świeżego, ale nasienie mrożone nie jest już tak skuteczne, od 25 % ogierów nasienie w ogóle nie nadaje się do mrożenia. W Polsce w okolicach Płocka występuje Centrum Inseminacji, wykorzystywana jest tam technologia francuska – nasienie mrożone jest w aluminiowych tubach. W Anglii dokonuje się seksowania nasienia, przy pomocy urządzeń laserowych rozdziela się plemniki męskie i żeńskie.

METODY HODOWLANE I SELEKCJA KONI

W ramach prowadzonej pracy hodowlanej możemy wyróżnić kilka etapów:

- określenie celu hodowlanego

- kontrola i ocena wartości użytkowej koni mająca na celu najbardziej wszechstronne ocenienie predyspozycji do danego sposobu użytkowania

- ocena hodowlanej wartości koni, czyli jak najdokładniejsze oszacowanie, w jakim stopniu pożądane właściwości i predyspozycje użytkowe są przekazywane przez rodziców na potomstwo

- zastosowanie selekcji, czyli wyboru do hodowli najlepszych ogierów i klaczy pod kątem cech i właściwości uznanych za najbardziej adekwatne

- dobór par do rozpłodu, czyli indywidualne kojarzenia ogierów i klaczy. W tym momencie w największym stopniu ujawniają się uzdolnienia hodowcy określane potocznie jako „nos lub oko hodowcy”.

Wartość konia można określić bezpośrednio (pomiary zoometryczne, prędkość w chodzie, ocena możliwości do skoku, siła uciągu, chęć do wykonywania danej pracy, pojętność) lub pośrednio – polega to na tym, że przy ich pomocy określamy potencjalne cechy konia – interier, charakter i temperament, wskaźniki hematologiczne, markery genetyczne – mogą one świadczyć o potencjalnej wartości konia.

Oceny konia dokonujemy na podstawie pokroju. Coraz częściej zwraca się uwagę na predyspozycje psychiczne konia – charakter i temperament.

Interier – zespół wewnętrznych właściwości związanych z funkcjonowaniem konia.

Kontrola i ocena użytkowych predyspozycji konia:

Jedną z najstarszych metod prób wierzchowych były wyścigi – płaskie, płotowe, przeszkodowe.

Współczynnik powodzenia = suma wygranych przez danego konia / średnia wygranych przez konie biegające w danym sezonie

Ocena wartości hodowlanej:

Hodowlana wartość koni najprościej jest tłumaczona jako zdolność przekazywania swoich wartościowych cech użytkowych i pokroju na potomstwo. Zgodnie z zasadami genetyki populacji oszacowanie tej wartości możliwe jest do wykonania na podstawie następujących źródeł informacji:

- ocena wartości hodowlanej na podstawie własnej użytkowości konia

- szacowanie wartości hodowlanej na podstawie pochodzenia (rodowodu) ocenianego konia

- szacowanie wartości hodowlanej na podstawie użytkowości krewnych bocznych

- ocena wartości hodowlanej na podstawie potomstwa

Metody oceny wartości hodowlanej możemy podzielić na:

- klasyczne oparte na równaniach regresji prostej

- wykorzystujące równanie regresji wielokrotnej

- wykorzystujące modele mieszane w metodzie BLUP

G_x = P + h² (P_x – P)

G_x – szacowana wartość hodowlana konia pod względem cechy x

P – średni poziom cechy w populacji

h² – odziedziczalność cechy

P_x – wartość cechy ocenianego konia

Ocena na podstawie wartości użytkowej ojca i matki

G = P + h² (P_o + P_m / 2 – P)

Ocena na podstawie krewnych bocznych

G = P + n / n+a^, (P_n – P)

a^, = 2 – h² / h²

przy czym n – liczba pełnego rodzeństwa lub

a^’ = h – h² / h²

dla półrodzeństwa

Za najbardziej adekwatny sposób oceny wartości hodowlanej koni uważana jest ocena na podstawie potomstwa. Były próby adaptacji ocen stosowanych w ocenie bydła, ale w chwili obecnej wartość hodowlaną ocenia się z zastosowaniem metody BLUP (najlepsze liniowe nieobciążone przewidywanie). Metoda ta jest powszechnie uważana za najbardziej wiarygodną. W metodyce tej opis pojedynczych informacji dokonywany jest przy pomocy modeli liniowych, które bezwzględnie uwzględniają stałe efekty wpływu wieku, płci, miejsca hodowli, roku kontroli użytkowości.

Jednym z najważniejszych elementów prowadzenia pracy hodowlanej nad genetycznym doskonaleniem określonej populacji koni jest wybór najlepszych osobników na rodziców przyszłego pokolenia, czyli selekcja.

Efektywność selekcji warunkuje dany postęp hodowlany, który jest iloczynem trzech elementów:

postęp hodowlany = dokładność + intensywność + zmienność

gdzie:

- dokładność dotyczy precyzji w zakresie szacowania wartości hodowlanej

- intensywność jest wyrażona różnicą selekcyjną między wybranymi końmi a ich pokoleniem rodzicielskim

- zmienność jest efektem współdziałania efektów wpływu środowiska a założeń genetycznych

Podstawowymi rodzajami selekcji są:

- selekcja naturalna, dokonująca się bez wpływu człowieka, głównie pod wpływem środowiska, w którym bytuje

- selekcja sztuczna, zootechniczna, stosowana celowo przez hodowcę, którzy kierują się określonymi kryteriami selekcji.

Selekcja zootechniczna jest prowadzona ze względu na:

• końcowy efekt selekcyjny, w obrębie którego wyróżnia się:

- selekcję rozdzielczą – gdy dąży się do uzyskania koni o krańcowych wartościach cech

- selekcję stabilizującą – gdy celem jest wyrównanie średniej wartości danej cechy w populacji koni

- selekcje ukierunkowaną – która ma na celu zmianę średniej wartości danej cechy, jej podwyższenie jest najczęściej stosowanym rodzajem selekcji

• wielkość jednostki selekcyjnej

- selekcja indywidualna – obejmująca pojedyncze osobniki

- selekcja grupowa – dotyczy grup spokrewnionych ze sobą koni

• rodzaj reakcji na selekcję

- selekcja bezpośrednia – oparta na wartościach cechy doskonalonej

- selekcja pośrednia – prowadzona na podstawie poziomu cechy skorelowanej z cechą doskonaloną

• liczba doskonalonych cech

- selekcja na jedna cechę

- selekcja na kilka cech

• liczba etapów, decyzji selekcyjnych

- selekcja jednostopniowa

- selekcja wielostopniowa – kiedy wybór koni do hodowli odbywa się na podstawie kilku decyzji następujących po sobie

W obrębie określonych rodzajów selekcji wykorzystuje się następujące metody:

- selekcja następcza – polegająca na wyborze jednej cechy, a po osiągnięciu należytego jej poziomu selekcje ukierunkowuje się na następną cechę

- selekcja niezależna – tzw. niezależnych poziomów brakowania, oparta na wyborze koni charakteryzujących się odpowiednim poziomem kilku cech niezależnie od siebie traktowanych

- selekcja indeksowa – prowadzona jest na podstawie łącznej wartości cech ujętych w indeksie selekcyjnym, który uwzględniał ekonomiczną wartość cechy, poziom odziedziczalności i wzajemne relacje między nimi

Ostatnim etapem realizowanej pracy hodowlanej jest dobór osobników męskich (ogierów) i żeńskich (klaczy) do rozpłodu. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj umiejętne skojarzenie par do rozpłodu, gdyż nie zawsze skojarzenie zwierząt o wysokim potencjale użytkowym gwarantuje uzyskanie wartościowego potomstwa.

Podstawowymi kryteriami branymi pod uwagę przy doborze par do hodowli jest: zdrowie, rasa, pochodzenie, wartość genetyczna, wiek, konstytucyjny typ budowy, markery genetyczne.

W ramach doboru możemy wyróżnić 3 metody:

- kojarzenie

- krzyżowanie

- krzyżowanie międzygatunkowe

W ramach metod kojarzenia mówimy o tzw. doborze jednorodnym, w którego obrębie wyróżniamy:

• kojarzenie wolne (outbreeding) czyli niekrewniacze

• kojarzenie krewniacze

- kazirodcze, czyli łączenie osobników spokrewnionych ze sobą o R_xy = 0,5 (ojciec z córką, syn z matką, pełne rodzeństwo) – incest

- w bliskim pokrewieństwie czyli 0,25<R_xy<0,5 – inbreeding

- krewniacze właściwe czyli 0,125<R_xy<0.25 – inbreeding

- krewniacze umiarkowane czyli R_xy<0,125

• kojarzenie szczytowe – topcrossing

• odświeżanie krwi, czyli jednorazowe kojarzenie wolne przy kojarzeniu krewniaczym

Za osobniki niespokrewnione uważa się konie, które nie posiadają do 5 pokolenia wspólnych przodków.

Dobór niejednorodny – w ramach tego doboru możemy mówić o krzyżowaniu, czyli łączeniu w pary rozpłodowe koni różnych ras:

• krzyżowanie twórcze jest metodą tworzenia nowych ras

• krzyżowanie uszlachetniające, które ma na celu polepszenie predyspozycji użytkowych i właściwości biologicznych ras rodzimych

• krzyżowanie wypierające – kiedy krzyżowanie uszlachetniające przemienia się w wypierające

• krzyżowanie przemienne (czysta krew angloarabska)

• krzyżowanie przejściowe

• krzyżowanie towarowe

• krzyżowanie międzygatunkowe – uzyskujemy bastardy:

koń (klacz) + osioł (ogier) = muł

osłomuły, ośliki – klacz osła i ogier

koń + półosioł –potomstwo przypomina konia arabskiego

koń + zebra = zebroid – klacz konia kryta ogierem zebry

Z reguły bastardy są niepłodne, ale są przypadki, że mulice były płodne z ogierami ras wyjściowych (może być płodna z koniem a nie musi być płodna z osłem).

WYKORZYSTANIE GENETYKI W HODOWLI

Skuteczne prowadzenie hodowli zależne jest od wiedzy o genetycznym uwarunkowaniu cech interesujących hodowcę. Wiedze tę możemy zdobyć dwoma sposobami:

- badanie mechanizmów dziedziczenia cech poprzez porównawczą analizę rozkładu fenotypów rodziców i potomstwa.

Większość cech użytkowych ma charakter cech ilościowych. W przeciwieństwie do cech jakościowych (np. umaszczenie) dziedziczących się alternatywnie, cecha ilościowa polega na ilościowym niejednakowym jej wyrazie. Ukształtowanie się jakiejkolwiek cechy ilościowej jest wypadkową działania dwóch podstawowych czynników: dziedziczenia i środowiska. Czyli każda cecha ilościowa jest uwarunkowana genetycznie, ale następnie realizowana jest przez określone środowisko.

Cechy pokroju koni jak i ich wartość użytkowa są w większości cechami nisko i średnio odziedziczanymi. Odziedziczalność pokroju ocenianego skalą punktową wynosi od 0,19 do 0,46. Obliczone współczynniki odziedziczalności wysokości w kłębie wahają się od 0,18 do 0,67, obwodu nadpęcia od 0,13 do 0,39. U koni uwarunkowane dziedzicznie są następujące cechy: tempo wzrostu, szybkość dojrzewania, typ budowy, płaskość kopyt, przykurcz ścięgien, predyspozycje do zrywania ścięgien, jelenia szyja, wysokonożność, wąskie i płaskie ożebrowanie, wady grzbietu, wady budowy i postawy kończyn.

Następująco kształtują się współczynniki odziedziczalności cech użytkowych: wyników prób dzielności od 0,25 do 0,75, wyników skoków w próbach dzielności od 0,11 do 0,18 oraz ujeżdżania od 0,06 do 0,08, szybkości w stępie od 0,24 do 0,51 a dla szybkości w kłusie od 0,33 do 0,53. Współczynnik odziedziczalności dzielności wyścigowej koni pełnej krwi angielskiej wahają się od 0,09 do 0,6 a koni czystej krwi arabskiej od 0,09 do 0,51.

Selekcja masowa – opieramy się na fenotypie.

Szerokie zastosowanie badań cytogenetycznych w praktyce hodowlanej zaowocowało identyfikacją wielu nieprawidłowości chromosomowych. Chromosomy są siedliskiem genów i zawierają cały DNA jądrowy. Liczba i morfologia poszczególnych chromosomów jest charakterystyczna i stała dla każdego gatunku i stanowi jego garnitur chromosomowy, tzw. kariotyp.

Koń domowy ma diploidalną liczbę chromosomów 2n = 64, w tym dwa chromosomy płci – XX u klaczy i XY u ogierów.

Najczęściej spotykanymi nieprawidłowościami kariotypu koni są anomalie chromosomów płci. Wywołują one przede wszystkim zaburzenia rozwoju układu rozrodczego i jego funkcji, czego efektem jest obniżenie płodności i bezpłodność. Badania cytogenetyczne niepłodnych klaczy wykazały, że najpowszechniejszą abberacją jest monosomia (63,X) polegająca na braku jednego chromosomu płci w komórkach somatycznych.

Drugą często obserwowaną anomalią chromosomów płci u klaczy jest mozaikowatość polegająca na występowaniu równocześnie u tego samego osobnika dwu lub więcej linii komórkowych różniących się zestawem chromosomów: 63,X i 64,XX lub 64,XY. Wpływ mozaikowatości na płodność klaczy zależy od wzajemnych proporcji tych dwóch linii komórkowych w jajnikach.

Inne zaburzenia:

- trisomia: 65, XXX (niedorozwój układu rozrodczego) lub 65, XXY (niepłodność ogierów, niedorozwój jąder)

- chimeryzm: (64, XX ; 64, XY) który wywołuje stan obojnactwa, konie takie są niepłodne, zakłada się, że jest on efektem fuzji łożysk w czasie ciąży bliźniaczej.

- zespół odwróconej płci – niezgodność płci chromosomowej z anatomiczną. Klacze maja kariotyp typowy dla płci męskiej 64,XY i wykazują dużą zmienność fenotypową od wyglądu całkowicie żeńskiego do w pełni męskiego z obecnością jąder, które nie zstępują do moszny. Klacze z odwróconą płcią charakteryzują się dysgenezją gonad i są przeważnie niepłodne, chociaż stwierdzono przypadki tylko obniżonej płodności i urodzenia źrebiąt normalnych kariotypowi.

WADY UKŁADU NERWOWEGO

- degeneracja rdzeniomózgowia występująca u koniowatych – powstanie zmian patologicznych jest związane z niedoborami wit.E lub/i selenu. Występuje u różnych ras i koniowatych, ze zwiększoną częstością w pewnych rodzinach, istnieje przypuszczenie o dziedzicznej wrażliwości na obniżenie wit.E w dawce pokarmowej.

- syndrom białego źrebięcia – występuje u nowonarodzonych źrebiąt będących homozygotami pod względem genu O warunkującego umaszczenie „overo”. Źrebięta wykazują nieprawidłowość funkcjonowania układu pokarmowego, brak przesuwania treści pokarmowej na skutek braku komórek nerwowych odpowiedzialnych za kontrolę ruchów perystaltycznych

- ataksja móżdżkowa – symptomem jest drżenie głowy czy utrata równowagi. Przyczyną jest utrata komórek Purkinjego.

WADY NARZĄDU RUCHU

- HYPP (hyperkalcemic periodic paralysis) – występuje u koni Quarter i ras z nim skrzyżowanych. Konie charakteryzują się doskonałą muskulaturą połączoną z drżeniem mięśni i ich sztywnieniem.

- deformacja stawów połączona z wystąpieniem kompletnej kości łokciowej i strzałkowej. Pojawia się u kucy.

- polidaktylia – warunkowana genem recesywnym autosomalnym

- przykurcz ścięgien kończyn przednich lub ich nadmierne rozluźnienie

DEFEKTY KRWI I SYSTEMU IMMUNOLOGICZNEGO

- hemofilia A – brak VIII czynnika krzepnięcia krwi. Defekt obserwowany najczęściej u ogierów XX, również u koni Quarter i Standardbred. Wadę powoduje gen sprzężony z płcią.

- złożony niedobór odporności o ciężkim przebiegu (SCID) występujący u koni czystej krwi arabskiej

WADY ZWIĄZANE Z UMASZCZENIEM

- maść srokata typu „overo”, „cremello” c^rc^r podatna na nowotwory, maść siwa Melaniami łagodna forma raka skóry, maść dereszowata RnRn i maść biała WW – letalne.

Chromosomowa teoria dziedziczenia opracowana w 1910 roku przez Morgana stwierdza że:

- geny są zlokalizowane w chromosomach

- każdy gen ma w chromosomie swoje stałe położenie, tzw. lotus

- loci genów są w chromosomie uszeregowane liniowo

Geny warunkujące powstanie danej cechy zajmuje określone jednakowe miejsce – locus, w dwóch homologicznych chromosomach (każdy po jednym z rodziców). Geny te są tzw. parą alleli i jeżeli zygota zawiera dwa jednakowe geny z danej pary alleli to mówimy, że jest homozygotą, a jeżeli dwa różne geny – że jest to heterozygota.

Mapy sprzężeniowe – informują nas o sprzężonych loci i odległościach między nimi.

Markery genetyczne, czyli wskaźniki genetyczne są to cechy jakościowe (lub geny, które te cechy warunkują) charakteryzujące się tym, że dziedziczą się w sposób prosty, tj. przez jedną parę alleli a więc zgodnie z prawami Mendla i można je ściśle zidentyfikować metodami analitycznymi.

Markery pozwalają:

- określić dystans genetyczny między rasami koni lub poszczególnymi liniami

- szacować stopień homozygotyczności maści danej populacji

- śledzić jak praca selekcyjna wpływa na strukturę genetyczną danej populacji

Obecnie do markerów genetycznych zalicza się:

- antygeny erytrocytarne określane jako grupy krwi

- antygeny leukocytarne i powierzchniowe innych komórek zawierających jądro czyli antygeny zgodności tkankowej (MHC)

- allotypy immunoglobulin

- allotypy lipoprotein

- białka polimorficzne osocza krwi i erytrocytów

- fragmenty restrykcyjne DNA – sekwencje minisatelitarne i mikrosatelitarne

Podział markerów genetycznych:

- klasa I – zalicza się tu „klasyczne markery’ – tzn. geny z sekwencjami kodującymi

- klasa II – zalicza się tu sekwencje niekodujące DNA (powtarzające się tandemowe sekwencje mikrosatelitarne, które nie kodują).

Konie – 34 grupy krwi uporządkowane w 7 układach grupowych krwi: A,C,D,K,P,Q,U.

Zidentyfikowano ponad 80 alleli warunkujących grupy krwi, w grupie A - 7 antygenów warunkowanych jest przez 11 alleli.

1 allel może warunkować 1 antygen, ale również kilka i wtedy mówimy o fenogrupie.

U koni zidentyfikowano polimorfizm 20 białek, najbardziej polimorficzne są inhibitory

α – proteaz oraz transferyna.

WPŁYW EWOLUCJI I PRACY HODOWLANEJ NA FIZJOLOGIĘ KONIA

Wpływ mają:

sposób zdobywania pokarmu - poprzez zmianę pokarmu wykształcenie się mechanizmów trawienia oraz wykorzystania energii zawartej w pokarmie

zmiana okresów światła i ciemności - wymusiły u koni cykle, rozród jest cykliczny

Ucieczka przed drapieżnikiem mogła wpłynąć na to, że koń jest zwierzęciem stadnym.

Adaptacja aparatu ruchu szła w kierunku dużej odporności na niedotlenienie i silne zakwaszenie.

Zachowanie konia bazuje na prostych odruchach.

Koń może się charakteryzować widzeniem jednoocznym lub dwuocznym.

WZROK: doszło do adaptacji przed zapyleniami: na górnej powiece gęstsze włosy zabezpieczają przed napływem potu i kurzu z góry, w dolnej powiece włosy są dłuższe i cieńsze i zabezpieczają przed unoszącym się kurzem. Występuje trzecia powieka umożliwiająca usunięcie ciał obcych. Gałka oczna jest zabezpieczona przed uderzeniem, gdyż z tyłu posiada „poduszkę tłuszczową” amortyzującą uderzenia.

Jakość widzenia: siatkówka nie ma kształtu równej kuli – jest słabo rozwinięty mięsień rzęskowaty przybliżający lub oddalający soczewkę od siatkówki.

Koń reguluje ostrość przez ruch głowy.

W siatkówce istnieją dwa typy słupków: jedne odbierają fale krótkie – konie rozpoznają kolor niebieski, zielony oraz słupki, które odbierają średnie i długie fale świetlne.

Koń lepiej widzi w ciemnościach, ponieważ posiada plamki fluoryzujące. Ma wzrok bardziej przyzwyczajony do jaskrawości np. do koloru białego, ale przyzwyczajanie do tej jaskrawości musi następować stopniowo. Jest wrażliwy na nagłą zmianę jaskrawości.

SŁUCH: koń ma 12 mięśni odpowiadających za obrót małżowiny usznej. Uważa się, że koń może mieć jakiś zmysł oparty na echosondzie. Koń słyszy inaczej niż ludzie. Ucho człowieka odbiera dźwięki o częstotliwości drgań 16 – 20 tys./s a konia - do ok. 40 tys./s. Koń może wychwytywać dźwięki, które dla nas nie są słyszalne. W uchu wewnętrznym są trzy kanały półkoliste, około 2 lata trwa adaptacja konia do zmienionej równowagi przez jeźdźca na grzbiecie.

WĘCH: koń zaliczany jest do zwierząt makrosomatycznych – posiada ok.200 mln komórek węchowych (węchowych człowieka ok. 8 mln). Węch odgrywa dużą rolę w zachowaniu płciowym.

DOTYK: cała skóra jest wrażliwa, najbardziej okolica pyska.

Niektórzy uważają, że koń posiada receptory wibracyjne w kopycie.

ODDYCHANIE: prawe płuco jest większe, ale przez to wykazuje większą skłonność do zapalenia oskrzeli, owrzodzenia płuc, krwotoki z prawego płuca są częstsze niż z lewego.

Bardzo duża adaptacja układu oddechowego do wysiłku fizycznego – liczba oddechów wzrasta 10 – krotnie.

Koń w spoczynku wydycha w ciągu godziny 2094 litry powietrza, w czasie galopu ponad 11 000 litrów a w cwale ponad 24 000 litrów powietrza.

Koń – 16 – 18 oddechów/ min. Ilość oddechów w galopie i cwale może wzrosnąć do 120.

W cwale następuje synchronizacja – na 1 oddech przypada 1 ruch konia.

SERCE: 3 -4 kg, 0,7% masy ciała. Uważa się, że u koni wyścigowych masa serca wynosi około 1% masy ciała. Częstość skurczu – średnio 28 – 40 (nawet 45) razy na minutę w stanie spoczynku.

Ilość krwi wyrzucana przez serce to 660 ml w czasie każdego skurczu.

W czasie minuty koń wyrzuca około 29 – 30 litrów krwi.

Sprawność energetyczna serca nie jest pełna – 23% energii jest wykorzystywana w skurczu, reszta wydalana jest jako energia cieplna.

Koń ważący około 400 kg ma około 30 litrów krwi.

Stwierdzono cykliczną zmienność wielkości krwinki czerwonej w zależności od pory roku – zimą były mniejsze.

Okres życia krwinki białej – od 6 godzin do 23 dni.

MIĘŚNIE: u konia rozróżnia się trzy podstawowe typy komórek mięśniowych:

- komórki powolne (czerwone, wolnokurczące się, typu I, ST, o przewadze metabolizmu tlenowego) – są zdolne do pracy powolnej, długotrwałej.

- komórki szybkie (białe, szybkokurczące się, typ II, FT, wysoka aktywność ATP-azy, duża ilość miozyny, hemoglobiny, mitochondriów, przeważa glikoliza beztlenowa) - mają zdolność pracy w długu tlenowym, skurcz tężcowy może się utrzymywać krótko gdyż szybko występują objawy zmęczenia, do pracy szybkiej.

- szybkie pośrednie (typ 2b, przewaga metabolizmu tlenowego, intensywna produkcja energii).

U koni stwierdzono około 63% włókien FT.

U koni pełnej krwi więcej jest włókien FT w miednicy, kończynach tylnych niż w mięśniach kończyn przednich. Trening zwiększa o 5 -6% udział włókien typu FT.

0,8 – 1 mmol/l - średni spoczynkowy stan stężenia kwasu mlekowego. Po wysiłku może wzrosnąć do 130 mmol/l.

Ciąża klaczy trwa średnio 338-342 dni z wahaniami w granicach 310-360 dni. Długość trwania ciąży zależy od wielu przyczyn np. rasy koni i tak:

• czysta krew arabska - 343 dni

• pełna krew angielska - 334 dni

Hodowla w kierunku konia wierzchowego, później dojrzewającego, na typ kombinowany, powoduje zmianę przeciętnej długości ciąży. Obecnie w porównaniu z latami przed wojennymi okres ciąży konia wierzchowego wydłużył się, widać to na podstawie hodowli konia trakeńskiego w tej samej stadninie, roku:

• 1934 - 331 dni

• 1989 - 334 dni

Istnieją podstawy by sądzić że niedożywienie klaczy prowadzi do wydłużenia okresu ciąży. Intensywne karmienie skraca jej czas trwania. Na długość trwania ciąży poza tym ma wpływ:

• wiek klaczy (im starsza tym czas ciąży jest krótszy);

• miesiąc pokrycia: od maja do października - okres ciąży ulega skróceniu, a krycie w miesiącach od listopada od kwietnia wydłuża okres ciąży;

• płeć urodzonych źrebiąt - ogierki noszone są o 2,3 doby dłużej niż klaczki;

• są również klacze które mają tendencje do skracania ciąży. Długość ciąży jest dziedziczna.

Po skróconym okresie ciąży wzrasta prawdopodobieństwo upadków źrebiąt.

WIEK W MIES.	CIĘŻAR W g	DŁ. LINII GRZBIETOWEJ W cm	WYSTĘPOWANIE OWŁOSIENIA	NARZĄDY	ŁOŻYSKO	CIĘŻAR WÓD PŁODOWYCH W kg
1	0,2 - 0,3	0,9 - 1,1		Początek rozwoju oczu	Okrągły pęcherzyk zarodkowy	0,03 - 0,04
2	5 - 20	5 - 7,5		Powieki zaciśnięte, rozwijają się wargi, nozdrza i kończyny	Błony płodowe rozwinięte, komórki opaski kosmówkowej wnikają do endometrium	0,3 - 0,5
3	50 –180	7 – 14		Rozpoznawalne sutki i kopytka, tchawica chrzęstna	wyraźne kosmki łożyska ale nie ma jeszcze połączenia	1,2 - 3,0
4	700- 1000	15 – 22	Pierwsze włosy na górnej o dolnej wardze	Zaznaczone narządy płciowe, worek mosznowy pusty	Następuje połączenie łożyskowe	3 – 4
5	1500 – 3000	25 – 35	Wyraźne uwłosienie warg i brwi	Jama napletkowa jeszcze nie całkiem rozwinięta	Rozwinięte połączenie łożyskowe, ale jeszcze nie luźne	5 – 8
6	3000 – 6000	35 – 60	Włosy na wargach, brwi i rzęsy	Wszystkie narządy są rozwinięte i postępuje wzrost	Połączenie łożyskowe staje się bardziej ścisłe	6 – 10
7	7000 – 10000	55- 70	Włosy na wargach, na nosie, w brwiach, rzęsy i na końcu ogona			6 – 10
8	12000 – 18000	60 – 80	Początki uwłosienia grzywy i ogona, pierwsze włosy na uszach, na grzbiecie i na kończynach			6 – 12
9	20000 – 27000	80 – 90	Rzadkie i krótkie uwłosienie całego ciała z wyjątkiem przyśrodkowych części brzucha i ud			8 – 12
10	25000 – 45000	70 – 130	Wyrośnięte uwłosienie grzywy i ogona, całe ciało pokryte krótkim włosem	Uformowana jama napletkowa		10 – 20
11	30000 – 60000	100 – 145	Uwłosienie nabiera właściwej maści	Jądra zstąpione		10 – 20

Okres okołoporodowy jest to czas w którym organizm klaczy przygotowuje się do porodu. Jest to również czas dla hodowcy na przygotowania się do tego wielkiego wydarzenia, jakim jest przyjście na świat źrebaczka.

Co najmniej na dwa tygodnie przed przewidywanym terminem źrebienia należy:

• zawiadomić lekarza weterynarii o zbliżającym się terminie, tak aby był przygotowany na ewentualna pomoc;

• klacz należy umieścić w oczyszczonym i odkażonym boksie, najlepiej 3x3 m, jasnym, suchym (bez wystających elementów), dobrze wentylowanym, (bez przeciągów);

• boks wyściełany grubą ściółką z czystej słomy;

• przygotować jodynę, watę, czyste ściereczki, dwa wiadra na gorącą wodę, środki do dezynfekcji;

• w ostatnich miesiącach ciąży skład dawki pokarmowej powinien być zbliżony do dawki dla klaczy nieciężarnych. Unikamy w ten sposób przekarmienia i otłuszczenia dróg rodnych co może utrudnić przebieg porodu;

• ważny jest dodatek do pasz energetycznych siana dobrej jakości

• zmniejszenie owsa w dawce pokarmowej zwłaszcza u klaczy mających ograniczone możliwości ruchowe. Unikamy w ten sposób występowania morzyska i ochwatu;

• bezpośrednio przed porodem należy stosować dietę lekkostrawną (ziarno owsa) i rozwalniającą (np. marchew, pastwiska), ciężkostrawne to: np. nasiona strączkowych grubonasiennych;

• podajemy preparaty witaminowo-mineralne, gdyż ciężarna klacz ma na nie zwiększone zapotrzebowanie oraz stanowi korzystny wpływ na noworodka;

• zapewnienie odpowiedniej ilości wody, bądź swobodny dostęp do niej;

• zapewnienie ruchu możliwie do ostatniej chwili przed porodem;

• możliwie jak najdłuższe przebywanie na pastwisku;

Opieka lekarska nad ciężarna klaczą ogranicza się do wcześniejszego odrabaczenia, podanie szczepionek przeciw tężcowi, wirusowi EHV, oraz influenzie.

Unikamy

• ciężkiej pracy, zwłaszcza na nierównym terenie, galopu, skoków, ruchu na oblodzonym terenie;

• transportu źrebnych klaczy;

• wszelkich stresów. Szczególnie niebezpieczne są w okresie 100-150 dnia ciąży, gdyż mogą przyczynić się do poronienia;

• gwałtownych zmian temperatur;

• unikamy bolesnych zabiegów, narkozy; niektórych leków.

Klacz źrebi się w pozycji leżącej, poród odbywa się zwykle w nocy.

Bóle porodowe zaczynają się na 3 godz. przed porodem, a sam poród trwa od 10-30 min.

Zwykle objawia się przez:

• 4-5 tygodni przed porodem - obrzęk wymiona, niekiedy na kilka dni przed;

• pojawienie się woskowatej wydzieliny na ujściach kanałów strzykowych;

• pojawienie się pokarmu;

• nabrzmienie warg sromowych;

• częste oddawanie moczu (z gęstym ciągnącym się śluzem)

• na 7-10 dni przed wyźrebieniem można zaobserwować zapadnięcie okolic krzyża (po obu stronach zadu) między nasadą ogona, a guzem kulszowym jest to spowodowane wiotczeniem wiązadeł krzyżowo miednicowych (u klacz w dobrej kondycji może to być niezauważalne);

• mogą się pojawić plamy potu (na klatce piersiowej, w okolicy za łokciami, także wyżej na bokach);

• niepokój objawiający się napięciem i drażliwością, grzebaniem nogami;

• opierają się na nadgarstkach, kładą się i wstają, oglądają się na boki;

jest aktem fizjologicznym i dlatego nie należy zbytnio spieszyć się z pomocą, starajmy się być czujnymi obserwatorami, gdyż przedwczesna i niefachowa pomoc może spowodować utratę zarówno klaczy jaki źrebaka.

Każda klacz to indywidualność i każdy poród różni się nieco od siebie, trwa od 10-30 min. 80% porodów odbywa się w nocy. Rozróżniamy trzy etapy porodu:

• Ból przygotowawczy, zwany wstępnym lub zwiastunowym, w którym odbywa się otwieranie szyjki macicy;

• wydalanie płodu;

• ból poporodowy i wydalenie łożyska.

Ból przygotowawczy - słabe bóle trwające niekiedy po kilka sekund, stopniowo nasilające się i trwające dłużej. Klacz staje się niespokojna kręci się poci, grzebie nogami, kładzie się i wstaje. Płód w tym czasie przekręca się o 900 i ustawia się kręgosłupem równolegle z kręgosłupem matki. Błony płodowe wciskają się do dróg rodnych i powodują rozwieranie szyjki macicy. Ten etap trwa ok. 12 godzin.

Bóle parte - bóle przybierają na sile, trwają po kilkanaście minut, przerwy są bardzo krótkie. Klacz się kładzie. Pod wpływem naturalnych sił porodowych klaczy, i ruchów płodu następują parcia porodowe. W otworze pochwy pojawia się najpierw błona omoczniowo - owodniowa. Wygląda jak niebieskawo biała plastikowa torba która otacza płód. Podczas prawidłowego otworzenia się szyjki macicy pęcherz płodowy (błony płodowe) najczęściej pękają już w pochwie i następuje wydalanie płodu. Gdyby nie pękły to należy je natychmiast przerwać na głowie źrebięcia, żeby się nie udusiło, nozdrza oczyszczamy czysta lniana szmatką. Najpierw powinny ukazać się przednie nogi źrebaka, jedno od drugiego powinno być wysunięte do przodu około . Jest to czas kiedy klacz może wstać, a następnie zwykle kładzie się z powrotem. Następuje seria silnych skurczów - zwykle po trzy, z przerwami na odpoczynek około 3 min. Nie należy w tym czasie panikować, jest to naturalny objaw. Tłocznia brzuszna z widocznym trudem wypiera główkę, która opiera się na wyprostowanych nogach, za nią pojawiają się ramiona i klatka piersiowa. Reszta źrebaczka wydostaje się dość łatwo . Ten okres trwa od 10-30 min (nie powinno przekroczyć 1 godz.). Teraz mama i jej małe może wypoczywać i trwa to zazwyczaj około 30 min. zdarza się, że tylne nogi pozostają jeszcze w pochwie. Po krótkim odpoczynku, klacz zaczyna się interesować źrebakiem. Siada aby je obejrzeć i wtedy następuje wypchnięcie pozostałej części ciała. Sznur pępowiny przerwany zostaje zwykle samorzutnie podczas ruchów klaczy lub źrebięcia w miejscu naturalnie do tego przewidzianym tj. 4- od brzucha. W razie potrzeby należy go w tym miejscu podwiązać i odciąć, pamiętając żeby to zrobić z właściwej strony (miedzy wiązaniem, a matką). Kikut pępowiny dezynfekujemy (smarujemy) jodyną. Narzędzia używane do tego celu muszą być odkażone! Nie należy się spieszyć z tą czynnością. W tym czasie następuje zmiana w sposobie dostarczania tlenu do organizmu źrebięcia. Korzystne jest żeby mógł przez kilka minut równolegle korzystać z tlenu jak i z natlenionej krwi łożyska.

Jeżeli bóle się przedłużają i nie widać źrebaka należy skontaktować się z lekarzem weterynarii.

Ból poporodowy - gdy klacz wstanie i błony porodowe jeszcze zwisają, można podwiązać je aby nie dostawały do stawów skokowych i aby nie denerwowały klaczy. Po około 1-3 godzin klacz wydali łożysko i błony płodowe. Łożysko należy rozłożyć na ziemi i sprawdzić czy odeszło w całości. Następnie wraz z zabrudzoną ściółką należy zakopać lub spalić. Powodem do wezwania lekarza weterynarii jest podejrzenie, że łożysko nie zostało wydalone w całości, lub nie zostało wydalone 6 godz. po porodzie.

Barowanie

Metody treningowe mające na celu zmusić konia skoczka do szanowania drągów przeszkodowych. Nawet łagodne formy barowania mogą nadwyrężyć zaufanie konia do jeźdźca, gdyż często polegają na zadawaniu bólu i wywoływaniu strachu przed dotknięciem drągów. Uznane za nieuczciwe zostały zakazane przez Międzinarodową Federację Jeździecką

Barrel Racing

Dyscyplina jazdy western. Polega na pokonaniu w jak najkrótszym czasie rzędu beczek.

Baskila

Pozycja z podkurczonymi nogami, wyciągniętą szyją i pyskiem, którą przybiera koń podczas skoku przez przeszkodę.

Baskilowanie

łukowate wygięcie konia nad przeszkodą. Koń o lepszym baskilowaniu skacze wydajniej, gdyż wykorzystuje siłę całej muskulatury.

Bastard

Bastardem nazywamy zwierzę powstałe ze skrzyżowania dwóch gatunków. Ze skrzyżowania ogiera osła z klaczą konia uzyskuje się muła. Jeśli jednak skrzyżuje się ogiera konia z klaczą osła, powstaje osłomuł. Z krzyżówek zebr i koni rodzą się zebroidy

Blistrowanie

Zwane również pryszczeniem. Jest to nakładanie na skórę substancji drażniącej powodującej powstawanie pęcherzy i rozwój zapalenia skóry. Blistrowanie stosowane jest w leczeniu chronicznych lub podostrych zapaleń stawów, ścięgien i kości.

Bukszyn

Zapalenie okostnej grzbietowej strony kości sródręcza (śródstopia). Zazwyczaj występuje w kończynach piersiowych młodych koni poddanych nadmiernemu treningowi.

Analgetyk

Środek farmakologiczny znoszący ból.

Artritis

Zapalenie stawów.

Cavaletti

Drągi zaopatrzone na końcach w krzyżak, pozwalający na regulowanie wysokości. Stanowią bardzo ważną pomoc w trakcie treningu konia ujeżdżeniowego i skokowego. Ustawia się je w różnych odległościach od siebie, w zależności od konia oraz rodzaju chodu, którym się je przechodzi.

chambon

Urządzenie do lonżowania konia, pozwalające mu na dużą swobodę ruchów do przodu i w bok. Nie pozwala na zadzieranie głowy i uczy konia poruszać się z rozluźnioną i opuszczoną szyją.

Ciąg

Chód boczny, w którym koń porusza się do przodu i w bok, będąc zgiętym w kierunku ruchu.

Cutting Horse

Dyscyplina jazdy western. W tej konkurencji jeździec wskazuje sędziom cielaka, którego ma zamiar oddzielić od stada. Zadaniem jeźdźca jest nie dopuścić by powrócił on do stada. Zdolność konia do "czucia bydła" jest wrodzona i bardzo rzadko można się jej nauczyć.

Czanki

Dźwignia wchodząca w skład munsztuka. Od jej długości zależy siła oddziaływania ręki jeźdźca na pysk konia.

Czarna wodza

Dwudzielny rzemień przyczepiony do popręgu i poprowadzony przez kółka wędzidłowe do ręki jeźdźca. Jest środkiem POMOCNICZYM, nie pozwalającym koniowi nadmiernie samowolnie unosić głowy.

Czworobok

Prostokątny plac o wymiarach 20 x 60 m lub 20 x 40 m, na którym rozgrywa się konkursy ujeżdżenia.

Dojeżdżanie

Drugi etap ujeżdżania konia, w którym głównym celem jest nastawienie młodego wierzchowca na pomoce.

Dresaż, z fr. dressage

Inaczej ujeżdżenie.

Drobienie

Wysokie unoszenie kończyn w kłusie, spowodowane specyficzną cechą budowy niektórych koni - krótkim przedramieniem.

Fałszowanie

Występuje, gdy koń poruszający się np. w prawo galopuje z lewej nogi (przez "pomyłkę" lub z powodu gorszego wygimnastykowania). W przeciwieństwie do kontrgalopu fałszowanie jest niezamierzone.

Flot, z fr., czyt. flo

Pamiątkowa rozetka ze wstążki przypinana do ogłowia konia startującego w zawodach. Jeżeli niemożliwe jest nagrodzenie każdego zawodnika to wg. przepisów flot powinna otrzymać grupa najlepszych, stanowiąca 25% wszystkich uczestników.

Folblut

Popularne określenie konia pełnej krwi angielskiej. Pochodzi od angielskich słów "full blood" - pełna krew.

forgurt

Forgurt czyli podogonie jest częścią pomocniczą końskiego rzędu, zapobiegajacą zsuwaniu się siodła do przodu.

Foulee, z fr., czyt. fule

Skok galopu konia, długość ok. 3-.

Gymkhana

Konkurencja powstała w Indiach jako forma rozrywki dla żołnierzy kawalerii; dziś popularna wśród dzieci i młodzieży o różnych umiejętnościach jeździeckich zabawa.

gruda

Gruda to stan zapalny skóry w okolicach stawu pęcinowego. Powodują go zabrudzona i mokra ściółka w stajni, praca na mokrym terenie, odmrożenia. Powodem mogą być również pasożyty. Najczęstrzymi objawami są: obrzmienie skóry, na której pojawiają się pęcherzyki wylepione ropą oraz strupy. Sierść jest zlepiona. Należy natychmaiast wymienić ściółkę w stajni i wezwać lekarza.

Hacamore

Bezwędzidłowa uzda działająca poprzez dźwignię na nos konia. Nadaje się dla koni nie przyjmujących wędzidła, szczególnie do skoków. Jest to jednak bardzo brutalne narzędzie i powinno być używane wyłącznie przez doświadczonych jeźdźców

Hipika, z gr. hippike

Jeździectwo, sport konny.

hipologia, hippologia

Hipologia (albo hippologia) jest nauką o koniu domowym. Zajmuje się anatomią, fizjologią, filogenezą, ewolucją, chowem, hodowlą, organizacją hodowli oraz historią hodowli. Jest jedną z najstarszych nauk o zwierzętach domowych. Pierwszymi wiadomościami z zakresu hipologii jest Sprava a lekarstva końskie wydana w 1532 roku przez Conrada.

Hufnale, z niem.

Gwoździe do przybijania podków, inaczej podkowiaki

inochód

Inochód znany również pod nazwą told jest chodem konia, podobnym do kłusa, z tym że nogi nie są stawiane po przekątnej, lecz w następującej kolejności: najpierw prawa przednia i prawa tylna, potem lewa przednia i lewa tylna. Chód bardzo wygodny dla jeźdźca, szczególne do niego zdolności mają kuce islandzkie.

Kadryl

Grupowy pokaz ujeżdżenia wykonywany pod muzykę.

kawecan

Uzda do lonżowania konia, bezwędzidłowa, zaopatrzona w metalowe obejmy z zawiasami na nosie konia, poprzez które działamy na jego nos, hamując go.

kenter

Odmiana wolnego galopu.

Kontrgalop

Ruch ujeżdżeniowy polegający na tym, że koń poruszający się w prawo jest ustawiony w lewo i galopuje z lewej nogi (i odwrotnie) na polecenie jeźdźca.

Kurtyzowanie

Stosowane dawniej przycinanie ogona połączone z amputacją części rzepu. Kurtyzowane ogony można jeszcze spotkać u koni zimnokrwistych (np. we Francji), gdyż podreślają mięśnie zadu.

Maneż, z fr. manege

Ujeżdżalnia, zwykle kryta, a także specjalne pomieszczenie w stadninie gdzie przeprowadza się krycie klaczy.

Mesz

Ciepły pokarm dla konia; składa się z parowanego owsa, rozgotowanego na kleik siemienia lnianego i otrąb pszennych; wysokoodżywczy i dobrze wpływa na trawienie.

Munsztuk

Ostre kiełzno, stosowane razem z wędzidłem. Działa poprzez dźwignię z łańcuszkiem na szczękę konia. Bardziej precyzyjne od samego wędzidła, jednak wymaga większych umiejętności jeździeckich. Obowiązkowe w wyższych konkursach ujeżdżenia.

Nachrapnik

Układ rzemieni w ogłowiu zapobiegający otwieraniu przez konia pyska i przerzucaniu wędzidła na zęby lub pod język. Istnieją różne rodzaje nachrapników m.in. hanowerski, angielski.

napierśnik

Element zapobiegający zsuwaniu się siodła do tyłu. Może być poziomy lub w kształcie litery V. Często bogato zdobiony.

Parada

Zespół sygnałów przekazywanych za pomocą dosiadu, łydek i rąk jeźdźca prowadzących do prawidłowego zatrzymania konia. Wykonując pełną paradę jeździec napina krzyż, lekko odchyla ramiona do tyłu, cofnięte nieco za popręg łydki zamyka na bokach konia i na końcu przytrzymuje wodze.

Powięź

Gruba warstwa tkanki łącznej, włóknistej, leżącej pod skórą lub otaczającej mięśnie i różne narządy organizmu.

Półparada

Zespół sygnałów polegających na takim współdziałaniu dosiadu, łydek i rąk, które pozwala przygotować konia do wykonania czekającego go zadania. Stosując półparadę jeździec mocniej napina krzyż i działąjąc łydką wewnętrzną rytmicznie pracuje wewnętrzną wodzą. Wodza zewnętrzna pozostaje napięta, a zewnętrzna łydka pilnująca, by koń pozostał prosty jest przyłożona lekko za popręgiem.

Próba włogaciznowa, próba szpatowa

Test, w którym chora kończyna trzymana jest w zgjęciu przez około dwie minuty, a następnie szybko puszczana przed zakłusowaniem. Test jest pozytywny, jeśli kulawizna jest wyraźnie widoczna podczas kilku pierwszych kroków konia.

Puller, z ang. pull

Ciągnąć).

Pusta ściana

Choroba dotycząca ściany kopyta, w której ściana jest oddzielona od pozostałej części kopyta w linii białej.

Reining, ang. prowadzenie wodzami

Pokazowa dycyplina jazdy western. Wyższa szkoła kowbojskiej jazdy. Polega na prowadzeniu konia wodzami. Koń i jeździec popisują się swoimi zdolnościami w galopie takimi jak szybkie zwroty, kółka, zmianą nogi w locie, zatrzymanie z poślizgiem.

Steer Wrestling

Dycyplina jazdy western. Polega ona na łapaniu przez kowboja bydła.

Stęp koślawy

Nieprawidłowa budowa stawu stępowego, w której staw jest skierowany do wewnątrz. Widoczna, gdy oglądamy stawy z pewnej odległości z tyłu lub z przodu zwierzęcia.

Stipl, z ang. steeplechase

Płaski bieg z przeszkodami, rodzaj gonitwy przeszkodowej na wyścigach oraz jeden z elementów próby terenowej w WKKW

Sztylpy

Cholewy zapinane z boku do obuwia na płaskim obcasie. Alternatywa dla długich butów

Trail

Pokazowa dycyplina jazdy western. Polega na poruszaniu się poszlaku. W czasie występu jeździec i koń muszą pokonać przygotowane dla nich różne przeszkody (np. pniaki) i wypełnić zadania takie jak zamknięcie bramy, ciągnięcie za sobą jakiegoś przedmiotu.

Trailer

Trailer jest specjalną przyczepą przeznaczoną do przewożenia koni. Musi być on wygodny i, co najważniejsze, bezpieczny dla konia

Western Pleasure

Pokazowa dycyplina jazdy western. Polega na prezentacji konia i jeźdźca we wszystkich chodach przy minimalnym użyciu kontaktu i wodzach trzymanych w jednej ręce. Przejścia między chodami powinny być płynne, a koń spokojny i uważny. Powinien szybko reagować na polecenia jeźdźca.

Western Riding

Pokazowa dycyplina jazdy western. Polega na imitacji pracy na ranczo. Wytępują tutaj takie figury jak łapanie bydła, zaganianie ich do zagród.

WKKW

Wszestronny Konkurs Konia Wierzchowego, konkurencja jeździecka będąca wszechstronnym sprawdzianem możliwości konia i jeźdżca. Składa się z trzech części: ujeżdżenia, próby terenowej i skoków przez przeszkody, rozgrywanych przez trzy kolejne dni.

Wobbler

Zespół chwiejności. Choroba, która atakuje rdzeń kręgowy i kręgosłup młodych koni. Stan charakteryzuje się brakiem koordynacji ruchhów, określany też jako końska ataksja.

Working Cow Horse

Dyscyplina jazdy western. Pokaz kkłąda składa się z dwóch częsci. W pierwszej koń musi wykazać umiejętnością wykonywania klasycznych ruchów westernowych. W drugiej części zadaniem jeźdźca jest prowadzenie krowy wzdłuż ogrodzenia tak aby nie uciekła i szła w żądanym kierunku.

Wypinacze

Wypinacze są rodzajem wodzy przypiętych z jednej strony do kółek wędzidła, a zdrugiej do popręgu po obu bokach konia. Przy założonych wypinaczach koń jest mocno wypięty, jeśli linia jego nosa cofnięta jest poza pion, a pysk skierowany jest ku piersi. Kiedy linia czoła znajduje się przed pionem, koń jest luźno wypięty.

Wypinacze stosowane są zazwyczaj podczas lonżowania konia oraz w początkowym okresie nauki jazdy konnej.

Wytok

Wytok jest to dwudzielny rzemień przebiegający między przednimi nogami konia i przymocowany jednym końcem do popręgu. Obydwa równej długości paski zakończone są kółkami, przez które przewleka się wodze. Długość wytoku powinna być taka, by przy nabranej wodzy paski te zwisały w kształcie łuku. Jeżeli koń rzuca głową lub podnosi ją zbyt wysoko, wytok ogranicza te ruchy (jednak nie może im zapobiec całkowicie). Wytok nie jest środkiem pomocniczym w ujeżdżaniu. Bywa jednak z pożytkiem stosowany do skoków, biegów myśliwskich oraz u koni porywczych w jeździe terenowej.

Zganaszowanie

Takie ustawienie głowy konia, przy którym potyliza jest najwyższym punktem, a linia nosa pozostaje nieco przed pionem.

Pierwsza pomoc

Konie są zwierzętami płochliwymi. Z tego też powodu często doznają różnych kontuzji. W obliczu niebezpieczeństwa wpadają w panikę i rzucają się do ucieczki. Wtedy nie zważają na to co się dzieje do okoła. Po prostu biegną nie patrząc na przeszkody pojawiające się na drodze.

Wielu obrażeniom można zapobiec np. usuwając z otoczenia stajni wszystkie wystające tępe przedmioty i dbając o czystość i porządek. Pamiętajmy, że każdy odłamek szkła pozostawiony na ziemi czy też ustawiona w złym miejscu taczka może być przyczyną okaleczeń. Jeśli jednak zdarzy się wypadek, trzeba szybko zareagować.

Apteczka pierwszej pomocy

• nożyczki

• bandaż elastyczny (szer. )

• bandaż bawełniany (szer. )

• bandaż gazowy (szer. )

• termometr

• wata

• folia do pakowania żywności

• woda utleniona

• jodyna

• AluSpray

Do powyższej listy trzeba dodać jeszcze różne dodatkowe rzeczy np. wiadro, ręcznik. Czasem przydatna jest dutka.

Skaleczenia

Jeśli z rany wypływa krew, należy najpierw zatamować krwotok. W przypadku, gdy krew wypływa powoli, trzeba ucisnąć ranę kawałkiem czystej gazy. Nie należy rozcierać rany ani dotykać jej raz po raz, ponieważ może to spowodować zwiększenie upływu krwi. Ranę uciskamy przez 10 sekund, po czym odkładamy gazę. Jeśli krew nadal się sączy, trzeba kontynuować ucisk.

Jeśli krew swobodnie wypływa, trzeba wziąć tampon z gazy i mocno przycisnąć do rany. Następnie za pomocą opaski elastycznej należy umocować gazę, bandażując mocno, ale niezbyt ściśle. Po około pół godziny można zdjąć opatrunek i oglądnąć ranę.

Do tamowania krwi nie wolno używać waty, ponieważ jej włókna pozostają wewnątrz rany i opóźniają proces gojenia.

Otarcia

Otarcie to utrata sierści na odcinku skóry. Występują bardzo często.

Rany są zazwyczaj zanieczyszczone. Ciała obce można usunąć za pomocą strumienia wody pod ciśnieniem (jednak nie za dużym). Można też ranę przemyć wodą utlenioną. Po oczyszczeniu otarcia należy osuszyć je czystą gazą. Na koniec mozna posmarować gencjaną. Nie należy stosować opatrunku. Wyjątkiem są rany obficie krwawiące. Te należy zabandażować.

Przy każdym poważniejszym urazie należy skontaktować się z lekarzem weterynarii. Dobro konia jest najważniejsze.

 Dyscypliny, zawody

Skrót	Nazwa w języku francuskim	Nazwa w języku polskim
CIO	Concours International Officiel	Zawody Międzynarodowe Oficjalne
CI	Concours International	Zawody Międzynarodowe
S	Saut	Skoki
D	Dressage	Ujeżdżenie
C	Concours Complet	WKKW
A	Attelage	Powożenie
V	Voltige	Woltyżerka
E	Endurance	Rajdy długodystansowe
Y	Jeunes cavaliers	Młodzi Jeźdźcy
J	Juniors	Juniorzy
P	Poneys	Pony
W	Coupe Mondiale	Puchar Świata
CH	Championnat	Mistrzostwa
EU	Europe	Europa
CDI	Concours Dressage International	Zawody Międzynarodowe w Ujeżdżeniu
CDIO	Concours Dressage International Officiel	Międzynarodowe Oficjalne Zawody w Ujeżdżeniu
CSI	Concours de Sauts International	Zawody Międzynarodowe w Skokach
CSIO	Concours de Sauts International Officiel	Międzynarodowe Oficjalne Zawody w Skokach
CCI	Concours Complet International	Zawody Międzynarodowe w WKKW (pełne)
CCIO	Concours Complet International Officiel	Międzynarodowe Oficjalne Zawody w WKKW
CIC		Zawody Międzynarodowe w WKKW (skrócone)
CAI	Concours Attelage International	Zawody Międzynarodowe w Powożeniu
CAIO	Concours Attelage International Officiel	Międzynarodowe Oficjalne Zawody w Powożeniu
CVI	Concours Voltige International	Zawody Międzynarodowe w Woltyżerce
CEI	Concours Endurance International	Zawody Międzynarodowe w Rajdach długodystansowych
CH-M		Mistrzostwa Świata
CH-EU		Mistrzostwa Europy
CH-M-YH		Mistrzostwa Świata Młodych Koni

Dodatkowe oznaczenia

• O - oznacza rangę oficjalną zawodów

• W - oznacza zawody rozgrywane w cyklu imprez kwalifikacyjnych Pucharu Świata

• Gwiazdki (*/**/***/****) oznaczają rangę zawodów - stopień ich trudności. Im większa ilość gwiazdek tym wyższa ranga.

• W dyscyplinie skoków gwiazdki (zawody rangi C...I) określają również wysokość nagród pieniężnych:

  • * - nagrody do 49.999 CHF

  • ** - nagrody od 50.000 do 99.999 CHF

  • *** - nagrody od 100.000 do 249.999 CHF

  • **** - nagrody od 250.000 do 499.999 CHF

  • ***** - nagrody powyżej 500.000 CHF

• W dyscyplinie powożenia cyfry określają liczbe koni w zaprzęgu: "1" - dla zaprzęgów jednokonnych, "2" - dla dwukonnych, "4" - dla czterokonnych. Dodatkowe oznaczenia literowe "A" lub "B" okreslają stopień trudności zawodów.

• Litery występujące w zawodach międzynarodowych (na końcu) określają kategorię wiekową, dla której organizowana jest dana impreza.

  • S - zawody dla seniorów

  • YR - zawody dla młodzieżowców (młodych jeźdźców)

  • J - zawody dla juniorów

  • Ch - zawody dla dzieci

  • P - impreza dla pony

• PD - Oznacza pozycję dodatkową w kalendarzu imprez

• ND - Określa nową datę zawodów

   Nazwy państw

Skrót	Nazwa w języku angielskim	Nazwa w języku polskim
ARG	Argentina	Argentyna
AUS	Australia	Australia
AUT	Austria	Austria
BEL	Belgium	Belgia
BER	Bermuda	Bermudy
BLR	Belarus	Białoruś
BRA	Brazil	Brazylia
BUL	Bulgaria	Bułgaria
CAN	Canada	Kanada
CHI	Chile	Chile
COL	Columbia	Kolumbia
CZE	Czech Republic	Czechy
DEN	Denmark	Dania
EGY	Egypt	Egipt
ESP	Spain	Hiszpania
FIN	Finland	Finlandia
FRA	France	Francja
GBR	Great Britain	Wielka Brytania
GER	Germany	Niemcy
GRE	Greece	Grecja
HUN	Hungary	Węgry
IRL	Ireland	Irlandia
ISR	Israel	Israel
ITA	Italy	Włochy
JAM	Jamaica	Jamajka
JPN	Japan	Japonia
KSA	Saudi Arabia	Arabia Saudyjska
LIB	Libya	Libia
LIT	Lituania	Litwa
LUX	Luxembourg	Luksemburg
MEX	Mexico	Meksyk
NED	Netherlands	Holandia
NOR	Norway	Norwegia
NZL	New Zealand	Nowa Zelandia
POL	Poland	Polska
POR	Portugal	Portugalia
RUS	Russia	Rosja
RSA	Republic of South Africa	Republika Południowej Afryki
SVK	Slovakia	Słowacja
SLO	Slovenia	Słowenia
SWE	Sweden	Szwecja
SUI	Switzerland	Szwajcaria
UKR	Ukraine	Ukraina
USA	United States of America	Stany Zjednoczone Ameryki
VEN	Venezuela	Wenezuela

Skróty zawodów krajowych używanych przez PZJ

   Dyscypliny

Skrót	Opis
A	Dyscyplina ujeżdżenia
B	Dyscyplina skoków
C	Dyscyplina wszechstronnego konkursu konia wierzchowego (wkkw)
D	Dyscyplina powożenia (1-jedynki, 2-pary)
E	Dyscyplina woltyżerki
F	Dyscyplina rajdów długodystansowych
G	Dyscyplina reining (jazda w stylu western)
P	Zawody dla pony
MK	Zawody dla małych koni
K	Zawody dla kobiet (amazonek)

   Kategorie wiekowe

Skrót	Opis
S	Senior (od 22 lat)
M	Młodzieżowiec / Młody Jeździec (19 - 21 lat).
J	Junior (17 - 18 lat)
JM	Junior Młodszy (13 - 16 lat)
Mł	Młodzik (10 - 12 lat)

   Zawody krajowe

Skrót	Opis
ZOO	Zawody Ogólnopolskie Oficjalne
ZOOH	Zawody Ogólnopolskie Oficjalne Halowe
ZO	Zawody Ogólnopolskie
ZOH	Zawody Ogólnopolskie Halowe
MP	Mistrzostwa Polski
PP	Puchar Polski
OOM	Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży
MM	Mistrzostwa Młodzików
CZMK	Czempionat Młodych Koni
KPP	Klubowy Puchar Polski
MS	Mistrzostwa strefy
MO	Mistrzostwa okręgu
ZS	Zawody strefowe