Ewa Gumowska

TiR SUM I rok

Studia stacjonarne

METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH

Zdefiniowanie metodologii badań naukowych jest zadaniem dość trudnym, gdyż w literaturze istnieje wiele rodzajów badań naukowych oraz ich metod, w zależności od rodzaju nauki, którą chcemy badać. Żeby zdefiniować powyższe pojęcie, należałoby się zastanowić czym właściwie jest nauka? Nauka (z ang. science) - jest to proces zdobywania zasobu wiedzy. Proces ten jest uznawany za działalność społeczną, której celem jest poznanie rzeczywistości w sposób obiektywny, przez poznanie zależności i relacji między zjawiskami, pojęciami i obiektami. Jako obiekty rozumiane są: ludzie, zwierzęta i przedmioty. Różne dziedziny nauki tworzą systemy działalności człowieka, zmierzające do wyznaczonych celów.

Za naukę uznawany jest także wytwór tej działalności, szczególnie działalności uczonych. Innymi słowy jest to proces badawczy oraz jego intelektualny wynik.

Metoda natomiast jest to powtarzalny sposób służący rozwiązaniu określonego zagadnienia. Jest to formułowanie stwierdzeń drogą dedukcji bądź wnioskowania indukcyjnego. To także zespół zabiegów koncepcyjnych i narzędzi, które obejmuje całość postępowania badawczego, zmierzający ku rozwiązaniu problemu. Metodę powinna cechować celowość, trafność, aby była jak najbardziej efektywna.

Kolejnym krokiem jest zdefiniowanie pojęcia metodologia. Metodologia jest określana w literaturze jako system ściśle określonych procesów i reguł, do których odwołują się badania i które są podstawą ewaluacji wiedzy. System ten nie jest niezmienny ani niezawodny, jest on stale ulepszany. Związany jest z ogółem czynności w obrębie pracy magisterskiej.

Znając definicję nauki oraz metodologii, zastanówmy się nad pojęciem metodologii nauki:

Metodologia nauki może być rozumiana w dwojaki sposób:

1. W ujęciu pragmatycznym - nauka o procedurach badawczych i metodach naukowej działalności.

2. Jako nauka o strukturze i elementach licznych systemów naukowych.

Metodologię możemy podzielić na:

• ogólnÄ… - obejmuje ona czynnoÅ›ci oraz rezultaty w obrÄ™bie wszystkich dziedzin, a także relacjonowanie;

• szczegółowÄ… - która jest dostosowana do odrÄ™bnych, poszczególnych nauk oraz ich specyfiki.

Istnieje wiele metod badań naukowych. Porządkowanie metod określone zostało przyporządkowaniem do danego rodzaju badań. Znanym rodzajem metod badań naukowych są metody heurystyczne. Za pomocą tych metod rozwiązywane są problemy o strukturze nieokreślonej. Do metod heurystycznych zaliczmy: za i przeciw, dialog sokratejski, metodę pytań, programowanie heurystyczne, metodę Kartezjusza, metodę morfologiczną, metodę Poly'a, burzę mózgów, seminarium rozwiązywania zadań, inwentykę, metodę rekursji, grę ze słowami, syntetykę, algorytm rozwiązywania zadań Altszullera, IPID, gra ze słowami, metodę systemową. Inne metody badań naukowych to:

1. Metoda obserwacyjna – gdzie obserwacja odgrywa istotna rolę i której stosowanie nie pociąga za sobą zmian w środowisku lokalnym;

2. Metoda eksperymentalna - przez eksperyment dąży do poznania zależności przyczynowych pomiędzy składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska;

3. Metoda statystyczna - zbieranie i analiza danych statystycznych, by poznać prawidłowości w zakresie zjawisk masowych;

4. Metoda porównawcza - opiera się na porównywaniu ze sobą zjawisk, w celu stwierdzenia tożsamości częściowej lub całkowitej;

5. Metoda analizy przypadków - pozwalająca uzyskać możliwie dokładny i wielostronny obraz nielicznych przypadków danego zjawiska, celem uzyskania wniosków empirycznych;

6. Krytyka źródeł - polega na stwierdzeniu autentyczności i właściwego sensu śladów pewnej działalności ludzkiej, a następnie objaśnieniu ich;

7. Metoda ankietowa - polega na stawianiu pytań, a następnie na opracowywaniu odpowiedzi;

8. Metoda intuicyjna - rozważenie pojęć, przypuszczeń, problemów, projektów za pomocą samego tylko umysłu;

9. Analiza krytyczna - analiza i krytyka piśmiennictwa stosowana wobec prac i badań innych uczonych

10. Dyskusja naukowa i spór naukowy - roztrząsanie zagadnień drogą szeregu pytań i odpowiedzi.

Najważniejsze z nich to:

1. Obserwacja - jest to najbardziej wszechstronna i jednocześnie najtrudniejsza metoda. Jest to planowane, zamierzone oraz systematyczne gromadzenie faktów i zdarzeń oraz ich analiza. Obserwacje cechuje: brak ingerencji badacza w proces, który jest analizowany; dokładny opis procesu danej rzeczywistości; pomiar i rejestracja pojedynczych faktów i czynności; planowość, celowość, systematyczność, aktywność, premedytacja. Jest to samodzielna metoda jak i badawcza technika czy metoda uzupełniająca

2. Eksperyment - jest to zabieg, który polega na wprowadzeniu przez badacza zaplanowanej zmiany jednego czynnika lub grupy czynników w badanym procesie, przy jednoczesnym monitoringu pozostałych czynników. Eksperyment ma na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie, dotyczące skutków wprowadzonej zmiany. Procedura eksperymentalna zachodzi w kilku etapach:

• manipulowanie przynajmniej jednÄ… zmiennÄ… niezależnÄ…;

• monitorowanie;

• minimalizowanie wpÅ‚ywów zmiennych niezależnych, zakłócajÄ…cych pomiar zmiennej zależnej;

• pomiar zmiennej zależnej bÄ™dÄ…cy wynikiem zmiennych niezależnych głównych;

Eksperyment charakteryzuje się aktywnymi zależnościami między badaczem a poznawaną rzeczywistością. Jest związany z celową zmianą warunków obserwacji. Innymi słowy jest to rodzaj doświadczenia, polegający na wywoływaniu zmian w obrębie ściśle określonych zjawisk i procesów w warunkach kontrolowanych. Ma to na celu poznanie związku przyczynowego między zachodzącymi zjawiskami.

Eksperymenty możemy podzielić na:

• eksperyment klasyczny (pedagogiczny) - zwiÄ…zany z analizÄ… procesu wychowania i nauczania, bada efekty zmian procesów pedagogicznych, stworzonych przez badacza w warunkach kontrolowanych przez niego;

• eksperyment modelowy - zwiÄ…zany jest z użyciem matematycznego modelu w celu przeprowadzenia komputerowych symulacji różnych zjawisk i procesów, które sÄ… zwiÄ…zane z użyciem czynnika ruchu w obrÄ™bie wychowania fizycznego;

Metoda eksperymentalna zawiera pewne elementy. Zaliczamy do nich:

• przyjÄ™cie bodźca, czynnika eksperymentalnego; zaÅ‚ożenie przewidywanego kierunku zmian, wywoÅ‚anych przez ten czynnik;

• przebieg procesu sprawdzajÄ…cego sÅ‚uszność przypuszczeÅ„ tak zwanej hipotezy roboczej;

Znając metody badań naukowych, możemy się zastanowić nad technikami badań. Technika badań to czynności techniczne umożliwiające zdobycie optymalnie sprawdzonej wiedzy.

. Do technik badań zaliczamy:

• symulacjÄ™ komputerowÄ…,

• testy ruchowe;

• testy laboratoryjne (psychologiczne i fizjologiczne);

• modelowanie;

• biochemiczne oznaczanie zwiÄ…zków;

• ankietÄ™;

• obserwacjÄ™;

• badanie dokumentów;

• wywiad;

Ważnym pojęciem związanym z badaniami naukowymi są narzędzia, które podczas tych badań wykorzystujemy, czyli narzędzia badawcze. Narzędziem badawczym nazywany przedmiot, który służy do realizacji wybranej przez badacza techniki. Za ich pomocą zdobywamy informacje. Wśród nich wyróżniamy:

• ankiety;

• arkusz kalkulacyjny;

• testy dydaktyczne;

• kwestionariusze;

• testy socjometryczne;

• arkusze obserwacji;

• testy okreÅ›lajÄ…ce inteligencjÄ™ oraz sprawność fizycznÄ…;

• ergometr;

• twierdzenia i definicje;

• komputer;

• algorytmy numeryczne;

• model matematyczny;

Reasumując, metodologia badań naukowych jest to teoria zastosowania pewnych reguł oraz praw i reguł logiki do działalności naukowej, w zależności od dziedziny nauki, którą badamy. Interesuje ją poprawne formułowanie problemów naukowych, poprawność rozumowań, zasady dyskusji. Wykorzystuje ona badania naukowe, do których przeprowadzenia stosuje się odpowiednie techniki.

Literatura:

1. Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967.