I.

PSYCHOLOGIA KLINICZNA:

• Dziedzina psychologicznych badań i zastosowań, która zajmuje się wyjaśnianiem zdrowych oraz zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego.

• Zadania praktyczne polegają na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń oraz na profesjonalnej pomocy i interwencji.

POJĘCIE NORMY:

• Stwierdzenie patologii psychicznej wymaga określenia tego, co patologią nie jest, czyli zdefiniowania normy psychicznej.

• Przez normę rozumie się na ogół idealny lub realny wzorzec osobowości.

• Norma - wzorzec zachowania, przebiegu procesów psychicznych, osobowości, rozwoju.

NORMA ILOŚCIOWA:

• Określenie normy statystycznej odbywa się przez pomiar jakiejś cechy w danej populacji i wyliczenie rozkładu liczebności danej cechy w postaci krzywej normalnej.

• Wszystkie osoby znajdujące się w przedziale wyników średnich opisywane są jako normalne.

NORMA SPOŁECZNO-KULTURALNA:

• Zachowania zgodne z normami społecznymi.

• Zachowanie typowe dla danej kultury.

NORMA TEORETYCZNA:

• Wzorzec określony przez koncepcje naukowe lub empirycznie sprawdzone prawidłowości.

NORMA A NORMALNOŚĆ:

• Norma - wzorzec zachowania, przebiegu procesów psychicznych, osobowości, rozwoju.

• Normalność - zbiór właściwości przypisywanych osobom, grupom, społecznościom i instytucjom, które są zgodne z normą

KRYTERIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO:

• Postawa względem Ja - pozytywna i wysoka samoocena, silne poczuci tożsamości.

• Zdolność do rozwoju i samorealizacji.

• Integracja - syntetyzująca funkcja doświadczeń.

• Autonomia - zdolność do bycia niezależnym od wpływów społecznych i do samoregulacji.

• Realistyczne spostrzeganie rzeczywistości.

• Radzenie sobie z wymaganiami - zdolność do adaptacji w zmieniającym się świecie.

KRYTERIA PATOLOGII:

• Wskaźniki statystyczne - cechy, które w pomiarach statystycznych rzadko występują w danej populacji.

• Zachowania niespodziewane - zachowania, które w określonych sytuacjach są odmienne od typowych reakcji na daną sytuację. Np. reakcja lęku na sytuację poruszania się windą.

• Naruszanie norm - zachowania odmienne od przyjętych norm społecznych. Np. nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej, nastrój wesołości niedostosowany do sytuacji itp.

• Poczucie subiektywnego dyskomfortu - stany, które wywołują bardzo duże poczucie cierpienia.

• Niesprawność - stany czy zachowania, które prowadzą do niepełnej sprawności. Np. niezdolność wykonywania pracy, niezdolność do poruszania się środkami lokomocji itp.

II.

SYSTEMY KLASYFIKACJI DIAGNOSTYCZNEJ ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH:

• Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (ICD)

• Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM).

ICD-10:

• Klasyfikacja ma charakter opisowo-wyjaśniający, ponieważ wyodrębnia klasy zaburzeń, uwzględniając też ich genezę.

• Zaburzenie jest traktowane jako układ klinicznie stwierdzalnych objawów lub zachowań połączonych
  z cierpieniem i/lub zaburzeniem indywidualnego funkcjonowania osoby.

• Same przejawy dewiacji społecznej lub społecznego konfliktu bez zaburzenia indywidualnego funkcjonowania nie powinny być zaliczone do zaburzeń psychicznych.

KLASY ZABURZEŃ PSYHCICZNYCH WYODRĘBNIONE W ICD-10:

1. Organiczne zaburzenia psychiczne - włącznie z zespołami objawowymi (głównie zespoły otępienne, zaburzenia nastroju i funkcji poznawczych spowodowane uszkodzeniem mózgu lub chorobą somatyczną).

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania - spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych.

3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe.

4. Zaburzenia nastroju (afektywne) - epizody maniakalne, nawracające zaburzenia depresyjne, zaburzenia afektywne dwubiegunowe.

5. Zaburzenia nerwicowe (fobie, nerwice lękowe i natręctw) - związane ze stresem pod postacią somatyczną.

6. Zaburzenia behawioralne - związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi, zaburzenia odżywiania, snu, seksualne i związane z połogiem.

7. Zaburzenia osobowości i zachowań dorosłych - specyficzne i niespecyficzne zaburzenia osobowości, zaburzenia nawyków i popędów, identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych.

8. Upośledzenie umysłowe.

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego - rozwoju mowy i języka, umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych oraz całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm).

10. Zaburzenia zachowania i emocji - rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym

DIAGNOZOWANIE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH NA PODSTAWIE ICD-10:

Diagnozowanie może odbywać się przy użyciu przynajmniej trzech osi diagnostycznych:

• Oś I - rozpoznanie kliniczne podstawowe i towarzyszące.

• Oś II - poziom niepełnosprawności mierzony skalą 0-5 (brak niepełnosprawności- głęboka niepełnosprawność) w zakresie:

1. dbałości o siebie,

2. aktywności zawodowej,

3. rodziny i domu,

4. szerszego kontekstu społecznego.

• Oś III - czynniki kontekstowe, które wywarły wpływ na występowanie, obraz, przebieg, zejście lub leczenie zaburzeń wymienionych na osi I.

PODRĘCZNIK DIAGNOSTYCZNY I DEFINIOWANIE ZABURZENIA PSYCHICZNEGO W DSM-IV:

Zaburzenie psychiczne to pojawiający się u jednostki syndrom lub wzorzec zachowania, albo wzorzec psychiczny mający znaczenie kliniczne, związany w chwili występowania z:

1. Odczuwanym cierpieniem.

2. Upośledzeniem.

3. Istotnie zwiększonym ryzykiem śmierci, bólu, inwalidztwa.

4. Poważnym ograniczeniem swobody działania.

5. Zespół ten nie może być tylko ogólnie akceptowaną i kulturowo usankcjonowaną reakcją na określone zdarzenie (np. śmierć bliskiej osoby). Bez względu na jego podstawowe źródła musi on być w danym momencie przejawem behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej i danej osoby.

WSZYSTKIE ZABURZENIA PSYCHICZNE W DSM-IV PRZEDSTAWIONO NA 5-OSIACH:

1. Oś I - zespoły kliniczne i inne stany, które mogą być przedmiotem uwagi klinicysty: zaburzenia nastroju, schizofrenia, zespoły urojeniowe, stany lękowe, zaburzenia psychiczne na tle organicznym, zaburzenia spowodowane działaniem bądź odstawieniem substancji psychoaktywnych.

2. Oś II - zaburzenia osobowości, zaburzenia rozwojowe, występujące po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym i adolescencji oraz upośledzenia umysłowe.

3. Oś III - stany ogólnomedyczne.

4. Oś IV - problemy psychospołeczne i środowiskowe, związane działaniem w ostatnim roku jednego bądź wielu spośród opisanych dziewięciu różnych kategorii stresu życiowego i obciążeń

5. Oś V - poziom przystosowania: ocenie podlega ogólny stan zdrowia pacjenta na podstawie Skali Ogólnej Oceny Funkcjonowania - GAF. Skala obejmuje punktację od 0 do 100.

WYMIENIONE W DSM-IV KATEGORIE ZABURZEŃ MOŻNA DODATKOWO SKATEGORYZOWAĆ
W RAMACH 5 WYMIARÓW:

1. Stopień nasilenia objawów (łagodne, umiarkowane i poważne zaburzenia psychiczne).

2. Poziom stabilności i wzorców zachowania (epizodyczne bądź nawracające zaburzenia psychiczne)

3. Rozmieszczenie symptomów w przestrzeni.

4. Rozmieszczenie symptomów w czasie (przebieg ostry, gdy zaburzenie trwa nie dłużej niż 6 - miesięcy albo chroniczny- gdy ma charakter długotrwały i przewlekły).

III.

Zaburzenia nerwicowe to psychogennie uwarunkowane zaburzenia czynnościowe, ich objawy obejmują:

• Zaburzenia przeżywania emocjonalnego.

• Zaburzenia wegetatywno-somatyczne.

• Zaburzenia funkcjonowania poznawczego.

• Zaburzenia funkcjonowania społecznego.

U poszczególnych jednostek obraz zaburzeń może być zróżnicowany, a objawy są wzajemnie uwikłane, tworząc mechanizm „błędnego koła”.

Spectrum zaburzeń nerwicowych:

1. Zaburzenia przeżywania emocjonalnego:

• Nieadekwatność siły reakcji do siły bodźca.

• Pojawianie się przeżyć bez wyraźnej przyczyny.

• Przewaga emocji negatywnych, zwłaszcza o charakterze lękowym.

• Zmienność nastrojów.

• Niekontrolowane wyrażanie emocji.

2. Zaburzenia wegetatywno-somatyczne:

• Bóle głowy.

• Bóle brzucha.

• Zaburzenia snu.

• Bóle mięśniowe.

• Zaburzenia pracy serca.

• Zaburzenia łaknienia.

• Nadmierna potliwość.

• Nudności.

3. Zaburzenia funkcjonowania poznawczego:

• Wybiórcza percepcja rzeczywistości.

• Tworzenie irracjonalnych przekonań dotyczących świata i siebie.

• Trudności w koncentracji uwagi.

• Przejściowe spowolnienie toku myślenia.

• Przejściowa niedoczynność pamięci.

• Natrętne myśli.

4. Zaburzenia funkcjonowania społecznego:

• Wycofywanie się z kontaktów z innymi ludźmi.

• Trudności w komunikowaniu się z innymi.

Klasyfikacja zespołów nerwicowych (wg ICD-10):

1. Nerwica lękowa.

2. Fobie.

3. Zaburzenia stresowe pourazowe.

4. Zaburzenia konwersyjne.

5. Hipochondria.

6. Neurastenia.

7. Zaburzenia depresyjne.

8. Nerwica natręctw.

Nerwica lękowa:

• Chroniczny bezprzedmiotowy lęk, napady lęku i liczne objawy wegetatywne.

• U dorastających wytwarzają się postawy lękowe wobec teraźniejszości i przyszłości, związane z nadmiernym uogólnianiem pojedynczych zdarzeń.

• Konsekwencją są zahamowania w funkcjonowaniu poznawczym i społecznym, osiąganie w sytuacjach zadaniowych wyników poniżej potencjalnych możliwości.

Fobie mogą pojawiać się w wieku przedszkolnym, wieku dorastania lub później. Dzielimy je na:

• Specyficzne - lęk przed różnymi zwierzętami, przed wysokością, przed zamkniętymi przestrzeniami, przed otwartymi przestrzeniami, przed różnymi zjawiskami atmosferycznymi, chorobami, krwią, itp.

• Społeczne - dotyczą różnych sytuacji społecznych. Np. występu, publicznego zabierania głosu, spotkania towarzyskiego, kontaktami szkolnymi.

Osoby cierpiące na jakiś rodzaj fobii najczęściej stosują unikanie jako sposób radzenia sobie z lękiem

Nerwica natręctw (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne) cechuje się:

• Myślami natrętnymi - uporczywie nawracającymi i pojawiającymi się wbrew woli jednostki (wyobrażanie sobie zagrażających sytuacji, przypominanie sobie konkretnych stwierdzeń itp.)

• Czynnościami natrętnymi - różne uporczywie powtarzane zachowania.

Myśli i czynności natrętne są tak nasilone, że utrudniają funkcjonowanie i przynoszą cierpienie

Zaburzenia stresowe pourazowe:

• Przyczyną tych zaburzeń jest przeżycie ciężkiego stresu, mającego cechy sytuacji ekstremalnej, przekraczającej możliwości radzenia sobie przeciętnej osoby.

• Po takim przeżyciu pojawia się ostra reakcja na stres - silny lęk, zaburzenia orientacji, dezorganizacja działania lub osłupienie, czasem niepamięć.

• U niektórych jednostek po pewnym czasie może pojawić się zespół określany jako zaburzenia stresowe pourazowe - stałe przezywanie sytuacji traumatycznej, unikanie przypominających ją bodźców, reagowanie na nie, napady paniki lub agresji, zmniejszona wrażliwość emocjonalna na inne bodźce, objawy wegetatywne, zaburzenia uwagi i pamięci, spadek aktywności.

Zaburzenia konwersyjne (nerwica histeryczna):

• Konwersja to nieświadome przekształcenie przykrych przeżyć i konfliktów w objawy somatyczno-wegetatywne.

• Obok dolegliwości występujących w innych zespołach mogą pojawić się zaburzenia czucia oraz ruchu mimo braku chorób uzasadniających ich obecność.

• U niektórych może wystąpić czasowa niepamięć, zwłaszcza obejmująca przykre i zagrażające treści.

• Osoby takie często cechuje impulsywność, chwiejność nastroju i tzw. teatralne zachowanie, polegające na przesadnej ekspresji emocjonalnej; lubią one koncentrować na sobie uwagę, domagają się pomocy, czasem uciekają w świat marzeń.

Hipochondria:

• Nadmierne zainteresowanie własnym zdrowiem; często uporczywe, choć bezzasadne przekonanie o istnieniu jakiegoś schorzenia, któremu towarzyszą doznania bólowe.

• Cechy hipochondryczne mogą występować w przebiegu innych nerwic (konwersyjnej, depresyjnej, fobiach).

• Osoby z hipochondrią koncentrują się na ustaleniu diagnozy swojej choroby, odwiedzają wielu specjalistów, niektórzy chorzy uzyskują korzyści w relacjach społecznych, co nieświadomie pogłębia ich zaburzenia.

• Do łatwo uchwytnych przyczyn hipochondrii należą zarówno nadopiekuńczość rodziców, jak ich obojętność
  i brak troski o dziecko.

Nerwica neurasteniczna (zespół chronicznego zmęczenia):

• Stałe uczucie zmęczenia, zniechęcenia, mała odporność na stres, trudności w podejmowaniu decyzji, wycofanie się z kontaktów społecznych, niekiedy niepokój i przygnębienie.

• Niektóre objawy są zbliżone do depresji.

• Osoby chore nie potrafią wypoczywać, często są pesymistycznie oraz nadmiernie krytyczne wobec siebie
  i własnych dokonań.

• Od strony wegetatywnej pojawiają się zaburzenia snu, bóle głowy, czasem bóle mięśniowe i bóle brzucha.

Nerwica depresyjna:

• Długotrwałe obniżenie nastroju, uczucie smutku, przygnębienia, rezygnacji, zmniejszenie aktywności oraz poczucie niższej wartości.

• Objawy towarzyszące: poczucie krzywdy, niepokój, wrogość, utrata zainteresowań, uczucie zmęczenia, zaburzenia snu i łaknienia, czasem tendencje samobójcze.

• W literaturze najczęściej wyróżnia się depresję endogenną i psychogenną:
  - endogenna - zaliczana jest do chorób psychicznych afektywnych.
  - psychogenna - to właśnie nerwica depresyjna.

• Kontrowersyjne jest rozpoznawanie depresji u dzieci poniżej 10-12 roku życia. Obniżony nastrój pojawia się
  u nich raczej jako jeden z objawów nerwicy lękowej. Wielu autorów zwraca natomiast uwagę na występowanie depresji w wieku dorastania. Jej powstawaniu sprzyja nieadekwatna samoocena, nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, nieprawidłowe postawy rodzicielskie i brak oparcia w rodzinie.

Przyczyny zaburzeń nerwicowych:

Dotychczasowe koncepcje dotyczące przyczyn powstawania zaburzeń nerwicowych można sprowadzić do
4 głównych teorii:

1. Teorie psychoanalityczne.

2. Teorie uczenia się i koncepcje poznawcze.

3. Teorie systemowe.

4. Koncepcje psychologii humanistycznej.

Teorie psychoanalityczne:

• Źródłem objawów nerwicowych są stłumione nierozwiązane konflikty wewnątrz psychiczne.

• Rozwiązanie konfliktów utrudnia stosowanie niedojrzałych mechanizmów obronnych.

• Objawy nerwicowe to wynik nieskutecznej walki z lękiem wynikającym z nieuświadomionych konfliktów, oraz symbolicznie wyrażany skutek kompromisu między niezaspokojonymi potrzebami i popędami,
  a normami społecznymi i moralnymi.

Teorie uczenia się i koncepcje poznawcze:

• W ujęciu zwolenników teorii uczenia się objawy nerwicowe są wyuczonymi reakcjami pojawiającymi się
  w określonych sytuacjach, na które zostały uwarunkowane.

• Koncepcje poznawcze zakładają, że objawy nerwicowe wynikają z lęku i napięcia jakie przeżywają ludzie
  w związku z nieumiejętnością radzenia sobie ze swoimi problemami życiowymi.

Koncepcje psychologii humanistycznej:

• Przyczyny objawów nerwicowych tkwią w braku zaspokojenia potrzeb jednostki.

• Najważniejszym źródłem informacji o potrzebach człowieka są jego własne doświadczenia, dostarczające informacji o tym, co jest dla niego dobre, a co niekorzystne.

• Doświadczenia osobiste mogą zostać zniekształcone przez przyjmowanie doświadczeń innych osób jako własnych.

Teorie systemowe:

• Zaburzenia nerwicowe nie są uwarunkowane wewnątrz psychicznie, ale są wynikiem nieprawidłowości funkcjonowania systemów, w których żyją osoby.

• Najważniejsze czynniki wyzwalające patologiczne reakcje jednostki to: zaburzenia struktury rodziny, zaburzenia komunikacji w rodzinie i norm regulujących funkcjonowanie w rodzinie.

• Ich efektem jest niezaspokojenie podstawowych potrzeb realizowanych w rodzinie: bezpieczeństwa, miłości, przynależności, czego konsekwencją jest pojawienie się takich objawów jak: lęk, depresja i inne zaburzenia nerwicowe i psychiczne.

Leczenie zaburzeń nerwicowych

• Psychoterapia psychodynamiczna - zmiana właściwości wewnątrz psychicznych jednostki: uwolnienie stłumionych emocji, uświadamianie sobie własnych, prawdziwych potrzeb, pragnień, fantazji, zmiana dotychczasowych nieskutecznych mechanizmów obronnych oraz nabycie zdolności odróżniania fantazji od rzeczywistości.

• Psychoterapia behawioralno-poznawcza - usunięcie nieadekwatnych reakcji na bodziec, uczenie się pożądanych reakcji i nowych nawyków, zmiana niewłaściwych wzorców myślowych, rozwijanie umiejętności mających ułatwić pacjentowi przystosowanie do różnych sytuacji życiowych, rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów.

• Psychoterapia humanistyczna - uwolnienie w pacjencie neutralnych tendencji do samorozwoju, zwiększenie samoświadomości , uwolnienie możliwości przeżywania, wzrost samoakceptacji , zrozumienie i akceptacja innych, pozbycie się systemów zaprzeczeń oraz nabywanie umiejętności konfrontowania się z problemami egzystencjalnymi.

• Psychoterapia systemowa - zmiana struktury rodziny poprzez przywracanie adekwatnych granic między podsystemami, likwidowanie patologicznych triad, zwiększenie klarowności pełnionych w rodzinie ról, odbudowa spójności rodziny, zmiana zasad regulujących funkcjonowanie systemu rodzinnego, zmiana we wzorcach komunikacji, zmiana relacji emocjonalnych między członkami rodziny.

• Psychoterapia grupowa - metoda ta niezależnie od orientacji teoretycznej bazuje na interakcjach między członkami grupy. Terapia pozwala na demonstrowanie i odtwarzanie relacji z innymi ludźmi oraz dyskutowanie nad poglądami własnymi i innych osób. W efekcie pacjent uczy się że inni mają podobne problemy , dzięki czemu może spojrzeć na siebie z dystansu.

  IV.

  ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZABUDZENIA ZACHOWANIA:
  Zaburzenia osobowości są głęboko zakorzenionymi i utrwalonymi wzorcami zachowań, przejawiającymi się mało elastycznymi reakcjami na różne sytuacje indywidualne i społeczne. Zachowania te charakteryzują się tendencją do skrajnych reakcji i wyrażają się znaczną odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem postrzegania, myślenia, odczuwania, odnoszenia się do innych.

  Klasyfikacja zaburzeń osobowości i zaburzeń zachowania (ICD-10):

• Specyficzne zaburzenia osobowości.

• Zaburzenia nawyków i popędów.

• Zaburzenia identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych.

SPECYFICZNE ZABURZNENIA OSOBOWOŚCI. Należą do nich:

1. Osobowość paranoiczna.

2. Osobowość schizoidalna.

3. Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna).

4. Osobowość chwiejna emocjonalnie.

5. Osobowość histrioniczna (histeryczna).

6. Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna).

7. Osobowość lękliwa.

8. Osobowość zależna.

1. Osobowość paranoiczna:

• Nadmierna wrażliwość na niepowodzenie i odrzucenie.

• Długotrwałe przeżywanie przykrości.

• Podejrzliwość i tendencja do dostrzegania wszędzie wrogości.

• Nawracające i nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera.

• Stosowanie „spiskowej” teorii do wyjaśniania wszelkich wydarzeń.

2. Osobowość schizoidalna:

• Ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi.

• Chłód emocjonalny.

• Mała zdolność wyrażania uczuć i dostrzegania uczuć przeżywanych przez innych.

• Niepodejmowanie działań mających na celu poszukiwanie przyjemności.

• Preferowanie pozostawania w samotności.

• Brak wrażliwości na obowiązujące normy i zwyczaje społeczne.

3. Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna):

• Nieliczenie się z normami społecznymi.

• Nieliczenie się z uczuciami innych osób.

• Trudności w utrzymaniu stałych związków z innymi.

• Łatwość reagowania agresją i zachowaniami gwałtownymi nieadekwatnymi do sytuacji.

• Brak zdolności do przeżywania poczucia winy.

• Niewrażliwość na stosowanie kary.

• Skłonność do obwiniania innych jako jedynego sposobu wyjaśniania własnego zachowania.

4. Osobowość chwiejna emocjonalnie:

• Tendencje do działań impulsywnych bez uwzględniania ich konsekwencji.

• Niestabilność emocjonalna.

• Niezdolność do planowania przyszłości.

• Skłonność do wybuchów gwałtownego gniewu i gwałtownych zachowań (zwłaszcza w sytuacjach spotkania się z krytyką).

  * Do grupy tej zalicza się także osobowości typu borderline - charakteryzujące się zaburzonym obrazem siebie, poczuciem pustki, łatwością wchodzenia w niestabilne, intensywne związki uczuciowe, powtarzającymi się groźbami samobójstwa lub samo uszkadzaniem się.

5. Osobowość histeryczna (histrioniczna):

• Nadmierna ekspresja emocji, dramatyzowanie i teatralność.

• Łatwość ulegania wpływom.

• Płytka i chwiejna uczuciowość.

• Ciągłe poszukiwanie podniet i zwracanie na siebie uwagi.

• Wyjątkowa koncentracja na wyglądzie zewnętrznym.

• Egocentryzm.

• Zachowania uwodzicielskie.

• Manipulowanie innymi przy osiąganiu własnych celów.

6. Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna):

• Nadmierna dokładność, skrupulatność.

• Wątpliwości i ostrożność.

• Nadmierna pedanteria.

• Sztywność i upór.

• Trudność w podejmowaniu decyzji.

• Pojawianie się natarczywych i niechcianych myśli lub impulsów.

6. Osobowość lękliwa:

• Ciągłe i wszechogarniające poczucie napięcia i niepokoju.

• Poczucie niższości w stosunku do innych ludzi.

• Niechęć do wchodzenia w bliższe związki z innymi ludźmi.

• Poczucie społecznego nieprzystosowania.

6. Osobowość zależna:

• Nieumiejętność podejmowania decyzji.

• Nadmierna zależność od bliskich i podporządkowywanie im swoich potrzeb.

• Zachęcanie innych do przejmowania odpowiedzialności za swoje ważne decyzje życiowe.

• Spostrzeganie siebie jako osoby bezradnej, niekompetentnej i bezsilnej.

ZABURZENIA NAWYKÓW I POPĘDÓW (ZABURZENIA ZACHOWANIA):

Zaburzenia nawyków i popędów to zaburzenia zachowania cechujące się pozbawionym wyraźnej i racjonalnej motywacji powtarzaniem działań, które zazwyczaj szkodzą pacjentowi i innym osobom. Należą do nich:

1. Patologiczny hazard:

• Intensywny , trudny do opanowania popęd do gry, często prowadzący do naruszenia norm i zobowiązań społecznych, zaburzający życie rodzinne i pracę zawodowa, powodujący wiele kłopotów materialnych.

2. Patologiczne podpalanie (piromania):

• Usiłowanie podkładania ognia pod obiekty własne i cudze.

• Stałe zaabsorbowanie tematami związanymi z ogniem.

• Nienormalne zainteresowanie sprzętem pożarniczym.

• Uczucie napięcia i podniecenia powiązane z w/w stanami.

3. Patologiczne kradzieże (kleptomania):

• Powtarzająca się niemożność od powstrzymywania się od kradzieży przedmiotów niepotrzebnych, które są następnie wyrzucane, oddawane lub kolekcjonowane

• Kradzieże poprzedza narastające napięcie, przechodzące w poczucie zadowolenia w czasie ich trwania.

ZABURZENIA IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ I PREFERENCJI SEKSUALNYCH:

Najczęściej występujące zaburzenia identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych:

1. Transseksualizm:

• Pragnienie bycia uznanym za osobę płci przeciwnej.

• Uczucie niezadowolenia z posiadania anatomicznych cech płciowych i poczucie ich nieprawidłowości.

• Chęć poddania się leczeniu w celu uzyskania płci preferowanej.

1. Transwestytyzm - Ubieranie się w stroje płci przeciwnej, któremu towarzyszy podniecenie seksualne. Nie występuję pragnienie trwałej zmiany płci.

2. Fetyszyzm - konieczność posiadania pewnych przedmiotów (np. części garderoby) jako bodźców do uzyskania pobudzenia oraz satysfakcji seksualnej.

3. Ekshibicjonizm - nawracająca tendencja do pokazywania narządów płciowych innym osobom w miejscach publicznych, czemu towarzyszy podniecenie seksualne.

4. Pedofilia - zainteresowania i zachowania seksualne osoby dorosłej kierowane do dzieci.

5. Sadomasochizm- preferowanie aktywności seksualnej, w której dochodzi do zadawania bólu lub upokorzenia.

ETIOLOGIA ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI I ZABURZEŃ ZACHOWANIA:

Koncepcje etiologiczne:

1. Teorie konstytucjonalne:

• Teorie te zakładają istnienie biologicznych predyspozycji zaburzeń osobowości - budowa organizmu, funkcje fizjologiczne, a przede wszystkim układu nerwowego.

• Wymienione elementy traktowane jako wrodzone, są mało podatne na zmiany w przebiegu rozwoju

1. Teorie psychologiczne:

• Zgodnie z koncepcją psychoanalityczną zaburzenia osobowości są wynikiem silnego tłumienia nieakceptowanych pragnień seksualnych albo tendencji do seksualnych bądź fizycznych form przemocy.

• Zaburzenia osobowości objawiają się „zawężeniem wzorów zachowania do zachowań popędowych, impulsywnych i słabo zróżnicowanych”. Przyczyną takich zachowań jest patologia superego i egocentryzm.

1. Teorie systemowe

• Odwołują się do pojęcia „niedorozwoju mechanizmów regulacyjno-integracyjnych”, który oznacza m.in.: przewagę zachowań reaktywnych nad celowymi, nieumiejętność rozwiązywania sytuacji problemowych, słabą zdolność przewidywania konsekwencji swojego zachowania, niezrównoważenie emocjonalne.

• Powstawanie takich mechanizmów jest uwarunkowane zarówno czynnikami biologiczno-temperamentalnymi, jak i procesem socjalizacji.

• W efekcie ma miejsce zahamowanie rozwoju osobowości, wyrażające się przewagą mechanizmów popędowo-emocjonalnych nad poznawczą regulacją zachowania

Leczenie:

• Leczenie jest na ogół bardzo trudne, farmakologia przynosi jedynie stłumienie zachowań agresywnych, zabiegi chirurgiczne i elektrowstrząsy też nie spełniają pokładanych w nich nadziei.. Psychoterapia także nie okazała się efektywna- niekiedy skuteczna bywa terapia behawioralna w postaci warunkowania awersyjnego
  i instrumentalnego.

• Wiele nadziei jest związanych z programami reedukacyjnymi i resocjalizacyjnymi, które łączą w sobie: psychoterapię grupową, terapię pracą i ruchem, techniki warunkowania instrumentalnego. Programy te charakteryzują się jasnymi regułami i dyrektywną postawą terapeuty. Proponowane w nich techniki pracy opierają się na zasadach uczenia się, modelowania, przekazywania informacji zwrotnych, stosowania nagród
  i kar.

VI.

ZABURZENIA NASTROJU:

• Zaburzenia nastroju są jednymi z najczęstszych zaburzeń psychicznych- ich rozpowszechnienie w populacji ogólnej wynosi 15%.

• Wskaźnik rozpowszechnienia u kobiet jest dwukrotnie wyższy niż u mężczyzn.

• Średni wiek początku choroby wynosi 40 lat.

Klasyfikacja zaburzeń nastroju:

• Zaburzenia afektywne charakteryzują się patologicznymi zmianami nastroju, napędu psychoruchowego, emocji i ośrodkowej regulacji rytmów biologicznych.

• Wyróżniamy wśród nich 2 podstawowe zespoły zaburzeń: zespół depresyjny i zespół maniakalny. Mają one przebieg nawracający.

• U części chorych występują nawroty w obrazie zarówno depresji, jak i manii (choroba afektywna dwubiegunowa), u innych wyłącznie depresji (choroba afektywna jednobiegunowa).

Klasyfikacja wg ICD-10:

1. Epizod maniakalny.

2. Zaburzenia dwubiegunowe.

3. Utrwalone zaburzenia nastroju.

4. Epizod depresyjny.

1. EPIZOD MANIAKALNY:

Charakterystyczne jest wyraźne podwyższenie nastroju lub drażliwość, trwające min. 1 dzień. Towarzyszą im co najmniej 3 z następujących objawów:

• Wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny.

• Wzmożona rozmowność.

• Trudności w koncentracji uwagi.

• Zmniejszona potrzeba snu.

• Zwiększona energia seksualna.

• Mało odpowiedzialne zachowania (np. wydatki).

• Wzmożona łatwość kontaktów z innymi.

3 postacie zaburzeń maniakalnych:

• Hipomania.

• Mania bez objawów psychotycznych.

• Mania z objawami psychotycznymi.

• Hipomania:

• Stałe i łagodne wzmożenie nastroju.

• Zwiększona energia i aktywność.

• Zwiększona liczba kontaktów z otoczeniem.

• Gadatliwość.

• Wzmożony popęd seksualny.

• Zmniejszona potrzeba snu.

- Hipomania przypomina manię, ale objawy chorobowe są znacznie mniej nasilone. Przezywanie epizodu hipomanii nie wymaga hospitalizacji, gdyż nie powoduje poważnych zakłóceń w życiu społecznym lub zawodowym chorego i nie towarzyszą mu objawy psychotyczne.

• Mania bez objawów psychotycznych:

• Nasilenie wzmożonego nastroju osiąga znacznie wyższy poziom niż w hipomanii.

• Jest ono wyraźnie nieadekwatne do sytuacji i może ulegać nieoczekiwanym zmianom.

• W kontakcie z innymi chorzy tracą wszelkie zahamowania.

• Występują trudności z utrzymaniem uwagi i wielkościowe oceny siebie.

• Mania z objawami psychotycznymi:

• Występuje, gdy podwyższona samoocena i idee wielkościowe ulegają przekształceniu w urojenia. Pojawia się:

- Gonitwa myśli.

- Zachowania agresywne.

- Zaniedbywanie odżywania się i troski o higienę osobistą.

2. ZABURZENIA AFEKTYWNE DWUBIEGUNOWE:

• Nawroty epizodów choroby, naprzemiennie: w postaci podwyższonego nastroju (mani lub hipomanii)
  i obniżonego nastroju (depresja)

• Wcześniej diagnozowano ten zespół jako psychozę maniakalno-depresyjną.

• Czasami pojawiają się objawy psychotyczne zgodne z zaburzeniem nastroju.

• U chorych mogą wystąpić:

- Zaburzenia łaknienia,

- Lęki,

- Znaczna nadruchliwość,

- Zaburzenia uwagi.

• w tym zespole zaburzeń istnieje duże ryzyko samobójstwa.

3. UTRWALONE ZABURZENIA NASTROJU:

• Nasilenie objawów podwyższonego lub obniżonego nastroju nie osiąga takiego poziomu jak w wypadku zespołu hipomanii czy łagodnej depresji.

• Zmiany nastroju mają jednak przewlekły charakter, mogą utrzymywać się przez większość dorosłego życia.
  Są przyczyną złego samopoczucia i niesprawności.

• Wśród tej kategorii zaburzeń wyróżnia się 2 główne postacie objawów:

1. Cyklotymię - stałe wahana nastroju w postaci epizodów łagodnej depresji i łagodnego wzmożonego samopoczucia.

2. Dystymię - przewlekłe obniżenie nastroju o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu .

4. EPIZOD DEPRESYJNY:

Objawy depresji mogą się przejawiać w 8 wymiarach (obejmujących 3 główne obszary doświadczeń intrapersonalny, interpersonalny i sytuacyjny) jest to:

1. Wymiar fizyczny - dotyczy symptomów somatycznych. Objawy:

• Zaburzenia snu.

• Zaburzenia apetytu.

• Poczucie zmęczenia.

• Znaczne zmiany masy ciała.

• Zaburzenia popędu płciowego.

• Niepokój.

• Uskarżanie się na konkretne niedyspozycje bądź ogólny zły stan fizyczny przy braku widocznych przyczyn organicznych.

1. Wymiar poznawczy - wiąże się z charakterystycznymi do depresji schematami myślowymi. Objawy:

• Poczucie beznadziejności.

• Negatywna samoocena.

• Negatywna interpretacja doświadczeń.

• Myśli samobójcze.

• Trudności w podejmowaniu decyzji.

• Poczucie „rozsypania”.

• Nadmierne skoncentrowanie na sobie.

• Trudności w koncentracji.

• Skupianie się na przeszłości.

• Skłonność do generalizowania.

• Poczucie bezradności.

• Niewłaściwe wzorce myślenia.

• Zaostrzenie lub osłabienie percepcji.

• Brak elastyczność.

1. Wymiar behawioralny - obejmuje mechanizmy przejawiające się w zachowaniu chorego. Objawy:

• Zaburzenia poziomu aktywności.

• Działania agresywne lub destruktywne.

• Napady płaczu.

• Próby samobójcze.

• Spowolniona lub niewyraźna mowa.

• Popadanie w uzależnienia.

• Ogólna impulsywność.

• Zachowania sprzeczne z osobistym systemem wartości.

• Destrukcyjne zachowania kompulsywne.

• Pobudzenie albo spowolnienie psychomotoryczne.

• Zachowania wyładowania się.

1. Wymiar afektywny - dotyczy objawów będących odbiciem stanu emocjonalnego chorego. Objawy:

• Ambiwalencja.

• Brak źródeł satysfakcji.

• Utrata poczucia humoru.

• Utrata szacunku do siebie samego.

• Poczucie braku wartości i własnej bezużyteczności.

• Osłabienie związków emocjonalnych.

• Obniżony nastrój smutek.

• Nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy.

• Poczucie bezsilności.

• Podwyższona lub obniżona reaktywność emocjonalna.

• Skłonność do irytowania się, złość.

• Koncentrowanie się na uczuciach depresyjnych.

1. Wymiar relacji- obejmuje charakterystyczne wzorce, zgodnie z którymi chory odnosi się do siebie i innych ludzi. Objawy:

• Przyjmowanie postawy „ofiary”.

• Znaczna zależność od innych.

• Wysoka reaktywność na innych.

• Brak znaczącej pozycji społecznej.

• Wycofanie się, izolacja.

• Unikanie towarzystwa.

• Nadmierna potrzeba akceptacji.

• Skłonność do poświęcania się.

• Przesadne poczucie odpowiedzialności za innych.

• Zachowanie pasywno-agresywne.

• Rozmyte lub zbyt sztywne granice osobowości.

• Dążenie do władzy lub unikanie jej.

• Nieodpowiednie wzorce relacji.

• Nadmierna krytyczność w stosunku do innych.

1. Wymiar symboliczny - obejmuje wzorce wyrażające wewnętrzne przeżycia pacjenta. Objawy:

• Destruktywne fantazje, wyobrażenia.

• Powtarzające się koszmary.

• Męczące wyobrażenia.

• Interpretacja „znaczenia” depresji.

• Wyobrażenia o „cudownym uzdrowieniu”.

• Zainteresowanie sprawami duchowymi, spekulacje na ten temat.

1. Wymiar kontekstowy - dotyczy takich specyficznych zmiennych sytuacyjnych, których kombinacja może sprowokować u jednostki reakcję depresyjną. Objawy:

• Uogólnione, przewidywalne, ograniczone odpowiedzi na określone sytuacje.

• Depresjogenne mechanizmy wyzwalające reakcje dotyczące:

- Konkretnych osób.

- Konkretnych miejsc.

- Konkretnych obiektów.

- Konkretnych pór dnia.

• Trudności w prawidłowej ocenie wymogów sytuacji i własnych zobowiązań.

• Trudności w zlokalizowaniu umiejscowienia kontroli w danej sytuacji.

• Zależne od sytuacji rozmycie lub usztywnienie granic osobowości.

• Odrzucenie pod wpływem sytuacji wyznawanych wartości etycznych.

1. Wymiar historyczny- wiąże się ze specyficznymi doświadczeniami z życia jednostki, które mogły się przyczynić do powstania mechanizmów depresyjnych. Objawy:

• Znaczące straty, których doznał chory w przeszłości.

• Sytuacje, w których chory nie miał kontroli nad przebiegiem wydarzeń.

• Sprzeczne wymagania i oczekiwania otoczenia, zmienne środowisko.

• Wąski zakres osobistych doświadczeń.

ETIOLOGIA ZABURZEŃ NASTROJU:

1. Teorie biologiczne

• Do depresji dochodzi, gdy w określonych rejonach mózgu spada koncentracja pewnych neurotransmiterów.

• Czynnikami depresjogennymi mogą być np.:

- Pewne leki - np. niektóre doustne środki antykoncepcyjne, leki przeciwnadciśnieniowe.

- Środki wywołujące uzależnienie - alkohol, barbiturany, halucynogeny.

- Schorzenia neurologiczne.

- Zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne.

- Choroby serca, nerek, wątroby i układu oddechowego.

- Interwencje chirurgiczne.

• Depresja może być zjawiskiem wtórnym w stosunku do chorób wyniszczających.

• Depresja może mieć charakter dziedziczny.

• Za ważny czynnik etiologiczny uważa się wpływ hormonów kobiecych (depresja poporodowa i okres przekwitania).

1. Teorie intrapersonalne

• Model psychodynamiczny - przyjmuje, że zasadniczym składnikiem depresji jest poczucie „utraty”. Wg Freuda niektórzy w zbyt wielkim stopniu uzależniają swoją samoocenę od innych, dlatego kiedy jednostka utraci obiekt, od którego jest uzależniona, przeżywa uczucie złości.

• Model poznawczy Aarona Becka - przedstawiają depresję jako produkt nieprawidłowego myślenia. Wg Becka emocje są konsekwencją myśli, a depresja wynika z negatywnego, oderwanego od rzeczywistości sposobu myślenia

• Model „wyuczonej bezradności” Martina Seligmana - wiąże powstawanie depresji z zakorzenionym poczuciem braku kontroli nad sytuacją, które utrwaliło się na skutek negatywnych doświadczeń.

1. Teorie interpersonalne:

• Depresja pojawia się w kontekście społecznym i interpersonalnym.

• Jest konsekwencją depresjogennych schematów stosunków międzyludzkich.

• Zalicza się do nich m. in. stresujące zmiany ról społecznych, konflikty tych ról oraz społeczne konsekwencje wyborów indywidualnych.

Aktualne paradygmaty leczenia zaburzeń nastroju:

• Interwencje terapeutyczne oparte na podejściu biologicznym:

- Farmakoterapia - stosowanie różnych środków przeciwdepresyjnych, których działanie najczęściej polega na podnoszeniu poziomu neurotransmiterów.

- Elektrowstrząsy (ETC) - metoda kontrowersyjna, choć wbrew pozorom stosowana dość powszechnie.

- Zachęcanie do intensywnych ćwiczeń fizycznych - ma na celu poprawę samopoczucia chorych, zmniejszenie uczucia zmęczenia i przywrócenie pewności siebie.

- Ekspozycję na światło (stymulujące mózg), przerywanie snu oraz środki pobudzające.

• Interwencje terapeutyczne oparte na podejściu intrapersonalnym:

- Terapie oparte na modelu psychodynamicznym - polega głównie na ułatwieniu pacjentowi wglądu w mechanizm jego depresji.

- Terapia poznawcza - pacjenci mają sobie uświadomić swoje negatywne myślenie i niewłaściwy przebieg procesu poznawania. Występujące u nich zaburzenia polegają na nieprawidłowych schematach myślenia i percepcji które powodują powstawanie i utrzymywanie się epizodów depresyjnych.

- Leczenie depresji wg modelu „wyuczonej bezradności” - wiąże się z sukcesywnym kształtowaniem zdolności pacjent do postrzegania i wykorzystywania możliwości kontrolowania doświadczanych zdarzeń.

• Interwencje terapeutyczne oparte na podejściu interpersonalnym:

Podstawowe znaczenie przypada opanowaniu przez pacjenta umiejętności zdrowej komunikacji i wypracowaniu pozytywnej postawy społecznej:

→ Terapia małżeńska

→ Terapia rodzinna

→ Terapie strategiczna

→ Terapia grupowa

→ Techniki rozwijając asertywność i zdolność komunikacji

• Co więcej sama relacja terapeuta - pacjent, która może się wyrażać w niezliczonych wariantach stosunków interpersonalnych.

VI.

SCHIZOFRENIA:

Charakterystyka:

Charakterystyczne są zaburzenia myślenia i spostrzegania oraz afekt tworzą w rezultacie obraz rozszczepienia osobowości.

Zaburzenia myślenia i zaburzenia afektu w schizofrenii:

• Chory jest przekonany, że jego myśli pochodzą od kogoś innego lub są ogólnie znane i dostępne dla innych.

• Urojenia oddziaływania - pacjent jest przeświadczony, że jego zachowaniem, myślami, uczuciami kierują siły zewnętrzne i, że nie ma on wpływu na to, co robi i co przeżywa.

• Urojenia o niedostosowanej kulturowo treści - dotyczy tożsamości pacjenta (np. przekonanie, że jest znaną osobą), posiadania nadludzkich mocy lub zdolności (np. zdolność oddziaływania na pogodę).

• Słyszenie głosów omamowych - komentujących zachowanie pacjenta lub dyskutujących o pacjencie między sobą.

• Utrwalone omamy z zakresu jakiegokolwiek zmysłu - np. odczuwania zapachu (omamy węchowe) lub dostrzeganie czegoś, czego nie widza inni ludzie (omamy wzrokowe).

• Przerwy lub wstawki w myśleniu - prowadzące do rozkojarzenia (przerywanie jednego toku myśli innymi, zmiany treści wypowiedzi bez racjonalnego uzasadnienia), niedostosowanie wypowiedzi, wypowiadanie nic nie znaczących dla otoczenia słów (neologizmy).

• Zachowania katatoniczne - tj.: pobudzenie ruchowe, zastyganie w bezruchu (osłupienie), negatywizm (odmawianie wykonywania czegokolwiek), mutyzm ( zaprzestanie mówienia).

• Objawy "negatywne" - tj.: apatia, zubożenie wypowiedzi, spłycenie lub niespójność reakcji emocjonalnych, społeczne wycofanie się, zmniejszenie dystansu społecznego w relacjach z innymi ludźmi, utrata zainteresowań, bezczynność, brak woli wykonywania czegokolwiek.

KLASYFIKACJA SCHIZOFRENII - NAJCZESCIEJ WYSTEPUJACE ZESPOLY ZABURZEN SCHIZOFRENICZNYCH:

1. SCHIZOFRENIA PARANOIDALNA:

• Urojenia - prześladowcze, urojenie wysokiego urodzenia, szczególnej misji, postaci ciała np. robaki pod skórą.

• Omamy - głosy zagrażające lub nakazujące, omamy węchowe lub dotykowe, wrażenia seksualne lub cielesne innego rodzaju.

• Uczuciowość - mniej spłycona niż w innych rodzajach schizofrenii, pozostaje jednak niedostosowana, co może ujawniać sie w postaci nieuzasadnionej drażliwości, nieoczekiwanych wybuchów gniewu, lękliwości
  i podejrzliwości.

1. SCHIZOFRENIA HEBEFRENICZNA:

• Występuje wyraźne i utrzymujące się spłycenie lub pustka afektywna, utrzymująca się niespójność bądź niedostosowanie afektu.

• Zachowania są raczej bezcelowe i niepowiązane niż ukierunkowane celowo.

• Wyraźne zaburzenia myślenia, przejawiające się wypowiedziami niepowiązanymi, chaotycznymi albo rozkojarzonymi.

• Omamy lub urojenia nie dominują w obrazie klinicznym, choć mogą występować z mniejszym nasileniem.

• W zachowaniu można zaobserwować : chichotanie, nieadekwatne grymasy twarzy, zachowania infantylne
  i pozbawione celowości.

1. SCHIZOFRENIA KATATONICZNA:

• Najważniejszymi objawami są rożne zaburzenia psychomotoryczne:

  • Osłupienie (znaczny spadek reaktywności wobec otoczenia oraz zmniejszenie spontanicznej ruchliwości i aktywności lub mutyzm).

  • Pobudzenie (wyraźnie bezcelowa aktywność ruchowa, niepoddająca sie wpływowi bodźców zewnętrznym).

  • Zastyganie (dobrowolne przyjmowanie i utrzymywanie pozycji niedostosowanych lub dziwacznych).

  • Negatywizm (nieumotywowany opór wobec wszelkich poleceń lub prób spowodowania ruchu lub ruch w przeciwnym kierunku).

  • Sztywność (utrzymywanie sztywnej pozycji przy próbach spowodowania ruchu).

  • Giętkość woskowa.

  • Automatyzm nakazowy (automatyczne poddawanie sie poleceniom).

1. SCHIZOFRENIA NIEZRÓŻNICOWANA:

• Schizofrenia może czasami przebiegać bez typowych objawów wyróżnionych w postaci paranoidalnej, katatonicznej czy hebefrenicznej.

• Objawy mogą tez być tak liczne, że spełniają kryteria więcej niż jednej postaci schizofrenii.

1. SCHIZOFRENIA REZYDUALNA:

• Ta postać zaczyna sie epizodem wyraźnie psychotycznym (pojawieniem sie urojeń lub omamów) ale późniejszy przebieg ma przede wszystkim postać objawów „negatywnych” występuje:

  • Spowolnienie psychoruchowe lub niedostateczna aktywność.

  • Wyraźne spłycenie i zblednięcie afektu.

  • Bierność i brak inicjatywy.

  • Zubożenie ilości bądź treści wypowiedzi.

  • Słaba komunikacja niewerbalna za pośrednictwem mimiki, kontaktu wzrokowego, modulacji głosu albo postawy ciała.

  • Zaniechanie pełnienia ról społecznych i troski o swoje sprawy.

1. SCHIZOFRENIA PROSTA:

• Niekiedy wyróżnia się tę postać schizofrenii, której jedyna cecha odróżniająca od schizofrenii rezydualnej jest brak objawów urojeń i omamów, przy postępującym rozwoju zachowań przejawiających się utratą napędu
  i zainteresowań, bezcelowością, bezczynnością, zamknięciem w sobie stopniowo pogłębiają się objawy "negatywne":

  • Znaczna apatia.

  • Ubóstwo wypowiedzi.

  • Niedostateczna aktywność.

  • Spłycenie afektu.

  • Bierność i brak inicjatywy.

  • Słaba komunikacja niewerbalna (stereotypowy wyraz twarzy, unikanie kontaktu wzrokowego, ubogie modelowanie głosu, przybieranie mało skomplikowanej pozycji ciała).

  • U pacjentów obserwuje się też znaczny spadek funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.

PRZEBIEG ZABURZEN SCHIZOFRENICZNYCH:

• 50-60 % osób zaczyna chorować przed 30 r.ż.

• Dwukrotnie częściej początek choroby rozpoczyna się ostro (objawy pojawiają się w postaci znacznie nasilonej).

• Po (zwykle) burzliwym początku, u większości chorych po upływie 5 - 10 lat przebieg choroby się stabilizuje. Pomimo istnienia nawrotów często po latach choroby obserwuje sie poprawę stanu psychicznego
  i funkcjonowania życiowego.

Opisuje się 2 typy przebiegu schizofrenii:

• Prosty (dot.20-40 % przypadków) - o szybkim lub wolniejszym narastaniu zaburzeń.

• Falujący (dot. 50-60 % przypadków) - występowanie epizodów zaburzeń, rozdzielonych okresami pełnego lub częściowego powrotu do zdrowia.

• U ok. 10 % osób po pierwszym epizodzie obserwuje się całkowite wyleczenie, natomiast 3 - 6 % stanowią chorzy ze szczególnie niekorzystnym przebiegiem choroby, cechującym się stałym utrzymywaniem nasilonych objawów psychotycznych.

• Wielu chorych charakteryzuje się objawami rezydualnymi oraz znacznym stopniem nieprzystosowania życiowego (zaburzona sytuacja rodzinna i zawodowa, ograniczenie kontaktów społecznych, zmniejszeni zainteresowania sobą i otaczającym światem).

• Jako wskaźnik pomyślnego rokowania wymienia się:

  • Prawidłowa osobowość i dobre przystosowanie przed chorobowe.

  • Późniejszy wiek zachorowania.

  • Ostry początek choroby.

  • Obecność reaktywnych czynników wyzwalających.

  • Falujący przebieg.

  • Obecność zaburzeń afektywnych, brak zaburzeń myślenia.

  • Brak przejawów zobojętnienia.

  • Szybkie ustępowanie zaostrzeń.

  • Krótkie hospitalizacje.

• Ryzyko nawrotu zwiększa się w sytuacji niedostatecznie lub nadmiernie stymulujących warunków życia oraz
  w warunkach niesprzyjającej atmosfery emocjonalnej w najbliższym otoczeniu chorego.

• Zapadalność na schizofrenie i jej rozpowszechnienie jest podobne w rożnych krajach świata. Różnice kulturowe mają wpływ jedynie na formę, przebieg i wyniki leczenia pacjentów.

• Q Polsce zapadalność dotyczy 1 % populacji. Mężczyźni zaczynają chorować w młodszym wieku niż kobiety. Umieralność chorych jest większa niż w populacji generalnej i łączy się z dużym procentem samobójstw - ryzyko samobójstw szacuje się na 3-5 % chorych.

Przyczyny schizofrenii:

Przyczyny mechanizmy powstawania schizofrenii nie są znane. Wskazuje się na:

• Czynniki genetyczne - ich wpływ na występowanie schizofrenii jest szacowany na 60%-70% .

• Czynniki neurochemiczne - nadmiar dopaminy.

• Czynniki strukturalne - zmiany w strukturze mózgu tj. powiększenie komór mózgu świadczące o zaniku tkanki mózgowej, występowanie mniejszych niż u osób zdrowych płatów czołowych, degeneracja neuronalna
  w korze półkul mózgowych.

Psychologiczne koncepcje wyjaśniające etiologię schizofrenii- teorie systemowe:

• Zaburzenia struktury rodziny- zatarcie granic między rolami pełnionymi przez poszczególnych członków.

• Zaburzenia komunikacji w rodzinie- zjawisko podwójnego wiązania (przekazywanie sprzecznych komunikatów, kiedy wypowiadanej treści zaprzecza forma jej przekazywania), zaprzeczanie znaczenia (rodzice nadają inne znaczenie wypowiedziom i/lub przeżyciom własnym albo dziecka- zaprzeczają odczuwanej złości, niechęci, a zachowania odrzucające nazywające troską i życzliwością wobec dziecka).

• Rodzaj i intensywność wyrażanych w rodzinie uczuć- nawroty występują częściej u chorych, których rodziny zbyt intensywnie wyrażają negatywne uczucia wobec siebie i wobec sytuacji związanych z codziennymi zdarzeniami życiowymi.

Psychologiczne koncepcje wyjaśniające etiologię schizofrenii - opis osobowości przedchorobowej:

• Istnieją dane sugerujące, że u niektórych chorych przed zachorowaniem mogą występować zaburzenia osobowości, które mogą sprzyjać schizofrenii.

• Wyrażają się one przez:

- Cechy schizoidalne - wycofanie się z kontaktów społecznych i chłód emocjonalny.

- Cechy schizotypowe - ekscentryczność percepcji, myślenia i zachowania, trudny kontakt.

- Cechy paranoiczne - nieufność, upór, nadmierna wrażliwość.

• U ok. 15% chorych na wiele lat przed pierwszym zachorowaniem występują różnorodne, niespecyficzne objawy, u ok.40% objawy zwiastunowe poprzedzają bezpośrednio pierwszy etap chorobowy. Do najczęstszych objawów chorobowych należą: natręctwa, objawy depresyjne, hipochondryczne i asteniczne.

Leczenie schizofrenii:

• Badania naukowe i obserwacje kliniczne dowodzą, że najlepsze i najszybsze efekty terapeutyczne uzyskuje się udzielając pomocy chorym w ich środowisku

• Leczenie szpitalne powinno być stosowane tylko wtedy, gdy chory przeżywa ostre nasilenie objawów i trwać tak długo, dopóki nasilenie objawów się nie zmniejszy

• Rozwijane są takie formy leczenia osób chorych, które pomagają im funkcjonować poza szpitalem:

- Leczenie ambulatoryjne.

- Leczenie środowiskowe.

- Tworzenie tzw. pośrednich form lecznictwa psychiatrycznego.

Pośrednie formy lecznictwa psychiatrycznego:

1. Oddziały dzienne - w których pacjent przebywa tylko przez część dnia i w których otrzymuje leczenie farmakologiczne i psychosocjoterapeutyczne.

2. Oddziały hospitalizacji domowej - nawet w okresie nasilenia objawów pacjent pozostaje w domu, gdzie pod opieką lekarza i pielęgniarki może przyjmować terapeutyczne dawki leków.

3. Zespoły opieki środowiskowej - pomagają pacjentowi nie tylko w regularnym przyjmowaniu leków, ale także
   w rozwijaniu aktywności społecznej i zawodowej.

4. Hostele i mieszkania grupowe - mieszkania, w których mogą przebywać chorzy niepotrafiący mieszkać we własnych mieszkaniach lub razem z rodziną ze względu na objawy albo warunki socjalne.

5. Kluby pacjentów - w których chorzy mogą spędzać czas wolny i rozwijać swoje zainteresowania.

6. Pomoc rodzinna w rodzinach zastępczych - dla tych chorych, którzy nie mogą uzyskać takiej pomocy ze strony własnych rodzin.

7. Ośrodki wsparcia społecznego - w których chorzy mogą otrzymać pomoc socjalną i wsparcie ze strony osób zdrowych.

8. Ośrodki interwencji kryzysowej - dla tych, którzy nie potrafią poradzić sobie z bieżącymi sytuacjami trudnymi i w związku z tym przeżywają silne napięcie czy inne negatywne emocje.

9. Warsztaty terapii zajęciowej.

10. Zakłady i stanowiska pracy chronionej.

Rodzaje postępowania w leczeniu schizofrenii:

• Leczenie schizofrenii powinno być kompleksowe, uwzględniające różne metody oddziaływania:

- Farmakoterapię.

- Psychoterapię.

- Socjoterapię itp.)

• Zindywidualizowane - dostosowane do potrzeb i możliwości chorego.

• Długotrwałe - o różnej intensywności i charakterze oddziaływań, w zależności od fazy choroby.

Leczenie intensywne:

• Potrzebne jest w kresie znacznie nasilonych zaburzeń

• Podstawową formą oddziaływania jest farmakoterapia, w wyjątkowych wypadkach- terapia wstrząsowa

• Podstawową grupą leków stosowanych w schizofrenii są neuroleptyki (mają działanie uspakajające
  i obniżające lęk wpływają na zmniejszenie takich objawów jak zaburzenia myślenia i halucynacje, blokując dopaminę: prowadzi to do poprawy w zakresie procesów poznawczych i do zmniejszenia zaburzeń zachowania). Jako leki uzupełniające stosuje się leki przeciwlękowe leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju: stabilizują nastrój i napęd psychoruchowy.

• Pomocnicze formy oddziaływania to : psychoterapia i socjoterapia

Leczenie podtrzymujące:

• Stosowane w okresie remisji ostrych objawów psychotycznych. Równie istotne są wówczas 3 formy leczenia:

- Farmakoterapia - służy utrzymaniu remisji i zapobieganiu nawrotom.

- Psychoterapia –(indywidualna lub grupowa)- nastawiona na kształtowanie i utrwalanie pozytywnych zachowań, wpływających na prawidłowe funkcjonowanie życiowe.

- Socjoterapia - zapewnia pacjentom oparcie, rozwijanie umiejętności społecznych, pomoc w realizowaniu prawidłowych ról społecznych.

Rehabilitacja:

• Stosowana przede wszystkim wobec tych chorych, którzy w wyniku choroby lub długotrwałej hospitalizacji utracili umiejętności potrzebne w codziennym funkcjonowaniu.

• Pierwszoplanową rolę odgrywa socjoterapia i psychoterapia, wspomaganie stabilną farmakoterapią.

• Efekty rehabilitacji zależą od rodzaju systemu oparcia, jaki ma pacjent. System ten w czasie choroby zwykle zostaje znacznie zubożony i należy go powoli odbudować w trakcie rehabilitacji. Należy pamiętać, że w razie nieoczekiwanego lub przewlekłego kryzysu, niezależnie od jego przyczyny, system oparcia społecznego pełni funkcje ochronna i wspomagająca.

• Kompleksowy program rehabilitacyjny uwzględniający główne problemy pacjenta. Wymaga skonstruowania indywidualnego programu oddziaływań dla każdego chorego.

Obszary indywidualnego programu oddziaływań rehabilitacyjnych:

1. Rodzinny- przywracanie umiejętności pełnienia w sposób adekwatny ról rodzinnych, dostosowanych do wieku, pozycji pacjenta w rodzinie, rodzaju wzajemnych stosunków między członkami rodziny.

2. Zawodowy- przywracanie lub kształtowanie wytrwałości, poszukiwanie lub utrzymywanie możliwości wykonywania użytecznego zajęcia oraz satysfakcji z tego płynącej.

3. Środowiskowy- uczenie chorego nawiązywania kontaktów i związków z osobami spoza rodziny i środowiska pracy przez zwiększenie częstości tych kontaktów, uczenie spontaniczności.

4. Osobisty- rozwijanie zainteresowań.

Zasady rehabilitacji:

1. Zasada optymalnej stymulacji

2. Zasada jedności metod

3. Zasada wielostronności wysiłków i oddziaływań

4. Zasada powtarzalności oddziaływań

5. Zasada partnerstwa

Potrzeba psychoedukacji:

• Schizofrenia jest chorobą długotrwałą, znacznie upośledzającą umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym, narażającą chorego na odrzucenie przez otoczenie, wynikające z odmienności jego zachowań, reakcji i psychotycznych przeżyć.

• Pomoc chorym to także wpływanie na zmianę postaw wobec nich przede wszystkim do rodzin pacjentów poprzez psychoedukację obejmującą udzielanie informacji o naturze objawów psychotycznych, o radzeniu sobie z chorym w okresie najbardziej nasilonych objawów.

• Psychoedukacja to także pomoc członkom rodziny w pozbywaniu się lęku przed objawami psychotycznymi, poczucia winy za chorobę bliskiej osoby.