1 . PRAWO MINIMUM LIEBIGA
Prawo minimum Liebiga - czynnik, którego jest najmniej (jest w minimum) działa ograniczająco na organizm, bądź całą populację. Rozwinięciem tego prawa jest zasada tolerancji ekologicznej Shelforda.
2. PRAWO TOLERANCJI SHELFORDA
Zasada Shelforda - koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na organizm limitująco. Prawo to określa możliwość rozwoju populacji. Możliwość bytowania organizmów określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Zakres między minimum a maksimum nazywamy zakresem tolerancji. Wyróżniamy podział ze względu na tolerancyjność:
eurybionty - organizmy charakteryzujące się dużą tolerancją względem danego czynnika środowiska
stenobionty - charakteryzujące się mniejszą tolerancją:
3. EUROBIONTY , STENOBIONTY
Eurybionty, organizmy eurytermiczne, eurytopy ("eury" - szeroki) – organizmy cechujące się szeroką tolerancją wobec czynników środowiskowych. Mogą one żyć w bardzo zróżnicowanych warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi. Przykładem może być wróbel domowy, trzcina pospolita i orlica, które spotykamy niemalże na całym świecie. W takim wypadku mamy do czynienia z zasięgiem globalnym bądź kosmopolitycznym.
Stenobionty – gatunki o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej dla danego czynnika, np. goryl, koralowce rafy koralowej itp. Stenobionty są dobrymi bioindykatorami (gatunkami wskaźnikowymi) – ich występowanie świadczy o obecności lub działaniu określonego czynnika. W praktyce gatunki wskaźnikowe wykorzystuje się także do określania stanu środowiska (np. stopnia jego zanieczyszczenia).
Stenobionty dzielimy na:
4. SYNANTROPIZACJA SZATY ROŚLINNEJ
Gatunek synantropijny – gatunek zwierzęcia lub rośliny, który wykorzystuje bliskość siedlisk ludzkich z korzyścią dla siebie. Synantropizm może mieć charakter stały lub czasowy. Przykładem gatunków synantropijnych są gołębie, które często wykorzystują miejskie budynki i drzewa w parkach do gniazdowania.
Wśród roślin najlepiej znanym gatunkiem synantropijnym są pokrzywy, porastające otoczenie domów i rudery.
Gatunki synantropijne mogą być miejscowego pochodzenia (gatunki autochtoniczne), lub obcego pochodzenia (gatunki alochtoniczne).
6. TOLERANCJA NA CZYNNIKI ŚRODOWISKA
Tolerancja ekologiczna to zdolność organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika.
Zakres tolerancji to rozpiętość zmian danego czynnika, w obrębie którego organizm bytuje i jest zdolny utrzymać swoje funkcje życiowe.
Prawo minimum Liebiga mówi, że każdy czynnik, którego jest najmniej, działa ograniczająco na dany organizm.
Prawo tolerancji Shelforda stwierdza, że możliwość bytowania organizmów określa zarówno minimum, jak i maksimum danego czynnika.
Zakresy tolerancji organizmów:
Organizmy stenotopowe (stenobionty) cechują się niewielką tolerancją w stosunku do czynników środowiska.
Organizmy eurytopowe (eurybionty) mają szeroki zakres tolerancji w stosunku do warunków środowiska.
Niektóre gatunki o wąskiej skali ekologicznej wykorzystuje się jako bioindykatory do określania stanu środowiska, np. pstrąg potokowy.
Eurytermy mają szeroki zakres tolerancji temperatury, np. człowiek, żmija zygzakowata.
Stenotermami są np. korale madreporowe.
Organizmy euryhalinowe mają szeroki zakres tolerancji na zasolenie np. morszczyn (brunatnice), omułek, węgorz.
Stenohalinowe są np. oceaniczne głowonogi, szkarłupnie, bezczaszkowce.
7. wykresy ?
8. ADAPTACJONIZM , SELEKCJONIZM
Adaptacjonizm, selekcjonizm, pogląd w ramach ewolucjonizmu, zakładający istnienie zmian modyfikacyjnych (adaptacji) organizmu, prowadzących do lepszego dostosowania do warunków środowiska.
Adaptacje (przystosowania), które nie są wyrazem plastyczności adaptacyjnej (adaptacja plastyczna), uzyskane w czasie życia organizmu, mogą być dziedziczone.
Słabo zaadaptowany gatunek ma szerokie granice tolerancji ekologicznej i jest w stanie przetrwać duże zmiany środowiska, silnie zaadaptowany (wyspecjalizowany) nie przetrwa gwałtownych zmian, ale w zamian w swojej niszy ekologicznej ma przewagę konkurencyjną nad innymi gatunkami.
9. NISZA EKOLOGICZNA
Nisza ekologiczna ("zawód") – pozycja danego gatunku, jaką zajmuje on w biocenozie. Obejmuje czynniki (np. światło, pokarm, miejsce), o które dany gatunek konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie.
Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków. Rodzaje nisz ekologicznych:
przestrzenna (siedlisko, występowanie danego organizmu),
troficzna (pokarm, zaspokajanie potrzeb),
fizjologiczno-przystosowawcza (czynności, oddziaływania).
Nisze ekologiczne:
sąsiadujące,
zachodzące na siebie,
rozdzielne.
10. ROŚLINA WSKAŹNIKOWA
Roślina wskaźnikowa – gatunek rośliny o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do jakiegoś czynnika środowiska. Czynnikiem tym może być np. rodzaj podłoża, odczyn gleby, wilgotność, nasłonecznienie, temperatura otoczenia, zanieczyszczenia, stężenie soli mineralnych, głębokość wody (u roślin wodnych), lub inne czynniki. W związku z wąskim zakresem tolerancji rośliny te rosną tylko w ściśle określonych warunkach środowiska. Występowanie tych roślin w jakimś miejscu umożliwia nam więc określenie własności środowiska odnośnie tego czynnika środowiska (czasami dwóch, lub więcej). Jest to metoda pewna, jednak trzeba przy badaniach zwrócić uwagę, czy występujące w danym miejscu rośliny są prawidłowo rozwinięte i czy występują masowo, gdyż tylko w tym przypadku możemy wyciągnąć prawidłowe wnioski. Występowanie pojedynczych okazów, lub okazów skarlałych lub nieprawidłowo rozwiniętych jest niewystarczającym kryterium i może dać złe wyniki.
przykłady:
Rośliny wskazujące gleby kwaśne (pH< 7):
borówka czernica (Vaccinium myrtillus)
Rośliny wskazujące gleby zasadowe (pH> 7):
babka zwyczajna (Plantago major)
Rośliny wskazujące gleby ubogie w wapń:
rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)
Rośliny wskazujące gleby zawierające dużo wapnia:
miłek wiosenny (Adonis vernalis)
Rośliny wskazujące gleby piaszczyste:
fiołek polny (Viola tricolor)
Rośliny wskazujące na gleby gliniaste:
szałwia łąkowa (Salvia pratensis)
Rośliny wskazujące na gleby ilaste:
glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus)
Rośliny wskazujące na gleby próchniczne:
konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium)
Rośliny wskazujące na gleby bogate w azot:
cykoria podróżnik (Cychorium intybus )
Rośliny wskazujące na gleby ubogie w azot:
fiołek trójbarwny (Viola tricolor)
Dobrymi wskaźnikami czystości powietrza są porosty. Do określenia stopnia zanieczyszczenia stosuje się tzw. skalę porostową.
Rośliny wskaźnikowe charakteryzujące typy zbiorników wodnych
Zbiorniki żyzne:
dupanicczkka LOL ** wywłócznik
Zbiorniki ubogie i zabagnione:
skrzyp
Zbiorniki głębsze, średnio żyzne:
mech wodny
Wody alkaliczne (zasadowe):
rzęsa trójrowkowata
Wody obojętne i kwaśne:
wątrobowiec
Wody kwaśne i żelaziste:
bagno zwyczajne
Wody bogate w wapń (Ca)
osoka aloesowata
11.CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE I.GRANICZNE(PROGOWE) II.ZASOBY III.SKAŻENIA
Ekologiczne czynniki, czynniki abiotyczne i biotyczne (np. konkurencja biologiczna, konkurencja międzygatunkowa i konkurencja wewnątrzgatunkowa) środowiska wpływające na rozmieszczenie organizmów w biocenozach lub ogólnie na kuli ziemskiej, rozpatrywane jako czynniki ograniczające ich rozwój.
Wśród czynników abiotycznych wyróżnia się trzy klasy:
1) klimatyczne (temperatura i wilgotność powietrza, wiatr, itp.),
2) fizjograficzne lub orograficzne (właściwości powierzchni Ziemi),
3) edaficzne czynniki (właściwości gleby).
Często ścisłe rozgraniczenie czynników ekologicznych nie jest możliwe ze względu na różnorodne związki zachodzące pomiędzy nimi, np. urzeźbienie wpływa na klimat lokalny (mezoklimat) i glebę, także organizmy modyfikują właściwości gleb.
Niekiedy brak jednego czynnika ekologicznego może być zastępowany przez inny, łatwo dostępny, np. nawożenie azotem łąk, kompensuje częściowo niedobór wody.
12. PROKARIONT , EUKARIONT
Prokarioty (Prokaryota; Procaryota; Prokarionty, inaczej nazywana królestwem bakterii) takson wyróżniany w systemie Whittakera i Margulis w randze nadkrólestwa, w różnej randze obecny także w innych podziałach z XX wieku, np. Chattona (1937), Copelanda (1956). Obejmował organizmy w większości jednokomórkowe, których komórka nie zawiera jądra komórkowego (w przeciwieństwie do eukariotów). Ponieważ początkowo utożsamiano prokarioty wyłącznie z bakteriami często używano zamiennie słów 'bakterie' i 'prokarioty'. W końcu XX wieku badania molekularne przyniosły kluczowe informacje dla zrozumienia przeszłości ewolucyjnej prokariotów i dowiodły parafiletycznego charakteru tego taksonu. Okazało się, że odkryte w latach 70. XX wieku archeowce są równie odległe od bakterii, jak od eukariotów, a pod pewnymi względami nawet bliższe tym ostatnim (patrz intron). Obecnie taksonomowie wydzielają w ślad za propozycją Woesego (1990): bakterie, archeowce i jądrowce w odrębne taksony, przy czym dwa ostatnie tworzą wspólny klad, tj. zakłada się, że posiadały wspólnego przodka.
Nazwa "prokarioty" pochodzi od greckiego pros (przed) i karyon (jądro).
Synonimy nazwy "prokarioty" to: prokarionty, akariobionty, akariota, organizmy akariotyczne, anukleobiony, bezjądrowce, bezjądrowe, prokariota, protokarionty, organizmy prokariotyczne, przedjądrowce.
Jądrowce, eukarionty, eukarioty (Eucaryota) – organizmy zbudowane z komórek posiadających jądro komórkowe z chromosomami, co jest jednym z elementów odróżniających je od prokariotów. Nukleus odgraniczony jest od cytoplazmy podwójną błoną białkowo–lipidową. Nazwa naukowa pochodzi od greckich słów ευ ("dobry", "prawdziwy") i κάρυον ("orzech").
W zależności od ujęcia systematycznego jądrowce są traktowane jako domena, królestwo, nadkrólestwo, lub cesarstwo. Najpopularniejszą z tych kategorii systematycznych jest obecnie domena. Do eukariotów zalicza się wszystkie organizmy komórkowe, z wyjątkiem bakterii i archeowców, a więc prokariotów. Szacunki dotyczące liczby gatunków w obrębie tej grupy wahają się pomiędzy 10 mln, z czego opisane zostały mniej niż dwa miliony.
Komórki eukariotyczne są znacznie większe od prokariotycznych. Choć zmienność rozmiarów i jednych i drugich jest bardzo duża, "typowe" proporcje objętości są rzędu tysiąc do jednego.
13. POPULACJA BIOLOGICZNA
Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.
Rodzaje oddziaływań między populacjami:
I. Antagonistyczne
II. Nieantagonistyczne
14. WAŻNIEJSZE PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄCE POPULACJĘ – DZIEDZICZNOŚĆ, KORELACJE GENETYCZNE, POWTARZALNOŚĆ .
Korelacja (słowo pochodzenia łacińskiego oznaczające wzajemny związek)
najszersze znaczenie – zależność zmiennych losowych
czasem potocznie używane w znaczeniu współczynnika korelacji a szczególnie współczynnika korelacji Pearsona
Odziedziczalność - miara statystyczna, która oznacza proporcję wariancji fenotypowej wyjaśnianej zmiennością genetyczną. Dotyczy ona jedynie populacji, dla której została obliczona, nie może być uogólniana na jednostki czy inne środowiska. Wysoki poziom odziedziczalności danej cechy nie wyklucza jej modyfikowalności, ani nie oznacza, że ujawnia się ona w momencie narodzin.
Pojęcia odziedziczalności używa się w szerokim oraz w wąskim rozumieniu.
odziedziczalność w szerokim rozumieniu (h2B – broad-sense heritability)- dotyczy jedynie głównych składników wpływających na zmienność fenotypową – czynników genetycznych, bez ich części składowych.
odziedziczalność w wąskim rozumieniu (h2A – narrow-sense heritability)- stosunek wariancji addytywnej do wariancji fenotypowej, czyli udział jedynie czynnika genetycznego (genów otrzymanych od rodziców) w zmienności zachowania.
15. RODZAJE ODDZIAŁYWAŃ MIĘDZY POPULACJAMI
Rodzaje ->patrz pkt.13
Allelopatia (z gr. - allelon (wzajemny) i pathos (cierpienie)) - szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny lub grzyby danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin. Allelopatia odnosi się głównie do substancji chemicznych wydzielanych do podłoża, które wpływają na wzrost innych organizmów w bezpośrednim otoczeniu, głównie roślin i bakterii. Substancje mogą pobudzać lub hamować kiełkowanie, a także wzrost i rozwój innych gatunków roślin żyjących w bliskim sąsiedztwie lub zajmujących bezpośrednio po nich to samo miejsce.
Allelopatia może być dodatnia (jako forma symbiozy) lub ujemna, antagonistyczna (rodzaj amensalizmu, jako forma obrony przed konkurentami).
Najbardziej znanym przejawem antagonistycznych oddziaływań allelopatycznych są antybiotyki wydzielane najczęściej przez grzyby. Biologicznym ich zadaniem jest zahamowanie rozwoju bakterii i innych grzybów, np. przez blokowanie syntezy ich białek (Penicillum wytwarza penicylinę, a Acremonium - cefalosporynę). Również bylice (Artemisia) rosnące na półpustynnych terenach wydzielają terpentyny (np. kamforę) i alkaloidy (np. absyntynę), które pozwalają kontrolować ich bezpośrednie otoczenie.
Allelopatia jest wykorzystywana w rolnictwie i ogrodnictwie. Allelozwiązki wykorzystuje się w ochronie roślin przeciw szkodnikom (owadom, nicieniom), a także w walce z chorobami roślin i chwastami.
Amensalizm - jedna z antagonistycznych zależności międzygatunkowych, w której obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają niekorzystnie na gatunek drugi, przy czym jest to relacja jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna. Dokładne określenie bilansu takich interakcji nie jest proste, gdyż osłabienie przedstawicieli jednego gatunku przez zmniejszenie konkurencji, może przynieść pewną korzyść przedstawicielom gatunku innego.
Przykładem amensala jest pędzlak (Penicillium notatum) - grzyb, który produkując antybiotyk (penicylinę) - ogranicza rozwój bakterii.
W zasadzie, rodzajami amensalizmu są antybioza (wydzielanie antybiotyków) i antagonistyczna forma allelopatii.
Protokooperacja - (in. mutualizm fakultatywny) oddziaływanie międzygatunkowe w przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej (nieprzymusowej). Często występuje okresowo. Przykładem protokooperacji jest związek jamochłonów (ukwiały) z krabami pustelnikami. Na muszlach pustelników żyją przytwierdzone różne jamochłony. Ułatwiają one krabom maskowanie się i pełnią funkcję obronną, otrzymując w zamian niedojedzone resztki pokarmu pustelnika. Jednak ani pustelnik, ani jamochłon nie są ściśle zależne od swego partnera. Podobnie sprawa ma się z mrówkami i mszycami. Wydzielina mszyc jest spożywana przez mrówki, które z kolei chronią mszyce przed np. biedronkami. Innymi słowy, protokooperacja to współżycie korzystne, lecz niekonieczne.
Symbioza - zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch gatunków, które przynosi korzyść każdej ze stron (mutualizm) lub jednej, a drugiej nie szkodzi (komensalizm). W nowszym podejściu, ze względu na częste trudności w dokładnym ustaleniu bilansu strat i zysków współżyjących organizmów, niektórzy naukowcy symbiozą nazywają każde trwałe współżycie organizmów, także pasożytnictwo. Jest to uzasadnione m.in. dlatego, że w niektórych układach charakter współżycia może zmieniać się w czasie i jeden z symbiontów może w pewnych okresach czerpać więcej korzyści, stając się pasożytem i doprowadzając do upośledzenia lub śmierci drugiego symbionta.
16. RODZAJE PRZESTRZENNEGO ROZMIESZCZENIA OSOBNIKÓW W POPULACJI
przypadkowe - rozmieszczenie losowe, bez jakichkolwiek zasad. Występuje bardzo rzadko, głównie w przypadku bakterii i innych organizmów niższego rzędu.
równomierne - spotykane głównie na polach uprawnych, ogródkach np. równomierne rozsianie roślin. Ten typ jest bardzo rzadko spotykany w przyrodzie.
skupiskowe - osobniki łączą się w grupy, kolonie lub stada, razem mają bowiem większe szanse na przetrwanie (łatwiej zdobywają pokarm). Ten typ rozmieszczenia spotykamy najczęściej, dotyczy wielu gatunków - chociażby stad wilków.
17. BIOCENOZA , BIOTOP , EKOSYSTEM
Ekosystem - Na ekosystem składają się dwa składniki:
biocenoza - czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami,
biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne).
Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery. Przykłady ekosystemów:
Ekosystem ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to:
środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku,
producenci - organizmy samożywne, które użytkują wyłącznie abiotyczną część ekosystemu,
konsumenci - organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta),
reducenci - destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej.
Podstawowy podział ekosystemów:
lądowe
sztuczne
naturalne
18. KRAJOBRAZ PIERWOTNY , NATURALNY , KULTUROWY , ZDEWASTOWANE
W zależności od stanu i stopnia zniszczenia rozróżnia się krajobrazy:
pierwotne, które wykazują zdolność do samoregulacji, a ich równowaga biologiczna nie jest zachwiana przez człowieka (np. anekumeny),
naturalne, które wykazują częściową zdolność do samoregulacji, jednak nie zawierają istotnych elementów przestrzennych wprowadzonych w wyniku działalności człowieka,
kulturowe, które wykazują zachwianą zdolność samoregulacji i wymagają ochrony; znajdują się pod wpływem intensywnej działalności człowieka,
zdewastowane, które charakteryzują się silnym uprzemysłowieniem i urbanizacją, brakiem naturalnych elementów krajobrazu oraz unifikacją formy (wymagają działań rekultywacyjnych).
W Polsce i Europie dominują krajobrazy kulturowe, ale coraz więcej obszarów jest zdewastowanych, uległych degradacji.
19. 20. TOKSYCZNOŚĆ , SUBSTANCJA TOKSYCZNA
Toksyczność - cecha związków chemicznych polegająca na powodowaniu zaburzeń funkcji lub śmierci komórek żywych, organów lub organizmów po dostaniu się w ich pobliże. Związki chemiczne mogą wywierać działanie toksyczne po wchłonięciu ich drogą doustną, oddechową lub po absorpcji przez skórę.
Toksyczność to działanie niepożądane wynikające z reakcji chemicznych, fizykochemicznych pomiędzy związkiem chemicznym, który wniknął do ustroju, a układem biologicznym (DNA, enzymy).
W zasadzie niemal wszystkie związki chemiczne mogą być w odpowiednio dużych dawkach toksyczne - nawet spożywanie dużych ilości wody destylowanej jest na dłuższą metę szkodliwe. Praktycznie wszystkie leki są w zbyt dużych ilościach toksyczne.
Parametr LD
Aby ilościowo oceniać i porównywać toksyczne własności związków, stworzono parametr dawki śmiertelnej LD (z ang. Lethal dose - "dawka śmiertelna"). Najczęściej używa się wartości LD50, czyli takiej dawki ksenobiotyku, która wywołuje śmierć połowy populacji zwierząt doświadczalnych, którym podano daną substancję. Innym parametrem, stosowanym dla substancji gazowych, jest stężenie śmiertelne we wdychanym powietrzu, oznaczane skrótem LC (z ang. Lethal concentration - "stężenie śmiertelne").
Na podstawie badań toksyczności ostrej na zwierzętach, Hodge i Sterner sklasyfikowali substancje toksyczne, dzieląc je na 6 grup, w zależności od LD50:
Stopień toksyczności | Nazwa | LD50 (g/kg masy ciała) droga doustna; szczury |
LD50 (g/kg masy ciała) droga dermalna; króliki |
LD50 (ppm - części na milion) droga inhalacyjna; szczury |
Prawdopodobna dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka w gramach |
---|---|---|---|---|---|
1 | Nadzwyczaj toksyczna | ≤0,001 | ≤0,005 | ≤10 | ≈0,065 |
2 | Bardzo toksyczna | 0,05 | 0,043 | 100 | 4 |
3 | Średnio toksyczna | 0,5 | 0,34 | 1000 | 30 |
4 | Słabo toksyczna | 5,0 | 2,81 | 10 000 | 250 |
5 | Praktycznie nietoksyczna | 15,0 | 22,6 | 100 000 | 1000 |
6 | Stosunkowo nieszkodliwa | >15,0 | >22,6 | >100 000 | >1000 |
Klasyfikacja działania toksycznego substancji chemicznej po podaniu dożołądkowym stosowana w krajach wspólnoty europejskiej. Metoda klasyczna.
Zakres LD50 (mg/kg masy ciała) | Klasa toksyczności |
---|---|
LD50 <25 | Bardzo toksyczna |
25 < LD50 <200 | Toksyczna |
200 < LD50 <2000 | Szkodliwa |
2000 < LD50 | Nie klasyfikowana |
Do najbardziej znanych trucizn należą: arszenik (ma LD50 = 20 mg/kg), cyjanowodór (ma LD50 = 1,5 mg/kg).
LD50 dla THC = 1259 mg/kg.
21. KSENOBIOTYK
Ksenobiotyk (z gr. ksenos - obcy i bioticos) - związek chemiczny występujący w organizmie, który ani go nie produkuje ani też w normalnych warunkach nie przyjmuje z pożywieniem. Inaczej mówiąc, jest to substancja chemiczna niebędąca naturalnym składnikiem żywego organizmu. Inne nazwy to: substancja obca bądź egzogenna, materiał antropogenny (o ile powstaje w wyniku działalności człowieka).
Definicja ta obejmuje substancje obce dla organizmu docelowego. Określa się nią większość trucizn i leków. Ważną grupę ksenobiotyków stanowią związki chemiczne otrzymane przez człowieka, o strukturze chemicznej niewystępującej w przyrodzie, do których organizmy nie przystosowały się na drodze wcześniejszej ewolucji.
Przykłady:
leki (np. antybiotyki)
Większość ksenobiotyków ulega w organizmie ludzkim biotransformacji, za wyjątkiem związków silnie polarnych (np. kwas ftalowy) lub lotnych, takich jak eter etylowy.
Przemiany ksenobiotyków podzielić można ogólnie na dwie fazy:
I - utlenianie, redukcja, hydroliza
II - reakcje sprzęgania
22. EFEKT SZKODLIWY
Nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się w trakcie lub po zakończeniu narażenia. Jest to zaburzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne, które może wpływać na wydolność całego organizmu lub może zmniejszyć jego sprawność w warunkach dodatkowego obciążenia, a także może zwiększyć jego wrażliwość na działanie innych czynników.
23. PRZENIKANIE TOKSYN PRZEZ UKŁAD ODDECHOWY , PRAWO FICKA
Prawa Ficka - dwa prawa dotyczące zjawiska dyfuzji, których sformułowanie przypisuje się niemieckiemu fizykowi i matematykowi Adolfowi Fickowi (1829-1901). Są one współcześnie stosowane w modelowaniu procesów dyfuzji w tkankach, neuronach, biopolimerach, farmakologii, w domieszkowaniu półprzewodników i wielu innych zastosowaniach.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawa_Ficka :]
24. WYMIEŃ 4 ZWIĄZKI TOKSYCZNE
cyjanki (np. cyjanek potasu)
25. ZANIECZYSZCZENIE , SUCHA DEPOZYCJA , MOKRA DEPOZYCJA
Zanieczyszczenie środowiska — stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany np. korozję metali.
Wyróżniamy dwa rodzaje zanieczyszczeń atmosfery ziemskiej:
-suchą depozycję
-mokrą depozycję
Sucha depozycja to przedostawanie się szkodliwych substancji (gazy i pyły) do atmosfery, a później ich opad na pow. Ziemi. Występuje zazwyczaj w pobliżu źródeł zanieczyszczeń.
Mokra depozycja, (Którą dogłębnie omówimy w dalszej części referatu) to opad tych substancji na pow. Ziemi po reakcji z wodą deszczową. Występuje daleko od źródeł zanieczyszczeń (nawet do od źródła).
26. ZDROWIE
W konstytucji z 1948 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła zdrowie jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby lub zniedołężnienia”. W ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego”.
W medycynie zamiast słowa „zdrowie” używa się terminu „homeostaza”. Jest to zdolność organizmu do efektywnej obrony przed stresorami w celu przywrócenia i utrzymania wewnętrznej równowagi. W medycynie niekonwencjonalnej zdrowie określa się jako ogólny stan dobrego samopoczucia.
27. ZAGROŻENIE
Zagrożenie - zjawisko wywołane działaniem sił natury bądź człowieka, które powoduje, że poczucie bezpieczeństwa maleje bądź zupełnie zanika.
Rodzaje zagrożeń
naturalne (np. klęski żywiołowe),
związane z działalnością człowiek,a te dzielimy na:
zagrożenia cywilizacyjne, np. choroby;
zagrożenia destrukcyjne, np. terroryzm, przestępczość, sabotaż;
zagrożenia gospodarcze, np. zanieczyszczenie środowiska, wadliwe konstrukcje).
Zagrożenie możemy jeszcze podzielić ze względu na rozmiary (terytorium) na którym ono zachodzi, tzn.:
globalne,
regionalne,
lokalne.
Zagrożenie a ryzyko - choć oba te czynniki występują równolegle, nie należy ich ze sobą utożsamiać, gdyż podobnie jak przyczyna i skutek są to dwa odrębne zjawiska. Przykładowo zagrożenie mogą stanowić zwisające z dachu duże sople, podczas gdy ryzykiem jest przebywanie lub przechodzenie w miejscu, w którym jest możliwe uderzenie przez oderwany sopel.
28. SUBSTANCJA NIEBEZPIECZNA
Substancja niebezpieczna - rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.
29. STĘŻENIE , STĘŻENIE REFERENCYJNE
STĘŻENIE ang. concentration
Pojęcie to określa ilość substancji chemicznej lub innego materiału zawartą w jednostce określonego medium, m. in. roztworu, powietrza, tkanki. Stężenie tolerowane najwyższe, stężenie skuteczne medialne, stężenie narkotyczne medialne, stężenie śmiertelne, stężenie progowe.
STĘŻENIE REFERENCYJNE (RfC) ang. reference concentration (RfC)
Szacunkowa wielkość stężenia substancji toksycznej w powietrzu (z zakresem niepewności sięgającym rzędu wielkości), które prawdopodobnie nie spowoduje zauważalnego ryzyka wystąpienia efektów szkodliwych w całej populacji ludzkiej (łącznie z podgrupami wrażliwymi), eksponowanej drogą inhalacyjną codziennie przez całe życie.
30. MONITORING ŚRODOWISKOWY
MONITORING ŚRODOWISKOWY ang. environmental monitoring, ambient monitoring
Pomiar stężeń czynników szkodliwych w środowisku, mający na celu ocenę wielkości narażenia oraz ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych, przy przyjęciu za podstawę oceny odpowiednich danych interpretacyjnych.
31. I.NDS II.NDSCh III.NDSP
NDS (TLV, MAC, MAK) i NDN – najwyższe dopuszczalne stężenie i najwyższe dopuszczalne natężenie – wartość średnia ważona – stężenie toksycznego związku chemicznego lub natężenie inne czynnika szkodliwego, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Poziomy dopuszczalne NDN określone zostały w odpowiednich przepisach dotyczących środowiska pracy odpowiednio dla poszczególnych czynników chemicznych i fizycznych. Poziomy te służą między innymi do określania czasu pracy i narażenia pracownika na czynniki szkodliwe.
Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (progowe), NDSP – wartość stężenia toksycznego związku chemicznego, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.
NDSCh - najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe - wartość średnia stężenia określonego, toksycznego związku chemicznego, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.
32. WARUNEK f1, f2, WARUNEK DOTYCZĄCY NDS EMISJI ZANIECZYSZCZEŃ W POMIESZCZENIU
33. PLEŚNIE – WARUNEK , ODDZIAŁYWANIE
Pleśń - potoczna nazwa saprofitycznych grzybów z różnych grup systematycznych (np. pleśniak, pędzlak, kropidlak, sierpik).
Ich grzybnia rozwija się na różnych związkach organicznych (np. pokarmach roślinnych, nawozie, kompoście, skórze), pokrywając je gęstym, białym lub barwnym kożuszkiem (szkodliwe zjawisko pleśnienia); niektóre gatunki i odmiany tzw. pleśni szlachetnych (np. pędzlaków, kropidlaków) stosuje się w technologii żywności (np. przez zaszczepianie w serowarstwie, winiarstwie). Pleśnie stosuje się też do produkcji antybiotyków, np. penicyliny. Wyrabia się z nich też środki czyszczące.
Warunki powstawania
Do rozwoju potrzebują one odpowiedniej temperatury i wilgotności oraz podłoża, z którego czerpią składniki odżywcze.
Strzępki pleśni wytwarzają substancje trujące i rakotwórcze. Nie wolno więc zjadać produktów, na których samoistnie pojawiła się pleśń.
Pleśń na ścianach
Pleśń na ścianach w budynkach pojawia się na skutek nadmiernej wilgotności powietrza, która skrapla się na ścianach budynku, częstą przyczyną jest zła wentylacja, np. zbyt szczelne okna. Taka pleśń jest bardzo szkodliwa dla zdrowia.
34. BUDOWNICTWO PASYWNE , BUDOWNICTWO PASYWNE A ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
http://www.budynkipasywne.pl/modules.php?op=modload&name=PagEd&file=index&topic_id=5&page_id=51
35. AUDYT A CERTYFIKAT ENERGETYCZNY
36. NOŚNIK ENERGII A ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
37. MOŻLIWOŚCI ZMNIEJSZENIA EMISJI ZANICZYSZCZEŃ DO ŚRODOWISKA W BUDYNKACH MIESZKALNYCH