ARCHITEKTURA NORMANDII I ANGLII W XI - XII WIEKU:

Sakralne budownictwo Normandii i początki rzeźby architektonicznej w XI i 1 ćw. XII wieku.

Opona z Bayeux jako arcydzieło propagandy władzy.

Budownictwo warowne w Anglii ("Norman CastleKeep").

Charakterystyka "Norman Style" w architekturze sakralnej Anglii

SAKRALNE BUDOWNICTWO NORMANDII

Normandia wraz z Burgundią jest z punktu widzenia rozwoju historycznego prowincją b. ważną. W sprzyjających warunkach ładu politycznego, powstają tu od poł. XIw. Liczne budowle wielkich rozmiarów. Tak więc w Normandi w połowie XIw. Rozwija się pod wpływem burgundzkiej architektury wczesnoromańskiej (Cluny II) prawie niezmienny typ bazyliki. Są to bazyliki filarowe, najczęściej z emporami, jednak bez obejścia wokół chóru.

Przykłady:

-katedra w Rouen XIw.

-kościół opacki w Bernay 1poł XIw. (pierwszy manifest romanizmu w Normandii)

-kościół Notre-Dame w Jumieges (1040-67)

-Caen- ważny ośredek w czasach Wilhelma Zdobywcy, jego fundacje:

Abbaye-aux-Hommes, opactwomęskieSaint-Etienne- św.Szczepana (miejsce pochówku Wilhelma) IIpoł. XIw. Kościół ten stanowi kwintesencję stylu Normandzkiego, przeszczepionego do Anglii

Trójnawowa bazylika emporowa, pierwotnie stropowa, na wysokości okien wąskie galerie.

Abbaye-aux-Femmes, opactwożeńskieSainte-Trinite- św.Trójcy (miejsce spoczynku Matyldy) IIpoł. XIw.

Trójnawowa bazylika filarowa z tryforium i wąską galerią na wysokości okien nawy gł. Głowice piszczałkowe.

Fasady tych dwóch kościołów mają duże znaczenie dla późniejszych fasad gotyckich- surowe, masywne, monumentalne, bez zbędnych podziałów, oddają one układ wnętrza.

WCZESNA FORMA (np. Jumieges)

Jeszcze b. duży wpływ burgundzki:

-smukła fasada dwuwieżowa z wysuniętą do przodu częścią środkową

-smukłe wnętrze nawy głównej

-trójkondygnacyjny podział ścian nawy głównej (arkady z przemiennością podpór: filary ze służkami i kolumny, podzielone kolumnami przezrocza empor oraz strefa okienna)

-kwadratowa wieża nad wydzielonym skrzyżowaniem naw

FORMA PÓŹNIEJSZA (typ Caen, Ste-Trinite, St-Etenne)

-bazylika filarowa za służkami

-w nawie głównej strop lub otwarta więźba dachowa

-od lat 1115/20 w kościołach typu Caen sklepienia sześciodzielne krzyżowo-żebrowe

-w nawach bocznych podzielone gurtami przęsła sklepione krzyżowo

-trójkondygnacyjny podział ścian nawy gł., z emporami bez przezroczy kolumienkowych albo z tryforiami (czasem ślepymi), w strefie okien wąska galeryjka w grubości muru

-chór o planie schodkowym

-wieża na skrzyżowaniu naw oraz fasada dwuwieżowa

POCZĄTKI RZEŹBY ARCHITEKTONICZNEJ W XI i 1 ćw. XIIw.

W Anglii nastąpiła przemiana kulturowa. Rzeźba romańska rozwijała się dzięki rozlicznym wpływom, przy czym miejscowe formy splatały się ze skandynawskimi i kontynentalnymi kierunkami stylowymi tworząc sztukę anglo-normańską.

Normańska rzeźba architektoniczna przyniosła romańskiemu budownictwu Anglii kilka wspaniałych portali. Portale w Ely i Kilpeck świadczą o szczególnym zamiłowaniu Brytyjczyków dla bogatego zdobnictwa. Prior`s Dorway katedry Ely to najobficiej zdobione z trzech przejść romańskiego krużganka do wnętrza kościoła. Kolumny spoczywają na figurach trudnych dziś do zidentyfikowania. Architraw podtrzymują jego własne podpory, kolumny i sąsiadujące z nimi filary znajdują kontynuację w postaci unoszonych przez nie archiwolt oddzielonych sznurem pereł . Portal w całości pokryty jest ornamentami roślinnymi, jednynie w tympanonie przedstawiając scenę figuralną z Chrystusem w mandorli. Przedstawienie to ukazuje jedną z specyficznych cech romańskiej angielskiej rzeźby portalowej, łączącej wiele figurek w licznie ornamentalnych medalionach splecionych z pędów, nie zostawiając miejsca na płaskorzeźby większego formatu.

OPONA Z BAYEUX

Datowana na 1077r., wymiary- 70m.długości i pół m. szerokości, zszyta z 8 kawałków płótna. Wykonana dla katedry w Bayeux, Normandie, Francja, zamówiona prawdopodobnie dla tamtejszego biskupa- Odo- brata Wilhelma.Nie znamy dokładnego pochodzenia opony, wykonanie jej przypisuje się królowej Matyldzie, jest to jednak mało prawdopodobne, niektórzy utrzymują, że została wyhaftowana przez warsztat hafciarek w Kent- Anglia. Widnieją na niej wyhaftowane obrazy, jest to haft na płótnie, mimo iż często nazywana jest gobelinem. Narracja w środkowym pasie- dokumentalny przekaz na temat kampanii wojennej, przedstawiony podbój Anglii przez Wilhelma. Przedstawienia te otoczone są przez bordiury. Na oponie przedstawionych jest 626 postaci ludzkich, 190 koni, setki różnych innych zwierząt, budynki, statki, drzewa oraz łacińskie napisy. Jest to arcydzieło świeckiej propagandy o przeznaczeniu sakralnym.

Normandczyk Wilhelm Zdobywca, ruszył na podbój Wysp Brytyjskich. Ta pierwsza inwazja nastąpiła w roku 1066.Zwycięstwo pod Hastings i kolejne etapy inwazji, oraz wydarzenia poprzedzające inwazję odzwierciedlone zostały na Oponie.

NORMAN CASTLE KEEP

Wczesne założenia obronne wznoszone były z ziemi oraz drewna. Wyróżniamy dwa typy – „motte-and bailey Castle” warownie wokół ziemnego wzniesienia lub pagórka z dziedzińcem , oraz „ring works” czyli założenia z wałami obwodowymi . W wielu przypadkach Normanowie wznosili swoje budowle na starszych fundamentach. Obok drewnianych wież pojawiały się murowane budowle obronne. Plany warowni były rożne. Od kwadratowych lub prostokątnych keeps (Canterbury), okrągłych i wielokątnych do wieloizbowych późnośredniowiecznych wieżowych gmachów. Dobrze zachowane przykłady to White Tower- zarazem twierdza, pałac i siedziba władz, której wzniesienie na brzegu płynącej przez Londyn Tamizy biskupowi Rochester polecił około 1078r Wilhelm. Zewnetrzne zdobienia wiez niszami, szeregami blend łukowych, fryzami łukowymi i portalami naśladowały rozwiązania przyjęte w kościołach.

NORMAN STYLE W ARCHOTEKTURZE SAKRALNEJ ANGLII

Wkrótce po zwycięstwie Wilhelma Zdobywcy (1066) rozpoczyna się na zlecenie normańskich możnowładców żywa działalność budowlana. Z drugiej strony zniszczonych zostało wiele świątyń anglosaskich. Normańscy biskupi i wyszkoleni w Rzymie budowniczowie wprowadzali przy ich odbudowie oraz budowie nowych kościołów styl romański z Normandii. I tak w Durham naprzykłąd w roku 1093 po raz pierwszy wykorzystano możliwości sklepienia krzyżowo- żebrowego, wkrótce również w Caen jako sklepienie sześciodzielne.

Cechy stylu normandzkiego „norman style” (większość się powtarza):

-surowe i masywne formy i detal architektoniczny

-wątek muru surowy, jednak precyzyjny

-duże kościoły na planie krzyża łacińskiego

-wydłużone korpusy nawowe

-transepty silnie wyładowane poza obrys, często dwunawowe

-zamknięcie prezbiterium ścianą prostą lub półkolistą apsydą

-na skrzyżowaniu naw masywne i niskie wieże, wieże zwykle kwadratowe, fasady często dwuwieżowe

-ujednolicone i rytmiczne wnętrza

-zamiast przęseł rytm wprowadzany jest przez służki (półkolumny będące zapowiedzią gotyckich służek)

-łuki półkoliste

-filary cylindryczne

-ściany wnętrza w dużych realizacjach mają 3 kondygnacje: masywne arkady oraz empory/ otwarte tryforia i małe ganki okienne

-kościoły najczęściej kryte płasko, drewnianym stropem, ale często też kamienne sklepienia krzyżowo-żebrowe (sklepienie krzyżowo-żebrowe wypracowane właśnie w Anglii i Normandii, potem przejęte przez gotyk)

-detal architektoniczny w tradycji wikińskiej, plecionki, stylizowane węże, elementy geometryczne, liczne cechy fantastyczne, fryz kostkowy, głowica piszczałkowa- fałdowana.