Gospodarka odpadami. (wykłady – slajdy)
Odpady – substancje lub przedmioty należące do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 (Q1 – Q16) do ustawy o odpadach, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub pozbycia się których jest zobowiązany.
Kategorie odpadów:
Pozostałości z produkcji lub konsumpcji, niewymienione w pozostałych kategoriach,
Produkty nieodpowiadające wymaganiom jakościowym,
Produkty, których termin przydatności do właściwego użycia upłynął,
Substancje lub przedmioty, które zostały rozlane, rozsypane, zgubione lub takie, które uległy innemu zdarzeniu losowemu, w tym zanieczyszczone wskutek wypadku lub powstałe w skutek prowadzenia akcji ratowniczej,
Substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowanych działań (np. pozostałości z czyszczenia, materiały z opakowań – odpady opakowaniowe, pojemniki, itp.),
Przedmioty lub ich części nienadające się do użytku (np. usunięte baterie, zużyte katalizatory itp.),
Substancje, które nie spełniają już należycie swojej funkcji (np. zanieczyszczone kwasy, zanieczyszczone rozpuszczalniki, zużyte sole hartownicze itp.),
Pozostałości z procesów przemysłowych (np. żużle, pozostałości podestylacyjne itp.),
Pozostałości z procesów usuwania zanieczyszczeń (np. osady ściekowe, szlamy z płuczek, pyły z filtrów, zużyte filtry itp.),
Pozostałości z obróbki skrawaniem lub wykańczania (np. wióry, zgary itp.),
Pozostałości z wydobywania lub przetwarzania surowców (np. pozostałości górnicze itp.),
Podrobione lub zafałszowane substancje lub przedmioty (np. oleje zanieczyszczone PCB-polichlorowane bifenyle itp.),
Wszelkie substancje lub przedmioty, których użycie zostało prawnie zakazane (np. PCB itp.),
Substancje lub przedmioty, dla których posiadacz nie znajduje już dalszego zastosowania (np. odpady z rolnictwa, gospodarstw domowych, odpady biurowe, z placówek handlowych, sklepów itp.),
Zanieczyszczone substancje powstające podczas rekultywacji gleby i ziemi,
Wszelkie substancje lub przedmioty, które nie zostały uwzględnione w powyższych kategoriach (np. z działalności usługowej, remontowej).
Odpady – to uciążliwy dla środowiska materiał lub przedmiot, a przecież może być surowcem wtórnym, a przedmiot może być przeznaczony do ponownego użytkowania
Każdy niezagospodarowany produkt może stać się odpadem, a każdy odpad – na którego znajdzie się nabywca – może stać się surowcem wtórnym.
Powstawanie odpadów towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Z roku na rok, w przeliczeniu na jedną osobę ilość ich wzrasta.
Główną przyczyną powstawania odpadów i ich wzrostu jest nieracjonalna gospodarka surowcami i produktami, które użytkuje każdy człowiek. Źródła powstawania odpadów to przyroda oraz życie i działalność człowieka.
Odpady, które wytwarza przyroda (liście, padłe zwierzęta, obumarłe rośliny) są przez nią samą zagospodarowywane przez procesy biologicznego rozkładu.
Odpady, które wytwarza człowiek związane są z tym co robi, gdzie przebywa i gdzie pracuje. Zatem w większości podziały odpadów związane są ze źródłem ich pochodzenia.
Są różne podziały odpadów, zależne od cechy, którą uważa się jako ważną.
Podziały odpadów ze względu na źródło pochodzenia:
Odpady przemysłowe
Odpady bytowe (komunalne)
Odpady rolne
Odpady domowe związane z bytowaniem ludzi w domach mieszkalnych,
Odpady z obiektów użyteczności publicznej i infrastruktury społeczno–gospodarczej, w tym między innymi z obiektów administracji, oświaty, kultury, służby zdrowia, handlu i usług,
Odpady terenów otwartych, do których należą odpady uliczne z koszy, zmiotki, odpady z placów targowych, cmentarzy i zieleni miejskiej,
Odpady wielkogabarytowe, jak: zużyte meble, sprzęt gospodarstwa domowego, sprzęt elektroniczny, opakowania przestrzenne,
Komunalne osady ściekowe, przez które należy rozumieć osady z oczyszczalni ścieków komunalnych pochodzące z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania tych ścieków.
Pod względem ilościowym największy udział odpadów komunalnych w całkowitym strumieniu mają odpady domowe i z obiektów użyteczności publicznej, które łącznie stanowią 80-90%.
Odpady z terenów otwartych stanowią 5-7%, natomiast wielkogabarytowe 5-10%
Opady rolne, to odpady powstające nie tylko z upraw, ale także hodowli zwierząt.
Odpady z upraw rolnych to liście, łęty, chwasty, słoma.
Odpady z hodowli to gnojówka, gnojowica, obornik.
Podstawą każdej klasyfikacji są odpowiednio dobrane kryteria o charakterze fizykochemicznym, biologicznym, technologicznym, ekonomicznym, np.:
Źródłem pochodzenia – strefa powstawania,
Kryterium surowcowe,
Stan skupienia,
Skład chemiczny,
Toksyczność,
Stopień zagrożenia dla środowiska,
Stopień przydatności (branżowej) do dalszego wykorzystania.
Odpady komunalne – odpady pochodzące z indywidualnych gospodarstw domowych, infrastruktury miejskiej i wiejskiej, z ulic, placów, zakładów usługowych i drobnych zakładów rzemieślniczych,
Odpady niebezpieczne – odpady, które w wyniku bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na organizmy żywe mogą wywoływać natychmiast lub po pewnym czasie negatywne skutki spowodowane przez substancje agresywne w nich zawarte,
Odpady pozostałe – odpady powstające w przemyśle, osady ściekowe, odpady opakowaniowe itp.
Komunalne – odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.
Niebezpieczne – odpady, które ze względu na swój skład, pochodzenie, właściwości stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi lub dla środowiska.
Obojętne – odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują.
Trzeba odpadami gospodarować, ale w jaki sposób? – według określonych zasad postępowania.
Niezależnie od rodzaju odpadów i źródła ich pochodzenia zasady postępowania z nimi powinny być zawsze zgodne z hierarchią wynikającą zarówno z ustawy o odpadach, jak i z logicznego myślenia.
Hierarchia zasad postępowania z odpadami
Zapobieganie powstawaniu odpadów,
Minimalizacja ilości odpadów przy produkcji lub użytkowaniu przedmiotów,
Ponowne użycie produktów (przedmiotów),
Recykling, czyli zawracanie do produkcji wyselekcjonowanych surowców wtórnych,
Biodegradacja jako kompostowanie lub fermentacja odpadów biodegradowalnych,
Energetyczne wykorzystanie odpadów jako paliw zasadniczych lub uzupełniających,
Spalanie (jedynie jako forma unieszkodliwiania odpadów – głównie niebezpiecznych),
Deponowanie odpadów na składowisku.
Z każdym dniem rośnie ich ilość i różnorodność. Problem ilości i toksyczności odpadów jest coraz trudniejszy do rozwiązania.
Odpady stanowią często źródło różnych skażeń, zarówno organizmów żywych, w tym człowieka, jak i środowiska.
Powietrze nad zgromadzonymi odpadami jest przesycone duszącym i często trującym odorem powstającym podczas gnicia odpadów lub zanieczyszczone pyłem i ewentualnymi gazami, wydzielającymi się z nich.
Nadmierne nagromadzenie odpadów w jednym miejscu jest więc przyczyną zanieczyszczeń zarówno powietrza, jak i gleby oraz wody.
Często na odpadach żerują much, szczury, ptaki i inne zwierzęta, co jest przyczyną rozprzestrzeniania się chorób.
Wyrzucana do lasu trawa niszczy ściółkę leśną nawet na kilkanaście lat, hamuje rozwój grzybni i roślin runa,
Rośliny wyrzucone z ogródka mogą znaleźć doskonałe warunku do rozwoju w lesie i szybko rozrastają się wypierając naturalną leśną roślinność,
Suche gałęzie przyniesione do lasu w czasie pożarów stwarzają problemy podczas akcji ratowniczej,
Składowanie odpadów biodegradowalnych (jak i innych) w lesie podlega karze grzywny!
Zagrożenia ze strony nieuporządkowanej gospodarki odpadami:
Zanieczyszczenie środowiska,
Toksyczne oddziaływanie podczas spalania odpadów w piecach, na placach budowy, w środowisku (ogniska),
Obniżenie estetyki i atrakcyjności turystycznej terenu na którym znajdują się porzucone odpady, tj. dzikie wysypiska śmieci,
Zagrożenia wynikające z możliwości dostępu (np. dzieci lub zwierząt) do „dzikich” wysypisk.
Takie niewłaściwe składowanie odpadów stwarza duże zagrożenie dla środowiska – skażenie powietrza, zanieczyszczenie wód gruntowych i powierzchniowych, a także gleb zlokalizowanych wokół składowisk przez produkty rozkładu śmieci (np. amoniak, siarkowodór)
Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów
Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dla prowadzących instalacje – wymogi formalne i proceduralne
Przeglądy ekologiczne i oceny oddziaływania na środowisko
Wymagania w stosunku do substancji i produktów mogących negatywnie oddziaływać na środowisko
Opłaty za składowanie odpadów – jako element opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska
Poważne awarie
Ustawa o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw przyjęta przez Sejm 22 stycznia 2010 r.
Zawarte w niej niektóre zmiany dotyczą:
Zaostrzenia sankcji za nielegalne składowanie odpadów
Zakazu poddawania odzyskowi lub unieszkodliwiania niesegregowanych odpadów komunalnych, pozostałości z sortowania odpadów komunalnych oraz komunalnych osadów ściekowych poza obszarem województwa na którym zostały wytworzone,
Zamykania składowisk odpadów niespełniających wymagań prawnych z urzędu,
Wprowadzenia zakazu składowania odpadów palnych selektywnie zebranych,
Wprowadzenia zakazu składowania odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych (obowiązywać będzie od 2013 r),
Wprowadzenia decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami dla świadczących usługi w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw,
Dostosowania podziału kompetencji organów do obowiązujących przepisów ustawy – Prawo ochrony środowiska,
Ujednolicenia przepisów w sprawie wstrzymania działalności i ustanowienia przepisów dotyczących wznowienia wstrzymywanej działalności.
Cel wprowadzenia zmian:
Uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi,
Prowadzenie selektywnego zbierania odpadów komunalnych „u źródła”,
Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych, w tym odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska,
Zwiększenie liczby nowoczesnych instalacji do odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych w sposób inny niż składowanie,
Całkowite wyeliminowanie nielegalnych składowisk, a tym samym zmniejszenie zaśmiecania lasów, terenów rekreacyjnych itp.
Podmioty, na które oddziałuje ustawa:
Wytwórcy odpadów komunalnych – osoby fizyczne, przedsiębiorcy i jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami,
Podmioty gospodarujące odpadami komunalnymi – odbierający odpady komunalne, podmioty prowadzące działalność w zakresie odzysku w tym recyklingu, lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
Organy administracji publicznej – organy ochrony środowiska, do zadań których należy planowanie gospodarki odpadami, w tym komunalnymi:
Wójt, burmistrz, prezydent miasta
Organizowanie przetargów na odbiór i transport odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości do wskazanych instalacji,
Sporządzanie sprawozdań z realizacji powierzonych zadań.
Marszałek
Wskazanie w wojewódzkim planie gospodarki odpadami instalacji do których będą kierowane zmieszane odpady komunalne oraz odpady ulegające biodegradacji,
Sporządzenie sprawozdań z realizacji powierzonych zadań.
Przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie dobierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości:
Przekazywanie gminie informacji o właścicielach nieruchomości, którzy zbierają odpady komunalne niezgodnie z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie gminy,
Przygotowanie sprawozdań z realizacji powierzonych przez gminę zadań w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi i przekazywanie ich na koniec każdego kwartału do gminy.
Ustawy szczegółowe, podległe ustawie o odpadach:
Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach
Zadania samorządu terytorialnego w zakresie ustawy o odpadach
Ewidencja umów na odbieranie odpadów komunalnych, regulamin utrzymania czystości i porządku w gminach
Obowiązki właścicieli nieruchomości
Systemy odbierania odpadów komunalnych
Warunki zezwoleń na świadczenie usług
Składanie wykazów, sprawozdawczość
Sankcje karne.
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej
Przedsiębiorcy podlegający ustawie
Produkty i opakowania objęte ustawą
Opakowania wielomateriałowe
Obowiązki przedsiębiorców
Sposób obliczania ilości lub masy wyprowadzonych produktów i osiągniętych poziomów
Sposób realizacji obowiązków i ich dokumentowanie
Naliczanie i wpłacanie opłat produktowych
Sprawozdania
Przekazywanie wpływów z opłat.
Ustawa o odpadach
Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów, w tym zasady postępowania z odpadami
Plany gospodarki odpadami
Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym ewidencja i sprawozdawczość
Szczegółowe zasady gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów
Termiczne przekształcenie odpadów i składowiska odpadów
Międzynarodowy obrót odpadami
Opłaty i kary.
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
Zasady postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi
Obowiązki producenta, eksportera i importera opakowań, a także sprzedawcy i użytkownika opakowań i odpadów opakowaniowych
Przepisy karne.
Ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji.
Zakres ustawy i ogólne zasady
Wprowadzający pojazd
Obowiązki przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu
Obowiązki przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów
Obowiązki przedsiębiorców prowadzących strzępiarki
Obowiązki organów administracji publicznej
Zmiany innych ustaw
Przepisy przejściowe.
Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Przepisy UE
Zakres ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Rejestr
Zadania Inspekcji Ochrony Środowiska
Zabezpieczenie finansowe
Obowiązki wprowadzającego sprzęt
Obowiązki użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Obowiązki zbierającego sprzęt
Zakłady przetwarzania
Obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu i obowiązki prowadzących działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku
Organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Opłata produktowa
Przepisy karne i pieniężne.
Ustawa o azbeście
Identyfikacja wyrobów zawierających azbest
Zasady postępowania z wyrobami zawierających azbest
Zasady bezpieczeństwa przy pracy z azbestem.
Ustawa o międzynarodowym obrocie odpadami
Zasady międzynarodowego obrotu odpadami
Instytucje regulujące zasady obrotu odpadami
Przejścia graniczne i urzędy celne wyznaczone do obrotu odpadami.
Ustawa o bateriach i akumulatorach
Ustawa określa:
Wymagania dotyczące wprowadzanych do obrotu baterii i akumulatorów
Zasady wprowadzania do obrotu baterii i akumulatorów
Zasady zbierania, przetwarzania, recyklingu lub unieszkodliwiania zużytych baterii lub zużytych akumulatorów
Ustawa reguluje także prawa i obowiązki następujących podmiotów
Wprowadzających do obrotu baterie i akumulatory
Dystrybuujących baterie lub akumulatory lub sprzęt
Zbierających, przetwarzających, dokonujących recyklingu lub unieszkodliwiania zużytych baterii lub zużytych akumulatorów.
Ustawa o odpadach wydobywczych.
Zasady gospodarowania odpadami wydobywczymi i zanieczyszczoną glebą,
Zasady prowadzania obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych,
Procedury związane z uzyskiwaniem zezwoleń i pozwoleń związanych z gospodarką odpadami wydobywczymi,
Procedury związane z zapobieganiem poważnym wypadkom w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A.
Doskonalenie systemu organizacji produkcji, tj.:
Poprawne zarządzanie produkcją,
Właściwe planowanie produkcji,
Ograniczenie strat w procesie produkcji, segregacja strumieni odpadów,
Selektywne zbieranie i magazynowanie odpadów (selektywne gromadzenie bądź magazynowanie odpadów umożliwia ich wykorzystanie bądź zawrócenie do procesu, natomiast zmieszane odpady będą mogły być tylko składowane).
Zmiany surowcowe
Stosowanie do produkcji lepszych jakościowo surowców,
Oczyszczanie (wzbogacanie) surowców stosowanych do produkcji,
Zastępowanie dotychczas stosowanych surowców nowymi, zupełnie innymi.
Zmiany technologii
Zmiany w procesie produkcji, np. zastosowanie przyjaznych środowisku technologii,
Zmiany stosowanych dotychczas urządzeń, w tym i systemu transportu wewnętrznego i międzyoperacyjnego,
Zmiany parametrów ustawczych (tzn. reżimów technologicznych) niektórych maszyn i urządzeń.
Zasada prewencji – Działania prewencyjne – polegają na niedopuszczeniu do powstawania odpadów, a w przypadku powstania odpadów – polegają na ograniczeniu ich ilości lub ograniczeniu negatywnego ich oddziaływania na środowisko. W stosunku do powstałych odpadów należy podejmować działania umożliwiające w pierwszym rzędzie odzysk odpadów, natomiast gdy jest to niemożliwe – ich bezpieczne unieszkodliwienie.
Zasada odpowiedzialności – to odpowiedzialność producenta za odpady powstające z jego produktów (odpady poużytkowe), którą określają przepisy ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, przepisy ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz ustawy o zużytym sprzęcie elektronicznym i elektrycznym. Za odpady i właściwe postępowanie z nimi odpowiedzialny jest ich wytwórca i on ponosi także wszelkie koszty z nimi związane.
Zasada bliskości – każde przemieszczenie odpadów jest potencjalnym zagrożeniem i powinno być ograniczone. Jeżeli jest tylko to możliwe odzysk lub unieszkodliwienie należy przeprowadzać w miejscu powstania odpadów. Jeżeli nie jest to możliwe – to takie przemieszczanie powinno się odbywać do miejsc położonych możliwie najbliżej miejsca powstania odpadów. W stosunku do miejsc, do których trafiają odpady celem poddania ich procesom odzysku lub unieszkodliwiania ustawa wprowadza wymóg spełniania kryterium zgodności z wymogami najlepszej dostępnej techniki.
Odpady - substancje lub przedmioty należące do jednej z kategorii, określanych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz odpadów pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do pozbycia się których jest zobowiązany.
Wytwórca odpadów – to każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów oraz każdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów.
Posiadacz odpadów – każdy, kto faktycznie włada odpadami (jest w ich posiadaniu – tj. wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna, z wyłączeniem prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów). Ustawa wprowadza domniemanie, że posiadaczem odpadów znajdujących się na danej nieruchomości jest władający powierzchnią ziemi.
Odzysk – rozumie się przez to wszelkie działania, nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy.
Recykling – powtórne przetwarzanie substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.
Unieszkodliwianie odpadów – poddawanie odpadów, określonym w załączniku nr 6 do ustawy, procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowie ludzi lub dla środowiska.
Zbieranie odpadów – każde działania, w szczególności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie do transportu do miejsc ich odzysku lub unieszkodliwiania.
Komunalne,
Niebezpieczne,
Inne niż niebezpieczne,
Obojętne,
Medyczne,
Weterynaryjne,
Płynne,
Ulegające biodegradacji,
Komunalne osady ściekowe.
Odpady komunalne – oznaczają odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.
Odpady niebezpieczne to odpady:
Należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.
Lub
Należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy
oraz posiadające najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy.
Odpady weterynaryjne – rozumie się przez to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach.
Odpady ulegające biodegradacji – rozumie się przez to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów.
Odpady z wypadków – rozumie się przez nie odpady powstające podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej, z wyłączeniem odpadów powstałych w wyniku poważnej awarii przemysłowej.
Pojęcie odpadów powstałych w wyniku poważnej awarii nie zostało zdefiniowane w ustawie o odpadach.
Przez poważną awarię rozumiemy zdarzenie – w szczególności emisję, pożar lub eksplozję – powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstanie takiego zagrożenia z opóźnieniem.
Ustawa o odpadach (art.50) wyróżnia trzy rodzaje składowisk:
Składowisko odpadów niebezpiecznych,
Składowisko odpadów obojętnych
Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.
Zasoby surowców stanowią surowce pierwotne i wtórne (odpady). Prawidłowe gospodarowanie tymi zasobami konieczne jest zarówno ze względów ekonomicznych, jak i z troski o środowisko przyrodnicze. Wprowadzenie racjonalnej gospodarki surowcami powinno być realizowane w ujęciu lokalnym lub regionalnym.
Obecnie najpilniejszym zadaniem w Polsce jest uporządkowanie gospodarki zasobami surowcowymi poprzez wprowadzenie systemu w ujęciu regionalnym. Pod pojęciem regionu należy rozumieć w tym przypadku pewien obszar, który może obejmować kilka gmin, jedno lub kilka sąsiadujących ze sobą województw, ale charakteryzujący się potencjalnymi możliwościami uporządkowania gospodarki zasobami surowcowymi.
Z wprowadzeniem gospodarki regionalnej wiążą się następujące korzyści:
Rozwiązania regionalne usprawniają gospodarowanie surowcami i odpadami oraz dają możliwość tworzenia kompleksów przedsiębiorstw (tzw. łańcuchów technologicznych), w których poszczególne jednostki wzajemnie ze sobą kooperują.
Pozwalają na ściślejsze kojarzenie problemów ochrony środowiska z racjonalnym wykorzystaniem złóż surowców pierwotnych i z racjonalnym wykorzystaniem środków produkcji.
Umożliwiają minimalizację globalnych kosztów uzyskania i unieszkodliwiania odpadów, tj. sumy kosztów transportu oraz kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych obiektów unieszkodliwiania, w tym i obiektów utylizacji.
Gospodarka surowcami i odpadami w regionie winna być prowadzona racjonalnie, a więc:
Kompleksowo,
Proekologicznie,
Ekonomicznie,
Z zastosowaniem energooszczędnych technologii.
Racjonalność – gospodarki, poza wymienionymi cechami, musi jeszcze zawierać elementy zmierzające do:
Ograniczenia powstawania odpadów oraz maksymalnego wykorzystania powstałych odpadów, przez przeróbkę lub uprzydatnienie, którego celem jest odzysk materiału i energii,
W przypadku konieczności składowania surowców lub odpadów – selektywne ich gromadzenie.
Kompleksowość gospodarki ma uwzględniać następujące aspekty:
Działania dotyczące eksploatacji złoża – w miarę możliwości prowadzonego selektywnie – i wykorzystania wszystkich jego składników,
Po zakończeniu eksploatacji złoża objęcie go działaniami likwidacyjnymi (rekultywacją),
Objęcie działaniami wszystkich odpadów, tzn.:
Powstających zarówno w trakcie eksploatacji, jak i w procesie przeróbki,
Zarówno powstających w małych ilościach, jak i odpadów masowych.
Wszelkie działania w zakresie gospodarowania odpadami muszą prowadzić do ich wykorzystania lub unieszkodliwienia i składowania połączonego z rekultywacją składowisk, czyli przywróceniem tych terenów do użytkowania.
Dobrym przykładem kompleksowej eksploatacji złoża pierwotnego, z selektywnym wykorzystaniem surowców towarzyszących, może być eksploatacja węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Proekologiczność – gospodarki dotyczy przede wszystkim doboru środków technicznych (metod, technologii, urządzeń), które zagwarantują pozyskiwanie i zagospodarowanie surowców oraz odpadów, bez dodatkowego obciążenia środowiska. Dotyczy to wszystkich elementów środowiska, czyli wyeksploatowane złoże należy wykorzystać do celów użytecznych, np. do rekreacji, na składowisko odpadów, lub poddać rekultywacji leśnej.
Ekonomiczność – gospodarki polega na:
Ścisłym (tam gdzie jest to możliwe) przestrzeganiu zasady, że:
Koszty eksploatacji muszą być bilansowane sprzedażą surowców,
Koszty gromadzenia, unieszkodliwiania i przechowywania odpadów ponosi ten, kto je tworzy,
Maksymalnym (ilościowo) wykorzystaniu wszystkich składników złoża oraz wykorzystaniu odpadów, jako surowców wtórnych,
Stosowaniu takich metod i technologii wykorzystania surowców i odpadów, które dają największe zyski (przy zachowaniu zasad ekologii).
Zastosowanie technologii energooszczędnych jest nakazem zasad ochrony środowiska oraz instrumentem gospodarki rynkowej.
Przygotowania do tworzenia koncepcji regionalnego systemu gospodarowania surowcami i odpadami wymagają, we wstępnej fazie, przeprowadzenia szczegółowych analiz aktualnego stanu „gospodarowania” nimi. Analizy te dotyczą przede wszystkim:
Struktury gospodarki materiałowej w typowych warunkach regionu, w którym prowadzona jest eksploatacja surowców i w którym powstają znaczące ilości odpadów mineralnych,
Przepływów materiałowych, zwłaszcza surowców mineralnych, pomiędzy gałęziami działalności produkcyjnej,
Stanu i możliwości wzrostu udziału surowców odpadowych w funkcjonowaniu tej struktury,
Potrzeby uwzględniania i zakresu powiązań zewnętrznych, takich jak:
międzyregionalnych (w szczególności ogólnokrajowych),
międzybranżowych (w szczególności dotyczących innych odpadów niż mineralne),
uwarunkowań technologicznych oraz ekonomicznych funkcjonowania takiej struktury.
Plan regionalny może być budowany w oparciu o plany lokalne ,w których uwzględnione były wszystkie sieci powiązań między poszczególnymi elementami infrastruktury.
Dla potrzeb konstruowania planu regionalnego należy na szczeblach lokalnych zgromadzić wszystkie dane wyjściowe oraz określić potrzeby i możliwości gospodarki regionu.
Do danych wyjściowych należą m.in.: budowa geologiczna regionu, udokumentowane złoża surowców, prowadzona eksploatacja surowców, charakterystyka eksploatowanych selektywnie surowców, struktura przemysłu, skład i ilość odpadów (wraz z prognozą), warunki terenowe, warunki ochrony środowiska, możliwości lokalizacji obiektów gospodarki odpadami, drogi i komunikacji, stan obecny gospodarki surowcami i odpadami, potrzeby i uwarunkowania lokalne oraz stanowisko opinii społecznej.
Główne etapy tworzenia planu regionalnego to:
ETAP I:
inwentaryzacja eksploatowanych surowców mineralnych (użytecznych i towarzyszących),
bilans jakościowy i ilościowy wykorzystywanych surowców,
prognoza uruchamiania nowych złóż do eksploatacji,
inwentaryzacja istniejących w regionie złóż antropogenicznych,
inwentaryzacja źródeł powstawania wszystkich odpadów,
bilans ilościowy i jakościowy odpadów,
analiza stanu aktualnego gospodarki surowcami i odpadami,
bilans stanu aktualnego gospodarki surowcowej w aspekcie wykorzystania odpadów,
prognoza powstawania i lokalizacji odpadów,
wybór najlepszych, wzajemnie uzupełniających się technologii,
ocena rozwiązań: techniczna, ekonomiczna i ekologiczna.
ETAP II:
opracowanie rozwiązań wariantowych gospodarki surowcami oraz odpadami – jako ewentualnymi substytutami surowców,
wybór wariantów i optymalizacja w aspekcie rozwiązań kompleksowych,
konsultacja wybranych wariantów ze społecznością lokalną,
ETAP III:
opracowanie regionalnego planu gospodarki surowcami i odpadami,
akceptacja społeczna planu,
wdrażanie planu.
Plany takie powinny uwzględniać co najmniej okres piętnastoletni z określeniem zdań krótko-, średnio- i długoterminowych. Tak więc plan lokalny i regionalny należy traktować jako podstawę do rozpoczęcia działań zmierzających do uporządkowania gospodarki zasobami surowców.
Dla realizacji przedstawionych zadań konieczne jest utworzenie w skali regionu sprawnego systemu informacji o surowcach i odpadach, który winien ulec rozbudowie do rangi Centrum Informacyjno Sterującego Gospodarką (CISG), realizującego program w zakresie:
gromadzenia informacji o rodzajach i ilościach eksploatowanych surowców, w tym i surowców towarzyszących,
gromadzenia informacji o dostępności ww. surowców z bieżącej produkcji i nagromadzonych na hałdach,
gromadzenia informacji o rodzajach złóż antropogenicznych i możliwościach pozyskania z nich surowców,
gromadzenia informacji o zgłoszonych do zagospodarowania odpadach, jako surowcach wtórnych,
bieżącego bilansowania odpadów, według poszczególnych asortymentów,
prowadzenia rejestracji składowisk w regionie i analizy ich pojemności,
prowadzenia analizy stopnia i efektywności wykorzystania poszczególnych surowców i odpadów,
udzielania odpowiedzi na zapytania o istniejące zasoby surowców i odpadów,
zbierania i kojarzenia ofert sprzedaży i zakupu surowców i odpadów,
gromadzenia informacji o technologiach utylizacji odpadów, a także o technologiach, w których surowce naturalne mogą być zastąpione przez odpady,
prowadzenia szerokiej akcji propagandowo-ofertowej o zasobach surowców i odpadów i technologiach ich wykorzystania w regionie poza nim, a nawet w krajach sąsiednich,
inspirowania bardziej efektywnych kierunków rozwoju wykorzystania poszczególnych asortymentów surowców i odpadów.
Realizacja planu gospodarki surowcami i odpadami może sugerować tworzenie specjalnych przedsiębiorstw (spółek) dla odzysku lub przerobu lub i ewentualnego unieszkodliwiania różnych typów odpadów.
Regionalne funkcjonowanie gospodarki surowcami i odpadami zależy od kilku czynników, a mianowicie:
regulacji prawnych w zakresie prawa górniczego, ochrony środowiska i gospodarki odpadami, określających:
podział odpowiedzialności za zarządzanie i wykonawstwo,
wymagane zezwolenia na działalność związaną z eksploatacją surowców i gospodarką odpadami,
stosowanie monitoringu stanu środowiska oraz nagromadzeń surowców i odpadów, jako nowych złóż antropogenicznych,
kary za łamanie przepisów,
ściąganie sądowne za nielegalną eksploatację surowców i nielegalne składowanie odpadów,
zwiększenie wymagań przy wydawaniu zgody na użytkowanie gruntów,
stosowanie normy Unii Europejskiej dla nowych obiektów i działań gospodarczych,
prawidłowej organizacji i zarządzania przez
sprawnie działające Centrum Informacji o surowcach, odpadach i technologiach, w których mogą być stosowane,
gwarancję możliwości tworzenia kompleksów łańcuchowych przedsiębiorstw lub związków gmin dla wspólnej gospodarki surowcami i odpadami,
edukację społeczeństwa i zrozumienie wzajemnych potrzeb oraz współpracę poszczególnych jednostek, umożliwiającą realizację wspólnych rozwiązań,
podjęcie produkcji podstawowych urządzeń do utylizacji, bądź unieszkodliwiania odpadów,
finansowania gospodarki surowcami i odpadami poprzez:
zapewnienie odpowiednich funduszy własnych,
uzyskiwanie pożyczek z Banku Ochrony Środowiska na inwestycje usprawniające eksploatację surowców, lub inwestycje związane z gospodarką odpadami,
fundusze pochodzące od rządu lub jego agend, np. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska,
fundusze z UE,
dochody z odzysku surowców wtórnych,
promocyjną politykę opłat (głównie opłat za korzystanie ze środowiska, jak i opłat za składowanie odpadów),
ewentualny udział funduszy zagranicznych,
minimalizacja powstawania oraz intensyfikacja powtórnego wykorzystania odpadów przez:
wprowadzenie technologii mało- i bezodpadowych,
rozwijanie recyklingu odpadów jako, społecznie użytecznego i korzystnego dla środowiska, sposobu zagospodarowania odpadów, zwiększającego jednocześnie zasoby surowcowe,
kontrolę cen surowców,
stworzenie i rozwijanie rynku surowców i surowców wtórnych,
opracowanie zasad i wprowadzenie podatku ekologicznego.
Wśród wielu korzyści, o których częściowo już była mowa wcześniej, wymienić wystarczy najważniejsze:
motywacja do wprowadzenia selektywnej eksploatacji złoża i kompleksowego wykorzystania poszczególnych jego składników,
kompleksowe wykorzystanie eksploatowanego złoża opóźnia uruchomienie nowych złóż,
ochrona środowiska, w tym szczególnie krajobrazu,
wprowadzenie technologii mało- i bezodpadowych, które zapewniają unowocześnienie produkcji, a zarazem zmniejszają ilość powstających odpadów,
zmaksymalizowanie stopnia wykorzystania surowców i odzysku surowców wtórnych, między innymi dzięki kojarzeniu „producentów” surowców, bądź „producentów” odpadów z ewentualnymi odbiorcami.
Skąd potrzeba planowania w gospodarce odpadami?
Głównymi celami w polityce Unii Europejskiej w zakresie gospodarowania odpadami są:
zapobieganie powstawaniu odpadów lub ograniczanie ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko,
zapewnianie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów,
zapewnianie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwiania odpadów, których powstawaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Gospodarka odpada winna być prowadzona racjonalnie, a więc:
kompleksowo,
proekologicznie,
ekonomicznie,
z zastosowaniem energooszczędnych technologii.
Racjonalność – gospodarki, poza wymienionymi cechami, musi jeszcze zawierać elementy zmierzające do:
Ograniczenia powstawania odpadów oraz maksymalnego wykorzystania powstałych odpadów, przez przeróbkę lub uprzydatnienie, którego celem jest odzysk materiału i energii,
W przypadku konieczności składowania surowców lub odpadów – selektywne ich gromadzenie
Kompleksowość gospodarki ma uwzględniać następujące aspekty:
Objęcie działaniami wszystkich odpadów, tzn.:
zarówno tych, które powstają w procesie produkcji, czyli tzw. odpadów poprodukcyjnych, jak i tych które powstają z utrzymania (obsługi) produkcji, czyli odpadów poużytkowych,
zarówno powstających w małych ilościach, jak i odpadów masowych.
Wszelkie działania w zakresie gospodarowania odpadami muszą prowadzić do ich wykorzystania lub unieszkodliwienia i składowania połączonego z rekultywacją składowisk, czyli przywróceniem tych terenów do użytkowania.
Proekologiczność – gospodarki dotyczy przede wszystkim doboru środków technicznych (metod, technologii, urządzeń), które zagwarantują pozyskiwanie i zagospodarowanie surowców oraz odpadów, bez dodatkowego obciążenia środowiska. Dotyczy to wszystkich elementów środowiska, czyli wyeksploatowane złoże należy wykorzystać do celów użytecznych, np. do rekreacji, na składowisko odpadów, lub poddać rekultywacji leśnej.
Ekonomiczność – gospodarki polega na:
Ścisłym (tam gdzie jest to możliwe) przestrzeganiu zasady, że koszty magazynowania, utylizacji, unieszkodliwiania i składowania odpadów ponosi ten, kto je wytwarza,
Maksymalnym (ilościowo) wykorzystaniu wszystkich odpadów, jako surowców wtórnych,
Stosowaniu takich metod i technologii utylizacji, które dają największe zyski (przy zachowaniu zasad ekologii).