Socjologia

Państwo- polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz zajmujące określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy. Atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej.

Naród- wykształcona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz wytworzyła rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:

1.    potrzeby, emocje i wyobrażenia;

2.    ich artykulację – język

3.    środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.

Grupa etniczna- grupa społeczna (zbiorowość etniczna) zamieszkująca zwykle wspólny obszar, mająca poczucie cech odróżniających ją od otoczenia np. wspólne pochodzenie, posiadanie odrębnego języka lub silne wyróżniającego się dialektu, swoistej kultury (ubiór, budownictwo, obyczaje) oraz odrębnej, historycznie uznawanej nazwy; świadomość tych cech daje poczucie pewnej bliskości łączącej członków grupy etnicznej; za grupę etniczną uważa się lud, plemię, itp.

Elementy grupy etnicznej (etniczności):

o        nazwa grupy (etnonim);

o        przekonanie (mit) o wspólnym pochodzeniu (wspólna genealogia);

o        wspólna pamięć historyczna (świadomość historyczna wspólnych dziejów);

o        własna, odrębna kultura (język, religia, obyczaje itp.);

o        związek z określonym terytorium (ojczyzna ideologiczna i prywatna);

o        poczucie solidarności i tożsamości.

o         

Rodzaje grup etnicznych:

1. Miejskie mniejszości etniczne (np. Polacy w Chicago)

2. Ludy tubylcze, miejscowe (np. Aborygeni w Australii, Indianie w Ameryce i Kanadzie)

3. Kulturowo zróżnicowane populacje państw będących towarami kolonializmu

4. Protonarody. (są to takie grupy, które mają swoich przywódców politycznych i ideologów oraz dążą do uzyskania własnego państwa, co uważa się za podstawowy wyznacznik ruchów narodowych. Są one też określane mianem narodów bez państwa.

 

 

Cechy grupy etnicznej:

1. żyje w obrębie danego społeczeństwa

2. członkowie grupy etnicznej źródło swej przynależności upatrują we wspólnej

historii, w posiadaniu wspólnych przodków

3. grupa etniczna opiera sie na sieci interakcji społecznych

4. posiada własne symbole związane z poczuciem swej odrębności

 

Etapy dążenia zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej:

1. OD NARODU DO PAŃSTWA – wspólnota kulturowa ma poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej.

2. OD PAŃSTWA DO NARODU – przekształcenie się samego państwa z państwa dynastycznego i terytorialnego w państwo narodowe, a jego poddanych w obywateli, którzy mają równe prawa. Takie przekształcenie to długotrwały proces historyczny.

 

 

Czynniki modernizacji w społeczeństwie przemysłowym kształtujące państwo narodowe:

1.    upowszechnienie oświaty i wzrost piśmienności

2.    zniesienie sztywnych podziałów stanowych, zrównanie wszystkich wobec prawa

3.    ruchliwość przestrzenna ludzi i wzrost migracji ze wsi do miast

4.    laicyzacja społeczeństwa i zawężenie się związanej z religią sfery sacrum

 

Fale ruchów kształtujących państwa narodowe w epoce nowoczesnej:

1.    Fala konstytuowania się nowych państw narodowych. Zmieniła się mapa Europy. Kończący wojnę traktat wersalski uwzględnił aspiracje narodowe wielu grup etnicznych i uznała prawo narodów do samostanowienia. Rozpadły się wieloetniczne państwa dynastyczne i na północy oraz południu wschodniej części Europy powstały nowe państwa zaspokajające aspiracje narodowe wielu zbiorowości.

2.    Druga fala konstytuowania się nowych państwa, dążących z mniejszym lub większym powodzeniem do realizacji wykształconego w Europie wzoru państwa narodowego, wystąpiła po II wojnie światowej i była rezultatem dekolonizacji Afryki i Azji.

3.    Trzecią falę ruchów narodowych możemy zaobserwować współcześnie. Pojawiły się wraz u upadkiem panowania komunistycznego w wielonarodowe państwa. ( np. w Jugosławii i z Związku Radzieckim [Czeczena]

Ruchliwość społeczna- zmiana pozycji społecznej jednostek lub grup w ramach tej samej lub innej zbiorowości. Ruchliwość społeczna może być:

1.    pionowa (wertykalna) - wyrażająca się w przechodzeniu z niższych pozycji społecznych na wyższe (awans społeczny) lub z wyższych na niższe (społeczna degradacja).

2.    pozioma (horyzontalna) - polegająca na przenoszeniu się z jednej grupy do drugiej bez wyraźnej zmiany pozycji społecznej.

Warstwa społeczna- termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniającą się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów zarówno istniejących obiektywnie, jak i urojonych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską itp.

 

Charakterystyka podejścia strukturalnego, gradacyjnego i stratyfikacyjnego

1. Podejście strukturalne-społeczeństwo pojmowane jako swoista, ponadjednostkowa całość złożona z powiązanych ze sobą strukturalnie części; uwaga skupiona jest na charakterze części składowych danego typu społeczeństwa i ich wzajemnych relacjach.

2. Podejście gradacyjne- społeczeństwo pojmowane jako zbiór różnorodnych jednostek, które mogą być zaliczane do kategorii tworzących stopnie skali jakiejś cechy przez nie posiadanej (na przykład dochodu, wykształcenia); uwaga skupiona jest na hierarchicznym uporządkowaniu wyróżnionych kategorii.

3. Podejście stratyfikacyjne- przez stratyfikacje rozumie się takie podziały społeczne, w których pozycja społeczna ludzi może być ujmowana jako wyższa lub Niżna z punktu widzenia którejś w cech mierzalnych: dochód, wykształcenie mierzone liczbą lat nauki i prestiż zawodu.

 

Ujęcie klasy wg Karola Marksa, Maxa Webera, Wiliama L. Warnera,

1. Klasa w rozumieniu Karola Marksa. Klasy są zasadniczymi segmentami struktury społeczeństwa pojmowanego jako swoista całość. Podstawą podziału na klasy jest stosunek do własności środków produkcji. Wszelkie podziały społeczne i związane z nimi konflikty mają u podstaw podziały i konflikty klasowe i mogą być do nich sprowadzone. Klasy nie są kategoriami statystycznymi, ale realnymi zbiorowościami zdolnymi do wytworzenia poczucia wspólnoty.

2. Klasa w rozumieniu Maxa Webera. Podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:

•        klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;

•        klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;

•        klasy społeczne - wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.

3. Klasa w rozumieniu Williama L. Warnera. Klasa jest jednym z poziomów hierarchicznego układu pozycji określanych przez wysokość dochodów i szacunek społeczny. Jest więc tym, co wielu socjologów nazywa warstwą.

Czynniki decydujące o ruchliwości społecznej (wewnątrz i zewnątrz pokoleniowej):

1.    cechy jednostek oraz ich rodziców;

2.    możliwość przesunięcia jakie stwarza społeczeństwo; zależy to od otwartości, a także od istnieniu w nim mechanizmów wyrównywania szans młodzieży ze społeczeństw upośledzonych środowisk i rodzin;

3.    zmiany na ryku pracy; czasami są one rezultatem rozmaitych kataklizmów powodujących ubytek ludności, np. w czasie wojny celowo niszczono elity intelektualne podbitego kraju; najczęściej jednak zmiany na rynku pracy są wynikiem rozwoju gospodarki, który powoduje zmianę układu społeczno- zawodowego kolejnych pokoleń.

Cechy tzw. ‘Nowej klasy średniej” społeczeństw ponowoczesnych

Nowa klasa średnia:

1.    obejmuje szeroką kategorię pracowników handlu i usług, urzędników, wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz kadry kierownicze firm i instytucji państwowych;

2.    drobni przedsiębiorcy przestali określać oblicze tej klasy jak bo było w przypadku „starej klasy średniej”;

3.    nowa klasa średnia zwana jest też „knowledge class” ( klasa wiedzy)’przedstawicieli „nowej klasy średniej” społeczeństw ponowoczesnych charakteryzuje „siła ekonomiczna” czerpana z 3 źródeł:

a)   Własności - czyli posiadania jakiejś części środków produkcji, czy to w postaci własnego

samodzielnego przedsiębiorstwa, czy pakietu akcji, czy też udziału w spółce etc.

b)   Kontroli - czyli umownego prawa do zarządzania jakąś częścią procesu produkcyjnego (pracą,

zasobami kapitałowymi bądź też jednym i drugim).

c)    Szans na rynku - czyli posiadania kwalifikacji bądź talentów uważanych za szczególnie wartościowe

na rynku pracy

4. klasa ta charakteryzuje swoich członków dość wysokim poziomem dochodów ;

5.  innym wyróżnikiem „nowej klasy średniej” jest tez poziom wykształcenia;

6.  podobny jest ich styl życia i to na tyle, że to on właśnie bywa uważany „za najbardziej charakterystyczny rys ich odrębności”;

7.  odznaczają się:

a) przedsiębiorczością,

b) aktywnością,

c) dążeniem do sukcesu,

d) ambitnymi planami kariery zawodowej,

e) wysokimi aspiracjami w zakresie kształcenia,

f) indywidualizmem,

g) silne dążenie do zaznaczenia swojej odrębności (szczególnie niższy poziom klasy średniej),

h) dominacją orientacji stanowej,

i) orientacją światopoglądową charakterystyczną dla ludzi wykształconych

 

Cechy underclass demokratycznych społeczeństw ponowoczesnych

Underclass (podklasa) i marginalizacja społeczna:

1.    do Europu pojęcie „underclass” zostało przeniesione za sprawą publikacji Charlsa Murraya, który twierdził, że w Wielkiej Brytani formuje się podklasa podobna do amerykańskiej;

2.    zbiorowość ludzi wyłączona z głównego nurtu życia społecznego;

3.    marginalizacja i wykluczenie polega na niemożności korzystania z uprawnień;

4.    pojawia się, gdy:

a) skupienie przestrzenne sprzyja powstaniu subkultury ubóstwa, czyli specyficznych wzorów i wartości, wzorów organizacji życia rodzinnego, uczestnictwa w życiu społecznym, aspiracji edukacyjnych, itp.;

b) może nie zanikać po poprawie sytuacji materialnej;

c) może być dziedziczona;

5.  początkowo określał społeczność gett czarnej ludności miast amerykańskich;

6.  złe warunki ekonomiczne utrudniały powrót do niego im samym oraz ich dzieciom; sądzi się więc, że biedni znajdują się w tzw. „diabelskim kręgu biedy”, z którego w zasadzie nie ma wyjścia;

7.  wewnątrz gett wytwarzała się specyficzna kultura przetrwania, która wzmacniała odcięcie od reszty społeczeństwa i utrudniała włączenie się do niego;

   8.  współczesna marginalizacja pojawia się jako pochodna szybkiego rozwoju techniki

   9. wśród czynników wyrzucających ludzi na margines społeczny największe znaczenie ma         bezrobocie oraz bieda (są one za sobą ściśle związane);

  10.  istnienie underclass rozpatruje się w wymiarze:

a) strukturalnym (wykluczenie i marginalizacja);

b) temporalnym ( trwanie określonych zachowań, stanów czy warunków przez dłuższy czas);

c) przestrzennym (znajdowanie się w bliskości przestrzennej np. po sąsiedzku);

d) kulturalnym ( podobieństwa kulturalne).