t. 6 – Techniki badań empirycznych oraz proces badawczy w naukach społecznych i politologii.
Eksperyment pozwala na:
Weryfikację postawionych hipotez,
Kontrolowanie określonych zjawisk i procesów,
Kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danych zjawisk i procesów
Techniki badań empirycznych:
Próbka reprezentacyjna – część osób należących do danego zbioru, stanowiące jego reprezentację. Właściwy jej dobór umożliwia wykonanie zadania badawczego w stosunkowo krótkim czasie i przy małych nakładach finansowych. O wielkości próbki reprezentacyjnej decydują:
Stopień różnorodności, jaki charakteryzuje daną zbiorowość (im większa różnorodność, tym większa musi być próbka),
Liczba kategorii statystycznych, na jakie podzielone jest badanie
Stopień dokładności i pewności, jaki zamierza się osiągnąć w badaniach.
Dwa rodzaje doboru próbki reprezentacyjnej:
Celowy – badacz stara się domniemywać, jakie są składniki danej zbiorowości, na jej podstawie tworzy model. Następnie dobiera próbkę, która odpowiada cechom tego modelu.
Stosuje się przy nim zabiegi metodyczne noszące nazwę podwyborów:
Warstwowy (stratyfikowany) – przy dysponowaniu danymi o cechach demograficznych danej zbiorowości,
Przestrzenny (terytorialny/wielowarstwowy) – losuje się większe jednostki terytorialno – administracyjne, potem zaś hierarchicznie mniejsze itd.,
Udziałowy (kwotowy) – podział próbki według pożądanych cech, jakimi powinni dysponować respondenci,
Proporcjonalny – zastosowanie w badaniach dużych zbiorowości .
Losowy – każdy członek danej grupy ma równe szanse na znalezienie się w próbce reprezentacyjnej. W wyborze tym można stosować zasady:
Loterii - wylosowanie danej liczby osób,
Imiennej listy,
Tabeli liczb przypadkowych (ponumerowanie wszystkich elementów danej zbiorowości, a następnie wybór spośród nich za pomocą specjalnej tabeli liczb przypadkowych).
Obserwacja – czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń –
w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia badacza. Cechy obserwacji:
Aktywność (selektywność) – selekcja spostrzeżeń,
Celowość,
Planowość,
Premedytacja (wnikliwość),
Systematyczność.
Podział ze względu na sposoby dokonywania obserwacji:
Bezpośrednia i pośrednia,
Kontrolowana i niekontrolowana,
Jawna i ukryta.
Podział ze względu na czas trwania obserwacji:
Ciągła,
Próbek czasowych.
Podział ze względu na treść:
Obserwacja całościowa – celem uzyskanie obrazu badanego obszaru rzeczywistości społeczno – politycznej,
Obserwacja częściowa – sprowadza się do wybranego odcinka ww. rzeczywistości.
Podział ze względu na zakres treściowy obserwacji:
Jednostkowa (indywidualna),
Kompleksowa (grupowa).
Wywiad – rozmowa badacza z respondentem/respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji/na podstawie kwestionariusza.
Typy wywiadów:
Ustne i pisemne,
Skategoryzowanie i nieskategoryzowane,
Indywidualne i zbiorowe oraz panelowe (panel – zadawanie pytań w danym odstępie czasu).
Przygotowania do tego rodzaju badań wymaga:
Znajomości koncepcji tych badań oraz roli jaką mają spełnić ich wyniki,
Dokładnej znajomości kwestii, które są przedmiotem pytań zadawanych w kwestionariuszu,
Uświadomienia i zaplanowania kwestii, które mogą wymagać konfrontacji w czasie przeprowadzenia wywiadów z zaobserwowanymi zjawiskami,
Zdobycie konkretnych, szczegółowych informacji o środowisku, w którym przeprowadza się badania.
Ankieta – swoisty typ wywiadu pisemnego, gdzie skategoryzowany kwestionariusz wypełnia respondent, a nie badający.
Rodzaje ankiet:
Pocztowa,
Prasowa,
Handlowa (towarowa),
Radiowa i telewizyjna,
Środowiskowa (rozdana),
Audytoryjna.
Podział na ankiety imienne (jawne) i bezimienne (anonimowe).
Opracowanie kwestionariusza ankiety:
Należy uwzględnić elementy takie jak:
Struktura,
Forma i treść,
Wygląd zewnętrzny.
Elementy struktury kwestionariusza:
Informacje o instytucji firmującej i przeprowadzającej badania,
Zwięzła informacja o celu, jakiemu ma służyć ankieta,
Wyjaśnienia dodatkowe (np. uzasadnienie wyboru danego respondenta),
Pytania odnoszące się do celu, w jakim utworzono kwestionariusz,
Instrukcja odnosząca się do sposobu, w jaki należy odpowiadać na pytania.
Cechy pytań:
Rzeczowość,
Wiarygodność co do udzielania odpowiedzi,
Niesugestywność,
Orientacja na uzyskanie danych porównywalnych, obiektywnych,
Gradacja ważności merytorycznej w kolejności stawiania pytań.
Rodzaje pytań:
Otwarte,
Półotwarte,
Zamknięte.
Specyficzny rodzaj – pytania filtrujące: stawia się je w celu eliminacji respondentów, którzy nie są kompetentni do udzielania wypowiedzi na temat danej kwestii.
Ważnym nakazem każdego dociekania naukowego jest zachowywanie rozsądnego krytycyzmu.
Postępowanie badawcze:
Określenie przedmiotu i ustalenie celu badań,
Rodzaje badań: teoretyczne oraz wiążące się z praktyką.
Analogicznie: poznawcze (podstawowe) oraz wynikające z praktyki społeczno – politycznej.
Ze względu na charakter powiązania działalności naukowej z praktyką:
Podstawowe – zmierzają do zwiększenia wiedzy naukowej,
Stosowane – działalność mająca na celu nie tylko zgłębienie wiedzy, ale także rozwiązanie problemu praktycznego,
Rozwojowe – działalność polegająca na korzystaniu z rezultatów badań podstawowych i stosowanych w celu wprowadzenia nowych produktów/metod lub udoskonalenia już istniejących.
Podział z ogólnometodologicznego punktu widzenia:
Weryfikacyjne,
Diagnostyczne,
Prognostyczne.
Przedmiot badań:
Zbiorowości (zbiory ludzi, w których występują wzajemne oddziaływania) i zbiory (twory, które powstają w praktyce życia społecznego) społeczne,
Instytucje społeczno – polityczne – zorganizowane twory społeczno – polityczne powołane do pełnienia danej funkcji, a także względnie ustabilizowane i prawnie określone formy społecznego współżycia.
Procesy (przebiegające regularnie po sobie, wzajemnie się warunkujące przeobrażenia) oraz zjawiska (uzewnętrzniane wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie) społeczno – polityczne.
Zdefiniowanie problemu badawczego,
Podział problemów ze względu na przedmiot/zakres/rolę:
Teoretyczne i praktyczne,
Ogólne i szczegółowe,
Podstawowe i cząstkowe.
Określone postacie problemów:
Ze względów merytorycznych: twórcze, optymalizacyjne, dewiacyjne.
Ze względu na zakres: całego systemu, podsystemów, poszczególnych jednostek organizacyjnych.
Ze względu na stopień złożoności: proste, złożone, skomplikowane.
Pytania ze względu na strukturę logiczną dzieli się na:
Rozstrzygające,
Dopełniające – zawierają więcej niż jedną alternatywę.
Ze względu na pozyskiwanie określonych wartości:
Informacyjne,
Badawcze – składają się z kilku części (kilku pytań).
Formułując pytanie badawcze należy uwzględnić:
Konieczność precyzji w definiowaniu problemu,
Usytuowanie problemu na tle dotychczasowych dociekań badawczych,
Empiryczną sprawdzalność,
Użyteczność praktyczno – społeczną rozwiązania danego problemu.
Wskazanie hipotez roboczych,
Cechy hipotezy:
Nowość,
Ogólność,
Komunikatywność pojęciowa,
Empiryczna sprawdzalność,
Niewystępowanie sprzeczności wewnętrznych.
Podział ze względu na cel:
Podstawowe,
Częściowe – fragmentaryczne wyjaśnienie zagadnienia składającego się na dany problem.
Podstawowe stymulatory formułowania hipotez:
Bazując na istniejącej teorii wysnuwa się wnioski hipotetyczne,
Na podstawie istniejących danych formułuje się przypuszczenie, domysł poznawczy,
Na podstawie doświadczenia życiowego wysuwa się prawdopodobne twierdzenia badawcze,
Obserwując codzienną praktykę formułuje się wnioski hipotetyczne w formie przypuszczeń.
Ustalenie i dobór wskaźników,
Wskaźnik – pewna cecha, zdarzenie, zjawisko, na podstawie którego można wnioskować, że zachodzi inne zjawisko.
Wyróżnia się wskaźniki:
Definicyjne,
Rzeczowe: empiryczne (dające się zaobserwować) oraz inferencyjne(ukryte wydedukowane zmienne).
Wybór metody i technik badawczych
Winny obejmować wszystkie zagadnienia będące przedmiotem rozpoznania naukowego,
Powinny być tak dobrane, aby się wzajemnie dopełniały i umożliwiały weryfikację,
Powinny uwzględniać uwarunkowania i właściwości ogólne rozpoznawanych populacji oraz zjawisk i procesów.
Powinny być uzależnione od możliwości badawczych.
Zgromadzenie materiału badawczego
materiały dzieli się na pierwotne (dane empiryczne) oraz wtórne (informacje istotne dla ustalenia faktycznych związków i współzależności jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami rozpoznawanego wycinka rzeczywistości).
Badania zasadnicze powinny przebiegać w możliwie krótkim czasie po przeprowadzeniu rozpoznania pilotażowego,
Badania zasadnicze, o złożonym charakterze, obejmujące swoim zasięgiem duży obszar terytorialny powinny być prowadzone przez jeden, starannie dobrany zespół badawczy.
W gromadzeniu materiału badawczego ważne jest stworzenie atmosfery zaufania i zrozumienia dla rozpoznawanej rzeczywistości,
Pozyskiwanie materiałów empirycznych powinno odbywać się w warunkach sprzyjających udzielaniu wiarygodnych odpowiedzi przez respondentów
Opracowanie pozyskanego do badań materiału,
Sformułowanie konkluzji i wyprowadzenie wniosków.