BUDŻET ZADANIOWY JAKO NARZĘDZIE ZARZĄDZANIA STRATEGICZNYMI OBSZARAMI PAŃSTWA
Wprowadzenie
Budżet zadaniowy, którego istotą jest dązenie do ciągłego podnoszenia skuteczności i efektywności realizacji zadań przez władze publiczne, opiera się na zarządzaniu wydatkami publicznymi poprzez cele oraz pomiarze stopnia ich osiągnięcia przy wykorzystaniu systemu mierników. Instrument ten wspomaga decyzje alokacyjne pokazując wpływ wydatkowania środków publicznych w ramach poszczególnych polityk państwa. Układ zadaniowy budżetu to przejrzysta, hierarchicznie uporządkowana struktura funkcji państwa (oznaczających poszczególne obszary działalności państwa), zadań (grupujących wydatki według celów) oraz podzadań (grupujących działania umozliwiające realizację celów zadania, w ramach którego zostały one wyodrębnione), która umozliwia ustanowienie widocznych więzi pomiędzy finansowaniem a celami stawianymi przed administracją publiczną. System mierników pozwala na monitorowanie stopnia realizacji celów, a w konsekwencji na ocenę racjonalności, efektywności i oszczędności gospodarowania ograniczonymi zasobami publicznymi. Kładąc nacisk na cele wydatków publicznych, budzet zadaniowy wpisuje się w szerszy kontekst reform i inicjatyw zmierzających do wypracowania i wdrozenia nowego systemu zarządzania rozwojem kraju1. Jednym z kluczowych wyzwań w tym obszarze jest konieczność skorelowania planowania budzetowego i planowania strategicznego, a tym samym silniejsze ukierunkowanie wydatków publicznych na priorytety rozwojowe kraju i cele zdefiniowane w dokumentach strategicznych Rady Ministrów.
Tab. 3. Metody planowania budzetowego
Analiza rezultatów budzetowania (Performance Budgeting) – Zalety: mozliwosc kontroli i porównania rezultatów i kosztów pracy róŜnych departamentów- Wady: trudnosci w pomiarze niektórych zadań, gdzie rezultaty mają wymiar jakościowy, a nie ilościowy, rozproszenie odpowiedzialności za rezultaty wykonywanego zadania.
Planowanie i programowanie budzetowe (Planning and Programming Budgeting)- zalety: Antycypowanie kosztóww perspektywie kilkuletniej, pogrupowanie razem
podobnych działań poszczególnych jednostek departamentu- wady- Brak biezącej
weryfikacji działań, (w trakcie wykonywania budzetu), nie przywiązywanie uwagi
do sposobu wykonania zadania.
System planowania, programowania i budzetowania (Planning, Programming and
Budgeting System).zalety- Określenie celu kazdego zadania oraz czasu, kosztów i efektów ilościowych jego wykonania przy współpracy róznych jednostek organizacyjnych, co zapobiega dublowaniu się kompetencji i sprzyja lepszej koordynacji działania.Wady- Względne skomplikowanie systemu, duza ilość
technik analitycznych, wysokie koszty przygotowania budzetu w oparciu o tę metodę,
trudności w zbudowaniu mierników jakościowych.
Analiza kosztów-korzyści (Cost-Benefit Analysis) zalety- Połozenie nacisku na
efektywne wykonywanie zadań, w tym sytuacji, kiedy zadanie jest realizowane i kiedy
nastąpi rezygnacja z jego realizacji.Wady- Trudności w kwantyfikacji niektórych
kosztów i korzyści. Występowanie waznych korzyści dla rozwoju lokalnego o charakterze niemierzalnym.
Budzetowanie od zera (Zero-Base Budgeting) Zalety - Mozliwość tworzenia nowych zadań bez konieczności odwołania do dawnej struktury wydatków. Wady -Konieczność corocznego przedstawiania argumentów za dalszym wykonywaniem
pewnych programów będących w trakcie realizacji.
Wady i zalety Budzetu zadaniowego:
Zdaniem autora, jako zalety budżetu zadaniowego można wskazać:
- zerwanie z zasadą jedności materialnej budżetu,
- zaciągany dług przeznaczony jest na finansowanie wydatków inwestycyjnych (majątkowych) lub spłatę już istniejącego długu,
- wzrost zadłużenia nie następuje na finansowanie wydatków bieżących,
- sprzedaż majątku publicznego oraz środki z prywatyzacji nie służą finansowaniu wydatków bieżących, lecz są przeznaczane na wydatki majątkowe lub spłatę zadłużenia,
- większa przejrzystość finansów publicznych.
Wśród wad budżetu zadaniowego autor wymienia:
- konieczność zaplanowania i zrealizowania dodatniego wyniku części bieżącej budżetu,
- większy formalizm planowania i wykonania budżetu,
- większą trudność w realizacji budżetu.
Przejściową wadą budżetu zadaniowego będzie również nieznajomość jego zasad, a więc konieczność zapoznania się z nowymi procedurami, co spowoduje chaos na etapie jego planowania, uchwalania i wykonania. Budżet zadaniowy prowadzi do ograniczenia dysponowania środkami uzyskanymi ze sprzedaży majątku, prywatyzacji oraz pozyskanych przychodów w wyniku zawartych umów o kredyty, pożyczki, emisję papierów wartościowych itp. Ograniczenie to przyczynia się jednak do zmniejszenia marnotrawienia środków publicznych na ponoszenie wydatków bieżących.
Zaplanowanie i realizacja budżetu zadaniowego wymagają większej dyscypliny niż w przypadku tradycyjnego budżetu, w którym wszystkie dochody przeznacza się na finansowanie wszystkich wydatków. Budżet zadaniowy powinien przyczynić się do stabilizacji majątku publicznego poprzez reinwestowanie środków uzyskanych ze sprzedaży i prywatyzacji. Ponadto wprowadzenie budżetu zadaniowego wyeliminuje zadłużanie się jednostek sektora finansów publicznych na finansowanie wydatków bieżących.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa (art. 103 - art. 108 ustawy o finansach publicznych), jest planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzanym na cztery lata budżetowe. Rada Ministrów uchwala WPFP i ogłasza go w "Monitorze Polskim" oraz w BiuletynInformacjiPublicznej. WPFP jest dokumentem w całości zadaniowym - sporządzanym nie w układzie tradycyjnej klasyfikacji budżetowej (część - dział - rozdział), ale w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji.
Klasyfikacja budżetowa – jednolita klasyfikacja pogrupowania dochodów jak i wydatków budżetowych, która umożliwia dogłębną analizę (porównanie) założeń społeczno-gospodarczych państwa ze źródłami dochodów i wydatków budżetowych.
Kryteria klasyfikacji
podmiotowe (podział dochodów i wydatków budżetowych na części, gdzie każda część odpowiada aktualnemu podziałowi resortowemu administracji rządowej, a każda z jednostek resortowych jest dysponentem i odpowiada za wykonanie określonej części budżetu);
przedmiotowo-funkcjonalne (podział dochodów wg źródła ich pochodzenia, oraz podział wydatków wg przeznaczenia tych środków; wg tego kryterium dochody i wydatki budżetowe dzielą się na działy i rozdziały; w klasyfikacji tej obowiązuje system dziesiętny numerowania podziału przy zastosowaniu czterocyfrowej numeracji, gdzie dwie pierwsze cyfry oznaczają dział, a dwie następne rozdział, np. działami klasyfikacji budżetowej są);
rodzajowe (uzupełnienie klasyfikacji przedmiotowo-funkcjonalnej o paragrafy i pozycje; zastosowanie tego kryterium pozwala określić dokładnie, jakie kwoty wydatkowano na poszczególne, konkretne zadania)