1. Nauka o państwie – Piotr Winczarek

2. Polski system partyjny – Marek Migalski

3. Ustroje państw współczesnych – W. Skrzydło

4. Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej – M. Sokół

5. Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienie teorii i praktyki politycznej – W. Sokół

Tematy:

Semestr I

1. Pojęcie i elementy systemu politycznego

2. Pojęcie współczesnego systemu partyjnego

3. Systemy partyjne wybranych państw

4. System organów państwowych współczesnego państwa

5. Polityka i społeczeństwo

6. Formy państw, kryteria wyodrębniania, cechy szczególne

7. Struktura i funkcje parlamentu, tryb pracy parlamentu, funkcje i kompetencje, rola komisji parlamentarnych na przykładzie sejmu kadencji 1997-2001

8. Pozycja głowy państwa, tryb wyboru, kompetencje, znaczenie polityczne (różne przykłady)

9. Pozycja rządu i premiera, tryb powoływania, kompetencje, relacje z głową państwa i parlamentem

10. Władza sądownicza w systemie politycznych, omówienie roli władzy sądowniczej w warunkach demokratycznego państwa prawnego

11. Partia polityczna w systemie politycznym, typy partii politycznych, cechy i charakterystyka scen politycznych na wybranych przykładach

12. Współczesne systemy polityczne, a scena polityczna, wpływ i relacje pomiędzy systemami politycznymi, a specyfiką sceny politycznej

13. Kształtowanie się systemu politycznego współczesnej Polski, wybory do sejmu 1989 r. i ich następstwa

14. Porządek ustrojowy w Polsce 1989-1997 r.

15. Podstawowe zasady polskiego systemu politycznego, zasady konstytucji 1997 r. Organy władzy publicznej, ich charakter i wzajemne relacje

Semestr II

1. Porządek ustrojowy w Polsce po 1997 r.

2. Wybory parlamentarne w Polsce 1991 i 1993 i ich rezultaty

3. Wybory parlamentarne w Polsce 2001, 2003, 2007, 2011

4. Wybory parlamentarne w Polsce 1990, 1995, 2000

5. Wybory prezydenckie w Polsce 2005

6. Wybory prezydenckie w Polsce 2007 i 2010

7. Współczesny polski system partyjny, struktura oraz podstawowe orientacje oraz ideowe postawy i spory

8. Kontrola i odpowiedzialność władz publicznych

9. Idea społecznego obywatelstwa, pojęcie społeczeństwa obywatelskiego, formy i przejawy jego aktywności, znaczenie i relacje ze światem polityki

10. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych

11. Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii

12. Ustrój polityczny Niemiec

13. Ustrój polityczny Włoch

14. Ustrój polityczny Rosji

System polityczny

Termin stosunkowo nowy – lata 1970.

Wcześniej stosowano „system rządów” (gouvernament).

Jeszcze wcześniej: rząd, naród, państwo, ustrój.

Wynika to ze zmiany zakresu znaczeniowego słowa polityka.

System polityczny:

1. Ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie, aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów (amerykańskie).

2. Całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie, jakim jest społeczeństwo (francuski słownik terminów politycznych).

Adam Łopatka – „idee i warunki polityczne organizacji i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielenie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujących strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych”.

Instytucje polityczne:

• Partie polityczne

• Organy interesu

• Organy państwowe

Partie polityczne – dobrowolne organizacje, których celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej dla realizacji określonego programu politycznego.

Grupy interesu – organy, które zabezpieczają interesy określonych grup społecznych oraz Przenosza postulaty swoich członków poprzez współdziałanie i oddziaływanie (wpływ) na rząd, parlament, partie polityczne i opinię publiczną do politycznego procesu rozstrzygania.

Przykłady:

• Związki zawodowe

• Zrzeszenia przedsiębiorców

• Organizacje kulturowe, filantropijne i humanitarne

Organy państwowe:

• Organy prawodawcze-parlamenty

• Organy administracyjne: rządowe, samorządowe

• Organy ochrony prawnej: sądy

Każdy system polityczny funkcjonuje na podstawie norm, reguł i zasad np. demokratyczny:

• Suwerenności

• Podziału władzy

• Państwa prawa

• Pluralizmu politycznego

Najważniejsze normy i reguły prawne, zwłaszcza w konstytucjach, aktach niższej rangi i normach prawa autonomicznego.

Suwerenność:

• Suweren (łac.) pochodzi od łac. Supernaturus – wyższy

• Podmiot władzy w pełni niezależnej i nieograniczonej przez innego władcę

• Władza suwerenna jest zatem najwyższa, zdolna do ostatecznego i wiążącego rozstrzygania sporów w granicach swej kompetencji

• Suwerenność przypisywano rozmaitym podmiotom władzy państwowej

Suwerenność historycznie:

• Niezależność od władzy

• Cesarstwa Rzymskiego

• Kościoła Katolickiego

Suwerenność:

• Jean Bodin – sformułował koncepcję państwa suwerennego- monarchy absolutnego („sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”) 1576/1958

• „nikt inny niż jednostka nie może być suwerenem w państwie”

Suwerenność:

• Państwo – Francja

• Naród – Niemcy

Suwerenność – poziomy:

• Zewnętrzna (od innych państw)

• Wewnętrzna – zwierzchnia, uprzywilejowana pozycja wobec podmiotów politycznych działających w państwie

Suwerenność współcześnie:

• Wskutek globalizacji ograniczona

• Nie wspominając o prawie międzynarodowym i zasadzie uwzględnienia suwerenności innych podmiotów prawa międzynarodowego

Orzeczenie Trybunału Wspólnot Europejskich z 1963r.:

• „Wspólnota stanowi nowy porządek prawny prawa międzynarodowego na rzecz, którego państwa ograniczyły, choć w niektórych tylko materiałach swe prawa suwerenne i którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale ich obywatele” (Antoszewski, 1995:394).

Pojęcie i elementy systemu politycznego

System społeczny – T. Parsons

(pod) system polityczny – władze centralne, aparat państwowy, samorząd terytorialny.

Określa cele i mobilizuje do ich realizacji.

(pod) system ekonomiczny – instytucje finansowe, przemysł, handel, rolnictwo, usługi, drobna wytwórczość.

Dostarcza środki i usługi służące zaspokajaniu potrzeb życiowych.

(pod) system kultury – instytucje i środowiska kulturotwórcze, edukacja i upowszechnianie kultury

Kultywuje wzory i reguluje (redukuje, wzmacnia) napięcia.

(pod) system „wspólnot społecznych” – społeczność lokalna i regionalna, grupy i środowiska, rodzina.

Określa normy postępowania i wzajemne zobowiązania.

Proces polityczny – ujęcie systemowe – G.A. Almond

Otoczenie systemu politycznego

• Strefa wewnętrzna:

• Ekonomiczne, społeczne i kulturowe przejawy funkcjonowania społeczeństwa.

• Strefa zewnętrzna:

• Charakter stosunków międzynarodowych. Wzajemne relacje między systemami politycznymi tego kraju, a systemem politycznym innych państw.

Otoczenie systemy politycznego

• Strefa wewnętrzna – źródłem poparcia

• System przystosowuje się do otoczenia

• Niespójność elementów powoduje trudności w przystosowaniu

• Efektywność systemu zależy od legitymizowania (uprawomocnienia) władzy zgodnej z realiami życia politycznego i oficjalnymi normami politycznymi i prawnymi

S.M. Lipset – trzy źródła stabilizacji systemu politycznego (1995):

1. Poziom rozwoju gospodarczego

2. Sprawność systemu politycznego

3. Jego legitymacja

W. Wesołowski (1998)

1. Legitymacja

2. Przemoc

3. „Fatalistyczne przekonanie poddanych o ich bezsilności wobec zewnętrznego świata przyrodniczego i społecznego”

4. Interesowna adaptacja obywateli do systemu (szydercza eksploatacja systemu).

Legitymacja, legitymizowanie (uprawomocnienie)

• Legitymacja – (dosłownie) upoważnienie do działania

• 1) atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania decyzji

Legitymacja władzy – Max Weber

• Legalna – oparta na prawie

• Tradycyjna

• Charyzmatyczna

Legitymacja władzy (typy idealne – M. Weber)

• Legalna:

• Przeświadczenie wynika z fakty istnienia prawa stanowionego i przestrzeganie go przez reprezentantów władzy

• Tradycyjna

• Uznanie „świętości istniejących od dawna porządku i potęgi panujących”, opiera się na mocy zwyczaju

• Charyzmatyczna

• „uczuciowe oddanie osoby władcy oraz uznanie jego niezwykłych talentów”, akcentuje emocjonalny stosunek do osoby przywódcy (charyzma)

Wymiary legitymacji władzy – D. Easton (1965)

• Ideologiczny – uznanie wartości i zasad leżących u podłoża systemu politycznego

• Strukturalny – akceptacja dla norm proceduralnych składających się na reżim polityczny

• Personalny – szacunek dla konkretnych osób sprawujących funkcje publiczne

Każdy z tych wymiarów może być źródłem poparcia dla systemu politycznego.

Spójność legitymacji na wszystkich poziomach zwiększa szansę przetrwania systemu.

Easton

• Koncepcja Eastona nazwana jest cybernetyczną

• Traktuje politykę jako wyodrębnioną funkcje społeczną

System polityczny według Eastona

D. Beetham „Legitymacja władzy” – trzy poziomy (1995)

1. Reguły nabycia i sprawowania władzy

2. Przekonania rządzących i rządzonych

3. Czynne przyzwolenie rządzonych wyrażające się w konkretnych zachowaniach

D. Beetham – „Legitymacja władzy”

Ad. 1 Pełna legitymacja zachodzi wówczas, gdy zachodzi spójność między treścią reguł gry politycznej, ich pozytywną oceną, oraz wyrastającymi z niej pro systemowymi zachowaniami politycznymi.

• Kwestią najistotniejsza jest budowanie i utrwalanie masowej akceptacji zasad zdobywania władzy. Władza nie może być zawłaszczona, a jedynie nabyta w drodze rywalizacyjnych wyborów. Na poziomie personalnym polega na cyklicznym jego odnowieniu.

• W systemach niedemokratycznych analogiczna role pełni ideologia. Odwołuje się ona zarówno do wartości jak i do interesów grupowych. Konsekwencją braku walnych wyborów jest wymuszona generalizacja poparcia.

Tenże Beetham wymienia dwa typy legitymacji:

• Mobilizacyjną

• Demokratyczną

Beetham – dwa typy legitymacji:

• Mobilizacyjna

• Typowa dla społeczeństw komunistycznych, polega na występowaniu trwałego i masowego uczestnictwa ludzi w działaniach realizujących cele określone przez system.

Kwestionowanie legitymacji władzy w systemach niedemokratycznych (Rychard, 1988)

• Stabilizuje system, nie poparcie, a pragmatyczne motywowanie

• Przystosowanie

• Posłuszeństwo

• Przyzwolenie

Jasińska – Kania (1991)

• Legitymacja nie jest efektem uznania dla respektowania przez system pewnych społecznie cenionych wartości

• A jedynie rezultatem wysokiej sprawności technologicznej i dystrybucyjnej danego systemu.

Semantyczna rozbieżność

• Legitymizacja – proces

• Legitymacja – efekt

• (prawomocność, prawowitość)

Socjalizacja polityczna - tu i w systemach demokratycznych kluczową role odgrywa socjalizacja polityczna, kształtująca przekonanie i oceny polityczne, oraz gotowość do uczestnictwa w działaniach zwiększających poparcie dla systemu.

System polityczny – model Eastona (podejście klasyczne):

1. Życie polityczne nie istnieje w próżni – podlega oddziaływaniu zróżnicowanego środowiska fizycznego, biologicznego, społecznego, kulturowego, psychologicznego i międzynarodowego.

2. Życie polityczne tworzy system otwarty na oddziaływania, a równocześnie zdolny do reagowania na zakłócenia powstające w otoczeniu i adaptowania się do warunków w jakich działa.

3. Podstawowym źródłem energii niezbędnej do rozwoju systemu politycznego są wkłady otoczenia, które przybierają postać żądań lub/i poparć.

4. Podstawowym wytworem systemu politycznego są decyzje przybierające postać oświadczeń lub dokonań ośrodków władzy.

5. Istotą działania systemu politycznego jest ciągły proces przetwarzania wkładów w wytwory, określony mianem konwersji wewnątrz systemowej.

6. Między wytworami, a wkładami zachodzi relacja sprzężenia zwrotnego. Efekty oświadczeń i dokonań wpływają na treść żądań i rozmiar poparcia, podlegające zmianom.

7. Głównym efektem istnienia systemu politycznego jest redukcja napięć, jakie powstają między żądaniami kierowanymi pod adresem ośrodków władzy, a ich decyzjami – wyrażającymi zdolność uzyskiwania stanu równowagi między systemem, a jego otoczeniem.

System polityczny według Eastona:

Ujęcie alternatywne:

• Pałecki (1980)

• Dzieli system polityczny na podsystem normatywny i behawioralny

• Gebethner - wąskie (instytucjonalne) rozumienie systemu: „wąsko pojęty mechanizm sprawowania władzy”

Podejście indywidualistyczne:

• Arena

• Aktorzy

• Rola polityczna

• Wzory zachowań

Podejście indywidualistyczne (Crosier, Friedberg, 1982)

„Strukturalizowana całość społeczna, która koordynuje działania swoich uczestników poprzez stosunkowo stałe mechanizmy gier oraz podtrzymuje swoja strukturę tzn. stabilność toczących się w niej gier i relacji między tymi grami, dzięki mechanizmom regulacji mającymi również postać gier”.

Obecnie badania najczęściej obejmują:

• System partyjny

• Reżim polityczny (system wyborczy, system rządów)

• Zachowania wyborcze

• I koalicyjne

Lijphart, 1984:

• Rozwiązania instytucjonalne

• Sposób dystrybucji władzy

• Strukturę podziałów socjopolitycznych

• System partyjny

• System wyborczy

System partyjny, elementy struktury:

• Liczna partii politycznych

• Stosunki między nimi wynikające z ich wielkości

• Stosunki między nimi wynikające z ich ideologicznej pozycji

• Związki partii ze społeczeństwem, z grupami społecznymi

• Miejsce w systemie politycznym

• Stopień strukturalizowania systemu partyjnego (Nohlen, 1963)

System wyborczy – jest elementem prawa wyborczego (Nohlen)

Typy systemów politycznych:

• Ze względu na typ reżimu politycznego

• Ze względu na zasady organizacji aparatu państwa

• Ze względu na strukturę terytorialną państwa

Ze względu na strukturę terytorialną:

• Unitarne

• Złożone

• Autorytarne

Ze względu na zasady organizacji aparatu państwa. Zależność między głową państwa, a szefem rządu:

• System parlamentarny

• System prezydialny

Ze względu na charakter instytucji głowy państwa:

• Republika

• Monarchia

Typy systemów politycznych ze względu na typ reżimu politycznego:

• Demokratyczne (parlamentarno-gabinetowe, prezydenckie, semiprezydenckie, parlamentarno-komitetowe)

• Niedemokratyczne (totalitarne, autorytarne)

Socjalizacja polityczna. Kultura polityczna.

Socjalizacja – przygotowanie i parlamentarne przystosowanie ludzi, przez ich udział w kulturze oraz w działaniach grup i organizacji – do grania ról istotnych dla rozwoju tych grup i organizacji i społeczeństwa (Szczepański).

Czynniki enkulturacji/socjalizacji (Agents of socialization):

• Szkoła

• Kościół

• Rodzina

• Media (telewizja)

Wiedza kulturowa:

• Nie jest bezładna, ani idealnie skoordynowana

• Nie stanowi systemu na podobieństwo języka, lecz działa jakby podobne porządkowanie istniało

Socjalizacja polityczna:

• Tu i w systemie demokratycznym kluczowa role odgrywa socjalizacja polityczna, kształtująca przekonanie i oceny polityczne oraz gotowość do uczestnictwa w działaniach zwiększających poparcie dla systemu

Podmioty socjalizacji politycznej:

• Podmioty instytucjonalne (partie, grupy przywódcze, aparat państwowy – wyspecjalizowane instytucje edukacyjne)

• Pozostałe instytucje polityczne i społeczne

Dyspozycyjność wobec systemu:

• Zróżnicowanie poziomów

• Struktura konfliktowa

• Wielowątkowy charakter socjalizacji

Determinanty procesu:

• Uwarunkowanie systemowe

• Uwarunkowanie środowiskowe (grupy społeczne)

• Determinanty osobowościowe

Tendencje współczesne:

1. Ogólne obniżenie poziomu aktywności

2. Wzrost poziomu aktywności

• Obrona systemu politycznego, budowanie uzasadnień i podejmowanie działań na rzecz wzmocnienia

• Negocjacja systemu poprzez wypieranie ze świadomości ewentualnych dotychczasowych treści pozytywnych, a zarazem poszukiwanie i utrwalanie treści negatywnych

Wartości polityczne:

• H. Lassewell (1977)

• „Analiza polityczna jest studium zmian dotyczących kształtu i układu wzorów wartości społeczeństwa”

Wartości polityczne – T. Parsons:

• Wartości społeczne są konceptualizacją pożądanego systemu społecznego

Wartości polityczne:

• Aksjologia

• Ideologia i doktryny polityczne

• Kultura polityczna

Definicja syntetyczna Kroebera i Klukhohna:

„Na kulturę składają się wzory, sposoby myślenia, odczuwania, reagowania, nabyte przekazywane głównie przez symbole, stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich zamienne osiągnięcia grup ludzkich; zasadniczy trzon kultury stanowią „tradycyjne tzw. historycznie narosłe i wyselekcjonowane idee, a szczególnie związane z nimi wartości”.

Cechy kultury:

• Związana z człowiekiem

• Jest zjawiskiem społecznym

• Powtarzalnym

• Jest zbiorem zjawisk (zachowań) wyuczonych

Wymiary kultury:

• Czasowy

• Przestrzenny

• Jest powiązany z systemem

Płaszczyzny zjawisk kulturowych:

• Materialna

• Behawioralna

• Psychologiczna

• Aksjonormatywna – dotycząca wartości

Kultura polityczna

• Termin w latach 1950 wprowadził G. Almond

• „określony układ postaw politycznych, odczuć informacji, umiejętności”

Kultura polityczna, części składowe:

• Wartości

• Przekonania

• Oceny

• Wzory zachowań wobec systemu politycznego

Granice kultur dotyczą:

1. Wewnętrznych dziedzin systemu społeczno-kulturowego (religijnych, politycznych, międzyludzkich)

2. Granic lokalnych, międzygrupowych, czy indywidualnych

3. Granic hierarchii statusu, czy klasy

Kultura polityczna:

• Na skutek zróżnicowania, kultury polityczne społeczeństw narodowych nie SA jednorodne.

• Nie są też trwałe, gdyż zależą od przemian cywilizacyjnych, codziennych wydarzeń i opinii publicznej (media), ale badacze starają się oddzielić te bardziej trwałe wartości i przekonania od ulotnych.

• Przemiany (tendencje) opinii publicznej w długich okresach są ważnym źródłem danych dla badaczy kultury politycznej.

Przemiany (tendencje) opinii publicznej (badane przez ośrodki demoskopijne) dotyczą:

• Opinii obywateli o polityce

• Tendencji poparcia dla partii politycznej i polityków

• Prognoz wyborczych

Modele (typy) kultur politycznych:

1. Parafiańska (zaściankowa) – kompletny brak wiedzy o polityce i zainteresowania sprawami życia publicznego w społeczeństwie; działalność polityczna jest tu domeną zamkniętych elit.

2. Poddańcza – nie tylko w społeczeństwie tradycyjnym, ale i w społeczeństwach przemysłowych. Obywatel ma prawo, ale nie korzysta, rola mniej lub bardziej pilnego obserwatora; polityka na dalekim planie aktywności życiowych; oczekiwanie, że wybrane elity będą dobrze rządzić w ich imieniu.

3. Partycypacyjna – charakterystyczna dla społeczeństw demokratycznych, gdzie znaczna jej część uczestniczy w polityce.

Almond, Verba – trzy konfiguracje (typy) kultur pośrednich:

• Partycypacyjno-poddańcza

• Partycypacyjno-zaściankowa

• Obywatelska – zrównoważona mieszanka kultury partycypacyjnej i poddańczej

Almond, Verba – badania w latach 1960. Wielka Brytania i USA.

• Cechy kultury obywatelskiej (civic culture)

• Akceptacja demokratycznych reguł gry politycznej

• Znaczne zaangażowanie w sprawy publiczne

• Zaufanie do instytucji władzy państwowej

• Duża wiedza o systemie politycznym

Wartości polityczne (często występujące):

• Terytorialna wspólnota polityczna (państwo)

• Wolność jednostki

• Równość wobec prawa

• Sprawiedliwość

• Reprezentatywny system władzy publicznej

• Prawa obywatelskie

• Uczciwość i odpowiedzialność elit politycznych przed społeczeństwem

Podstawowe terminy:

Polityka – Artystoteles (polis)

• „Suwerenna organizacja wyposażona w autorytet lub rząd”.

Max Weber

• „Walka o udział w sprawowaniu władzy lub możność wywierania wpływu na podział władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach między państwami”.

Alfred de Grazia

• „Zdarzenia zachodzące wokół decyzyjnych centrów władzy państwowej”.

Polityka (podejście behawioralne):

Robert Dahl

• „Układ zawierający zjawisko wpływu władzy, autorytetu”.

Bernard Crick

• „Polityka to sfera konfliktu interesów i wartości społecznych oraz metod ich rozwiązania”.

Działalność polityczna:

• Świadome poczynania ludzi mające związek z władzą publiczną, zwłaszcza państwową (Jabłoński, 1996r.)

• Aktorzy polityczni to jednostki, grupy i organizacje, które w pewnym stopniu zaangażowane są w sferę aktywności publicznej mającej związek ze sprawowaniem władzy.

Racjonalność:

• Ludzie podejmują decyzje dotyczące celów i metod działania kierując się przesłankami rozumowymi, nie zaś emocjami, przesadami, uprzedzeniami i stereotypami.

• Hindes – aktorzy są racjonalni w zakresie jakim dokonują wyboru celów w sposób świadomy oraz dobierają najbardziej skuteczne środki realizacji wybranych celów.

Nurt racjonalistyczny:

• J. Dewey

• J.J. Rousseau

• A. Comte

• G.W. Hegel

• J.S. Mill

Polityka jako konflikt i kooperacja:

Ranney

• „Rodzaj walki między ludźmi dążącymi do osiągnięcia rozmaitych celów i zaspokojenia konkurencyjnych interesów”.

Polityka jako konflikt:

• K. Marx

• T. Hobbes

• E. Burke

• A. Smith

• J. Madison

• Stabilizuje ludzkie zachowania, system podziału władz

• Konstytucja amerykańska jest przykładem instytucjonalizacji konfliktu

Polityka jako gra i sztuka osiągania celów:

• N. Machiavelli w „Księciu” (1514) i „Historiach florenckich” neguje tradycje grecką odwołująca się do etyki.

• Czyta gra interesów

• Teoria gier

• Gry polityczne SA podobne do gier rynkowych (o zasoby TJP)

• Samodzielny wybór strategii, ale raczej przez zespoły, a nie przez jednostki

• Parametry otoczenia wpływają na wyniki

• Tworzenie koalicji wyborczych i parlamentarnych, rządowych

• Gry przeważnie maja charakter kooperacyjny

• Rzadziej konfrontacyjny

Rola polityczna

• Oczekiwania

• Pozycja

• Aktualne działania zależne od:

• Oczekiwań

• Percepcji rzeczywistości

• Osobowości aktora

• Konflikt ról

Ideologia

Światopogląd - pogląd na świat, zbiór przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm danej jednostki lub grupy dotyczącej natury świata, miejsca człowieka w społeczeństwie, sensu życia oraz wynikających z tego wartościowań i ocen wytyczających postawy życiowe ludzi i wyznaczających kierunki ich postępowania.

Nurt rasowy – zaczyna się w XIX w., zwraca uwagę na genetyczne uwarunkowania, różniące poszczególne ludy.

Podstawowe założenia:

• Ludzkość dzieli się na antropologiczne rasy, to jest zbiorowości posiadające pewne wrodzone, dziedziczne i niezmienne jakościowo cechy somatyczne i psychiczne.

• Występowaniu pewnych cech somatycznych towarzysza określone cechy psychiczne, co wskazuje na ich współzależność.

• Dziedziczne cechy biopsychiczne są źródłem określonego ustroju społecznego i kultury.

• Poszczególne rasy są nierówne, co do wartości; istnieją gradacje ras.

Artur Gobinau:

• „Szkice o nierówności ras ludzkich” (1853-55) – nierówność ras jest kluczowa dla zrozumienia historii.

• Rasy są nierówne pod względem rodzaju i konfiguracji uzdolnień i charakteru jednostek; istnieją rasy wyższe i niższe

• Rasy wyższe mogą tworzyć kulturę wysoką i organizować państwa

Typologia ras Gobinau:

• Rasa biała (aryjska) – rasa panów

• Rasa żółta „męska”

• Rasa czarna „kobieca”

Rasa biała (aryjska), rasa panów - cechować się miała cechami biologicznymi jak niebieskie oczy, włosy blond i wysokiego wzrostu. Psychicznie charakteryzować miała tę rasę wysoka inteligencja, mała zmysłowość, zdolność dobrej organizacji otoczenia (urodzeni władcy) jak i swojego wnętrza, energiczność, wiara w honor, poczucie bezinteresowności, męstwo, wojowniczość, zmysł ładu i harmonii, ambiwalentność oraz racjonalizm.

Rasa żółta „męska” - jako rasa męska fizycznie prezentowała się jako ludzie średniego wzrostu o ciemnych włosach i oczach. Psychika wiąże się z wytrwałością, praktyczne podejście, utylitaryzm, pozbawienie skłonności do fantazji i idealistycznych oraz średni poziom inteligencji. Gobineau określił ją więc jako rasę kupców.

Rasa czarna „kobieca” - określona rasą kobiecą z uwagi na uczuciowość, duża pobudliwość, zmysłowość, poświęcenie uwagi estetyce, fantazję, uzdolnienia artystyczne. Jako władcy nie mieliby się sprawdzać z powodu słabej woli oraz niezdolności do samodzielnej organizacji własnego życia i otoczenia.

Huston Steward Chamberlain:

• Cywilizacja powstała z czterech źródeł – z dorobku kulturowego Greków, Rzymian, Żydów i Teutonów

• Grecy stworzyli poezje, sztukę i filozofię

• Rzymianie – prawo, organizacje państwową, ideę obywatelstwa

• Żydzi – judaizm i pośrednio chrześcijaństwo

• Teutoni na tej podstawie zbudowali cywilizację nowoczesną

• Osiągnięcia są wynikiem cech rasowych

• Między rasami istnieje nieustanna wojna

• Wrogiem rasy teutońskiej jest rasa żydowska – wysoce uzdolniona, lecz działająca rozkładowo

• Do idei Chamberlaina nawiązywali naziści

Vaucher de Lapogue - klasyfikował ludy Europy według ras:

• Aryjskiej (homo europaeus)

• Alpejskiej (homo alpinus)

• Śródziemnomorskiej (homo mediterraneus)

• O przynależności rasowej decyduje budowa ciała: wskaźnik Glowy

Rasa aryjska (homo europaeus) - fizycznie charakteryzująca się wysokim wzrostem, długą głową oraz jasnymi włosami. Cechami psychicznymi aryjczyków (zwanych także nordykami) były energiczność, wytrwałość, aktywność, zachowywanie zimnej krwi, wojowniczość, instynkt władania, zdolność logicznego myślenia, inteligencja oraz talent organizatorski. Rasa ta więc miała predyspozycje do władzy, organizacji państwa, tworzenia wynalazków i bycia pionierami nowoczesności. Najodpowiedniejszą religią dla aryjczyków miał być protestantyzm.

Rasa alpejska (homo alpinus) - z przedstawicielami o średnim wzroście, czarnowłosych i krótkogłowych. Psychicznie zaś byli wytrwali, utylitarni, pozbawieni wojowniczości i skłonni do poniżania siebie i innych;

Rasa śródziemnomorska (homo mediterraneus) - posiadająca niski wzrost, średniogłowość oraz ciemne włosy. Psychika ich cechowała się uczuciowością, pobudliwością zmysłową i rozwinięta wyobraźnia artystyczna.

Dobór naturalny i społeczny:

• Społeczny (selekcja)

• Militarna

• Polityczna

• Religijna

• Moralna

• Prawna

• Ekonomiczna

• Wszystkie one godzą w aryjczyków

Ideologia – doktryny polityczne

Ideologia polityczna – zespół poglądów danej kategorii lub grupy społecznej – partii, klasy, warstwy na strukturę społeczeństwa, na państwo i na prawo, zawierające przynajmniej następujące elementy:

1. Wskazania wartości, które dana grupa uznaje za najważniejsze

2. Obraz rzeczywistości politycznej wraz z jej oceną

3. Określenie metod i środków służących osiągnięciu pożądanej rzeczywistości społecznej.

Doktryna polityczna:

• Bardziej konkretne przedstawienie postulatów zawartych w ideologii, najczęściej w odniesieniu do konkretnego miejsca i czasu

• Zawiera wskazówki, jak dojść do władzy i zrealizowania postulatów

• Zawiera oceny dotyczące władzy i jej sprawowania. Łączy ja z ideologia wspólna nadrzędna idea (np. doktryna liberalna z ideą rządu reprezentacyjnego).

Program polityczny – wykaz działań politycznych, które dana grupa polityczna (partia, ruch) zamierza podjąć w określonym miejscu i czasie. Zazwyczaj jest uszczególnieniem doktryny i opiera się na jakiejś ideologii (może być i bywa tez coraz częściej eklektyczny) [Wronkowska, Zmierzak, 1993: 170-171].

Nacjonalizm:

• Za wartość nadrzędna jest uznawany własny naród. Wiąże się z ksenofobią – wrogością wobec obcych, etnocentryzmem. Skrajna forma jest szowizm,

• Przekonanie, że interesy poszczególnych narodów są zasadniczo sprzeczne. Interes narodowy jest jedyną i podstawową miarą oceny działań politycznych.,

• Idee rozwijano w ramach niemieckiego romantyzmu.

Nacjonalizm polski:

• W Polsce Roman Dmowski

• „Myśli nowoczesnego Polaka” (1904)

• „Sile wrogów trzeba przeciwstawić własna siłę, trzeba ją wydobywać z narodu i organizować na ich bezwzględność w walce…”

Faszyzm:

• Ideologia wywodząca się z doktryn prawicowych

• Włoska filozofia:

• N. Machiavelli, A. Rocco, R. Gentille, G.Soral, V. Pareto

• Niemiecka (A. Hitler)

• Heglizm (duch wodza)

• Nietche “Wola mocy” (koncepcja nadczłowieka)

• Kult wodza

• Darwinizm społeczny (walka ras, walka narodów)

• Doktryna czynu (wspólna z marksizmem)

• Przeciwko liberalizmowi politycznemu – pojecie totalności państwa i wodza

• „Jedna jest partia, jeden jest wódz, jedno jest państwo”

• Ekonomiczny solidaryzm

Faszyzm – koncepcja państwa:

• Partia i państwo tworzą nierozerwalna całość (jak w realnym socjalizmie)

• Państwo = zbiorowość narodowa)

• Państwo kształtuje naród, steruje wolą jednostek ludzkich

• Podstawą życia społecznego jest korporacjonizm

• Prawo – służy realizacji celów państwa, odrzucenie praw osobistych, równości wobec prawa; podporządkowanie mitologii krwi i rasy

• Mistyczne pojmowanie narodu

Korporacje – ciała skupiające przedsiębiorców i robotników, prowadzące działalność prawną oparta na wspólnych interesach (zaprzeczenie walk klas) – sprawiedliwość.

Konserwatyzm:

• S.P. Huntington

1. Ideologia feudalno – arystokratyczna, reakcja na WRF (Wielką Rewolucje Francuską)

2. Autonomiczny zestaw zawsze aktualnych idei i wartości

3. Ideologia służąca zachowaniu aktualnego układu społecznego.

• Edmund Burke (1790)

1. Wiara w istnienie nadrzędnego, z reguły boskiego porządku społecznego, połączona z przekonaniem, ze problemy społeczno-polityczne to przede wszystkim problemy moralne.

2. Niewiara w rozum ludzki, ogólny sceptyzm.

3. Niewiara w ideę postępu , połączona z niechęcią do wszystkich zmian

4. Szacunek wobec tradycji i przeszłości

5. Krytyka rewolucji i gwałtownych zmian

6. Nieufność wobec egalitaryzmu i uniformizmu, połączona z wiarą, że hierarchia, istnienie klas i grup społecznych oraz elit rządzących jest elementem ładu społecznego

7. Przekonanie, że własność i wolność są nierozerwalne.

Konserwatyzm – inne źródła filozoficzne:

• A. de Toqueville

• De Maistre

Konserwatyzm XX w.:

• Przeciwko:

• Interwencji państwa

• Społecznemu permisywizmowi

• Paternalistyczny model państwa

• Thatcheryzm

• Reagonomika

• Przeciw skrajnościom i radykalizmem: faszyzmowi i komunizmowi

• Zdarza się idealizacja średniowiecza, arystokratyzmu, wartości rodzinnych

• Religia

• Kościół

• Konstytucjonizm

• Wolność indywidualna

• Prawa własności

Nacjonalizm żydowski (syjonizm) – pojecie wprowadził Nathan Birnbaum w 1989r. Ruch i ideologia początkowo burżuazji żydowskiej. Utrwalanie i umacnianie państwa żydowskiego po okresie niebytu, niemal 2000 lat. Nawiązuje do religijnej koncepcji „państwa wybranego”. Początkowo nawoływała do utworzenia państwa w Palestynie. Uznawano wyższą wartość Żydów od innych narodów, co miało tłumaczyć antysemityzm.

Przyczyny:

• Wzrost antysemityzmu, nawoływanie do przesiedleń

• Rozwój gospodarki przemysłowej, gdzie Żydzi stawali się konkurencją zarówno dla najbogatszych, jak i najuboższych

Teoretyczne podstawy:

• Organizacja w Rosji – Miłośnicy Syjonu (Haveve Sion)

• Teodor Herzl – wyszedł z pozycji asymilacyjnych, doszedł do projektu osiedlania (Nowe Getto i Państwo Żydowskie, 1896r.) „Ludzie bez ziemi” i „ziemia bez ludzi”.

• 1897r. – I kongres syjonistyczny w Bazylei, powołanie Światowej Organizacji Syjonistycznej.

• Ostatecznie na podstawie decyzji ZO ONZ z 1947r., w maju 1048r. powstało państwo Izrael

• Zmilitaryzowane, skrajnie nacjonalistyczne, religijne, imperialne, wzywające obywateli innych państw do „podwójnej lojalności”

• W 1975r. ZO ONZ przyjęło rezolucje uznające syjonizm za formę rasizmu i dyskryminacji rasowej (antypalestyńskie, problem Falaszy).

Inne nacjonalizmy (mniejszości):

• Baskijski

• Kataloński

• Flamandzki

• Quebecy

Konserwatyzm XX w. – nurty:

• Liberalny (pragmatyczny) – Burke, de Tocquville, Rehberg

• Socjalny – L. von Stein

• Romantyczny – A. Müller, Schlegel

• Legitymistyczno-tradycjonalistyczny – Ronald, de Maistre

• Decyzjonistyczny – D. Cartes

Chadecja:

• Partie skupiające katolików, określane często jako chrześcijańsko-demokratyczne. Często program „społecznej gospodarki rynkowej”, poszanowanie zasad demokracji i solidaryzm społeczny, oparte na nauce Kościoła.

Nauka społeczna Kościoła:

1. Katolicy maja obowiązek przyczynić się do budowy sprawiedliwego ładu społecznego i współpracować w tym zakresie z niewierzącymi pod warunkiem, że celem będzie dobro i godność osoby ludzkiej.

2. Sprawiedliwy ład społeczny nie oznacza egalitaryzmu. Kościół potępia komunizm, konieczne jest złagodzenie rażących nierówności między jednostkami; człowiek powinien otrzymać niezbędne środki do życia.

3. Kościół głosi zasadę solidaryzmu społecznego w duchu miłości bliźniego. Pracodawcy powinni godziwie wynagradzać pracowników, a pracowników obowiązuje uczciwa praca.

4. Własność prywatna jest najlepszym, bo skutecznym gwarantem wolności i niezależności człowieka, dopuszczalne są też inne formy własności – spółdzielcze i państwowe.

Zasada subsydiarności (pomocniczości) państwa:

• Działanie państwa w gospodarce powinno występować tam, gdzie jednostki i rodziny same nie mogłyby rozwiązać problemów

• Preferowana jest drobna własność prywatna i rodzinna

Przykładowe partie chadeckie:

• PiS

• LPR

• ZHN

1. Praca jest powołaniem człowieka na Ziemi, a nie towarem

2. Rodzina jest najważniejszym elementem społeczeństwa, które jest „rodziną rodzin”, a państwo powinno zagwarantować „płace rodzinną dla ojca z możliwością zagwarantowania pracy domowej matki”

3. Jednym z najważniejszych obowiązków katolików jest walka o pokój na Ziemi, obrona naturalnego środowiska.

Inspiracje encyklikami papieskimi:

• 1891r. – rerum Novarum

• 1931r. – Quadragesimo Anno

• Mater et Magistra, Pacem in terries – Jana XXIII

• Dokumenty Soboru Watykańskiego II (1962-65)

• Konstytucja soborowa – Gaudium et spes (1965)

Islam (partie religijne):

• Islam uważany jest w świecie muzułmańskim za podstawę organizacji państwa. Instytucje państwa podporządkowane są Bogu, który jest najwyższym władcą. Armia muzułmańska jest armia Allaha. We współczesnych państwach muzułmańskich daje się zauważyć nacjonalizm arabski. Dominuje w nim poczucie religijnej wspólnoty nad narodową.

• Podstawowe odłamy religijne we współczesnym świecie muzułmańskim do sunnici i szyici

• Szyici podważyli autorytet kalifa przeciwstawiając im władzę imama jako duchowego przewodnika miedzy Bogiem, a człowiekiem.

Islam (prawo):

• Związane z religia i sankcją religijną. Źródła w Koranie i tradycji. Prawu temu przypisuje się cechy wieczności, doskonałości i niezmienności.

Główne pojęcia prawa islamu:

• Szaria - kodeks ustalonego formalnie świętego prawa w islamie, opartego gł. na Koranie i Sunnie, teoretycznie rządzącego w krajach muzułm. nie tylko w sprawach dotyczących religii, ale także w ekon., polit., społ., kryminalnych i rodzinnych, często w praktyce zastępowany przez adat.

• Fikh - nauka prawa muzułmańskiego, termin tłumaczony najczęściej jako jurysprudencja muzułmańska. Specjalistą w dziedzinie fikhu jest fakih, bądź usulita. Obecnie w ramach islamu sunnickiego istnieją cztery szkoły prawne (mazhaby). Różne odłamy islamu szyickiego mają odrębne systemy prawne.

• Sunna – arabskie prawo zwyczajowe, wcześniejsze niż prawo islamu. Jest to zbiór opowieści (hadisów) o czynach i wypowiedziach proroka Mahometa stanowiący muzułmańską tradycję religijną; jest on źródłem wiary i jedną z podstaw prawa muzułmańskiego.

• Badith

Prawo narodów (sijar) – arabowie przygotowali się do objęcia władzy nad światem, uważając się za potencjalnych jego panów, racje innych narodów uważając za niższe od własnych.

Chomeini – na przełomie lat 70/80 wielki rozglos zyskał ajatollah Ruhollah Chomeini obwołany przez szyitów irańskim imamem.

„Klucze do uduchowienia” – rząd islamski (1971r.) przedstawił koncepcję teokratycznej republiki islamskiej. Twierdził, że zło pochodzi od Zachodu.