Odróżnienie prawa publicznego i prywatnego wiąże się ściśle z rozdzieleniem tej sfery, w której obywatel podlega zwierzchnictwu organów państwowych od tej sfery, w której obywatel jest wolny w tym sensie, iż podlega on poleceniom władzy publicznej. Podział całego systemu prawa na prawo publiczne i prawo prywatne ma długą tradycję, która sięga czasów starożytnych. Autorem tego podziału jest Ulpianus, który był jednym z największych prawników rzymskich. Człowiek ten określił prawo publiczne jako zbiór norm odnoszących się do interesów państwa a prawo prywatne scharakteryzował jako odnoszące się do interesów jednostki. Kryterium podziału jest tu interes, któremu służą dane normy.

Prawo prywatne to ustrój oparty na własności prywatnej, ustrój w którym jednostka ludzka staje się obywatelem tj. podmiotem wyposażonym w zespół praw i wolności, w które władza publiczna zasadniczo nie może ingerować, w naturalny sposób zakłada rozdzielenie tego co publiczne¹od tego, co prywatne². Większość uprawnień prywatno – prawnych jest chroniona za pomocą instrumentów publiczno – prawnych i może być ze względu na interes publiczny ograniczona. Dlatego tez władza rodziców nad swoimi dziećmi musi być w pewnych wypadkach ze względu na interes tych ostatnich publicznie kontrolowana³, tak jak i wolność pracodawców musi być w pewnych sytuacjach ograniczona ze względu na potrzebę ochrony interesów pracowniczych⁴. W tej sytuacji wszelkie kryteria podziału na prawo publiczne i prawo prywatne maja jedynie charakter orientacyjny. Według historycznego punktu widzenia szczególną popularność uzyskały trzy kryteria: podmiotowe, typu regulowanych stosunków oraz sposobu dochodzenia roszczeń.

Prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między organami państwa i obywateli. Prawo to zajmuje się stosunkami władczymi, w których jeden podmiot jest podporządkowany drugiemu⁵. Jedna z dwóch podstawowych gałęzi prawa (obok prawa prywatnego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona interesu publicznego. Roszczenia publiczno – prawne są dochodzone z urzędu, natomiast roszczenia prywatno – prawne na wniosek zainteresowanych stron. W wielu przypadkach zastosowanie wszystkich tych kryteriów prowadzi do zbieżnych rezultatów. Prawo konstytucyjne, karne, administracyjne, finansowe, oraz działy prawa procesowego zalicza się do sfery życia publicznego. Klasyczny przykład dziedziny prawa prywatnego to prawo cywilne. Bardziej sensowne od dogmatycznego dzielenia gałęzi prawa na gałęzie prawa publicznego i prywatnego⁶ jest wyróżnienie w ramach każdej gałęzi elementów publicznych i prywatno – prawnych. W tym wypadku można powiedzieć, że pewne gałęzie są bardziej nasycone elementem publiczno – prawnym⁷, inne z kolei – elementem prywatno-prawnym⁸.

Warto zwrócić uwagę na tendencję do rosnącej publicyzacji całego prawa. Tendencja ta budzi wiele obaw, zwłaszcza ze strony liberalnie nastawionych teoretyków i polityków, gdyż prowadzić może do rosnącego podporządkowania jednostek ludzkich władzy państwowej. Przeważnie wymienia się następujące przyczyny rosnącej publicyzacji współczesnych systemów prawa:

1. Rozrost funkcji współczesnych państw,

2. Rozwój nowych technik i technologii,

3. Powstawanie reżimów totalitarnych

Niewątpliwie główna przyczyną publicyzacji prawa jest rozrost funkcji współczesnych państw. Prawo nie tylko interweniuje w rozwój gospodarki, lecz przejmuje cały szereg funkcji socjalnych⁹, by wymienić skomplikowany system świadczeń socjalnych, zadania w dziedzinie edukacji, kultury, ochrony zdrowia lub środowiska. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnych społeczeństw uważana jest jurydyzacja życia społecznego. Prawo stało się uniwersalnym instrumentem realizacji prawie wszystkich zadań i rozwiązywania wszystkich problemów społecznych. Publicyzacja prawa przyjmuje najczęściej formę jego administratywizacji. Przełom w technologii i technice sprzyja również publicyzacji prawa. Elektroniczne techniki zbierania i przetwarzania informacji wielokrotnie zwiekszają możliwości sterowania procesami społecznymi i stanowią dodatkowy impuls do wykorzystania prawa¹⁰ jako instrumentu polityki społecznej. Innym zagadnieniem jest problem reżimów politycznych (nazizm, komunizm), które z założenia dążą do maksymalnego ograniczenia sfery tego, co prywatne i podporządkowania jej państwu.

Jednak, nie da się wskazać żadnych ostrych kryteriów, które by rozdzielały sferę prawa publicznego i prywatnego. W praktyce te dwie sfery są ze sobą bardzo ściśle powiązane. Wszelkie kryteria podziału władzy mają jedynie charakter orientacyjny. Klasyfikacja wielu innych gałęzi prawa natrafia na trudności wynikające z faktu, że gałęzie te mają wyraźnie mieszany charakter łącząc w sobie elementy publiczno i prywatno-prawne.

Bibliografia:

1. Lech Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2006;

2. Zbigniew Salomonowicz, Wstęp do prawoznawstwa, Szczytno 2008;

---

1. Np. polityka zagraniczna, ochrona bezpieczeństwa i porządku, podatki, sądy. Zob. Lech Morawski, Wstęp… Toruń 2006, s. 91.↩

2. Np. wolność zawierania umów, rozporządzania swoją własnością, wolność wyboru światopoglądu, czy prawo decydowania o tym, jak wychowywać swoje dzieci. Zob. Lech Morawski, Wstęp… Toruń 2006, s. 91.↩

3. Np. gdy rodzice nie spełniają swoich obowiązków alimentacyjnych. Zob. Lech Morawski, Wstęp… Toruń 2006, s. 92.↩

4. Chociażby ze względu na potrzebę zapewnienia pracownikom odpowiedniego bezpieczeństwa warunków pracy.↩

5. Stosunki hierarchicznego podporządkowania.↩

6. Żadna gałąź prawa nie jest ani czystym prawem publicznym ani czystym prawem prywatnym. Zob. Lech Morawski, Wstęp… Toruń 2006, s. 92 i 93.↩

7. Prawo administracyjne lub karne.↩

8. Prawo cywilne.↩

9. Inspirowane ideologią państwa opiekuńczego (welfare state). Zob. Lech Morawski, Wstęp… Toruń 2006, s. 93.↩

10. Głównie administracyjnego.↩