Różnice indywidualne skrypt z wykładów

Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk O Wychowaniu

Instytut Psychologii

Rok I

Semestr II

Różnice Indywidualne

[wykład]

Lucyna Golińska

WYKŁAD 1 PRZEDMIOT PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

PREKURSORZY BADAŃ

POCZĄTKI BADAŃ NAD RÓŻNICAMI

GALTON – empiryczne badania nad dziedzicznością geniuszu, autor pytania” nature or nurture?”

SPEARMAN, badania inteligencji , czynnik g zastosował analizę czynnikową – (1904) General inteligence

Alfred BINET- wprowadził pojęcie WIEK UMYSŁOWY (1905) pierwszy test inteligencji (Bineta –Simona)

STERN (1912) wprowadził pojecie Iloraz Inteligencji (I.I.)

I. KANT (1798) cztery temperamenty analogiczne jak Hipokrates ale podstawa różnicy to ENERGIA ŻYCIOWA ( aktywacja)

Różnice dotyczące : szybkość warunkowania, wielkość odruchów warunkowych, zdolność zmiany odruchów w zależności od sygnału

Hamowanie czynności odruchowej zależne od CECH UKŁADU NERWOWEGO

Wprowadzenie eksperymentu laboratoryjnego do badań nad RI, powiązał różnice indywidualne z cechami UN

DEFINICJA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

Róznice interindywidualne = międzyosobnicze

Różnice intraindywidualne = wewnątrzosobnicze

RÓŻNICE INDYWIDUALNE > RÓŻNICE MIĘDZYKULTUROWE

PRZEDMIOT BADAŃ PSYCHOLOGII R.I.

- względna stałość ( inteligencja, zdolności, osobowość – w tym temperament, stule funkcjonowania)

- Przewidywalna powtarzalność

- Niezmienność

- Pełnią ważną funkcje adaptacyjną

CZY MOŻLIWA JEST STAŁOŚĆ BEZWZGLĘDNA?

RÓŻNICE „CZASOWE” (sytuacje –constans , zmiany: t1 – t2)

RÓŻNICE „PRZESTRZENNE” SYTUACYJNE (czas- constans, zmiany : s1 – s2)

- wyjaśnienie psychologiczne – znaczenie sytuacji

- wyjaśnienie biologiczne – zjawisko parcjalności typu układu nerwowego

ZJAWISKO PARCJALNOŚCI –różnorodność diagnoz typologicznych(tj. kwalifikowanie jednostki do określonego typu) w zależności od:

- rodzaju stosowanych bodźców

- specyfiki analizatora, do którego kierowane są bodźce zmysłowe

- rodzaju efektora, na podstawie którego wnioskujemy o określonej właściwości

STAŁOŚĆ WZGLĘDNA

ANALIZOWANE CHARAKTERYSTYKI SĄ BARDZIEJ STAŁE NIŻ INNE

ZMIANY POWOLNE LUB ZMIANY CYKLICZNE

ZMIANY CYKLICZNE (Krótkie okresy gwałtownych zmian, długie okresy zmian powolnych)

WZGLĘDIE STAŁA POZYCJA NA TLE GRUPY (W CZASIE I SYTUACJACH)

GENEZA RI – 3 STADIA SPORU

1. NATURA ALBO WYCHOWANIE (NATURE OR NURTURE?)

2. NATURA + WYCHOWANIE – W JAKIM STOPNIU GENY LUB ŚRODOWISKO (SUMA)

3. INTERAKCJA G x Ś (100% G i 100% Ś – HEBB, PERVIN, ANASTAZI); Z= GxE

Interakcja Gx S ( ujęcie teoretyczne) genotyp i środowisko oddziałują na siebie wzajemnie, w wieloraki sposób, od chwili poczęcia, między wpływem jednego i drugiego zachodzi sprzężenie zwrotne, podstawowy wpływ na przebieg tego typu procesu ma aktywność jednostki

JAKIEKOLWIEK ZACHOWANIE (ŻADNE ZJAWISKO PSYCHICZNE) NIE MOŻE WYSTĄPIĆ JEŻELI JEDEN Z CZYNNIKÓW MA WARTOŚĆ ZEROWĄ

determinacja poligenowa (ok. 30 tys. genów)

GENETYKA ZACHOWANIA znajduje odpowiedź na pytanie o źródła i przyczyny różnic

  1. Addytywny czynnik genetyczny- transmisja genetyczna z pokolenia rodziców

Ten wpływ zależny od doboru rodziców: losowy lub nielosowy

  1. Nieaddytywny- dwa procesy: w interakcje wchodzą allele (wersje genu) o takim samym umiejscowieniu w chromosomie – to tzw.

(interlokusowa)

Czynniki nieaddytywne zmniejszają podobieństwo R-DZ

Rodzaje środowiska

Paradygmaty badań ( tu badania ludzi, bo były też badania zwierząt)

Korelacja Rodzice Biologiczni i Odseparowane Dziecko Biologiczne – dominacja czynnika G

Korelacja Rodzice adopcyjni i Dziecko Adopcyjne – dominacja czynnika ś

GENETYKA CZY ŚRODOWISKO

ODZIEDZICZALNOŚĆ – opis populacji, miara statystyczna (w jakim stopniu różnice genetyczne determinują (wyjaśniają) różnice fenotypowe

s2F = s2G + s2Ś h2 = s2G : s2F

G=cz. ADDYTYWNE/A/+NIEADDYTYWNE/D/

A– WPŁYW OD RODZICÓW

D – WPŁYW DOMINACJI I EPISTAZY

Ś = C + E

C – ŚRODOWISKO WSPÓLNE

E- ŚRODOWISKO SPECYFICZNE /E/

INTERAKCJA -G i Ś

3 FORMY INTERAKCJI genotyp- środowisko

(DeFries; SCARR i McCARTNEY, PLOMIN, PERVIN):

Kategorie opisu różnic indywidualnych

WSPÓŁCZESNE UJĘCIE: CECHA TO WZGLEDNIE STAŁA, CHARAKTERYSTYCZNA DLA JEDNOSTKI ZGENERALIZOWANA TENDENCJA DO OKREŚLONYCH ZACHOWAŃ POJAWIAJACA SIĘ W RÓZNYCH SPÓJNYCH Z TĄ TENDENCJĄ SYTUACJACH

POJĘCIA WYKORZYSTYWANE DO OPISU RI

Cecha nie jest zlokalizowana w genach, dziedziczone są mechanizmy biologiczne kształtujące się w ontogenezie

Wnioskujemy o cechach zna podstawie zachowania i stanów (mierzalnych) - jej latentny charakter – niedostępna w bezpośredniej obserwacji

CZYNNIK gdy określone zachowania lub cechy współwystępują stosuje się analizę czynnikową- pozwala ustalić jaki procent zmienności (różnic ind) każdej z badanych cech zależy od czynnika znajdującego się u podłoża tych korelacji

CZYNNIK – zmienna wyjaśniająca;

STYL – typowy sposób przebiegu czynności

WYMIAR – pojęcie wprowadzone przez W.Wundta

dwubiegunowe kontinuum, na którym można uporządkować ludzi pod względem natężenia jakiejś właściwości, (siła emocji i szybkie/powolne zmiany (zrównoważony / wybuchowy; smutny/ wesoły

Kontynuatror Hans Eysenck (1970) choroba psychiczna = skrajne położenie na wymiarze – różnica ilościowa a nie jakościowa

typ- klasyfikacja jednostek do typu jeżeli spełnia pewne warunki

dominująca dyspozycja psychofizyczna, która przysługuje grupie, jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielić od innych grup (stern)

Jednostka nie ma typu, a należy do typu

TYP pogranicze tego, co ogólne i indywidualne

Granice między typami są płynne

TYP obejmuje względnie stałe cechy

WYKŁAD 2 PRZEGLĄD KONCEPCJI TEMPERAMENTU

I. TYPOLOGIA HIPOKRATESA-GALENA

4 TYPY PODSTAWOWE:

ŹRÓDŁO RÓŻNIC:

PROPORCJA SOKÓW W ORGANIZMIE ( to u Galena)

Obecnie układ hormonalny oraz procesy fizjologiczne i biochemiczne

Dlaczego ważna – dominująca i rozwijana do XX wieku, punkt odniesienia wielu współczesnych koncepcji

W. WUNDT – Siła i Zmienność uczuć M= smutny; S. wesoły; F zrównoważony CH- wybuchowy

Temperament – predyspozycja do afektu, energetyczny aspekt regulacji (intensywność emocji) + charakterystyka czasowa( szybkość zmian)

II. KONSTYTUCJONALNE TYPOLOGIE TEMPERAMENTU

– szeroko: czynniki „dane” w momencie narodzin, efekt oddziaływań G i Ś płodowego (budowa i funkcje fizjologiczne i psychiczne)

- wąsko: związane z budową fizyczną organizmu (pomijane funkcje)

KONCEPCJE KONSTYTUCJONALNE TEMPERAMENTU – szukają związku między zachowaniem a budową ciała (wąsko)

1. TYPOLOGIA KRETSCHMERA (1921) –ZAŁOŻENIA, BADANIA, KRYTYKA

ZAŁOŻENIA: Różnice w chemizmie krwi i funkcjonowaniu Układu Hormonalnego powodują różnice:

4 cechy temperamentu:

TYPY BUDOWY CIAŁA

Pomiar 17 części twarzy i czaszki:

LEPTOSOMATYK – wysoka i szczupła budowa ciała (ASTENIK – skrajne nasilenie)

PYKNIK - krępa, otyła budowa ciała, bogata tkanka tłuszczowa ;)

ATLETYK – silna, umięśniona budowa

DYSPLASTYK – „źle ukształtowany”, wysoka, wyraźna deformacja ciała

BUDOWA CIAŁA a charakterystyka zachowań

OBSERWACJA CHORYCH –

WŚRÓD: SCHIZOFRENIKÓW – 50,3% LEPTOSOMATYKÓW

Zależność budowa – psychika też u osób zdrowych, ale w mniejszym natężeniu

LEPTOSOMATYK – SCHIZOTYMIK (skłonny do abstrakcji, sztywne przekonania, oschły, drażliwy, zamknięty, nietowarzyski, wycofany, nieśmiały, drażliwy, trudność przystosowań )

PYKNIK -- CYKLOTYMIK (zmienność nastroju, towarzyski, powierzchowne kontakty, przyziemny, realista, łatwo nawiązuje kontakt)

ATLETYK (DYSPLASTYK?) -- IKSOTYMIK /typ wiskezyjny – lepki emocjonalnie/ (spokojny, mało wrażliwy, umiarkowane gesty i mimika, uczucia długo, drobiazgowy, skrupulatny, pedantyczny, sumienny)

KRYTYKA KONCEPCJI KONSTYTUCJONALNYCH

TYPOLOGIA SHELDONA (1949) ( uwzględnienie gradacji ilościowej w ramach poszczególnych typów)

Badanie BUDOWY w oparciu o 4000 fotografii (3 pozycje, 17 wskaźników) normalnych zdrowych mężczyzn

3 WYMIARY oraz TYPY budowy (komponenty)

ENDOMORFIA (narządy wewnętrzne) (1-7) – tkanka tłuszczowa nadmiar, okrągła budowa

MEZOMORFIA (kości i mięśnie) (1-7) – wyprostowany, prosta budowa

EKTOMORFIA (mózg, nerwy, skóra) (1-7) – delikatny, wątły, wysokie czoło ;)

TYPY SOMATYCZNE - Kombinacja natężenia 3 wymiarów:

ENDOMORFIK 7-1-1 (Pyknik)

MEZOMORFIK 1-7-1 (Atletyk)

EKTOMORFIK 1-1-7 (Leptosomatyk)

TYPY ZACHOWANIA wskaźnikiem temperamentu

KORELACJE WYMIARÓW BUDOWY CIAŁA I ZACHOWANIA

N=200 Wiscerotonia Somatotnia Cerebrotonia

Endomorfia ,79 -,29 -,32

Mezomorfia -,23 ,82 -,58

Ektomorfia -,40 -,53 ,83

Wg Sheldona te korelacje potwierdzają, że BUDOWA i TEMPERAMENT – to przejawy „morfogenotypu”

BUDOWA CIAŁA A CHOROBY

Korelacje:  Cyklofrenia Paranoja Schizofrenia

(P) Endomorfia ,54 -,04 -,25

(A) Mezomorfia ,41 ,57 -,68

(L) Ektomorfia -,59 -,34 ,64

ZARZUT TENDENCYJNOŚCI (nastawienie badacza, brak potwierdzenia związku budowa - temperament w innych badaniach –np.,Anastasi)

POTENCJALNE MECHANIZMY

1/ Dla osób o danym typie ciała inne zachowania są skuteczne

2/ W zależności od budowy ciała otoczenie nagradza pewne zachowania

3/ Otoczenie oczekuje innych zachowań od ludzi o różnej budowie

4/ Środowisko wpływa na budowę i zachowanie

5/ Geny wpływają na budowę i zachowania – istnieją biologiczne predyspozycje do doświadczeń, które prowadzą do określonych zachowań

KRYTYKA TYPOLOGII KONSTYTUCJONALNYCH

1/ STATYCZNE – zakładają BRAK ZMIAN BUDOWY I TEMPERAMENTU

2/ ZWIĄZEK BUDOWY I CHORÓB JEST POZORNY („zdrowi noszą zalążki chorób psychicznych, zależne od budowy ciała”) – BRAK KONTROLI WIEKU I PŁCI

3/ ZAINTERESOWANIE SKRAJNYMI CECHAMI (anormalność )

4/ NIE DOCENIAJĄ LUB IGNORUJĄ ROLĘ ŚRODOWISKA – fatalizm, rasizm

III. TYPOLOGIA PAWŁOWA

DLACZEGO WAŻNA?

WPŁYW NA INNE KONCEPCJE TEMPERAMENTU

Ujęcie FUNKCJONALNE – rola cech UN w zachowaniu

TEORIA METODA „Od ogółu do szczegółu”

ZAŁOŻENIE: „KONCEPCJA NERWIZMU”:

CECHY UN

1/ SIŁA PROCESU POBUDZENIA (SPP)

2/ SIŁA PROCESU HAMOWANIA (wydolność H)

hamowanie warunkowe = wyuczone, przejawy: wytwarzanie i czas utrzymywania OW- (wygaszanie, opóźnianie, różnicowanie, hamowanie pod warunkiem);

Zdolność do opóźniania, przerywania, powstrzymania się od zachowania

3/ RÓWNOWAGA (wtórna – stosunek SPP do SPH) – czy hamowanie dorównuje pobudzeniu

4/ RUCHLIWOŚĆ (cecha złożona): czas powstawania i zaniku procesów, przechodzenie od P do H i odwrotnie, przeuczanie OW, zmiana reakcji

1/ SIŁA PROCESU POBUDZENIA

(wydolność P – odporność na bodźce silne i długotrwałe) reagowanie adekwatne – zgodne z prawem siły;

hamowanie ochronne – przejawy: (spadek siły reakcji, brak zmian w sile reakcji albo zanik reakcji – sen)

- R =próg wydolności (R- mała SPP), siła bodźca > wydolność UN

- tworzenie Odruchów warunkowych (OW) odporność na zmęczenie i dystraktory,

- Emocjonalna Siła Reakcji

Diagnoza SPP

- „prawo siły”

- określenie siły bodźca, na którą jednostka jest w stanie adekwatnie reagować

- zwiększenie pobudliwości k. nerwowych

- przedłużona stymulacja

TYPY UN

Typ UN – „genotyp” – wrodzony, niezmienny

Typ UN - pojęcie wyjaśniające, Temperament – pojęcie opisowe

KRYTYKA TYPOLOGII PAWŁOWA

1. WARTOŚCIOWANIE TYPÓW

2. IGNOROWANIE ROLI ŚRODOWISKA (założenie o niezmiennym genotypie)

3. UTOŻSAMIANIE TYPU UKŁADU NERWOWEGO z TEMPERAMENTEM

-TUN to również podstawa ZDOLNOŚCI, PAMIĘCI, UWAGI, MOTYWACJI

TEMPERAMENT zależy nie tylko od KORY, ale od

MODYFIKACJE NEOPAWŁOWISTÓW

RÓWNOWAGA – ROZŁOŻONA NA WIELE CECH - niektóre, to:

OGÓLNA – Siły, Ruchliwości, Labilności, Dynamiczności (Tiepłow)

AKTYWOWALNOŚĆ – równowaga pomiędzy stanami P i H, energetyczna charakterystyka UN, wrażliwość i intensywność (Palej)

RÓWNOWAGA między stanem pobudzenia w korze i ośrodkach podkorowych (Krasnogorski)

RUCHLIWOŚĆ – rozłożona na cechy (ruchliwość funkcjonalna, labilność)

MODYFIKACJE DOTYCZĄCE MECHANIZMÓW

WYKŁAD 3 - KONCEPCJE TEMPERAMENTU DZIECI

PIERWSZE BADANIA PSYCHOMETRYCZNE

3 WYMIARY TEMPERAMENTU

EMOCJONALNOŚĆ – wrażliwość emocjonalna - jakość nastroju

AKTYWNOŚĆ – sposób wykonywania czynności, preferencje

FUNKCJA PIERWOTNA/WTÓRNA (perseweracja) –czas trwania procesów psychicznych (powstawania i zaniku, szybkość zmiany) - Impulsywność

Gross (1902) – perseweracja zależy od szybkości regeneracji tkanki nerwowej; efekt wtórny -długo utrzymujący się stan psychiczny, długa perspektywa czasowa

Statystyczno- czynnikowa koncepcja Guilforda

7 czynników:

1 Aktywność (szybkość, tempo psychiczne)

2 Wigor (wydatkowanie energii fizycznej)

3 Impulsywność (beztroska - impulsy, zmienność)

4 Dominacja (kierowanie, odpowiedzialność)

5 Zrównoważenie (spokój w chwilach krytycznych, odporność na zakłócenia, przeszkody

6 Towarzyskość (życzliwe, wzbudzają zaufanie)

7 Refleksyjność (zag. teoretyczne, planowanie, dokładność, obserwacja innych i siebie)

KRYTYKA KONCEPCJI STATYSTYCZNO-INTUICYJNYCH

STATYCZNE – ZAKŁADAJĄ BRAK ZMIAN I ROZWOJU

IGNORUJĄ WPŁYW ŚRODOWISKA

NIE PODAJĄ MECHANIZMÓW WYJAŚNIAJĄCYCH

NIE JEST TO OPIS UNIWERSALNY (OBIEKTYWNY) – liczba wymiarów i ich treść zależą od intuicji badacza, zastosowanej analizy, badanej populacji

Cechy wspólne dla konstruktu psychologicznego TEMPERAMENT

1. cechy przejawiające się w zachowania (stąd T część struktury OSOBOWOŚĆ )

2. Względna stałość w toku życia ( powolne w porównaniu z innymi)

3. Podłoże biologiczne

4. Częściowo zdeterminowane genetycznie

5 W postaci pierwotnych emocji i motoryki obecne już od wczesnego niemowlęctwa

6. Występują także u zwierząt

INTERAKCYJNA KONCEPCJA Aleksandra THOMASA i Stelli CHESS

Koncepcja opisowa – nie analizuje mechanizmów leżących u podstaw temperamentu

Źródło – obserwacja dzieci w pierwszych tygodniach życia

TEMPERAMENT - Zbiór WYMIARÓW, STYLÓW BEHAWIORALNYCH, CECH FORMALNYCH ZACHOWANIA, które odpowiadają na pytania:

JAK? W jaki sposób?

WYMIARY TEMPERAMENTU

1/ AKTYWNOŚĆ – poziom, tempo, częstotliwość zachowań motorycznych, proporcja aktywności i braku

U dorosłych – aktywność fizyczna i umysłowa (angażowanie się – co jest do zrobienia?)

2/ RYTMICZNOŚĆ – Stopień regularności powtarzających się funkcji (sen, czuwanie)

U dorosłych – tendencja do rutynizacji zach.

3/ ZBLIŻANIE – UNIKANIE – pierwsza reakcja na nowe bodźce

U dorosłych – pochopność decyzji, brak rozwagi, bezkrytyczna ufność

4/ ŁATWOŚĆ PRZYSTOSOWANIE – łatwość zmiany zachowania dziecka w pożądanym kierunku

U dorosłych – skłonność do odczytywania oczekiwań innych oraz gotowość do ich spełniania

5/ PRÓG REAGOWANIA– poziom stymulacji niezbędny do wywołania reakcji (słabe bodźce)

U dorosłych – wrażliwość na nastroje i subtelne zmiany u innych

6/ INTENSYWNOŚĆ REAKCJI – siła reakcji na B

U dorosłych – siła i zaangażowanie z jakim jednostka reaguje na ludzi

7/ JAKOŚĆ NASTROJU – stosunek reakcji pozytywnych (śmiech, radość) do negatywnych (płacz, smutek, krzyk)

U dorosłych – optymizm – pesymizm

8/ ROZTARGNIENIE – podatność na zakłócenia, skuteczność odwracania uwagi przez bodźce zewnętrzne do aktywności

U dorosłych – odpowiedzialność, obowiązkowość, zmienność zainteresowań i związków

9/ ZASIĘG UWAGI I WYTRWAŁOŚĆ – najdłuższy czas koncentracji uwagi, poświecony bez przerwy danemu rodzajowi aktywności i zdolność kontynuacji mimo dystraktorów

U dorosłych tendencja do kontynuowania czynności mimo przeszkód i zmęczenia

„Trzy” możliwe temperamenty dziecka

TEMPERAMENT „ŁATWY” - ok. 40% dzieci szybka adaptacja, dążenie do kontaktu, przewaga nastroju pozytywnego, mała lub średnia intensywność reakcji, duża rytmiczność

TEMPERAMENT „TRUDNY” – ok. 10% dzieci wolna adaptacja, wycofywanie się, nastrój --, duża intensywność reakcji, mała rytmiczność)

TEMPERAMENT „WOLNO ROZGRZEWAJĄCY SIĘ” – ok. 15% średnia adaptacja, wycofywanie się, średnia lub mała intensywność reakcji, średnia rytmiczność, nastrój początkowo negatywny —zmienia się na pozytywny

Temperament dziecka oddziaływania otoczenia fizycznego i społecznego, stosunek otoczenia do dziecka, preferencje warunków fizycznych

Dlaczego koncepcja interakcyjna?

1. STABILNOŚĆ T zależy od stabilności interakcji T z otoczeniem

T dziecka od urodzenia wchodzi w interakcje z T Rodziców, opiekunów, z cechami osobowości, cechami otoczenia - znając T dziecka trudno przewidzieć jego T jako osoby dorosłej

Korelacja T dziecka (1-5 lat) i T dorosłego <0,30

Dziecko może ujawniać inne style w różnych sytuacjach (w szkole, w domu – inne w obecności matki, inne w obecności ojca)

PRZYPOMNIENIE

3 FORMY INTERAKCJI genotyp- środowisko

(DeFries; SCARR i McCARTNEY, PLOMIN, PERVIN):

BIERNA (odbiór) środowisko korespondujące z genetycznymi predyspozycjami dzieci

REAKTYWNA (prowokowanie), rodzice lub inne osoby znaczące reaguja na uwarunkowania genetyczne zachowania dziecka w sposób wzmacniający lub osłabiający to zachowanie

AKTYWNA (poszukiwanie) jednostka aktywnie poszukuje lub środowisko odpowiadające jej genetycznie uwarunkowanym skłonnościom

GENEZA ZABURZEŃ

interakcyjna KONCEPCJA DOBROCI DOPASOWANIA „GOODNESS OF FIT”

TEMPERAMENT NIE DETERMINUJE, NIE WYZNACZA ZABURZEŃ!

Jeśli dobre dopasowanie T-Ś rozwój dziecka optymalny, małe prawdopodobieństwo zaburzeń

Jeśli słabe dopasowanie – duże ryzyko zaburzeń.

2. Struktura cech zmienia się z wiekiem (Rothbart) rytmiczność -inna waga i znaczenie

3. Pojęcia „trudny temperament” i „trudne dzieci” wartościują temperament i są niezgodne z głoszoną koncepcją interakcyjną

„To, co w jednej sytuacji lub dla jednej osoby wydaje się trudne, w innej sytuacji bądź dla innych osób nie jest trudne” (Rothbart)

Badania nad temperamentem trudnym jako pretyktorem zaburzeń zachowania ( pośrednia zm-różyczka)

ROZWOJOWY MODEL TEMPERAMENTU

- KONCEPCJA M. Rothbart ; D Derryberry – temperament jako konstytucjonalnie uwarunkowane różnice indywidualne w reaktywności i samoregulacji

- konstytucjonalne = wyposażenie biologiczne kształtujące się pod wpływem dziedziczenia, dojrzewania i doświadczenia

- REAKTYWNOŚC –pobudliwość fizjologiczna i behawioralna (somatyczna, autonomiczna, neurohormonalna, poznawcza)

Przejawia się :

- Próg wrażliwości

- Czas latencji

- Siła i amplituda reakcji

- czas powrotu do stanu wyjściowego

- SAMOREGULACJA – procesy modyfikujące (podwyższające lub obniżające) reaktywność (uwaga, dążenie, unikanie, atak. samouspakajanie)

- Im starsze dziecko tym bardziej świadoma samoregulacja (kontrola).

- Cechy temperamentu ujawniają się w rozwojowo specyficzny sposób w sferze motoryki, emocji, uwagi

- BIOLOGICZNE PODŁOŻE – aktywacja ośrodka podkorowego (noradrenalina, dopamina, serotonina

- Rozwój układu limbicznego i KM – ułatwia samokontrolę

- Cechy T : poziom aktywności, uśmiech, strach, niezadowolenie, łatwość uspakajania się , czas koncentracji

- dla dzieci 3-8 lat rozszerzony o aktywność, impulsywność, niesmiałość, uwaga, kontyrola hamowania, wrażliwość percepcyjna

KONCEPCJA TEMPERAMENTU J. KAGANA

- Kagan Temperament in Human Mature (1994)

- Temperament to dziedzicznie uwarunkowane profile ZACHOWANIA I funkcjonowania biologicznego obecne od najwcześniejszego dzieciństwa

- TEMPERAMENT ZAHAMOWANY (10 %) reakcja na nowe zdarzenie- nieśmiało, ostrożnie, milknie, powstrzymanie ekspresji emocji ,wystraszone

- TEMPERAMENT NIEZAHAMOWANY (25%) – rozmowne, spontaniczne emocjonalnie, brak lęku

- Badania- obserwacja w sytuacjach eksperymentalnych (kontakt z nową zabawka, nieobecność rodzica)

- Diagnoza w niemowlęctwie (nisko-wysokoreaktywne) dobrym predyktorem T. w okresie przedszkolnym

- Temperament zahamowany .ż. bliźnięta MZ DZ wyjaśnienie genetyczne 62%

- Krytyka koncepcji Kagana Zahamowany nie oznacza hamujący zachowanie lecz uciekajacy (to głównie wskaźnik emocjonalności dziecka

- Badania- obserwacja w sytuacjach eksperymentalnych (kontakt z nową zabawka, nieobecność rodzica)

- Diagnoza w niemowlęctwie (nisko-wysokoreaktywne) dobrym predyktorem T. w okresie przedszkolnym

- Temperament zahamowany .ż. bliźnięta MZ DZ wyjaśnienie genetyczne 62%

Krytyka koncepcji Kagana

KONCEPCJA Arnolda BUSSA I Roberta PLOMINA

- Musi występować co najmniej od 2 r.ż.

Elementy:

- Emocjonalność (emotionality) „skłonność do łatwego i silnego rozstrojenia” (niezadowolenie, strach, złość)

- Aktywność (activity) wigor (energia, ) i tempo- szybkość reakcji. Ruch

- Towarzyskość (sociability) dążenie do

Skrajna A + niska kontrola = nadaktywność

Aktywność + złość = tendencje agresywne

Przy średnich natężeniach T większy wpływ ma środowisko

Istotny wpływ nasilający to emocjonalność rodzica

Kwestionariusz Temperamentu EAS dla oceny T dziecka (opis R ) to 4 skale emocjonalność, nieśmiałość, aktywność, towarzyskość

EAS dla dorosłych: niezadowolenie, strach, złość, aktywność, towarzyskość

WYKŁAD 4 – TEORIA EYSENCKA

OSOBOWOŚĆ – względnie stała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia (T<O) 

TEMPERAMENT – pozapoznawcze aspekty osobowości

(Temperament = Osobowośc - Intelekt albo Osobowośc = Temperament + poznawcze aspekty

Eysenck używa terminów T i O ZAMIENNIE

To teoria OSOBOWOŚCI, ponieważ jej wymiary:

wymagają uczenia się w środowisku społecznym

ujawniają się w zachowaniach społecznych

obejmują cechy treściowe (stałe ustosunkowanie do ludzi, zadań)

To teoria TEMPERAMENTU, ponieważ:

POZIOMY ORGANIZACJI OSOBOWOŚCI

Genotyp = konstrukt teoretyczny = mechanizmy fizjologiczne (decydują o wykształceniu superczynników, nie wiemy dokładnie, jakie to mechanizmy)

Poziom zachowań bezwarunkowych, przejawiają się w eksperymentach laboratoryjnych, nie wymagają uczenia się

Cechy(nawyki zachowania) ogólne – wynik uczenia się, te się ujawniają dopiero

I-E (pierwotnie aktywność) N (lęk) P (wrogość)

Postawy i nawyki myślenia

WYMIARY KONCEPCJI PEN

3 WYMIARY (superczynniki, wymiary osobowości)

Ekstrawersja (E)

Neurotyczność (N)

Psychotyczność (P)

DLACZEGO?

WYJAŚNIENIE EWOLUCYJNE (Zuckerman) – rezultat adaptacji:

E- I – współdziałanie

N – zagrożenia

P – rywalizacja i obrona

NEUROTYCZNOŚĆ (emocjonalność)– CHWIEJNOŚĆ / STABILNOŚĆ EMOCJONALNA

Wysoka N –lęk, przygnębienie, poczucie winy niska samoocena, napięcie , nastrojowość, nerwowość, drażliwość, mała odporność na stres, dolegliwości somatyczne, bezsenność, sugestywność,

Niska N – równowaga emocjonalna

U Introwertyków – lęk, depresja, dystymia, psychastenia, hipochondria, natrętne myśli i zach.

U Ekstrawertyków – drażliwość, złość, agresja, zachowania aspołeczne

Podłoże biologiczne AUN: przewaga sympatycznego nad parasympatycznym;

po 1967: UKŁAD LIMBICZNY I MÓZG WISCERALNY „trzewiowy” (układ limbiczny i podwzgórze)

Ekstrawersja-introwersja

2 bieguny jednego wymiaru

Pętla: kora – ARAS ( wstępujący układ siatkowaty pnia mózgu) poziom aktywacji - aktywowalność

Ekstrawersja- towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań, beztroska, dominujący, wybuchowy

Introwersja- przeciwieństwo tego co wyżej – chronicznie wyższy poziom pobudzenia w porównaniu z E. ( chronicznie niski poziom pobudzenia)

Introwersja (wysoki PA) – unikanie stymulacji, hamowanie aktywności, szybka socjalizacja, nadmierne sumieni,e pesymizm, czerpanie przyjemności emocjonalnej z bodźców słabych

RYTMY DOBOWE – różne u I i u E

Temperatura, żwawość, szybkość warunkowania bodźców, efekty uczenia się działań

I – optimum w godz. 6-12 (8) > 15-21 (18)

E – optimum w godz. 8-14 (11) < 18-02 (22)

E łatwiej niż I dostosowują się do zmian niezgodnych z ich rytmem (praca nocna i zmianowa, zmiany czasu, pory roku)

Relacje neurotyzm a E-I

W 1981 r. – im wyższe pobudzenie w układzie limbicznym, tym wyższe pobudzenie w pętli „kora-aras”

Oznacza to, że neurotyczność sprzyja introwertyzacji zachowań

PSYCHOTYZM

Agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny, aspołeczny, brak empatii, twórczy,

Przeciwny biegun – altruizm empatia. Uspołecznienie

Różne ścieżki uaktywniania psychotyzmu: psychotyczność, twórczość, psychoza

PEN A FUNKCJONOWANIE

ZAINTERESOWANIA SZKOLNE I ZAWODOWE

I – sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji; Preferują przedmioty teoretyczne

E – sukcesy w młodszych, lepiej w grupie i z presją, przeceniają swój wkład, jeśli sukces; Preferują praktyczne, artystyczne i społeczne

OCENIANIE INNYCH LUDZI

E – bardziej szczegółowo, częściej skrajnie

I – bardziej ogólnie, pośrednio, tolerancyjnie (siebie surowo i skrajnie)

Wypadki – najwięcej EN, najmniej In

RELACJE Z INNYMI

E – oceniani: aktywni, przywódczy, zmienni, lubiani, popularni, sympatyczni, atrakcyjni, interesujący, łatwo nawiązujący relacje

I – oceniani: uczciwi, stali, odpowiedzialni, solidni

Wypadki – więcej E

KOMUNIKACJA WERBALNA i NIEWERBALNA

- Stan pobudzenia I >E

- Bodźce o takiej samej sile wywołują różne reakcje emocjonalne

- Optymalne zabarwienie emocjonalne – I przy bodźcach słabych E przy silnych

- Optymalny stan pobudzenia warunkiem

W świetle koncepcji Pawłowa

Introwertycy ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i niższy hamowania szybciej łatwiej wytwarzają odruchy warunkowe

Krytyka koncepcji Eysencka przez J. Graya

krytyka postulatu: u Introwertyków – większa szybkość warunkowania niż u E

KONCEPCJA GRAYA

E i I i N to wymiary wtórne w stosunku do dwóch pierwotnych

IMPULSYWNOŚC - wrażliwość na sygnały nagrody, braku kary (E-I), tendencja do przeżywania nadziei, szczęścia, uniesienia, BAS –behawioralny układ aktywacji

LĘK – wrażliwość na kary i brak nagrody, BIS – behawioralny układ hamujący, wysoki poziom aktywacji, natężenie uwagi wysokie, hamowanie reakcji (N)

I – większa wrażliwość na kary, E –na nagrody

N – łączna moc obu systemów (większa wrażliwość na kary i nagrody) decyduje o szybkości warunkowania

Ekstrawertycy= wysoki poziom Impulsywności i niski Lęku

Introwertycy – niski poziom Impulsywności i wysoki Lęku

WYKŁAD 5 – STRELAU

DEFINICJA TEMPERAMENTU

PODSTAWOWE, WZGLĘDNIE STAŁE CECHY OSOBOWOŚCI, KTÓRE MANIFESTUJĄ SIĘ W FORMALNEJ CHARAKTERYSTYCE ZACHOWANIA (cechach ENERGETYCZNYCH I CZASOWYCH)

WYSTĘPUJĄ WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE

WYSTĘPUJĄ U LUDZI I ZWIERZĄT

PIERWOTNIE ZDETERMINOWANE PRZEZ WRODZONE MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE

PODLEGAJĄ ZMIANOM POD WPŁYWEM DOJRZEWANIA ORAZ CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH.

T ujawnia się WE WSZYSTKICH ZACHOWANIACH, Emocjonalnych, Motorycznych, Poznawczych

CHARAKTERYSTYKA CZASOWA ZACHOWANIA

Cechy opisujące przebieg zachowania w czasie

ŻYWOŚĆ = ŻWAWOŚĆ (labilność pobudzenia) obejmuje: SZYBKOŚĆ – czas powstawania reakcji (czas latencji) i TEMPO – częstość występowania reakcji, liczba reakcji w jednostce czasu

PERSEWERATYWNOŚĆ (labilność hamowania): UTRZYMYWANIE I POWTARZANIE REAKCJI – jak długo trwa, ile razy po zaprzestaniu bodźca występuje

RYTMICZNOŚĆ (regularność)– Stałość odstępów między reakcjami tego samego rodzaju (nie wiąże się z labilnością, a słabo z ruchliwością procesów nerwowych)

RUCHLIWOŚĆ

PO MODYFIKACJI

ŻW = ŻWAWOŚĆ – tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa reakcji i łatwej zmiany zachowania (reakcji) odpowiednio do zmian otoczenia

PE – PERSEWERATYWNOŚĆ – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który te zachowania wywołał

POZIOM ENERGETYCZNY ZACHOWANIA - PEZ

Cechy odpowiedzialne za gromadzenie i rozładowywanie energii:

reaktywność i aktywność

REAKTYWNOŚĆ (Określa wielkość pobudzenia powstającego pod wpływem stymulacji) – cecha determinująca względnie stałą i charakterystyczną dla jednostki:

MECHANIZM FIZJOLOGICZNY REAKTYWNOŚCI

układ endokrynalny, AUN, OUN, CUN – kora, struktury podkorowe ARAS, pień mózgu

Funkcja – energetyczne przetwarzanie bodźców, WZMACNIANIE STYMULACJI (u WR) lub TŁUMIENIE STYMULACJI (u NR)

REAKTYWNOŚĆ WYZNACZA OPTYMALNY POZIOM STYMULACJI (OPS)

Optymalny poziom aktywacji -OPA (Hebb) –środkowa część kontinuum aktywacji, której towarzyszy: dobre samopoczucie, maksymalna efektywność,

reagowanie zgodne ze znaczeniem B

Optymalny poziom stymulacji - OPS (Eliasz) – poziom stymulacji, który prowadzi do OPA, towarzyszy OPA

OPS = potrzeba stymulacji, zapotrzebowanie na stymulację, możliwości przetwarzania stymulacji

Reaktywność wyznacza OPS - cel albo standard regulacji stymulacji

AKTYWNOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO STYMULACJI

Cecha, która determinuje ilość i zakres działań (zachowań celowych) o określonej wartości stymulacyjnej

Pośrednio jest wyznaczana przez mechanizm fizjologiczny reaktywności

Wymaga uczenia się

Pełni funkcję regulatora dopływu stymulacji – decyduje o tym, ile stymulacji osobnik sobie dostarcza

AKTYWNOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO STYMULACJI

POŚREDNIA – podejmowanie działań, których celem jest dostarczenie lub unikanie stymulacji z zewnątrz, poszukiwanie określonych sytuacji

BEZPOŚREDNIA – podejmowanie działań, które same w sobie są źródłem stymulacji. 3 mechanizmy:

REAKTYWNOŚĆ A AKTYWNOŚĆ

REAKTYWNOŚĆ

AKTYWNOŚĆ

Jeśli osobnik nauczy się prawidłowej regulacji -ujemny związek R i A (im wyższa R, tym mniejsza A: R = 1/A)

Cechy Poziomu Energetycznego Zachowania W PIERWSZEJ wersji koncepcji

REAKTYWNOŚĆ (wrażliwość i wydolność 5 cech)

AKTYWNOŚC – pośrednia i bezpośrednia

Cechy PEZ po modyfikacji

WS - WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA – zdolność detekcji i reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej

RE – REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emotogenne, duża wrażliwość i mała odporność emocjonalna

WT – WYTRZYMAŁOŚĆ – zdolność do adekwatnego reagowania mimo długotrwałej lub intensywnej aktywności i w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej

AK – AKTYWNOŚĆ – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE PEZ

struktury regulujące poziom aktywacji –

Wrażliwość receptorów postsynaptycznych;

Ilość uwalnianych neuroprzekaźników (np. dopaminy, serotoniny);

Reaktywność SN;

ŻW i PE – mechanizmy odpowiedzialne za szybkość powstawania, czas trwania i przebieg procesów nerwowych i ich interakcje

ZNACZENIE FUNKCJONALNE CECH

REAKTYWNOŚĆ I WYTRZYMAŁOŚĆ– wyznaczają możliwości przetwarzania stymulacji (potrzebę stymulacji)

AKTYWNOŚĆ – główny regulator dopływu stymulacji

ŻWAWOŚĆ I PERSEWERACJA regulacja czasowa (plastyczność szybkość)

i udział w REGULACJI ENERGETYCZNEJ:

WS, ŻW i PE – wskaźniki skuteczności regulacji

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY CECHAMI( z ćwiczeń wszystko o zharmonizowanych i nie)

WYKŁAD 6 – ELIASZ

TEMPERAMENT – ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI STYMULACJI, które w obrębie klas sytuacji we względnie stały sposób wyznaczają dynamikę zachowania

DYNAMIKA ZACHOWANIA = ASPEKT FORMALNY

(głównie intensywność, ale także wielkość, szybkość elastyczność).

Trudno odróżnić PEZ i CCZ –

DYNAMIKA zmienia się dla różnych klas sytuacji, ale w danej klasie sytuacji jest względnie stała w czasie (stały profil)

DYNAMIKA zmienia się dla różnych klas sytuacji, ale w danej klasie sytuacji jest względnie stała w czasie (stały profil) – STAŁOŚC KOHERENTNA

Sytuacje społeczne, poznawcze fizyczne

- dynamika temperamentu i relacje z osobowością

Różne mechanizmy wpływają na T. – fizjologia, osobowość, środowisko ( i inne, których wpływu nie znamy)

Dwa wymiary mechanizmów regulacji

REAKTYWNOŚĆ – ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI STYMULACJI, KTÓRE W OBRĘBIE KLAS SYTUACJI WE WZGLĘDNIE STAŁY SPOSÓB WYZNACZAJĄ DYNAMIKĘ ZACHOWAŃ REAKTYWNYCH, DYNAMIKĘ REAKCJI

AKTYWNOŚĆ – ZBIÓR MECHANIZMÓW REGULACJI STYMULACJI, KTÓRE W OBRĘBIE KLAS SYTUACJI WE WZGLĘDNIE STAŁY SPOSÓB WYZNACZAJĄ DYNAMIKĘ ZACHOWAŃ CELOWYCH, CZYNNOŚCI

Dlaczego Transakcyjny Model Temperamentu (TMT)

Temperament – SYSTEM I OGNIWO szerszego SYSTEMU REGULACJI STYMULACJI

ZWIĄZKI TRANSAKCYJNE

cel (standard regulacji) - uzyskanie i utrzymanie OPA i OPS

OPA – maks efekty, min koszty, dobre samopoczucie, reagowanie zgodnie ze znaczeniem bodźców

OPS – poziom stymulacji, który prowadzi do OPA

Reagowanie zgodne ze znaczeniem bodźców.

OPS - OPTYMALNY POZIOM STYMULACJI, poziom stymulacji, który towarzyszy lub prowadzi do OPTYMALNEGO POZIOMU AKTYWACJI

Dwie formy regulacji stymulacji

(FA) AKTYWNA – WG SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO (-) jak homeostat

(FB) BIERNA – WG SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO (+) skutki odwrotne!

Forma regulacji zależy od wielkości rozbieżności i czasu jej trwania

W jaki sposób bierna forma jest formą regulacji? – wymusza włączanie w proces regulacji innych mechanizmów, z innych poziomów regulacji

POZIOM ZACHOWANIA - PODEJMOWANIE ZACHOWAŃ CELOWYCH/CZYNNOŚCI (style działania i strategie, preferencje sytuacji, działalności zawodowej)

POZIOM MECHANIZMÓW FIZJOLOGICZNYCH (zmiany w mechanizmach fizjologicznych, których skutkiem jest wzrost lub stępienie wrażliwości)

POZIOM OSOBOWOŚCI (zmiany w hierarchii wartości, celów) (np., hospitalizacja, konflikt)

ROLA REAKTYWNOŚCI W REGULACJI STYMULACJI

REAKTYWNOŚĆ WYZNACZA

Ze względu: na węższe pasmo – częściej, na większą wrażliwość – silniej odczuwają negatywne skutki rozbieżności dopływającej stymulacji od pożądanego poziomu, od OPS

Warunki efektywnej regulacji:

ROZPOZNAWANIE ODCHYLEŃ OD OPS

PRZYSWAJANIE CZYNNOŚCI PROWADZĄCYCH DO OPS

Ograniczenia w regulacji stymulacji związane z wiekiem: Dzieci – Bierna forma, młodzież – Aktywna forma, Starsi – częściej Bierna

Ograniczenia związane z reaktywnością

NR - MAŁA WRAŻLIWOŚĆ

trudności w rozpoznawaniu odchyleń i duża tolerancja na odchylenia („głód stymulacji”)

niebezpieczeństwo FB (jeśli poza OPS) i „zewnątrzsterowności” w regulacji stymulacji - dostosowywanie czynności do siły stymulacji fizycznej – orientacja na rzeczy = na fizyczne aspekty środowiska (Eskalona, Matczak, Little, Eliasz)

WR – DUŻA WRAŻLIWOŚĆ,

łatwe rozpoznawanie odchyleń, silna motywacja do precyzyjnej regulacji stymulacji („wie, że jest głodny”),

ale duża wrażliwość na kary społeczne (najsilniejsze) i dążenie do unikania kar: dostosowywanie zachowania do oczekiwań i wymagań społecznych – orientacja na ludzi = na społeczne aspekty Ś (zewnątrzsterowność –O)

Środowisko społeczne utrudnia przyswojenie czynności prowadzących do OPS, jeśli jego wymagania niezgodne z możliwościami WR.

ZMIANY TEMPEAMENTU - REZULTAT UDZIAŁU W REGULACJI STYMULACJI

Środowisko bądź jego wcześniejsze oddziaływania utrwalone we właściwościach osobowości wpływają na znaczenie sytuacji –

mogą intensyfikować lub hamować dynamikę zachowania w tych sytuacjach.

Jeśli sytuacje powtarzalne, zmiany w dynamice utrwalają się – zwiększanie dynamiki w jednych sytuacjach kosztem zmniejszania jej w innych –

tworzą się subdymensje R i A DLA KLAS SYTUACJI

nieefektywna regulacja stymulacji na jednym poziomie może być kompensowana na innych

stałość przestrzenna a zmiany czasowe cech

Brak zmian w klasach sytuacji prowadzić może do trwałych zmian w czasie.

Nieefektywna regulacja - Niespójność między możliwościami T i wymaganiami Ś

Kształtowanie wymiarów O niezgodnych z T

Zmiany w czasie b. biologicznie uwarunkowanej składowej T powoduje

ZESTAWIENIE

TEMPERAMENT

ROZUMIENIE TEMPERAMENTU

STAŁOŚĆ TEMPERAMENTU

WYMIARY

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE

CEL REGULACJI

KONSEKWENCJE NIEEFEKTYWNEJ REGULACJI

ROLA TEMPERAMENTU W REGULACJI STYMULACJI

RTT: T – „ODPOWIADA ZA REGULACJĘ”

RTT-M: T – „ODPOWIADA ZA REGULACJĘ”

TMT: T – TYLKO OGNIWO W SYSTEMIE REGULACJI

WYKŁAD 7 – OSOBOWOŚĆ A TEMPERAMENT

OSOBOWOŚĆ W SZEROKIM ROZUMIENIU – CAŁOKSZTAŁT DOŚWIADCZEŃ

KONCEPCJA CZŁOWIEKA – kim jest? Jaka jest „NATURA LUDZKA” – jaka organizacja doświadczeń, jakie są mechanizmy zachowania, co wyznacza zachowanie (kierunek)?

1.DYNAMICZNE – PSYCHOANALIZA I PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA:

dlaczego? kierunkowość (motywy), integracja, kontakty z drugim człowiekiem, nie zajmowali się temperamentem, nie używali tego słowa

2. POZNAWCZE – co? cele, schematy, oczekiwania, interpretacja świata, podmiotowość i kontrola, redukcjonizm - pomijanie T, osobowość jako system regulacji zachowania, poznawcze – gromadzenie doświadczenia

3. TEORIE UCZENIA SIĘ – zasady nabywania zachowań, s-r, behawioryzm, zachowanie ludzkie da się utrwalić

S- O-R – POJAWIA SIĘ PROBLEM RÓŻNIC

4. TEORIE CECH – uwzględniają temperament, O – indywidualność, podejście różnicowe (kombinacja różnic)

MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

O – OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE openness to experience wartości, (wyobraźnia, estetyka, uczucia, działania, idee, wartości, zapotrzebowanie na doznanie

C – SUMIENNOŚĆ conscientiousness (kompetencja, porządek, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga)

E – EKSTRAWERSJA extraversion (towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, pozytywna emocjonalność, zapotrzebowanie na kontakty z innymi

A – UGODOWOŚĆ agreeableness (zaufanie, prostolinijność, altruizm, uległość, skromność, skłonność do rozczulania się – współczucie, życzliwość, uległość, niechęć do konfliktu

N – NEUROTYZM neuroticism (lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość – podatność na zranienie, nieśmiałość)

CZYNNIKI ISTNIEJĄ REALNIE – zgodność samoopisu i szacowania (,36-,60), stałość, znaczenie w adaptacji

NIEZMIENNICZOŚĆ – osobowość najlepiej można opisać przez 5 ogólnych czynników, korelacje z wynikami badań leksykalnych

UNIWERSALNOŚĆ – 5 wymiarów można wyodrębnić niezależnie od rasy, płci i kultury

BIOLOGICZNE PODSTAWY – wskaźnik Odziedziczalności (P):

O. - 0.41 /0.40

S. - 0.39 /0.48 według spadającej odziedziczalności, 1 – samoocena, 2 – innych osób

N. - 0,41 /0.33

E. - 0.31 /0.34

U. - 0.32 /0.22

RÓŻNICE MIĘDZY OSOBOWOŚCIĄ I TEMPERAMENTEM

O T

Determinanty: b. społeczne ------ b. biologiczne

Czas ujawniania: dorośli --------------- dzieci

Populacja: ludzie ---------- -----ludzie i zwierzęta

Przedmiot: treść ----------------- forma

Centralne funkcje ważne --------------- nieistotne ( to jest forma realizacji, więc nie steruje)

regulacyjne

Wartościowanie ważne --------------- nie dotyczy

ŚRODOWISKO- TEMPERAMENT –OSOBOWOŚĆ

1. Ś T O

Te same oddziaływania środowiska są inaczej odbierane, zależnie od T i mogą kształtować odmienne cechy O (kara)

T - a orientacja na różne sfery rzeczywistości (ludzie – rzeczy, Ja – świat)

T - a zewnątrz- wewnątrzsterowność jako cecha O (informacje, wzmocnienia, cele)

WR – b. wrażliwe na oczekiwania społeczne, częściej aktywność kierowana, ale silniej internalizują – sztywna realizacja

NR – odporne na wymagania Ś, wewnątrzsterowne, ale jeśli brak standardów, wtedy realizują doraźne impulsy

TEMPERAMENT ŚRODOWISKO OSOBOWOŚĆ

Wyznaczając odmienne reakcje na otoczenie, T prowokuje Ś do innych oddziaływań, które wpływają na O (siła kary)

2. T Ś O

T - a konformizm (uleganie, upodobnienie) (WR>NR)

Odbiór i znaczenie (waga) informacji od innych

u WR: Oczekiwanie wskazówek (cele, algorytmy) i informacji zwrotnych (wzmocnienia, oceny zewnętrzne)

Konformizm redukuje stan lęku nacisk Ś

U NR: reaktancja, opór dawanie swobody

TEMPERAMENT – OSOBOWOŚĆ

3.T AK O

Temperament wyznacza preferencje dotyczące czynności i sytuacji, a doświadczenia z nimi związane wpływają na kształtowanie cech osobowości.

T a MAKIAWELIZM (r=0,56) NR

„Syndrom chłodu”- odporność na wpływ i nacisk Ś, brak respektu dla potrzeb i dążeń innych, efektywne działanie i inicjowanie sytuacji zagrożenia społecznego, manipulacja

T a AGRESJA (reaktywna =gorąca i instrumentalna =zimna)

OSOBOWOŚĆ Wartość stymulacyjna TEMPERAMENT -wymiary O poprzez swą wartość stymulacyjną mogą wpływać na kształtowanie T

4.O STYM T

T a POZIOM SAMOAKCEPTACJI (Ja Realne – Ja Idealne)

WR - wrażliwość na oddziaływania społeczne i kary

– wysokie standardy – wysokie Ja Idealne

- porównywanie siebie z innymi, wrażliwość na oceny (--), silniejsze RE(-), gorsze wyniki – niskie Ja Realne

TEMPERAMENT A WZÓR ZACHOWANIA A

Wzór A – czynnik ryzyka, wymiar O: silna PO, agresywność, presja czasu – pośpiech, niecierpliwość, niezdolność do relaksacji, mobilizacja, silne dążenie do kontroli

PO – zachowania silnie stymulujące - sytuacje silnie stymulujące (rywalizacja)

Wzór A – silnie stymulujący wymiar O, ale kształtuje się równie często u WR i NR

Badania nad Wzorem A dowodzą, że T nie determinuje rozwoju O – wymiary O mogą kształtować się niezgodnie z możliwościami T!

U WR i NR inne są: geneza, struktura, konsekwencje Wzoru Zachowania A

Wzór A

WR NR

Ambitne cele + presja ambitne cele + swoboda

Wzór B

WR NR

Ambitne cele + swoboda ambitne cele + presja

KONSEKWENCJE Wzoru A u WR i NR:

Konsekwencje niespójności T-Ś: niespójność T-O, zmiany w T, częściej stres – obniżanie efektów, wyższe koszty, ryzyko zaburzeń

REAKTYWNOŚĆ A CELE ŻYCIOWE MŁODZIEŻY

I. WARTOŚCI INDYWIDUALISTYCZNE

Związane ze standardami zewnętrznymi „WI-Z”

Związane ze standardami wewnętrznymi „WI-W”

II. WARTOŚCI SPOŁECZNE – „WS”

3 potencjalne formy wpływu REAKTYWNOŚCI NA CELE ŻYCIOWE MŁODZIEŻY

1/ BIERNA: Ś – T – O

Założenie WR b. wrażliwi na B społ. niż NR, WR szybciej przejmują wartości, a szczególnie WS

2/ REAKTYWNA: T – Ś – O

WR częściej prowokują Ś do kierowania sobą, uleganie redukuje lęk, mniej ważne własne standardy

3/ AKTYWNA: T – Azs – O

WR preferują czynności i sytuacje słabo stymulujące, niższy makiawelizm niż NR

C4–Silna Stymulacja,

C3-(Twórczość, Wykształcenie, Ideały)

C2–Władza,

jedynie C1-Osiągnięcia są podobnie ważne

WYKŁAD 8 – TEMPERAMENT A DZIAŁANIE

PREFERENCJE – WYBÓR CZYNNOŚCI I SYTUACJI

STYL DZIAŁANIA - powtarzalny, typowy dla jednostki sposób wykonywania działań (rezultat interakcji: TxŚx...)

T jest jednym ze współwyznaczników stylu działania

Styl działania tworzy się na bazie temperamentu

Styl jest jednym z regulatorów dopływu stymulacji

Struktura FUNKCJONALNA Czynności

Zasadnicze – bezpośrednio prowadzą do celu

Pomocnicze – (przygotowawcze, zabezpieczające, kontrolne, korekcyjne)

- zmniejszają wartość stymulacyjną sytuacji i czynności zasadniczych – redukują napięcie

- upraszczają wykonanie czynności zasadniczych

- zwiększają prawdopodobieństwo sukcesu i zmniejszają prawdopodobieństwo porażki

Struktura CZASOWA:

WR: CZ Przerywane > CZ Ciągłe

NR: CZ Przerywane < lub = CZ Ciągłe

W sytuacji o małej stymulacji (monotonnych, stereotypowych) – odwrotnie!

WR: CZ Różnorodne > CZ Jednorodne

NR: CZ Różnorodne < lub = CZ Jednorodne

WR –męczliwość; NR- nowość (RL+)

WR – styl wspomagający

NR – styl prostolinijny

Jeśli styl zgodny z T, to brak różnic w efektywności

 

Rola inteligencji

Inteligencja nie wiąże się z Reaktywnością, nie wiąże się ze stylami działania

Nęcka – inteligencja wiąże się z umiejętnością optymalizacji PA do zadań

Osoby o wys. II lepiej dostosowują style działania do POZIOMU STYMULACJI I SKUTECZNIEJ potrafią zapewnić sobie OPTYMALNY POZIOM STYMULACJI

Strategie rozwiązywania problemów

ASEKURACI – RYZYKANCI : (Kozłowski)

RYZYKOWNA: WR < NR (preferowanie wartości wyniku)

KOSERWATYWNA (OSTROŻNA): WR > NR (preferowanie prawdopodobieństwa osiągnięcia wyniku)

M = f (U x Ps)

M= MOTYWACJA

U= UZYTECZNOŚĆ

Ps = PRAWDOPODOBIEŃSTWO SUKCESU

U NR częściej aktywny styl samoregulacji = przekształcanie środowiska

U NR większe: Potrzeba Osiągnięć, wytrwałość, efekty (ale realistyczne, elastyczne aspiracje)

Współczesne badania: Potrzeba Osiągnięć: WR =NR

Preferencje a awersje i funkcjonowanie zawodowe

Widać selekcje negatywną głównie wśród WR, w wyborze aż tak bardzo się nie różnią, może to być skutkiem tego, że u NR szersze OPS

Efekty i koszty w różnych sytuacjach

Jeśli osoba w OPS – max efekty i min. Koszty

W sytuacjach silnej stymulacji – większe koszty lub gorsze efekty WR

W sytuacjach słabej stymulacji – większe koszty lub gorsze efekty NR

Spadek efektów i wzrost kosztów bardziej widoczny u WR w sytuacjach silnej stymulacji, niż u NR w sytuacjach słabej stymulacji ( szersze pasmo i większa tolerancja na odchylenia)

REAKTYWNOŚC A STRES

STRES - PODSTAWOWE POJĘCIA

Stres = stresor , bodziec (Elliot, Eisdorfer, 1982)

Stres = reakcja fizjologiczne wyznaczana przez intensywność Bodźca (Selye, 50)

Stres = stan wewętrzny określany przez silne E-

ŹRÓDŁO stresu – rozbieżność między Wymaganiami i Możliwościami, jeśli osoba motywowana do radzenia sobie, sprostania wymaganiom

STRESORY = WYMAGANIA (sytuacje, wydarzenia życiowe, wartości)

OBIEKTYWNE – specyficzna gatunkowo podatność na zdarzenia – Lista Ważnych Zdarzeń, (Holmes i Rahe, 67);

SUBIEKTYWNE – świadoma lub nieświadoma ocena zagrożenia, szkody. Ocena – przyczyna stresu, np. egzamin; badane u człowieka.

MOŻLIWOŚCI – WŁAŚCIWOŚCI OSOBY (Z, T, O, wiedza, stan)

Brak równowagi W-M (O lub S) - źródło stresu

Stres – efekt interakcji WxM (O lub S)

Stres – rezultat straty zasobów – ujemnego bilansu (utracone>zdobyte) (Hombolt)

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Utrzymywanie równowagi lub redukowanie rozbieżności M-W

Wysiłek – intensywność, zasięg, wytrwałość w podejmowaniu prób

Korzyści: uzyskanie nowych lub zachowanie, utrzymanie zasobów

Koszty: utrata, zużywanie zasobów (zmiany towarzyszące, następcze)

KONSEKWENCJE STRESU

Konsekwencje pozytywne (rozwój) – jeśli niewielka rozbieżność M-W

Konsekwencje negatywne i koszty - nieprzystosowanie i zaburzenia (lęk, depresja, somatyka, zaburzenia zachowania - rezultat zmian emocjonalnych, fizjologicznych i biochemicznych)

efekt interakcji „stres nadmierny lub chroniczny x inne czynniki”

MODERATOR – warunki, czynniki, które poprzedzają występowanie innych zjawisk i wpływają na te zjawiska.

TEMPERAMENT – MOŻE BYĆ MODERATOREM STRESU, gdyż

Temperament jako moderator stresu

w zależności od poziomu aktywowalności (mechanizm wzmacniania/ tłumienia stymulacji)

W. A obniża tolerancję na zdarzenia intensywne

N. A obniża tolerancję na zdarzenia mało intensywne.

TE SAME WYDARZENIA, wymagania o tej samej intensywności SĄ STRESORAMI LUB NIE w zależności od cech temperamentu

Odchylenia od OPA (OPS) – ujemne emocje

Zgodne z OPA (OPS) – emocje dodatnie

INNE WYMAGANIA są stresorami –zależnośc od poziomu temperamentu – poziom aktywowalności - Niska aktywowalność (silny typ UN), wysoka aktywowalność (słaby typ UN)

1. Intensywność stanu stresu zależy od cech T, które wpływają na intensywność emocji

2. Skłonność do przeżywania stresu (częstość) zależy od cech T warunkujących skłonność do przeżywania E- (Gray- Lęk; Buss i Plomin- Emocjonalność; Eysenck - N; Eliasz - R)

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Proces zorientowany na Emocje i Działania

styl zadaniowy – ŻW , E, RPN, silny typ UN

styl emocjonalny – (+) RE, PE, N, R (-) E- I, RPN, WY

Style działania: WR – wspomagający; NR - prostolinijny

Wysiłek i koszty:

WR w sytuacjach silnie stymulujących;

NR – w słabo;

Efekty: odwrotnie (spadek efektów silniej zaznaczony wśród WR )

Koszty Towarzyszące zmiany fizjologiczne i biochemiczne: lub Następcze

- efekty (poziom wykonania innych zadań)

- zaburzenia emocjonalne, fizjologiczne

Kahneman:

Niedociążenie – obniżone inwestowanie zasobów;

Przeciążenie – szybsze wyczerpywanie zasobów

U WR ograniczanie aktywności, „zamykanie wejść, zawężanie pola percepcji, pojemności pamięci operacyjnej, szybkości przetwarzania;

Spadek zachowań prospołecznych; wzrost agresji

Temperamentalny Czynniki Ryzyka (RCT) cecha lub układ cech temperamentu, które w konfiguracji z innymi czynnikami zwiększają ryzyko zaburzeń, sprzyjają kształtowaniu osobowości nieprzystosowanej.

Środowisko predysponujące ŚP – obecność stresorów wywołujących chroniczny lub nadmierny stres

Środowisko chroniące ŚC – brak takich stresorów

WR i NOWE miejsce PRACY

WR gorsze emocjonalne oceny ZDROWIA, PRACY i ŻYCIA, poznawcze oceny ZDROWIA oraz mniejsza SATYSFAKCJA ZE SKŁADNIKÓW PRACY niż NR

Wśród WR emocjonalne oceny zdrowia wpływają na oceny poznawcze zdrowia, oceny ZDROWIA wpływają na oceny innych sfer, a poznawcze oceny pracy są izolowane od poznawczych ocen innych sfer (nadmierne pobudzenie i ostrożność)

Wśród NR emocjonalne oceny pracy wpływają na poznawcze oceny pracy, a oceny PRACY (sprzyja OPS) wpływają na oceny innych sfer

WYKŁAD 9 - ZDOLNOŚCI I INTELIGENCJA.WPROWADZENIE TEORIE STRUKTURALNE i BIOLOGICZNE

PODSTAWOWE POJĘCIA PSYCHOLOGII ZDOLNOŚCI

ZDOLNOŚCI – MOŻLIWOŚCI WYKONANIA CZYNNOŚCI (jak dobrze? )

– różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu, poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu (Pietrasiński)

Efekty – niedoskonałe wskaźniki zdolności: zależą także od innych czynników

CAPACITY – zadatki wrodzone (podłoże rozwoju zdolności), które umożliwiają wykonanie czynności (anatomiczne i fizjologiczne właściwości UN) (BIOLOGICZNE)

APTITUDE – możliwości – właściwości psychiczne, od których zależy łatwość i szybkość uczenia się, nabywania wiedzy (pozwalają przewidywać przyszłe rezultaty)

ABILITY – uzdolnienia – potencjalne możliwości oraz już nabyte wiadomości i umiejętności, decydują o poz. Wyk. czynności, rozumieniu sytuacji i zdolnościach przystosowania się

INTELIGENCJA – to, co mierzą testy inteligencji

POZIOMY ZDOLNOŚCI - Nęcka

CAPACITY – potencjalne możliwości (co mógłbym potrafić, gdybym miał optymalne warunki rozwoju)

ABILITY – rzeczywiste możliwości (co potrafię, jeśli mam optymalne warunki działania)

PERFORMANCE – rzeczywisty poziom wykonania zadań (co potrafię i zrobiłem w danych warunkach)

PODZIAŁ ZDOLNOŚCI

NAJPOWSZECHNIEJSZY PODZIAŁ ZDOLNOŚCI: OGÓLNE i SPECJALNE

ZDOLNOŚCI SPECYFICZNE – względnie stałe warunki wewnętrzne ., które współdeterminują poziom wykonania czynności w specyficznych sferach działania,

UZDOLNIENIA - konfiguracja zdolności specyficznych (np. muzyczne) – Strelau (1997)

- bardziej złożone struktury niż zdolności (zdolności, dyspozycje motywacyjne, zainteresowania) – wewn. Wyznaczniki powodzenia w obrębie pewnych kierunków działania (literackie) – Matczak (1994)

TALENT- wybitne zdolności ogólne i/lub specjalne urzeczywistniające się (skrystalizowane) dzięki interakcji z warunkami wewn. i zewn. w określonej działalności człowieka –

wysokie osiągnięcia w jakiejś dziedzinie (wysoki poziom wykonania)

PODZIAŁY I KLASYFIKACJE

BRAK JEDNOLITEJ TAKSONOMII – różne podziały i klasyfikacje:

- UMOWNA

- W OPARCIU O ANALIZY CZYNNIKOWE

- W OPARCIU O ANALIZY TEORETYCZNE

1/ Umowne– (Borzym)

Cohn – typologia talentów: - intelektualny - społeczny (empatyczno-altruistyczny, przywódczy, inne), -artystyczny (sztuki piękne, sztuki użytkowe, inne)

2/ W oparciu o analizy czynnikowe: Thurstone Cattell ( Thurstone wyróżnił 7 zdolności podstawowych – rozumienie słów, płynność słowna, liczbowe, przestrzenne, pamięć, szybkość spostrzegania, rozumowanie dedukcyjne

3/ W oparciu o teoretyczne analizy: Guilford, Sternberg

INTELIGENCJA TO SZCZEGÓLNY RODZAJ ZDOLNOŚCI:

Inteligencja –definicje

1.szerokie ujęcie

Spearman – rodzaj energii mentalnej warunkującej sprawność wszystkich czynności umysłowych

Nęcka – o inteligentnym zachowaniu decydują sprawność myślenia i innych procesów poznawczych

2.wąskie ( Sternberg i Detterman, Strelau)

Zawężanie inteligencji do myślenia lub tylko do myślenia abstrakcyjnego ( nie dotyczy małych dzieci i zwierząt)

TYPY INTELIGENCJI (HEBB, VERNON) podział Nęcki odpowiada podziałowi Hebba na inteligencję A i B, oraz C-Vernona

INTELIGENCJĘ A i B, oraz C

A – potencjał intelektualny zdeterminowany przez genotyp, określa górną granicę możliwości, niezmienna niemierzalna, nieobserwowalna

B – fenotyp, powstaje w wyniku interakcji Int. A x Ś x Akt., ujawnia się w zachowaniach inteligentnych, jest instrumentem przystosowania

C (Vernon)– psychometryczna, zachowania inteligentne ujawniane w badaniach I.I, nie obejmuje wszystkich zachowań inteligentnych

O inteligentnym zachowaniu decydują sprawność myślenia i innych procesów poznawczych (np. uwaga, pamięć) – Nęcka (2000)

Sternberg i Detterman (1986) – zdolność przystosowania się do środowiska dzięki

Strelau (1997) – konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych, determinujących efektywność działań wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych (rozumowanie, wnioskowanie, myślenie abstrakcyjne

TEORIE INTELIGENCJI

Strukturalne – opis „struktury” inteligencji, jej składników i relacji między nimi

Czynnikowe – efekt (rezultat) analiz czynnikowych

Psychometryczne (pomiar) – są rezultatem pomiaru i umożliwiają pomiar

TEORIE STRUKTURALNE

KONCEPCJE CZYNNIKOWE

KONCEPCJA SPEARMANA (prekursor badan empirycznych i podejścia poznawczego)

TEORIA DWU-CZYNNIKOWA (The abilities of man 1927) :

G – zdolność ogólna, (general) we wszystkich zdolnościach i

wiele niezależnych czynników S specyficznych (specific)

Czynnik G – „wkracza w pomiary zdolności wszelkiego rodzaju , jest stały dla każdej jednostki a równocześnie mocno zróżnicowany miedzy jednostkami

Czynnik S wzajemnie niezależne od siebie

Czynnik G jest niezależny od S

KONCEPCJA CATTELLA 2-czynnikowa ( HIERARCHICZNA)

KONCEPCJA CATTELLA (1968)

Inteligencja zależy od interakcji 2 czynników GxŚ

- zdolności ograniczające (ZO) > uzależnione od G

- zdolności pośredniczące (ZP) > uzależnione od Ś

Czynnik G to: (rozbicie czynnika G)

- Inteligencja płynna – zdolność rozumowania, wnioskowania, dostrzegania złożonych relacji, niezależny wpływ od kultury, zdolność dostrzegania złożonych relacji miedzy symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach , niezależne od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli , maleje z wiekiem, max w okresie dojrzewania, ok. 22

- Inteligencja skrystalizowana – dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym, rezultat nabywania wiedzy i umiejętności, zależy od motywacji, zainteresowań, kształcenia, rośnie wraz z doświadczeniem

KONCEPCJA VERNONA (HIERARCHICZNA)

INTELIGENCJA składa się z wielu czynników, które są wzajemnie powiązane (skorelowane) i tworzą układ hierarchiczny (Koncepcja Vernona ) Cztery poziomy

Im niższy poziom tym

Coraz bardziej specyficzne zdolności

Coraz mniejszy udział czynnika G

TEORIE CZYNNIKÓW RÓWNORZĘDNYCH – NIE MA G?

KONCEPCJA Thurstone’a (Teoria czynników równorzędnych)

Inteligencja – zdolność hamowania reakcji nawykowych (kontrola poznawcza, refleksyjność)

Założenie: 7 zdolności niezależnych TZW pierwotne zdolności umysłowe (primary mental abilities PMA) nie ma G

Badania: - Zdolności są powiązane, czynnik Ig – czynnik nadrzędny –zdolność indukcji

- U młodzieży i dzieci silniej niż u dorosłych

Zdolność indukcji = Ig:

Ten czynnik Ig wskazał później, najpierw zakładał, że wszystkie 7 czynników jest równorzędnych

Inną teorię czynników równorzędnych zaproponował Gardner

KONCEPCJA Guilforda

INTELIGENCJA –ZBIÓR ZDOLNOŚCI PRZETWARZANIA INFORMACJI ZGODNIE Z ZASADAMI LOGIKI PSYCHOLOGICZNEJ

3 wymiary: OPERACJE ( umysłowe) TREŚCI(materiał, którym operujemy) WYTWORY( wynik operacji na treści)

OPERACJE (5) :

Poznawanie

Pamięć

Myślenie Dywergencyjne

Myślenie konwergencyjne

Ocenianie

WYTWORY: (6)

Jednostki

Klasy

Relacje

Systemy

Przekształcenia

Implikacje

TREŚCI: ( 4) Figuralne ( wzrok, słuch) Symboliczne, Semantyczne, Behawioralne

KONCEPCJA Guilforda – Zalety i Wady

ZALETY

- Ujmowanie inteligencji w kategoriach teorii przetwarzania informacji

- Różnorodność procesów umysłowych

- Jakościowe zróżnicowanie inteligencji

- Zwrócenie uwagi na zdolności „twórcze”- Myślenie dywergencyjne (płynność, giętkość, oryginalność myślenia, wrażliwość na problemy)

WADY: ( przy okazji też ogólnie strukturalnych teroii)

- Atomizm i „Sztuczne zdolności” nawet w laboratorium trudno wyodrębnić elementarne Zdolności

- Konstrukty (wytwór analiz czynnikowych) traktowane jak byty realne

- Arbitralność (dowolność, intuicyjność – różna liczba, różne relacje)

- Nie uwzględniają treści ale aspekt formalny

- Brak wyjaśnień przyczynowo-skutkowych – głównie opis

- Za wyjątkiem teorii Cattella – statyczne (brak rozwoju i zmian)

ZALETY KONCEPCJI STRUKTURALNYCH

Próby SYNTEZY i KLASYFIKACJI zjawisk

Psychometryczne koncepcje – nie wyjaśniając istoty Inteligencji, umożliwiają jej pomiar i zastosowanie w praktyce

Czy istnieje i czym jest czynnik G

- Spearman: rodzaj energii mentalnej

- Eysenck: jak siła grawitacji przenika i determinuje wszystkie zachowania w każdej sytuacji

– najnowsze badania uwzględniają aktywność metaboliczną (tomografia pozytronowa) i stopień ukrwienia obszarów mózgu (rezonans magnetyczny)

BIOLOGICZNE KONCEPCJE INTELIGENCJI

1/ SZYBKOŚĆ NEURONALNA – czynnik sprawczy, przyczyna II?

„bystrość” umysłu – szybkie reagowanie zapobiega utracie informacji

Badania behawioralne – im krótszt czas inspekcji, reakcji, tym wyższy iloraz inteligencji

Jednak niejasne mechanizmy, czy badamy szybkość neuronalną, czyli przewodzenie, czy mentalną, czyli przetwarzanie, czy może sprawność motoryczną

Badania psychofizyczne (Reed, Jansen) –im większa inteligencja, tym krótszy czas latencji

2/ WYDAJNOŚĆ ENERGETYCZNA MÓZGU

Im trudniejsze zadanie tym wyższy poziom zużycia glukozy (silna zależność, gdy I.Q niskie)

Hipoteza: mózgi „inteligentne’ zużywają mniej energii

3/ WIELKOŚĆ I ZŁOŻONOŚĆ MÓZGU

Zakłada się, że pojemność odzwierciedla

Nie zawsze uwzględniana, a bardzo ważna „gęstość” neuronów w czaszce (K>M)

4/ DZIEDZICZNOŚĆ:

- genetyka zachowania –badanie bliźniąt MZ i DZ

- genetyka molekularna –różnice w strukturze DNA – osoby o wys II i niskim II różnią się markerem w mitochndrialnym DNA

5/ SPRAWNOŚĆ = NIEZAWODNOŚĆ UN

Odporność na zakłocenia transmisji impulsów przejawia się w regularności i mniejszej liczbie błędów

Badania – u osób bardziej inteligentnych krótszy czas średni i mniejsza wariancja czasów reakcji

WYKŁAD 10 - JAKOŚCIOWE ORAZ WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE INTELIGENCJI

ROZWOJOWA KONCEPCJA PIAGETA

szukanie ogólnych prawidłowości rozwoju procesów poznawczych, charakterystycznych dla natury ludzkiej i warunkujących przystosowanie 

INTELIGENCJA – to nie właściwość, ale AKTYWNOŚĆ UMYSŁOWA

INTELIGENCJA POLEGA NA

1. tworzeniu nowych, coraz b. złożonych schematów

2. obejmuje procesy strukturalizacji – porządkowanie

schematów w hierarchię – jakościowy rozwój

3. jest zjawiskiem dynamicznym, procesem a nie stałą cechą, właściwością

4. jest procesem ciągłego przystosowywania się do środowiska

utrzymywanie równowagi między:

KONCEPCJA PIAGETA- 4 OKRESY

SENSORYCZNO- MOTORYCZNY (do 2 lat) – odruchy, praksje, „myślenie w działaniu”

PRZEDOPERACYJNY (egocentryzm 2-7 lat) – znaki, symbole, język, rozumowanie w oparciu o wyobrażenia, brak przekształceń (decentracji)

OPERACJI KONKRETNYCH (7-11 lat) poprzez manipulowanie przedmiotami przyswajanie podstawowych pojęć: liczba, masa, ciężar, objętość, stałość, kolejność, przyczynowość

OPERACJI FORMALNYCH (11- 15 lat) – rozwój myślenia abstrakcyjnego, operacje odwracalne, myślenie logiczne (przyczynowo-skutkowe), myślenie hipotetyczno - dedukcyjne

POZNAWCZE UJĘCIE INTELIGENCJI

PRZEŁOM TEORETYCZNY:

- Ujęcie strukturalne - pytania o strukturę

- Ujęcie procesualne – pytania o procesy przetwarzania informacji jakie procesy poznawcze ważne dla zachowań inteligentnych?

jakie parametry procesów poznawczych determinują wysokie IQ?

Badanie elementarnych zadań poznawczych

PRZEŁOM METODOLOGICZNY

Wyjście poza analizy czynnikowe (eksperyment)

Łączenie psychologii różnicowej (testy) i eksperymentalnej (jakie ogólne mechanizmy, jakie różnice między osobami o różnym IQ)

Rezygnacja z pojęcia cechy na rzecz pojęcia przetwarzanie informacji

Prekursorem ujęcia poznawczego był Hunt (Inteligencja a przetwarzanie informacji

1/ Istnieją różnice indywidualne w procesach poznawczych (źródła różnic – strukturalne – sprawność podst., procesualne – wybór strategii, alokacja zasobów uwagi – selekcja informacji

2/ Badania nad inteligencją powinny uwzględniać procesy przetwarzania informacji

3/ Pamięć LTM i STM operacyjna) – to mechanizmy organizujące procesy poznawcze

TRIARCHICZNA KONCEPCJA INTELIGENCJI STERNBERGA

Punkt wyjścia – analiza komponentowa –rokzład procesu umysłowego na hipotetyczne czynniki pierwsze i znaczenie każdgo z nich w wykonywanym zadaniu

Podstawowe komponenty – 1-kodowanie, 2- wnioskowanie o relacji, 3- umiejscowienie w logicznej strukturze, 4 – zastosowanie wiedzy o strukturze, 5 – wykonanie reakcji

Osoby o wyższym IQ szybciej rozwiązują zadaina na analogię, ale poświęcają więcej czasu na wstępne etapy analizy niż osoby o niższym IQ

DEFINICJE INTELIGENCJI:

ZDOLNOŚĆ UMYSŁU do emitowania zachowań dostosowanych do kontekstu, obejmuje radzenie sobie z nowością lub automatyzowanie procesów przetwarzania informacji jako funkcję

metakomponentów,

składników wykonawczych

i składników nabywania wiedzy (Sternberg, 1985)

ZDOLNOŚĆ przystosowania się do otoczenia dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z doświadczenia i skutecznej kontroli procesów poznawczych (Sternberg i Detterman, 1986 )

3 subteorie – kontekstu, doświadczenia, składników

KONTEKST DOŚWIADCZENIA SKŁADNIKI

-Adaptacja - Radzenie sobie Metaskładniki

-Selekcja z nowością -skł. Wykonawcze

-Przekształcanie - Automatyzacja -skł. Nabywania Wiedzy

TEORIA KONTEKSTOWA

Inteligencja to zjawisko odnoszące się do świata zewnętrznego, to kontakt środowiskowy decyduje jakie zachowania jest inteligentne

KONTEKST

Int. Społeczna – umiejętność odczytywania wiedzy ukrytej np. odbiór sygnałów niewerbalnych w sytuacjach interpersonalnych

Int. Praktyczna – umiejętność wykorzystania wiedzy ukrytej

KONTEKST - zjawisko odnoszone do świata zewnętrznego:

- Kontekst środowiskowy decyduje, jakie zachowania są inteligentne

INTELIGENCJA SPOŁECZNA – umiejętność odbioru sygnałów niewerbalnych w sytuacjach interpersonalnych

INTELIGENCJA PRAKTYCZNA – umiejętność korzystania z wiedzy ukrytej

TEORIA DOŚWIADCZENIA -efektem interakcji świata zewnętrznego i wewnętrznego

Im bardziej efektywne procesy w jednym z systemów, tym większe są zasoby w drugim. (Dostrzeganie analogii, wgląd, myślenie twórcze.)

TEORIA SKŁADNIKOWA

SKŁADNIKI

Inteligencja - zjawisko należące do świata wewnętrznego jednostki, jej procesy psychiczne

Inteligencja – złożona zdolność poznawcza obejmująca różne procesy, (odpowiednik „g” mierzonej testami jako IQ)

Składniki – elementarne procesy przetwarzania informacji. 3 rodzaje składników:

METAKOMPONENTY

składniki wyższego rzędu ( planowanie i kontrola przebiegu procesu poznawczego)

1/ dostrzeganie problemu („coś nie tak”)

2/ zdefiniowanie problemu (Co nie tak – na czym polega?)

3/ wybór składników niższego rzędu (SW czy SNW)

4/ sposób organizacji informacji (werbalna czy wyobrażeniowa (wys. IQ – b. elastyczne, łatwe zmiany)

5/ strategie porządkowania i zestawiania składników w 1 proces (wys. IQ – częściej analityczne niż globalne)

6/ angażowanie zasobów uwagi (przetwarzanie czy przechowywanie, szybkość czy dokładność)

7/ kontrola rozwiązania – monitorowanie przebiegu proc.

8/ wrażliwość na informacje zwrotne

9/ decyzja, czy wykorzystać

10/ wykorzystanie (sztywność czy chwiejność)

KONCEPCJA EDWARDA NĘCKI

Inteligencja – zjawisko złożone nie dające się sprowadzić do jednego mechanizmu lub procesu psychicznego

Koncentracja na formie a nie treści

Nęcka proponuje model piramidy:

Strukturalne – opis zdolności i relacji (hierarchia)

Biologiczne – szybkość neuronalna, niezawodność UN, wydajność energetyczna, złożoność mózgu

Poznawcze – zasoby uwagi, pojemność pamięci, metakomponenty, kontrola procesów poznawczych

4 POZIOMY WYJAŚNIANIA INTELIGENCJI:

BIOLOGICZNE (szybkość, niezawodność UN– wariancja czasu, regularność, wydajność energetyczna, reakcje AUN, itp.)

FORMALNE WŁAŚCIWOŚCI UMYSŁU –zasoby uwagi, pamięci,

SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ POZNAWCZYCH – Stosowane strategie poznawczych

PROCESY OCENY I WYBORU – wybór i oceny skuteczności strategii, ocena wyników końcowych, wnioski co do dalszych działań - poziom metapoznawczy

FORMALNA TEORIA INTELIGENCJI (E.NĘCKA)

Założenie – konieczne badanie przebiegu procesu umysłowego (formy) a nie jego treści

Poziomy:

ZASOBY UWAGI: właściwości i funkcje

POJEMNOŚĆ PAMIĘCI ROBOCZEJ /STM/ Baddeley

- pętla artykulacyjna (materiał werbalny)

- brudnopis wzrokowo-przestrzenny (materiał niewerbalny)

POBUDZENIE (koncepcja Thayera) podlega kontroli jednostki, jednostka może je modyfikować

mobilizujące (energetyczne- ożywienie) ( nuda, zmęczenie – ożywienie)

lękotwórcze (napięciowe – lęk, napięcie) (spokój – lęk, napięcie)

inteligencja nie istnieje – to proces

ZAŁOŻENIA I MODELE FORMALNEJ TEORII INTELEKTU

1. Im wyższe IQ tym większe zasoby uwagi i pamięci roboczej (STM)

2. Chwilowo dostępne zasoby uwagi i pamięci roboczej zależą od poziomu i rodzaju pobudzenia

3. Im wyższe pobudzenie mobilizujące (typu A):

- Tym większe dostępne chwilowe zasoby uwagi (więcej zasobów osoba jest w stanie wykorzystać przy realizacji danej czynności)

- Tym mniejsza chwilowa pojemność pamięci operacyjnej

4. Im wyższe pobudzenie lękotwórcze (typu B):

- Tym mniejsze dostępne chwilowe zasoby uwagi (lęk angażuje część zasobów – martwienie się)

- Tym mniejsza chwilowa pojemność pamięci operacyjnej

Proces inteligencji – to proces, który zapewnia danej osobie określony poziom kompetencji w zakresie owych zadań.

Jest zróżnicowany interindywidualnie i intraindywidualnie

Poziom kompetencji intelektualnych danego człowieka stanowi jego trwała cechę odróżniającą go od innych ludzi.

Poziom K I waha się w zależności od cech sytuacji zewnętrznej , motywacji, osobowości i wielu innych czynników

PODSTAWOWE WZORCE PROCESU INTELIGENCJI

1. Zawsze korzystne jest redukowanie poziomu pobudzenia lękotwórczego (typu B)

2. Zadanie b. trudne - Sukces jest możliwy, jeśli

3. Zadanie dość łatwe - Sukces jest możliwy, jeśli

4. Zadanie wymaga dużo zasobów uwagi, mało pamięci roboczej – Sukces jeśli

5. Zadanie wymaga mało zasobów uwagi, dużo pamięci roboczej – sukces jeśli

KONCEPCJA NĘCKI- krytyka:

Wady:

- pomiar poziomu pobudzenia –wnioskowanie na podstawie samooceny bez badań neurofizjologicznych

Zalety:

- łączy inteligencję z temperamentem, osobowością, motywacją – ujęcie syntetyczne

- wskazuje mechanizmy leżące u podstaw zachowania inteligentnego (regulacja poziomu pobudzenia)

- podkreśla celowy i często świadomy charakter regulacji procesu umysłowego

Inteligencja a procesy poznawcze:

- uwaga: „wielkość mocy przetworzonej”

- pamięć robocza STM

- kontrola procesów poznawczych

- strategie poznawcze

Teoria wielu inteligencji (H.Gardner)

  1. Inteligencja językowa (rola ośrodka Broce”a)

  2. Inteligencja logiczno-matematyczna (utożsamiana z „myśleniem naukowym”

  3. Inteligencja przestrzenna (modele umysłowych przestrzeni świata np inżynierowie, rzeźbiarze, żeglarze)

  4. Inteligencja muzyczna

  5. Inteligencja cielesno- kinestetyczna (sportowcy, tancerze, chirurdzy)

  6. Inteligencja interpersonalna –rozumienia innych ludzi i współdziałania z nimi

  7. Inteligencja intrapersonalna (tworzenie adekwatnego modelu siebie i wykorzystywania go w życiu codziennym

WYKŁAD 11 - KONTROWERSJE WOKÓŁ POMIARU INTELIGENCJI -TESTY INTELIGENCJI

CECHY TESTÓW

TRAFNOŚĆ - NA ILE TEST MIERZY TO, CO MA MIERZYĆ

RZETELNOŚĆ -DOKŁADNOŚĆ Z JAKĄ MIERZY TO CO MIERZY

CECHY TESTÓW SPECYFICZNE:

WYNIKI ILOŚCIOWO (zależą od liczby lub/i szybkości rozwiązań)

B/ STANDARYZACJA

C/ NORMALIZACJA – NORMY (wyniki standaryzowane, ocena pozycji na tle grupy)

TESTY

SKALA BINETA i SIMONA (1905)

ZAŁOŻENIA inteligencja wyraża się w różnych czynnościach, wymagających złożonych procesów umysłowych, uwarunkowana biologicznie, rozwija się z wiekiem

1. WIEK UMYSŁOWY – WU (Binet i Simon) oznacza poziom umysłowy, jaki przeciętnie osiągają dzieci w danym wieku życia

Wada: różnice między WU a WŻ mają różne znaczenie, zależne od WŻ

2. KLASYCZNY ILORAZ INTELIGENCJI - WU/WŻ x100 (Stern), jeśli IQ=100 to WU=WŻ

Wada: ograniczenie w badaniach dorosłych (WU stały, WŻ rośnie: umownie WŻ=16 lat)

3. DEWIACYJNY ILORAZ INTELIGENCJI – szacowany w oparciu o rozkład statystyczny wyników dla reprezentatywnej próby w danym wieku (średnia arytmetyczna oznacza IQ = SD określa zakres wyników przeciętnych dla danej grupy w danym teście)

Czy b. niskie IQ oznacza brak inteligencji?

TRAFNOŚĆ TESTÓW INTELIGENCJI
Krytyczna analiza testów jako narzędzi diagnozy i prognozy

1/ mierzą aktualne możliwości umysłowe człowieka a nie potencjał (są co najwyżej diagnostyczne a nie prognostyczne)

2/ mierzą tylko efekty, nie ujawniają procesów leżących u podstaw – nie wyjaśniają przyczyn zachowań inteligentnych ani istoty) – nie informują o strategiach ani sposobach przetwarzania informacji

3/ ścisła standaryzacja procedury badania

Anonimowo i bez presji: WR > NR

Jawnie i z presją: WR < NR

4/ wyniki badania zależą od wielu czynników (motywacja, doświadczenie, zdrowie i stan psychofizyczny, zaburzenia emocjonalne)

5/ testy szybkości – ważna jakość rozwiązań a nie szybkość (kontrowersyjny zarzut w świetle badań inteligencji w ujęciu biologicznym)

6/ „Sztuczne zadania w sztucznych warunkach”

KONTROWERSJE ZWIĄZANE ZE STOSOWANIEM TESTÓW

TESTY „NEUTRALNE KULTUROWO”

NIE MA TESTÓW NEUTRALNYCH kulturowo co najwyżej „ZREDUKOWANE kulturowo”

STRONNICZOŚĆ KULTUROWA

Testy konstruowane w określonych warunkach kulturowych faworyzują osoby należące do tej kultury, w której stworzono testy

KONTROWERSJE - DYSKRYMINACJA

Założenie:

Inteligencja uwarunkowana dziedzicznie, nie podlega zmianom (oddziaływania Ś – zmiany o ok. 1SD)

„DYSKRYMINACJA NEGATYWNA” –PRZYKŁADY ( np. badania Słowian)

DYSKRYMINACJA POZYTYWNA”

Stosowanie odrębnych norm (punkty dodatkowe) (rasa, SES, miasto-wieś, pkty za pochodzenie)

ZALETY TESTÓW

Testy mierzą czynnik „g”

testy - przydatne lub szkodliwe narzędzie diagnostyczne, w zależności od celu badań

UMOŻLIWIAJĄ

NIEWYSTARCZAJĄCE DLA OPTYMALIZACJI ROZWOJU I ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNYCH

WYKŁAD 12 - STYLE POZNAWCZE JAKO PRZYKŁAD PREFERENCJI POZNAWCZYCH

PREFERENCJE POZNAWCZE – standardy wpływające na kierunek, sposoby przebiegu czynności poznawczych w sytuacjach swobodnego wyboru, na kierunek poszukiwania i formę komunikowania informacji w sytuacjach nowych, złożonych, niejasnych i niepewnych

RÓŻNE POZIOMY OGÓLNOŚCI PREFERENCJI POZNAWCZYCH

1/ typy umysłu;

2/ indywidualne epistemologie;

3/ style poznawcze

1/ TYPY UMYSŁU – STRUKTURA preferencji (Obejmują ogólne i szczegółowe wymiary preferencji oraz relacje pomiędzy nimi)

TYPY UMYSŁU – KONCEPCJA JUNGA

1/ TYPY UMYSŁU – STRUKTURA preferencji

(Obejmują ogólne i szczegółowe wymiary preferencji oraz relacje pomiędzy nimi)

Typy umysłu Junga - 2 wymiary i 4 funkcje

Odbiór informacji (percepcja-intuicja)

Wartościowanie (ocena) informacji (myślenie-uczucia)

Jakie ogólne nastawienie: odbiór czy ocena?

Jakie funkcje dominują?

4 podstawowe typy

u każdego typu inne dominujące funkcje, inne standardy, inne style poznawcze

TYP I Intelektualny TYP II

KONKRETNO- MYŚLENIE(wiem) GLOBALNO-

OBIEKTYWNY obiektywność OBIEKTYWNY

Sensytywny STRAŻNICY RACJONALIŚCI intuicyjny

PERCEPCJA INTUICJA

ARTYŚCI IDEALIŚCI

Konkretność analiza synteza globalność

sentymentalny

TYP III UCZUCIA (czuję) TYP IV

K-S subiektywność G-S

STYLE POZNAWCZE

STYLE POZNAWCZE – szczegółowe preferencje poznawcze (Nosal, 1992)

Sposoby funkcjonowania poznawczego charakterystyczne dla osoby (organizacji i przetwarzania obrazów, pojęć, modeli, programów)

- sposoby ujmowania i przeglądania pola danych– globalne czy analityczne)

- oznaczania i klasyfikowania dostrzeżonych danych ogólność pojęć, szerokość zakresu)

- wykorzystywania i łączenia danych z doświadczeniem (– podobieństwa czy różnice)

- kontroli i programowania czynności poznawczych dokładność czy szybkość, ostrożność-pochopność )

Matczak (2000): Style poznawcze - preferowane w sytuacji wyboru, stałe sposoby funkcjonowania w zakresie czynności poznawczych i intelektualnych, odpowiadające indywidualnym potrzebom jednostki

- Najlepsze dla jednostki, ale niekoniecznie najlepsze dla zadania, odpowiadają jej potrzebom

- Nie oznaczają, że osoba nie potrafi funkcjonować odmiennie (!)

- spójność czasowa – ale nie są niezmienne

- dwubiegunowość( oba bieguny mają odmienną rolę adaptacyjną)

- przejaw szerszych wymiarów funkcjonowania (osobowości)

Styl a strategia:

Styl – bardziej trwały sposób funkcjonowania

- nieświadomie

- szerszy zakres

Strategia – silnie uwarunkowana sytuacyjnie

- węższy zakres zastosowania, w konkretnej sytuacji

- świadome stosowanie

Charakterystyka wybranych stylów:

1. ZALEŻNOŚĆ – NIEZALEŻNOŚĆ OD POLA - Witkin

ZALEŻNOŚĆ – NIEZALEŻNOŚĆ OD POLA - Stopień, w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego (Test Ukrytych Figur)

ZALEŻNOŚĆ – całościowa organizacja, wskazówki zewnętrzne (Globalność, małe ZRÓŻNICOWANIE PSYCHOLOGICZNE) –skrajny przykład „synkretyzm” u dzieci, tendencja do całościowego spostrzegania

NIEZALEŻNOŚĆ – części oddzielone od tła, wskazówki wewnętrzne (Analityczność, duże ZRÓŻNICOWANIE PSYCHOLOGICZNE) – zmiana kontekstu nie wpływa na spostrzeganie

Większa NIEZALEŻNOŚĆ, większe Zróżnicowanie Psychologiczne – oddzielanie:

Geneza-czynniki środowiskowe (kultura), czynniki biologiczne (lateralizacja)

Konsekwencje – wykonanie zadań, funkcjonowanie społeczne, preferencje zawodowe

2. ABSTRAKCYJNOŚĆ – KONKRETNOŚĆ (Goldstein i Scheerer)

Konkretność - Preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii pojęciowych

Abstrakcyjność – tworzenie reprezentacji poznawczych oderwanych od konkretnej postaci

Konkretność – odzwierciedlenie obiektów w konkretnym kształcie(obrazy), ujmowanie bezpośrednich relacji między obiektami, obserwowanych w doświadczeniu jednostki (stosowanie konkretnych kategorii pojęciowych)

Abstrakcyjność – konkretność wiąże się ze sposobem kodowania informacji:

- wyobrażenia i obrazy

- pojęcia i słowa

REFLEKSYJNOŚĆ - IMPULSYWNOŚĆ - Kagan

DEFINICJA OPERACYJNA:

REFLEKSYJNOŚĆ – tendencja do popełniania niewielu błędów

MPULSYWNOŚĆ – tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów.

Różne interpretacje psychologiczne REFLEKSYJNOŚCI –IMPULSYWNOŚCI:

Związek stylów poznawczych i inteligencji

Geneza:

- lęk – niepewność siebie i samoocena, lęk przed dezaprobatą społeczną

- reaktywność, zapotrzebowanie na stymulację

- czynniki środowiskowe, np. dopasowanie swojego stylu do nauczyciela

STYLE UCZENIA SIĘ (Nosal)

- styl zapamiętywania „zaostrzającego”

Precyzyjne odtwarzanie materiałów

Przydatny w zadaniach wymagających kopiowania szczegółów

Dokładne i trwałe zapamiętywanie informacji, duża dbałość o szczegóły

- styl zapamiętywania „niwelującego”

Koncentracja na ogólnej strukturze, wychwytywanie podobieństwa, niej dbania o szczegóły

Przy odtwarzaniu konfabulacja, odkształcanie

STYLE POZNAWCZE A ZDOLNOŚCI POZNAWCZE

A/ GENERALNIE NIE WIĄŻĄ SIĘ Z POZIOMEM INTELIGENCJI, niektóre jednak określane też jako „wyższe rozwojowo” związane z IQ: np., niezależność od pola, refleksyjność, abstrakcyjność

B/ NIEKTÓRZY BADACZE (Guilford, Paivio) STYLE POZNAWCZE NIE RÓŻNICUJĄ PREFERENCJI I MOŻLIWOŚCI:

Style to szczegółowe zdolności (np. niezależność od pola – zdolności analityczne, wzrokowo-przestrzenne)

C/ WIĘKSZOŚĆ BADACZY (Sternberg, Witkin, Gardner, Kagan, Matczak): PREFERENCJE = STYLE POZNAWCZE NIE SĄ TOŻSAME ZE ZDOLNOŚCIAMI = MOŻLIWOŚCIAMI

Style = typowe sposoby zmierzania do celu (jak), zdolności dotyczą kompetencji (jak dobrze)

Zdolności wyznaczają zakres możliwości, mogą ograniczać preferencje Preferencje ukierunkowują rozwój zdolności (doskonalenie)

Style – zmienne pośredniczace - wpływają na stopień realizacji możliwości w rzeczywistym funkcjonowaniu ‘móc to nie znaczy chcieć’

Style związane z wymiarami osobowości

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA STYLÓW POZNAWCZYCH

Cechy charakterystyczne

- duże różnice indywidualne ( rozwojowe np.)

- uwarunkowania biologiczne (stała pozycja na tle grupy)

- modyfikowane przez oddziaływania środowiska ( zależne od typu oddziaływań wychowawczych – swoboda- kontrola; podatne na wpływ instrukcji, ale różnice interindywidualne znikają


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zadania różne[1]
5 Rachunek różniczkowy
PRI 2007 - osobowosc, II ROK, SEMESTR II, psychologia różnic indywidualnych, skrypty
WERSJA C-rÄ'Ĺ'ĹĽnice indywidualne, psychologiaWSFIZ-notatki, semestr 6, Różnice indywidualne- wykł
PRI 2007 - style poznawcze, II ROK, SEMESTR II, psychologia różnic indywidualnych, skrypty
Orografia cw różne[1]
Różne
różne prawa i zagadnienia
Różne formy pracy z lekturą w kl I III
Pomiar zabezpieczen Różnicowoprądowych i ich typy
Dowcipy różne
Rośnie tulipan ślad
Bożyk S Wybory prezydenckie analiza wyborów prezydenckich i ordynacji różnych państw
Różne koty
Anioł Pański ( w różnych językach)

więcej podobnych podstron