ANDRAGOGIKA

Andragogika to nauka o kształceniu, wychowaniu, samokształceniu i samowychowaniu, oraz szeroko pojętej działalności kulturalno oświatowej dorosłych i młodzieży pracującej.
Nazwa andragogika pochodzi z greckiego „aner” - dopełnienie, „andros” - mężczyzna, mąż, dorosły i „ago” – prowadzę. A zatem mając na uwadze etymologiczne źródło, andragogika oznacza naukę o „prowadzeniu ludzi dorosłych”.

Struktura andragogiki:
I. Andragogika ogólna
II. Teoria wychowania dorosłych
- funkcja diagnostyczna
- funkcja organizująca
- funkcja wyjaśniająca
III. Dydaktyka dorosłych
- teorie kształcenia formalnego i nieformalnego
IV. Teoria pracy kulturalno – oświatowej dorosłych
V. Teoria porównawcza systemów oświaty dorosłych
- funkcja informacyjna
- funkcja interpretacyjna
- funkcja syntetyczna
VI. Historia praktyki oświatowej dorosłych i myśli andragogicznej.

Zadania andragogiki:
1. Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej ludzi dorosłych.
2. Wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi.
3. Dostarczanie wiedzy potrzebnej do racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej.
4. Ustalanie celów i zasad edukacji dorosłych w funkcjonalnym związku z rozwojem społeczno – ekonomicznym społeczeństwa.

Kierunki pracy oświatowej z dorosłymi:
1. Ekstensywny – obejmuje formy masowego oddziaływania w celu szerokiego, szybkiego rozpowszechniania wiadomości, np. mass media (ilość).
2. Intensywny –celem doprowadzenia do głębszych przeobrażeń osobowości, rozwijanie możliwości, postawy twórcze osobnika (jakość).

Założenia różnicujące andragogikę od pedagogiki (wg M. Knowelsa)
koncepcja uczącego się – charakterystyczną cechą osoby dorosłej jest samokontrola – zadaniem nauczyciela jest zachęta do podejmowania działań edukacyjnych, do pogłębiania wiedzy. Dorosły uczestniczy w tworzeniu programu nauczania, oraz wyborze metod edukacyjnych.
znaczenie doświadczenia – doświadczenia życiowe są ogromnym źródłem wiedzy dla osoby uczącej się, jak i pozostałych osób metody nauczania bazują na doświadczeniu uczącego się) .
gotowość do uczenia się – dorośli uczą się kiedy maja potrzebę nauki.
orientacja na uczenie się – uczący się nabywają kompetencje pozwalające im radzić sobie z problemami. Najważniejsze jest bezpośrednie zastosowanie i przydatność zdobytej wiedzy.
motywacja uczącego się – u dorosłych dominuje motywacja wewnętrzna.

Funkcje pedagogiki:
1. Funkcje ogólnonarodowe
2. Funkcje związane z celami społeczności lokalnej
3. Funkcja właściwa
4. Funkcja kompensacyjna (zastępcza)

PODSTAWOWE POJĘCIA ANDRAGOGIKI

WYCHOWANIE
Jest działaniem zorientowanym na to by „być bardziej” i dotyczy konkretnego człowieka żyjącego w określonym czasie i środowiskach. Ma ono wyzwalać w jednostce świadomość i aktywność życiową, przysposabiać ja do autonomicznego działania. (wg. P. Freira)

Zakresy wychowania
1. Intencjonalne organizowanie procesu wychowania (tworzeni odpowiednich sytuacji wychowawczych)
2. Informacje płynące ze środowiska kulturowego (wzory funkcjonujące w danej kulturze wymuszają odpowiednie zachowania)
3. Informacje płynące ze środowiska społecznego (socjalizacja)
4. Obszary samorealizacji, samokształcenia i samowychowania (doskonalenie siebie w myśl pewnych ideałów).

Nurty wychowania
1. Samowychowanie uczestniczące
2. Wychowanie w instytucjach

Funkcje wychowanie
1. Funkcja kompensacyjna (przygotowanie jednostki do wejścia w życie zawodowe, społeczne, kulturowe i polityczne)
2. Funkcja emmancypatoryjna (podnoszenie statusu społecznego)
3. Funkcja reorientacyjna (zmiany w obrębie stylu życia , zajmowanego miejsc w społecznej strukturze)
4. Funkcja rozwojowa (rozwijanie własnych aspiracji , potrzeb i możliwości)
5. Funkcja personalizacyjna (zaspokajanie potrzeb duchowych)
6. Funkcja pragmatyzacyjna (opanowanie świata ukształtowanego przez nowoczesną naukę i technikę)
7. Funkcja socjalizacyjna (twórczy udział w życiu społeczno politycznym)
8. Funkcja kulturacyjna ( aktywny wkład jednostki w rozwój kultury).

SAMOWYCHOWANIE
Samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów i ideałów. (W. Okoń)

Jest procesem samokształcenia wtedy, gdy zachodzą zmiany osobowości w zakresie uczuć moralnych i estetycznych, woli charakteru oraz cech fizycznych. (F. Urbańczyk)

Funkcje samowychowania
1. Funkcja adaptacyjna – to uzyskanie orientacji w środowisku w celu dostosowania się do jego zmiennych warunków.
2. Funkcja rekonstrukcyjna – to umożliwianie jednostce twórczego działania w środowisku, dzięki zdobytym informacjom i doświadczeniom życiowym.

PODSTAWOWE METODY SAMOWYCHOWANIA
1. samorealizacja i samoocena
2. Naśladownictwo
3. aprobata i dezaprobata

KSZTAŁCENIE
1. kształcenie formalne (szkoły)
2. kształcenie pozaformalne (kluby, warsztaty, seminaria, itp.)
3. kształcenie nieformalne (brak ściśle wyodrębnionego celu kształcenia, oglądanie programów przyrodniczych "z nudów", plotki" z koleżankami)

FUKCJE KSZTAŁCENIA
1. funkcja właściwa
2. funkcja zastępcza (mamy braki, które uzupełniamy)

SAMOKSZTAŁCENIE

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MOTYWACJĘ:
AUTOGENNE - systematyczne i okazjonalne ("ja chcę" - motywacja wewnętrzna)
HETEROGENNE - fakultatywne i obligatoryjne ("ja muszę", "ja powinnam", "ktoś mnie zmotywował")

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA RODZAJ KIEROWNICTWA:
KIEROWANE - mamy pomoc, np. ze strony nauczycieli (podpowiedzi)
ZUPEŁNIE NIEKIEROWANE - sami sięgamy do źródeł
KIEROWNICTWO POŚREDNIE W SAMOKSZTAŁCENIU - np. podczas nauki języków korzystamy z programu komputerowego do nauki języka.

WARUNKI SAMOKSZTAŁCENIA:
- motywacja
- wstępne przygotowanie intelektualne
- znajomość metod i technik samokształcenia
- plan pracy
- warsztat prac

CECHY WSPÓŁCZESNEJ EDUKACJI DOROSŁYCH

a). WIELOŚĆ ORGANIZATORÓW
- władze państwowe (edukacja państwowa)
- samorząd terytorialny
- stowarzyszenia
- kościoły i inne związki wyznaniowe
- zakłady pracy

- instytucje kultury
- wydawnictwa
- funkcje
- osoby prywatne

b). WIELOŚĆ FORM ORGANIZACYJNYCH
- system szkolny
- warsztaty
- system kursowy
- system zakładów pracy
- poradnictwo i doradztwo
- system resocjalizacyjny
- system samokształcenia
- treningi
- praktyki
- starze zawodowe
- studia zaoczne itp.

c). WIELOPOZIOMOWOŚĆ
- kursy nauczania początkowego (analfabetyzm)
- kształcenie na poziomie wyższym
- kształcenie dyplomowe itp.

d). INSTYTUCJONALIZACJA - towarzyszy jej rozrastanie się norm prawnych

e). WIELOWARIANTOWOŚĆ - wyraża się w tworzeniu dużej ilości poszczególnych form edukacyjnych, stwarza możliwość ueleastycznienia tych form, dostosowanie ich do kształcenia dorosłych.

f). OTWARTOŚĆ - skoordynowanie edukacji dla dorosłych z innymi systemami edukacyjnymi.

g). ścisły związek z interesem określonych grup społecznych i jednostek do nich przynależących.

h). brak ścisłego ukierunkowania programowego - jest szansą na wypracowanie własnego oryginalnego programu (dostosowany do potrzeb indywidualnych danej grupy).

i). związek edukacji dorosłych ze sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturowymi kraju - staje się symulatorem zmian w kraju.

FUNKCJE SPOŁECZNE EDUKACJI DOROSŁYCH

1.FUNKCJA EKONOMICZNA - wyraża się we wpływie jednostek............., polega na podnoszeniu wydajności pracy jednostki ( edukacja zawodowa)

2.FUNKCJA POPUAYZACYJNA - polega na rozpowszechnieniu najnowszej wiedzy, poglądów, różnych nauk itp. Przygotowuje się ludzi do modernizacji pracy.

3.FUNKCJA INTEGRACYJNA - scalanie grup społecznych i umacnianie więzi pomiędzy członkami tych grup.

4. FUNKCJA ADAPTACYJNA - przystosowanie się człowieka do życia w warunkach w jakich się znalazł.

5. FUNKCJA POLITYCZNA - podnoszenie świadomości politycznej i ideologicznej członków grupy.

6. FUNKCJA KONSTRUKTYWNA - przekształcanie na lepsze, podnoszenie na wyższy poziom organizacyjny i cywilizacyjny życia jednostek i grup.

7. FUNKCJA ELIMINACYJNA - eliminowanie ze świadomości i postępowania ludzi postaw już niepotrzebnych, starych, stanowiących bariery racjonalnego życia i pracy.

8. FUNKCJA KONSERWATYWNA - zachowanie i przekazywanie wartości z przeszłości (dorobek intelektualny, kulturalny)

9. FUNKCJA PROFILAKTYCZNA - zabezpieczenie poprzez edukację przed powstaniem niekorzystnego, niepożądanego zjawiska społecznego (nie dopuszczenie do niego)

10. FUNKCJA RÓŻNICOWA (ROZDZIELCZA) - pogłębianie różnic między jednostkami i grupami wchodzącymi w skład danej zbiorowości oraz wyodrębnianie się nowych kategorii społecznych i intelektualnych.

11. FUNKCJA KOMPENSACYJNA - wyraża się w wyrównywaniu przez kształcenie wcześniejszych zaniedbań i niepowodzeń w nauce i braku osiągnięć życiowych, nadrabianie strat spowodowanych deficytami organizacyjnymi i niekorzystną sytuacją społeczną, oraz zjawiskami i stanami ujemnymi jakich doświadczył człowiek.

12. FUNKCJA TERAPEUTYCZNA - osłabianie poprzez kształcenie różnych dolegliwości somatycznych i psychicznych(czytelnictwo w szpitalach, itp.)

13. FUNKCJA DOSKONALĄCA - podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych osób uczących się.

14. FUNKCJA DEMOKRATYZUJĄCA - ludzie mniej wykształceni dorównują osobom znajdującym się w lepszej sytuacji.

UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU

UTW są instytucjami uniwersyteckimi, dlatego ich zadaniem są badania. Są instytucjami gerontologii, dlatego badania te głównie dotyczą procesu starzenia się i starości. Dlatego ich celem jest nie tylko poprawa życia uczestników, ale praca nad rozwojem i poprawą warunków życia osób starszych. Dlatego wśród zwykłej działalności edukacji permanentnej, a w niej szerzenie oświaty sanitarnej, pobudzanie aktywności fizycznej, umysłowej i ekspresji artystycznej – powinny prowadzić działalność na rzecz zbiorowości lokalnej.

Olga Czerniawska

CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYWAJĄ NA POWSTAWANIE UTW:
- działalność licznych organizacji działających na rzecz osób starszych,
- powszechne zjawisko starzenia się społeczeństwa,
- żądania zreformowania uczelni przez młodzież akademicką (1968r)

ORGANIZACJĘ UTW PIERRE VELLAS ROZPOCZĄŁ OD:
1. zorientowania się w całej ówczesnej wiedzy gerontologicznej,
2. zapoznanie się z prawem i strukturami międzynarodowymi dotyczącymi problematyki ludzi starszych,
3. zebranie informacji dotyczących środowisk i miejsc, w których żyją seniorzy.

UTW:
- powstał we Francji w Tuluzie w 1973r.
- miał stworzyć nowy wizerunek osoby starszej, oddziaływać na opinię społeczną i władzę,
- organizował zajęcia rekreacyjno - fizyczne,
- organizował konferencje gerontologiczne,
- organizował akcje społeczno - charytatywne,
- pomagał osobom niepełnosprawnym,
- prowadził badania naukowe,
- przygotowywał ludzi starszych do życia na emeryturze.

CELE UTW W TULUZIE:
1. Umożliwienie kształcenia ustawicznego ludziom starszym
2. Kształcenie studentów w zakresie gerontologii społecznej
3. Przygotowanie odpowiedniej kadry
4. Prowadzenie badań dotyczących problemów medycznych, prawnych i psychospołecznych wieku starszego.

TYPY UTW:
MODEL FRANCUSKI – uniwersytety ściśle związane z uczelniami, wysoki poziom działalności dydaktycznej i naukowo – dydaktycznej, przy równoczesnym zróżnicowaniu form organizacyjnych od integracji z uczelnią, przez ścisłą współpracę z uczelnią, do niezależności.
MODEL BRYTYJSKI – uniwersytety, które opierają się głównie na samopomocy i samokształceniu seniorów bez wsparcia uczelni.
UNIWERSYTETY DZIAŁAJĄCE W OKRESIE LETNIM (USA)

AIUTA – międzynarodowe stowarzyszenie UTW (1976)
- działa na rzecz osób starszych
- organizuje kongresy, seminaria, warsztaty
- organizuje wymianę kadry naukowej i słuchaczy
- czynnie uczestniczy w roli eksperta od problematyki gerontologicznej w organizacjach międzynarodowych.

CELE POLSKICH UTW:
- kształcenie osób starszych
- aktywizacja intelektualna, psychologiczna i fizyczna słuchaczy
- opracowanie metod edukacji i wdrażanie profilaktyki gerontologicznej
- prowadzenie obserwacji i badań naukowych

FUNKCJE UTW:
INTEGRUJĄCA – integruje ludzi do wzajemnego pomagania sobie, wspólnego spędzania czasu wolnego.
TERAPEUTYCZNA – realizowana poprzez organizowanie czasu wolnego i stworzenie okazji do działania, a także wyjście ze społecznej izolacji i osamotnienia.
EDUKACYJNA – zaspokaja potrzebę samorealizacji, aktualizacji wiedzy czy też odkrywania nowych dziedzin.

UNIWERSYTET LUDOWY

Mikołaj Seweryn Grundtvig (1783-1872) – twórca koncepcji wyższych szkół ludowych.
Jego pedagogiczne poglądy kształtowały się pod wpływem Oświecenia i Romantyzmu. Ideał wychowania „oświata dla życia”. Krytykował ówczesne szkoły, które były szkołami elitarnymi. Krytykował stosowanie podręczników, nauczanie programowe i kary cielesne.

KONCEPCJA WYŻSZYCH SZKÓŁ LUDOWYCH:
1. Placówka dostępna dla ludu.
2. Uniwersytet ludowy miał być szkołą wieku młodzieńczego.
3. Cały ciężar wychowania spoczywać miał na młodzieży.
4. Nauka miała się opierać na treściach pochodzących z ducha narodu, jego wartości i tradycji.
5. Istotne było rozbudzenie intelektualne i emocjonalne człowieka, które wpływałoby na rozwój kultury narodowej.

W UL ważniejsze od programu kształcenia były metody:
- żywe słowo,
- wzajemne oddziaływanie: stosunek nauczyciela do ucznia, tworzenie uczniowskich „ciał kolegialnych”, integracja pomiędzy bardami narodu, a młodzieżą (stosunek nauczyciel a do ucznia, ucznia do ucznia),
- UL miał być państwową szkołą świecką, finansowaną przez państwo,
- placówka internatowa,
- nauka podczas kilkumiesięcznych kursów,
- miał służyć pogłębianiu wiedzy i społecznej emancypacji,
- 1844 – pierwszy UL w Rődoling – nie realizował w pełni teoretycznych założeń Grundtviga,
- 1851 – Christian Kold założył w Ryslinge pierwszy UL, w którym wdrażał teoretyczne założenia Grundtviga.

UL W POLSCE (1900 – 1914):
- ludowe szkoły rolnicze – pierwsza w 1900r. w Pszczelinie pod Warszawą,
- cel – rozbudzenie postaw społecznych i patriotycznych, kształcenie animatorów życia społecznego na wsi,
- 1914r. – Jadwiga Dziubińska prowadziła szkołę rolniczą żeńską w Kruszynku.

Dwudziestolecie międzywojenne:
Katolickie Uniwersytety Ludowe:
- 1921 – pierwszy KUL w Dalkach k. Gniezna (ks. Antoni Ludeiczak),
- w KUL zasadniczą rolę odgrywali ludzie związani z Kośiołem, nie była to jednak organizacja religijna.
Uniwersytety Orkanowe:
-1924 – powstał UL w Szycach k. Krakowa (Ignacy Solarz),
- początkowo dominowały zadania związane z kulturą i wychowaniem, z czasem zwiększyła się liczba zagadnień dotyczących problemów społecznych i politycznych,
- cele związane były z potrzebami wsi polskiej i ówczesnego ruchu ludowego.

UNIWERSYTET POWSZECHNY

- to instytucja społeczna zajmująca się pozaszkolnym kształceniem ludzi dorosłych, głównie w formie cyklu wykładów i dyskusji;
- przeznaczony dla wszystkich chętnych do nauki, zainteresowanych bezinteresownym podnoszeniem swojego poziomu umysłowego;
- upowszechnia wiedzę na wysokim poziomie, aktualną i współczesną;
- instytucja stała – co oznacza, że zajęcia odbywają się w stałych i starannie dobranych (o podobnym np. poziomie rozwoju umysłowego) zespołach słuchaczy;
- ma swoją specyfikę programową i organizacyjną, która polega na dużej swobodzie układania programu, elastycznej organizacyjnej i braku wymogów formalnych dotyczących uzyskiwania zaliczeń;

UNIWERSYTET OTWARTY

- kształcenie otwarte to kształcenie nowoczesne przeznaczone dla osób, które wcześniej nie mogły podjąć nauki;
- kształcenie to prowadzi do uzyskania dyplomu/tytułu;
- w kształceniu otwartym są wykorzystywane głównie metody kształcenia multimedialnego (kształcenie na odległość);
- pierwszy UO powstał w Wielkiej Brytanii w 1971 r., mogą się w nim kształcić osoby w różnym wieku, o różnym przygotowaniu do studiów, osoby które nie ukończyły studiów, nie posiadają matury;
- UO są zorganizowane w taki sposób, aby zapewnić optymalny rozwój intelektualny;
- głównym celem jest wspieranie rozwoju osobowości. Każdy może studiować to, co chce zgodnie z aspiracjami.
- celem UO w Wielkiej Brytanii jest stworzenie możliwości uzyskania wyższego wykształcenia;
- od kandydatów nie wymaga się formalnych kwalifikacji. Biorąc pod uwagę jedynie dolną granicę wieku, tzn. 21 lat.

MODELE PRACY EDUKACYJNEJ Z DOROSŁYMI

1. MODEL TECHNOLOGICZNY
   - edukacja zinstytucjonaliozwana odbywająca się w systemie klasowo-lekcyjnym;
   - nauczyciel stoi w centrum uwagi dorosłych;
   - nauczyciel organizuje proces kształcenia i dostarcza gotową wiedzę dla ucznia;
   - funkcje, które realizuje nauczyciel to: dydaktyczna, wychowawcza, opiekuńcza, środowiskowa, innowacyjna,
   badawcza, środowiskowa;
   - nauczyciel jest odpowiedzialny za wyniki kształcenia;
   - pamięciowa reprodukcja treści;
   - konformizmowi nauczyciela wobec programu szkolnego towarzyszy konformizm ucznia wobec treści kształcenia;
   - kluczowym elementem jest metoda nauczania wiedzy zamiast doświadczenia.

2. MODEL HUMANISTYCZNY
   - uczeń jako istota działająca;
   - głównym zadaniem edukacji jest zaspokojenie potrzeb ludzi dorosłych;
   - uczeń stanowi centralny element procesu edukacyjnego;
   - nauczyciel występuje w roli konsultanta, jego zadaniem jest świadczenie pomocy uczącym się i organizacja środowiska edukacyjnego, zaspokajanie potrzeb dorosłych;
   - nauczyciel wypełnia funkcje: diagnostyczną, planistyczną, metodyczną, udostępniania, ewaluatywną;
   - uczniowie uczestniczą w tworzeniu programu, doborze treści i metod nauczania;
   - doświadczenie traktowane jako potencjalne źródło uczenia się.

3. MODEL KRYTYCZNY
   - edukacja zorientowana na podnoszeniu jakości życia ludzi, przedmiotem oddziaływań edukacyjnych jest struktura „ja w świecie”;
   - podstawowym materiałem dydaktycznym: doświadczenie życiowe;
   - nauczyciel jest krytycznym analitykiem indywidualnych sposobów życia i kompetentnym znawcą ludzkich osobowości;
   - nauczyciel swoją pracę traktuje jako rodzaj służby społecznej;
   - metodą edukacji krytycznej jest dialog;

KSZTAŁCENIE USTAWICZNE

Kształcenie ustawiczne jest procesem stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych
i zawodowych jednostki, trwającym w ciągu całego jej życia. Skierowana do osób dorosłych część uczenia się przez całe życie (ang. lifelong learning) rozumianego jako całość aktywności poznawczych podejmowanych
w trakcie życia z myślą o pogłębieniu wiedzy, umiejętności lub kwalifikacji (z przyczyn osobistych, społecznych lub zawodowych).

Kształcenie może odbywać się poprzez uczestnictwo w:

Centrum Kształcenia Ustawicznego;

szkoleniach, kursach zawodowych lub hobbystycznych;

studiach podyplomowych;

wyjazdach studyjnych, konferencjach, seminariach;

a także poprzez:

oglądanie lub słuchanie audycji edukacyjnych;

czytanie czasopism edukacyjnych;

naukę za pomocą Internetu (na odległość).

Trzy wymiary edukacji ustawicznej wg Roberta J. Kidda:

Kształcenie w pionie – obejmuje wszystkie kolejne szczeble szkolne od przedszkola, przez szkołę do studiów wyższych i podyplomowych; zasady drożności i dostępności gwarantują realizację tego wymiaru, zapewnianego młodzieży i dorosłym niezależnie od wieku, zawodu miejsca zamieszkania lub innych czynników tradycyjnie utrudniających edukację.

Kształcenie w poziomie – ma zapewnić poznawanie różnych dziedzin życia, nauki i kultury niezależnie od studiów pionowych; likwidacja sztucznych barier między różnymi dziedzinami życia i kultury umożliwia pełną realizację tego wymiaru poprzez własną aktywność człowieka i dzięki działalności pozaszkolnych instytucji oświatowych.

Kształcenie w głąb – jest ściśle związane z jakością edukacji i wyraża się w bogatej motywacji kształcenia, w umiejętnościach samokształceniowych, zainteresowaniach i zamiłowaniach intelektualnych, w stylu życia zgodnym z ideą ustawicznego kształcenia i kulturalnym wykorzystaniem czasu wolnego.