Logopedia

Ćwiczenia 1

logos – słowo

paideia - wychowawca

Wychowanie kształtowanie się mowy, czuwaniem nad rozwojem, doskonalenie, korygowanie nieprawidłowości

Logopedia (wg Styczek) jest nauką o kształtowaniu się mowy, usuwaniu wad oraz nauczania mowy w przypadku jej braku.

Logopedia (wg Genowefy Demelowej) – nauka, która tłumaczy odstępstwa od normy w rozwoju mowy , zajmuje się etiologią od normy w rozwoju mowy, zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy i ich rozpoznawaniem (diagnoza logopedy) i zapobieganiu (profilaktyką) a także usuwaniu wad i zaburzeń umowy (terapia)

Polska logopedia rozwijała się w oparciu o trzy podstawowe koncepcje określające zakres i przedmiot badań logopedii

• koncepcja medyczna – wg Grabias

• koncepcja pedagogiczna – Demelowej

• koncepcja holistyczna - Kaczmarek

Kaczmarek – zagadnienia dotyczące mowy i procesu porozumiewania się

Grabias – problematyka zaburzeń mowy, sposoby zapobiegania patologii

Zadania logopedii:

• profilaktyka logopedyczna, kształtowanie od maleńkości

• usuwanie wad i zaburzeń mowy

• kształtowanie mowy u osób z wadami słuchu

• dbałość o kulturę słowa

Specjalności logopedii

logopedia

• teoretyczna

• praktyczna

- ogólna (wychowawcza, artystyczna)

- specjalna (korekcyjna, surdopedagogika)

• logopedia ogólna – ogólna terapia

• neurologopedia – zaburzenia układu nerwowego

• surdologopedia – dla osób głuchych

• oligologopedia – zaburzenia intelektualne

• odloktologopedia – mowa, terapia, trudności w pisaniu

• autoepik

Podstawy anatomii i fizjologii układu wzrokowego anatomii, anatomii narządu mowy, głosu i słuchu

Właściwości układu nerwowego:

• mózg jest pobudliwy – reaguje na bodźce, steruje czynnościami wrodzonymi

• mózg jest plastyczny – zdolność komórek nerwowych do adaptacji, samonaprawy, zmienność, uczenia się pod wpływem bodźców ze środowiska

Podział układu nerwowego

• ośrodkowy

• centralny

Obwodowy i nerwy (czaszkowy rdzeniowe), sploty nerwowe, zwoje nerwowe (skupiska ciał komórek nerwowych)

Nerwy w mowie (logopedii) – podjęzykowe X, IX, VII, II, V, VIII

• błędny

• językowo – gardłowy

• twarzowy

• wzrokowy

• trójdzielny

• przedsionkowo – ślimakowy

Podział centralnego układu nerwowego

• mózg (półkula, jądra)

• pień mózgu (most, rdzeń przedłużony, międzymózgowie)

• móżdżek

• rdzeń kręgowy

Składniki CUN

• istota szara – ciał,a komórek (6m życia płodowego)

• istota biała – wypustki ciał komórek

Obszar Broca – okolica ruchowa mowy – nadawanie wypowiedzi słownych, tworzenia mowy (płat czołowy)

Obszar Wernickiego – dolina czuciowa mowy, odpowiedzialna za rozumienie wypowiedzi mowy

Pęczek Łukowaty – łączy pole językowe odbiorcze Wernickiego z polem ruchowym Brocka

Zakręt kątowy, zakręt nadbrzeżny – odpowiada a czytanie i pisanie (płat ciemieniowy)

Bruzda środkowa Rolanda (oddziela płat czołowy a ciemieniowy)

Bruzda Sylwiusza (skroniowy od ciemieniowego i czołowego)

Prawa półkula – odczytywanie emocji, ironii, żartów

Narząd słuchu człowieka

Ucho zewnętrzne i środkowe – fala przewodzeniowa

Ucho wewnętrzne – fala odbiorcza

a) zewnętrzne – małżowina uszna, przewód słuchowy, zewnętrzna powierzchnia błony bębenkowej

b) ucho środkowe – kosteczki słuchowe, błona bębenkowa, trąbka słuchowa, przestrzenie powietrza

c) wewnętrzne – błędnik, ślimak

Wytwarzanie głosu i mowy

Proces ten wymaga ścisłego współdziałania ze sobą wielu narządów, które z foniatrycznego punktu widzenia można podzielić na struktury:

• wytwarzające niezbędny do fonacji strumień powietrza wydychanego

• wzniecająca ton podstawowy – krtań

• gardło, jama nosowa, jama ustna – formujące barwę głosu, tworzące głoski mowy

Narządy obwodowe biorące udział w wytwarzaniu

• układ oddechowy

• krtań

• sztywne przestrzenie rezonacyjne ciała (klatka piersiowa, część nosowa gardła, zatoki oboczne nosowa)

Narządy

• przestrzenie gardła (dolnego, środkowego)

• podniebienie miękkie

• jama ustna

Krtań

• narząd położony w środkowej części szyi

• narząd zbudowany z chrząstki, mięśni, tkanki łącznej

• krtań bierze udział w czynności oddechowej, reguluje przepływ powietrza wdychanego i wydychanego oraz czynności fonacyjne a także czynności zwierającej – zamyka drogi oddechowe w czasie połykania, odruchu kaszlu, wymiotów

Gardło

• nosowa (górna)

• ustna (środkowa)

• krtaniowa (dolna)

Bierze udział w tworzeniu głosu – w tej części ulega wzmocnieniu, nabiera wysokości i barwy, pośrednio bierze udział w procesie słyszenia – w części gardła znajdują się ujścia trąbek słuchowych

Podniebienie (2 odcinki)

• odcinek tylni – podniebienie miękkie, fałd mięśniowy

• odcinek przedni – podniebienie twarde, części kości szczękowej

Pojęcia i przyczyny wad wymowy

Prawa półkula – emocjonalny wydźwięk wypowiedzi, odczytywanie emocjonalnych zawartości komunikatów,

ironii, puent, zaakcentowanie, intonacje

Głoska – najmniejszy element tekstów języka mówionego; dźwięk nie ma znaczenia, tzn. nie odsyła do ściśle

określonego elementu w rzeczywistości pozajęzykowej, nabiera znaczenia dopiero z innymi elementami mowy.

Fonem – zbiór cech dystynktywnych zawartych w głosce

Cechy dystynktywne (odróżniające) - – takie właściwości dźwięków, które służą rozróżnianiu znaczeń wyrazów

Sylaba - struktura fonetyczna o uniwersalnym modelu (spółgłoska + samogłoska)

Zmiany głoskowe - upodobnienia wewnątrzwyrazowe (wpływ sąsiedztwa fonetycznego w obrębie jednej jednostki wyrazowej)

Zaburzenia mowy - używa się do określenia wszystkich patologicznych zachowań językowych, począwszy od prostych wad wymowy aż do całkowitej niemożności mówienia lub/i rozumienia mowy

Błędy wymowy – nieświadome odstępstwo od powszechnie stosowanej formy wymawianiowej dotyczące zarówno płaszczyzny segmentalnej (głoski) jak i suprasegmentalnej (prozodia) wypowiedzi słownej; przyczyny; wpływ gwary na język polski, nieznajomość zasad ortofonicznych.

Wada wymowy- mogą dotyczyć płaszczyzny segmentalnej i suprasegmentalnej (cechy prozodyczne) odstępstwo od ogólnych norm wymawianiowych przejawiające się:

• zaburzenia artykulacyjnymi

• zaburzenia prozodycznymi

• zaburzenia artykulacyjnymi i prozodycznymi jednocześnie

Do wad mowy nie zalicza się nieprawidłowości artykulacyjnych z nieukończonego rozwoju mowy dziecka, wymowy gwarowej, błędów wymawianiowych.

Słuch fonematyczny – umiejętność rozróżniania głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych; odróżnianie dźwięków mowy, na które składają się mniejsze elementy języka – głoski.

Klasyfikacja przyczynowa zaburzeń mowy:

Egzogenne – zewnątrzpochodne

1. Nieprawidłowe wzorce wymawianiowe:

• dziecko przyswaja najczęściej słyszany sposób artykulacji poszczególnych dźwięków

• np. powiela się języczkowy sposób wymawiania [r], boczne ułożenie języka przy wymowie głosek syczących

• problem nieprawidłowych wzorców wymawianiowych dotyczy nie tylko rodziny, lecz także nauczycieli

• nieprawidłowymi wzorcami wymawianiowymi są również elementy gwarowe

2. Nieprawidłowe postawy rodzicielskie:

• postawy nadmiernie wymagającej – zmuszanie dziecka to poprawnego mówienia pomimo braku warunków (jest zbyt wcześnie, by dziecko ją opanowało)

• nieprawidłowy sposób wymowy danej głoski (głosek) utrwala się automatyzuje

• nadmiar bodźców zniechęca do mówienia

Postawy nadmiernie opiekuńcze:

• wyręczanie dziecka w mówieniu (nie sprzyja rozwojowi poprawnej artykulacji, leksyki, gramatyki); porozumiewanie się za pomocą gestów itp.

• stosowanej pieszczotliwej mowy; zaburza prawidłowy rozwój artykulacji (np. papu zamiast jedzenie) dziecko utrwala sobie ten sposób artykulacji

• niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka, np. brak zainteresowania jego wypowiedziami, lekceważenie (tłumienie przez dziecko chęci mówienia, opóźniony rozwój mowy)

• przyjmowanie pierwszych wypowiedzi dziecka z nadmiernym entuzjazmem

• zmiana w strukturze rodziny (małe dziecko) – starsze dziecko naśladuje młodsze

Endogenne – wewnątrzpochodne

• choroby układu oddechowego

• defekty anatomiczne narządy słuchu, mowy, głosu (nieprawidłowy zgryz, przerost języka, uszkodzenia organiczne lub czynnościowe)

• alergie

• uszkodzenie CUN

• porażenie mózgowe

• zaburzenia ww budowie twarzoczaszki

• ankyloglosja (nieprawidłowe wędzidełko)

• wady genetyczne

• niedotlenienie okołoporodowe

• przedawkowanie witaminy D (przedwczesne kostnienie)

• procesy nowotworowe

• zaburzenia słuchu

• choroby psychiczne

• wylew – uszkodzenie naczynia, powstanie krwiaka

• udar – zator naczyń, niedotlenienie

• niesprawność (niska sprawność) narządów artykulacyjnych (np. brak pionizacji języka)

Klasyfikacja Kaczmarka

Przyczyny zaburzeń mowy:

• audiogenne – głuchota, niedosłuch, zaburzenia słuchu fonematycznego

• mechaniczne (dysglosja; uwarunkowane uszkodzenia obwodowych narządów mowy); wady zgryzu, anomalnie zębowe

• funkcjonalne (środowiskowe) zły wzór otoczenia, niedostateczny kontakt językowy

• centralne

• sprzężone