Zestaw 1
1.Podziel i omów lasy mieszane
Lasy Mieszane: na glebach głównie z piasków gliniastych; siedliskowy typ lasu występujący na nizinach i zajmujący na terenie Polski ok. 10,5% powierzchni siedlisk leśnych, głównie żyźniejsze gleby typu skrytobielicowego lub brunatnego: piaski gliniaste oraz gliny spiaszczone. Dla siedliska lasu mieszanego głównymi gatunkami drzew są: dąb, buk, sosna, świerk, jodła, modrzew, brzoza.buk, sosna, świerk, jodła, modrzew, brzoza.
Lasy Mieszane świeże
te lasy przeważają; dominujące gleby: brunatne, płowe (z piasków gliniastych), czasem
czarne ziemie (z piasków glin lekkich); drzewostan: wszystkie główne drzewa lasu (sosna,
dąb, świerk, buk, modrzew, grab, jodła, brzoza – gatunki panujące i współpanujące,
domieszka – lipa, klon, jawor, wiąz, jesion);
Lasy Mieszane wilgotne
z piasków gliniastych, gleby brunatne, płowe, oglejone, czarne ziemie, gleby opadowo-
glejowe; drzewa podobne, w podszycie leszczyna, kruszyna, runo bardzo bogate;
Lasy Mieszane bagienne
gleby torfowe, torfowo-murszowe, wytworzone z torfów przejściowych i niskich, drzewa + podszyt jak w LMw
2. Scharakteryzuj sieć rzeczną województwa lubelskiego
Rzeki Lubelszczyzny:
Wisła i dopływy – Sanna (południe), Wyżnica (prz. Kraśnik), Chodelka (centrum Kotliny Chodelskiej), Bystra (Nałęczów, Wąwolnica do Wisły na północ od Kazimierza), Kurówka (N od Puław),
Wieprz (na północy) – on ma wiele dopływów – największe to Bystrzyca
(lewy), Tyśmienica (prawy), Pol. Żółkiewka (lewy), Giełczew (lewy), Minina (lewy), prawe: Łabuńka
(Zamość), Wolica, Wojsławka, Siennica ORAZ jedyny przypadek kiedy to Świnka wpada do Wieprza – Łęczna ;);
dopływy Bugu – Chuczwa (Hrubieszów), Ucherka (Chełm), Włodawka (Włodawa), Krzna (północ woj. lubelskiego)
Jeziora lubelskie:
• np. Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie; geneza – termokrasowa, zanikanie pokrywy wiecznej zmarzliny, płytkie misy jeziorne;
• na Łęczyńsko-Włodawskim jeziora są głębsze – geneza krasowa – wypłukiwanie CaCO 3 ze skał węglanowo-wapiennych;
ponad 60 jezior >1ha;
• ich ilość ciągle się zmienia, niektóre zarosły roślinnością torfową, wodną, powierzchnia się
zmniejszyła, przestały być jeziorami;
• jeziora turystyczne: Piaseczno, Zagłębocze, Białe, Bialskie, Łukcze;
• 5 zamieniono w zbiorniki retencyjne (podpiętrzono): Szczęt, Ratów, Metycze itp.;
• większość jezior wykorzystuje się jako zbiorniki w gospodarce rybackiej, część na Poleskim PN i Polesiu Zachodnim (PK), większość z nich podlega ochronie;
• największe – zamieniło się w Krowie Bagno, największe torfowisko;
• jeziora te w skali Polski są bardzo małe;
• najłatwiej zanikają jeziora najmniejsze;
• najgłębsze – Piaseczno (38 m głębokości) – geneza krasowa;
• Łściwierz – 6 m głębokości, w ciągu kilkuset lat zarośnie lub zamuli się (pow. ok. 270 ha =
3. Typy i rola w krajobrazie stanowisk archeologicznych
Stanowisko archeologiczne – miejsce występowania zabytków archeologicznych, właściwe dla określonej formacji kulturowej oraz określonego przedziału czasowego (chronologicznego)
7 głównych rodzajów obiektów/stanowisk:
- jaskinie – najstarsze, pierwsze stanowiska archeologiczne na obszarze Polski – paleolit (epoka kamienia), ok 130 tys lat temu (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Góry Świętokrzyskie, Sudety);
- cmentarzyska - źródło wiedzy;
- kurhany – nasypy ziemne lub kamienne, kopce na grobach ważnych osobistości, ziemne wznoszone na grobach, grobowcach megalitycznych w neolicie w Polsce;
- miejsca kultu – sypane wzgórza lub kopce
- osady otwarte i obozowiska – pozostałości po chatach, zabudowaniach;
- ośrodki produkcyjne, pozostałości dawnych ośrodków: garncarskich, hutniczych, kopalni krzemienia w okresie paleolitu czy neolitu;
- grody i grodziska, pozostałości dawnych osad obronnych
4. Mapy rolniczo-glebowe 1:100 000
MAPA GLEBOWO ROLNICZA Studium glebowo rolnicze. Mapy glebowo rolnicze informują o właściwościach i przestrzennym rozmieszczeniu siedlisk rolniczych. Integralną częścią mapy jest aneks liczbowy i opisowy, który zawiera: - opis środowiska przyrodniczego, - charakterystykę rolniczą właściwości gleb,- opisy odkrywek reprezentatywnych, - ocenę zasobności gleb w składniki pokarmowe,- wykaz konturów glebowo rolniczych wymagających uregulowania stosunków wodnych,- wykaz konturów wymagających zmiany sposobu użytkowania oraz - wykaz konturów zagrożonych erozją, - zestawienie gruntów ornych według stopnia trudności uprawy. Przydatność map glebowo rolniczych w rolnictwie i innych dziedzinach gospodarki przestrzenią jest bardzo szeroka. W interesującym nas zakresie rolniczego użytkowania gruntów dotyczy ona przede wszystkim stworzenia wykazu konturów zagrożonych erozją, kwestii racjonalnej produkcji roślinnej. Mapa glebowo rolnicza służy do opracowania planów urządzeniowych gospodarstw wielkoobszarowych, a w szczególności do zaprojektowania odpowiednich pól uprawnych i płodozmianów oraz stanowi pomoc przy doborze do poszczególnych pól właściwych gatunków i odmian roślin. Daje ona możliwość dostosowania ogólnych zaleceń agrotechnicznych do konkretnych warunków lokalnych, stanowi też podstawę do obiektywnego określenia możliwości uprawy, nawożenia i plonowania roślin na danym terenie.
5. Topoklimat w zależności od form rzeźby terenu
Topoklimat – zależny od ukształtowania powierzchni i użytkowania terenu: niewielkiego obszaru ze skała, i charakterystycznymi charakterystyka topoklimatu to charakterystyka opisowa np. topoklimat wysoczyzny, doliny, stoku, lasu, pola uprawnego, sadu i parku;
Charakterystyka:
- wszystkie stoki o ekspozycji S, SE i SW otrzymują więcej promieniowania słonecznego, są ciepłe, im większe nachylenie tym więcej dociera go do powierzchni
- stoki N, NE i NW – bardziej ocienione, dociera do nich mniej promieni słonecznych niż na
powierzchni całkowicie płaskiej, o tyle o ile jest nachylony stok – o tyle stoki są chłodniejsze
- W i E charakteryzują się:
E – rano więcej promieni, popołudniu mniej;
W – odwrotnie;
- największy przyrost ciepła na zboczach S – w okresie równonocy wiosennej i jesiennej;
- w dzień występują zastoiska powietrza ciepłego w obniżeniach (dolinach rzecznych, suchych i wąwozach), szczególnie w bezwietrzną pogodę;
- w dzień temperatura wyższa jest niżej na stokach;
- w nocy chłodne powietrze spływa z góry i gromadzi się na dnie dolin rzecznych, kotlin, a na wysokościach jest cieplej;
- w podłużnych obniżeniach tworzą się spływy chłodnego powietrza, występują późnym wieczorem czy nocą;
- różnica temperatur między stokiem S a N, może być bardzo duża, np. w górach na N 15 oC a na S 24oC;
- ze spływami chłodnego powietrza w dół wiążą się przymrozki w dolinach, kotlinach, szczególnie w dni bez wiatru, tzw. 'ciszy';
- na stokach S – znacznie lepiej mają się drzewa owocowe i rośliny wrażliwe na przymrozki;
- oprócz obniżeń na stokach są różnice prędkości wiatru: najbardziej narażone – wierzchołki gór, wysoczyzny, nieosłonięte przeszkodami; na równinach też duże prędkości wiatru, szczególnie wylesione;
- mgły gromadzą się w obniżeniach – tu większa wilgotność podłoża (wokół jezior, w misach
jeziornych);
- największe opady od strony nawietrznej oraz na grzbietach gór i wierzchołkach;
- w przypadku dolin wiatr zmienia kierunek, przy kierunku z W w głębokich dolinach górskich lub na pogórzu wiatr wieje tak jak są doliny;
- ukształtowanie terenu – las wpływa na topoklimat szczególnie – w lecie rzadko promienie słoneczne docierają do gleby, duże zacienienie, niższa temperatura w dzień niż na obszarze otwartym (polu), natomiast w nocy (w lecie) może być wyższa temperatura; w lesie jest większa wilgotność powietrza;
- las hamuje prędkość wiatru, a także przyciąga chmury, zwłaszcza wysokie drzewa przyciągają opady, tu są one bardziej intensywne, burze częstsze;
- w lesie rzadziej przymrozki niż na terenach otwartych (np. dolin rzecznych);
- uprawy polne – brak wysokich przeszkód więc wiatr wieje z większą prędkością, duże nasłonecznienie, temperatura w dzień słoneczny jest wyższa;
- obszary łąk i torfowisk – większa wilgotność powietrza (częstsze powstawanie mgieł);
ZESTAW 2
1. Zróżnicowanie topoklimatu ze względu na roślinność i grunty.
-Ukształtowanie terenu – las wpływa na topoklimat szczególnie – w lecie rzadko promienie słoneczne docierają do gleby, duże zacienienie, niższa temperatura w dzień niż na obszarze otwartym (polu), natomiast w nocy (w lecie) może być wyższa temperatura;
•w lesie jest większa wilgotność powietrza;
•las hamuje prędkość wiatru, a także przyciąga chmury, zwłaszcza wysokie drzewa przyciągają opady, tu są one bardziej intensywne, burze częstsze;
•w lesie rzadziej przymrozki niż na terenach otwartych (np. dolin rzecznych);
•uprawy polne– brak wysokich przeszkód więc wiatr wieje z większą prędkością, duże nasłonecznienie, temperatura w dzień słoneczny jest wyższa;
•obszary łąk i torfowisk – większa wilgotność powietrza (częstsze powstawanie mgieł);
2. Las mieszany - charakterystyka i podział
Las mieszany – siedliskowy typ lasu występujący na nizinach i zajmujący na terenie Polski ok. 10,5% powierzchni siedlisk leśnych, głównie żyźniejsze gleby typu skrytobielicowego lub brunatnego: piaski gliniaste oraz gliny spiaszczone. Dla siedliska lasu mieszanego głównymi gatunkami drzew są: dąb, buk, sosna, świerk, jodła, modrzew, brzoza.buk, sosna, świerk, jodła, modrzew, brzoza.
Lasy Mieszane świeże
te lasy przeważają; dominujące gleby: brunatne, płowe (z piasków gliniastych), czasem
czarne ziemie (z piasków glin lekkich); drzewostan: wszystkie główne drzewa lasu (sosna,
dąb, świerk, buk, modrzew, grab, jodła, brzoza – gatunki panujące i współpanujące,
domieszka – lipa, klon, jawor, wiąz, jesion);
Lasy Mieszane wilgotne
z piasków gliniastych, gleby brunatne, płowe, oglejone, czarne ziemie, gleby opadowo-
glejowe; drzewa podobne, w podszycie leszczyna, kruszyna, runo bardzo bogate;
Lasy Mieszane bagienne
gleby torfowe, torfowo-murszowe, wytworzone z torfów przejściowych i niskich, drzewa + podszyt jak w LMw
3.Gleby miejskie.
GLEBY:
•nazywane urbanoziemami (miejskie) i industrioziemami (przemysłowe);
•dzielą się na 4 typy:
•ANTROPOGENICZNE o niewykształconym profilu – najbardziej pozmieniane, w wyrobiskach, nasypach, skarpach, w wyniku przemieszania naturalnych poziomów glebowych (często te gleby);
•ANTROPOGENICZNE próchniczne – one są przekształcone mechanicznie, ale w znacznym stopniu zanieczyszczone węglem, pyłami, sadzą w szczególności (z kominów – cementwoni, kotłowni, piekarni) sadza osiadała na glebie (ciemna pozorna powierzchnia to nie naturalna barwa jak w glebach płowych, szczególnie w centrum (ponad 1 m masy takich gleb), zanieczyszczone);
•PARARĘDZINY ANTROPOGENICZNE – wzbogacone w gruz wapienny, cement, okruchy betonu, węglan wapnia wypłukiwany przez wody opadowe z budynków (tynku). Charakteryzują się odczynem obojętnym;
•ANTROPOGENICZNE SŁONE – powstają w wyniku użycia soli kuchennej na gołoledzi do odśnieżania; część sodu spłukiwana do wód, część się gromadzi w kompleksie sorpcyjnym;
•wszystkie mogą być zanieczyszczone odpadami plastikowymi, metalowymi, szkłem, gruzem budowlanym, cegłami;
•dużo może być w glebie miejskiej pozostałości powojennych (pocisków, niewypałów) – szczególnie groźne;
4. Mapy hydrologiczne.
Mapa hydrograficzna przedstawia chwilowy stan i warunki obiegu wody w okresie kartowania w powiązaniu ze środowiskiem geograficznym. Mapa w skali 1:50 000 przedstawia przepuszczalność gruntów, głębokość występowania pierwszego poziomu wód podziemnych oraz rozmieszczenie wód powierzchniowych i zjawisk hydrograficznych, z uwzględnieniem obiektów gospodarki wodnej.
ZESTAW 3
1.MAPY SOZOLOGICZNE:
•I w latach 60', 70' XX w.;
•w skali 1:50 000;
•przedstawia stan środowiska przyrodniczego oraz przyczyny i skutki negatywnych i pozytywnych zmian zachodzących pod wpływem działalności człowieka;
•zaczęto wydawać od zachodu i południa Polski;
•województwo lubelskie jeszcze nie, ewentualnie na granicy z województwem Podkarpackim;
•opracowuje Centralny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie;
•są dostępne w postaci analogowej i cyfrowej (numerycznej/komputerowej);
•zawierają informacje dotyczące ochrony środowiska, stanu środowiska, jakie zagrożenia, jaka degradacja powietrza, terenu, gleb, lasów, wód powierzchniowych i podziemnych; Kolory na mapach:
•żółty – grunty orne, łąki, pastwiska (ciemny - chronione, jasny – niechroniony);
•zielony – lasy (ciemny – lasy ochronne); obiekty chronione – pomniki przyrody, granice PN i PK, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody (faunistyczne, florystyczne, wodne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej), użytki ekologiczne;
• fioletowy – formy degradacji środowiska (wyrobiska i zwałowiska kopalniane), miejsca składowania odpadów (kwadrat), miejsca składowania paliw (trójkąt), wylewiska odpadów (koło);
•degradacja gleb, lasów, wód powierzchniowych – litery;
•jakość wód – kolorami;
•degradacja powietrza atmosferycznego – kółkami;
•paski – rekultywacja leśna;
2.BIOKLIMAT (GÓR WYSOKICH I ŚREDNICH)
bioklimat gór (średnich i wysokich);
•niższe ciśnienie powietrza – okres adaptacji w górach trwa kilka dni (ludzie z nizin dopiero po 6 dniach czują się jak u siebie w domu);
•porywisty wiatr;
•mniej tlenu;
•osoby wrażliwe mogą mieć problemy ze snem, nudności, duszności, szczególnie osoby starsze;
•występuje lęk przestrzeni, kołatanie serca, nerwobóle, ogólne osłabienie organizmu;
3. Omów gospodarcze i ekologiczne funkcje dolin rzecznych.
W krajobrazie dolin rzecznych można wyróżnić cały szereg charakterystycznych form morfologicznych jak koryto rzeki, terasy zalewowe i nadzalewowe. Środkowe i dolne odcinki dużych rzek przepływających przez tereny nizinne zwykle charakteryzują się szeroką doliną - od kilku do kilkunastu kilometrów. Rzeki takie tworzą liczne zakręty i rozgałęzienia. W korycie występują łachy, a w dolinie starorzecza. W rozwiniętych dolinach rzecznych występuje mozaika środowisk lądowych i wodnych tworząc warunki dla występowania zróżnicowanych zespołów roślinnych. Warunki te w znacznym stopniu ogranicza obwałowanie większości dużych rzek, stąd też najcenniejsze środowiska pod względem przyrodniczym pozostają zazwyczaj tylko w międzywalu. Rzeki obfitujące w wodę, szybko płynące, a także rzeki mające mały spadek i przeciążone niesionym materiałem często zmieniają swój bieg. W korycie tworzy się wiele ramion, obejmujących różnej wielkości wyspy i wysepki, które są stale przekształcane. Po każdym wezbraniu wód zmienia się rozkład strug i trudno wskazać, która z nich jest korytem głównym. Taką rzekę nazywa się zdziczałą, warkoczową lub roztokową. Na danym obszarze wszystkie wody płynące tworzą pewien system rzeczny. W systemie tym jeden z cieków uchodzi za rzekę główną. Jest to na ogół ten ciek, który prowadzi najwięcej wody w ciągu roku (jest najzasobniejszy w wodę), bądź jest najdłuższy, lub którego źródła są położone najwyżej, ewentualnie ten, którego kierunek biegu wskazuje, że jest rzeka główną. Kryterium długości cieku nie zawsze jest przestrzegane przy wyborze rzeki głównej w danym systemie rzecznym. Przykładów jest wiele: Bug jest dłuższy od Wisły, Warta od Odry.
W dzisiejszych czasach największe znaczenie ma funkcja ekologiczna dolin rzecznych.
Duże doliny rzeczne tworzą duże korytarze ekologiczne umożliwiające przemieszczanie zwierząt w skali kraju i kontynentu. Często są to (lub mogą być) jedyne drogi rozprzestrzeniania gatunków, ze względu na postępującą fragmentaryzację środowisk i liczne niepokonalne dla zwierząt bariery związane z urbanizacją i rozwojem infrastruktury.
W Polsce, jak i w wielu innych krajach, które opowiedziały się za zrównoważonym rozwojem i przyjęły kierunek utrzymywania równowagi między rozwojem gospodarczym a środowiskiem przyrodniczym, winno być oczywistym, że postrzeganie rzek wyłącznie w kategoriach zasobów wodnych musi ulec zmianie.
Rzekę i jej dolinę należy traktować jako jeden system ekologiczny mający wpływ na różnorodność siedlisk i biocenoz. W związku z tym zarówno metody regulacji rzek, jak też zagospodarowania dolin i ochrony przeciwpowodziowej muszą ulec zmianie.
Oceniając doliny rzeczne pod kątem możliwości spełniania funkcji ekologicznych zwracano uwagę na te cechy i elementy, które z samej natury ekosystemu doliny rzecznej powinny w dolinie występować i te, które zaburzają naturalny charakter rzeki i jej doliny. Jestem zdania że rzeki w większej części powinny być pozostawione w stanie nienaruszonym i ingerencja człowieka w ich bieg jest niewskazana. To my ludzie przyszliśmy w większości mieszkać i budować w doliny rzeczne a nie rzeka przyszła do nas, i to my musimy dostosować się do niej. Musimy dbać o nie aby przyszłe pokolenia miały co podziwiać , dzisiejsza rabunkowa gospodarka nie ma prawa regulować tych specyficznych środowisk.
4. Podaj podział wód podziemnych ze względu na głębokość występowania i wiek skał.
Podział w zależności od głębokości:
1. WIERZCHÓWKI – najpłytsze, zasięg niewielki, zatrzymują się na nieprzepuszczalnych skałach, na głębokości 2-4 m, w strefie AERACJI;
2. GRUNTOWE – pobierane w studniach i odwiertach dla celów komunalnych, do wodociągów, do kilkudziesięciu metrów;
3. WGŁĘBNE – rzadko odwiercane;
4. GŁĘBINOWE – kilkaset metrów, najrzadziej odwiercane, tylko jeśli to wody mineralne, lecznicze;
Podział wód podziemnych wg wieku skał:
1. WODY HOLOCEŃSKIE – gdy wody w osadach holoceńskich;
2. WODY PLEJSTOCEŃSKIE;
3. WODY TRZECIORZĘDOWE – w skałach mioceńskich, plioceńskich;
4. WODY KREDOWE – w skałach kredowych (kredy, opoki, margle);
5. JURAJSKIE, TRIASOWE;
6. PALEOZOICZNE – z ery paleozoitu;
5. Podział i charakterystyka borów jako typów siedliskowych lasu.
Bory suche gleby inicjalne luźne, z piasków luźnych, skrajnie ubogie i suche; sosna, słabo rozwinięty jałowiec w podszycie Bory świeże gleby wytworzone z piasków luźnych – bielicowe, bielice; panująca – sosna, dominujące –brzoza, świerk, osika i inne, podszyt – jałowiec i jarzębina; Bory wilgotne gleby oglejone – glejo-bielicowe, mineralno-murszowe; sosna, brzoza i reszta jak w Bśw Bory bagienne gleby torfowe z torfów wysokich; sosna, brzoza omszona, podszycie wierzby i kruszyna; Bory mieszane gleby rdzawe wytworzone z piasków słabo gliniastych; Bory mieszane świeże gleby rdzawe i bielicowe, wytworzone z piasków słabo gliniastych; sosna, w domieszce
–
dąb, świerk, buk, jodła; BMw gleby glejo-bielicowe z piasków słabo gliniastych, opadowo-glejowe z piasków, te same rośliny co poprzednio, sosna+domieszki, w podszycie w obydwu leszczyna, jarzębina, kruszyna; BMb gleby torfowe z torfowisk przejściowych; drzewostan jak poprzednio;
ZESTAW 4
1.Charakterystyka skał osadowych i ich rodzaje
skały osadowe- powstaja w wyniku gromadzenia sie(akumulacji) cząstek mineralnych lub organicznych w środowisku wodnym lub lodowcowym. Produkt niszczenia starszych skał. Najstarsze datowane na ponad 2 miliardy lat. Występują zwykle w formie warstw. Warstwa ma swoją powierzchnię dolną i górną. Miąższość skał może byść bardzo duża. W obrębie każdej warstwy są podżędne warstewki- ławice. Dzielą się na: okruchowe- powstaja w wyniku nagromadzenia okruchów skalnych i ziaren mineralnych w zbiornikach wodnych lub na lądzie. Początek tworzenia skał- wietrzenie,potem transport, następnie osadzanie(sedymentacja), dalej diageneza(scementowanie skały luźnej) ŻWIR-2-40mm, obtoczone ziarna kwarcu i otoczaki skał północnych; obszary wystepowania w PL: Pojezierza poludniowobałtyckie i wschodniobałtyckie, niziny środkowopolskie. LESS-0,02-0,1mm, barwa żółta, kwarc, kalcyt; wystepowanie: Wyż Lubelska, Wyżyna Wołyńska, Roztocze Zach., Wyz Miechowska, Wyż. Sandomierska, Płaskowyż Głubczycki, Przedgórze Rzeszowskie IŁ WARWOWY- <0,02mm, szary warstwowany,minerały ilaste; Pobrzeża południowobałtyckie i wschodniobałtyckie, Pojezierza południowobałtyckie i wschodniobałtyckie, niziny środkowopolskie PIASKOWEC CZERWONY-brunatno czerwony, kwarc, 0,1-2mm, lepiszcze żelazno-krzemiankowe;Sudety Góry Świętokrzyskie ŁUPEK ILASTY- warstwowy, scementowny ił <0,02mm, minerały ilaste; Beskidy, Tatry, G.Świetokrzyskie ZLEPIENIEC- scementowany żwir, 2-40mm lub otoczaki> 40mm; Sudety, G.Świętokrzyskie, Beskidy PIASEK LODOWCOWY- 0,1-2mm z domieszką <0,1mm, 2-40mm, >40mm, kwarc, skalenie, łuszczyki; Pobrzeza i pojezierza południowo i wschodniobałtyckie, niziny środkowopolskie GLINA ZWAŁOWA- utwór różnoziarnisty z otoczakami skał północnych, minerały ilaste, kwarc, kalcyt; pobrzeza poludniowobaltyckie i wschodniobaltyckie, pojezierza poludniowo i wschodniobaltyckie, niziny srodkowopolskie, polnocne Podkarpacie organogeniczne- powstaja w wyniku nagromadzenia sie szcztkow organicznych TORF NISKI- czarny, ciemnobrunatny, powstał z obumarłych roślin bagiennych, wzbogacony w węglanowe namuły mineralne, struktura gąbczasta, znaczny stopien zwęglenia;wyst- powierzchnie w dolinach mniejszych rzek, w misach jeziornych i zagłębianiach bezodpływowych na terenie całego kraju TORF WYSOKI- barwa brazowa, struktura włuknista, widoczne mchy, brak namuleń, zwęglenie słabe; wyst- sporadycznie na rozninach i płaskich powierzchniach działów wodnych KREDA PISZĄCA-biała, zbudowana z elementow szkieletowych wiciowcow z domieszka innych szczatkow, porowata,krucha, miekka, rozciera sie na pył; Pagóry Chełmskie, Obniżenie Dubienki, Kotlina Chodelska, Nizina Północnopodlaska WAPIEŃ DETRYTYCZNY- zbudowany z pokruszonych fragmentow szkieletow roznych organizm ów; Roztocze śr, Wyzyna krakowsko-czestochowska WAPIEŃ MUSZLOWY- z muszli róznych bezkregowcow:małży, ślimakow, amonitów, łodzików; G.Świętokrzyskie WĘGIEL BRUNATNY, KAMIENNY ROPA NAFTOWA chemiczne- na skutek wytracania sie osadów z roztworow wodnych. Dzielą sie w zaleznosci od dominujacego pierwiastka: krzemionkowe, węglanowe, węglowe, skały gipsowe, skały solne, bituminy GIPS- białawy, szary, żółtawy, składa sie z minerału gipsu z domieszkami; Niecka Nidziańska, Pogórze Izerskie, Kotlina Sandomierska KRZEMIEN- barwa czarna, szara, brunatna, twarda, tworzy konkrecje lub soczewki w skałach węglanowych lub głowiska w utworach polodowcowych; Przedgórze Iłżeckie, Równina Radomska, Rów Krzeszowski, Wyżyna Lubelska. RUDA DARNIOWA- rdzawobrunatna, tworzy konkrecje i warunkach wodnych, składa sie z uwodnionych tl. Żelaza; Niziny Środkowopolskie
2.Charakterystyczne formy rzeźby gór wysokich i średnich PL
Grań-zazwyczaj stromy, ostry i skalisty grzbiet górski, ostra krawędź utworzona przez stykające się zbocza lub ostra, często silnie poszarpana szczytowa partia pasma lub grzbietu górskiego. szczyty-najwyższy punkt wypukłej formy terenu (np. Kopulaste, płaskie, kopiasty) Doliny U-kształtne Doliny V-kształtne jeziora polodowcowe- rodzaj jeziora powstałego w zagłębieniu terenu utworzonym wskutek działalności lodowca lub lądolodu pasma górskie masyw górskie łańcuchy górskie-ciag fałdów lub zrębów tworzących góry przełęcz-obnizenia, w miejscu mniej odpornych skał, spękań tektonicznych grzbiet-bszar położony wzdłuż linii grzbietowej łączący znaczące szczyty danego pasma górskiego (np. Szczerbate, zębate-g,wysokie) (np, wielkofaliste,drobnofaliste, wyrównane -g.średnie) turnie- szczyty ostro zakończone stok- bardziej lub mniej strome o róznym kształcie, wypukłe, wklęsłe, wypukło-wklęsłe kotły lodowcowe-cyrki, karamy mutony (tzw. wygłady lodowcowe, podłoże skalne wyrzeźbione przez lodowiec) głazy narzutowe (wycięte z podłoża i dalej transportowane przez lodowiec) doliny polodowcowe wiszące stożki usypiskowe ELEMENTY WYZYN I GOR NISKICH wysoczyzny lessowe,wysoczyzny węglanowe,ostańce denudacyjne,stok, doliny suche,wąwozy lessowe,doliny rzeczne równiny denudacyjne,wydmy,koryto rzeki, łożysko rzeki,tarasy nadzalewowe,krawędzie tarasów,zbocze doliny,pogórza,kotliny
3.Rzeźba dolin rzecznych ich funkcje i ochrona przed powodzią
charakterystyka koryt rzecznych:-roztokowe- w obrebie koryta sa łachy korytowe-piaszczyste powierzchnie, krótkotrwałe, przez długi okres porastające drzewami, tworzą się łęgi nadrzeczne. Stopień roztokowania zależy od wysp w korycie;-anastomozujące – rozdzielanie anastomozowanie) koryta na dwa nurty– powstają wyspy, nie łach, tylko normalny, stały ląd. Charakterystyczne koryto dla większych rzek na świecie; koryto - jest to najniższa część dna doliny wyżłobiona przez rzekę, którą płynie woda przez większą część roku. Wyróżnia się również koryto tzw. małej wody, jest to ta część koryta, którą woda płynie stale. taras zalewowy - jest to część doliny zalewana podczas wysokich stanów wód. Urzytkowanie tarasow zal.: -łąki, pastwiska – wtedy użytkowane prawidłowo; -pola uprawne – użytkowane nieprawidłowo -budynki – najgorsze przeznaczenie tarasów zalewowych; Taras nadzalewowy jest to ogólnie ujmując taras położony ponad obecne stany maksymalne rzeki, a utworzona w czasach historycznych, gdy rzeka osiągała wyższe poziomy Funkcje dolin:-wykorzystanie w różnych gałęziach gospodarki(rolnictwo- nawadnianie, przemysl) -duże zbiorniki retencyjne, głównie w górach, na nizinach -transport rzeczny -wycieczki promem czy tramwajem wycieczkowym -tworzą duże korytarze ekologiczne umożliwiające przemieszczanie zwierząt w skali kraju i kontynentu -rogi rozprzestrzeniania gatunków, ze względu na postępującą fragmentaryzację środowisk i liczne niepokonalne dla zwierząt bariery związane z urbanizacją i rozwojem infrastruktury. Ochrona przed powodzia: -najlepiej – gdyby przenieść osiedla na tarasy nadzalewowe i wyżej –wały -uswiadamianie ludzi -zbiorniki zaporowe – ale puste, z wodą stanowią większe zagrożenie tak było w Nysie na Nysie Kłodzkiej, były ponad połową wypełnione wodą, oba przelane, woda runęła na miasta (II 1997) -Żywotność zapory – ok. 30 lat -najlepiej – zbiorniki suche – w górnych odcinkach rzek nie zatrzymują wody normalnie tylko w wezbraniach -poldery – suche, ale na tarasach zalewowych, wzdłuż koryta rzek; • z zamknięciami (wody się zatrzymują); • przepływowe – tylko czasowo zatrzymywana -Rzeka niesie rumowisko i zamula zbiorniki wodne: • albo wybierać nieustannie; • albo zmieniać;
4.Charakterystyka lasow mieszanych i lasow jako typów siedliskowych Lasy Mieszane- brunatne, płowe (z piasków gliniastych), czasem czarne ziemie (z piasków glin lekkich); drzewostan: wszystkie główne drzewa lasu (sosna, dąb, świerk, buk, modrzew, grab, jodła, brzoza – gatunki panujące i współpanujące, domieszka – lipa, klon, jawor, wiąz, jesion), runo bogate; L- siedliska żyzne i bardzo żyzne, na glebach płowych, brunatnych (z lessu, glin zwałowych, utworów pyłowych wodnego pochodzenia), czarnoziemy, rędziny, czarne ziemie, brunatne, drzewa: dąb+buk panują, współpanują grab, olsza czarna, brzoza, jesion, osika, domieszka – jodła, świerk
5. Zdjecia lotnicze i satelitarne jako źródła informacji o środowisku przyrodniczym
Obecnie co jakis czas wykonuje sie zdjecia, ktore daja dokładne zdjecie terenu, ktore mozna powiekszyć. ZDJECIA LOTNICZE Dzielą się na: pionowe – pod kątem prostym do powierzchni terenu (to te takie pola) – tu się nie rozróżnia form rzeźby terenu;ukośne – pod kątem – na jednym zdjęciu można rozpoznać niektóre formy rzeźb Ze zdjęc mozna odczytac: -porę roku i dnia(np.świeża zieleń – wiosna, część pól dopiero uprawianych;) -rożne odcienie koloru gleby świadczące o nachyleniu terenu i erozji gleb na stokach (najbardziej żółtozielone – stoki zerodowane, płowe); -charakterystyczne kółka to ślady ciągnika na polu -przy powiększeniu (na komputerze) można w przybliżeniu określić charakter budynków (domy, stodoły, obory i inne), niektóre zasiewy -rozpoznać można formy rzeźby, widać zalesiony taras nadzalewowy, stoki wysoczyzn, główny nurt rzeki -prócz zdjęć w świetle naturalnym, są też takie w świetle podczerwonym, i tak: • wody – zielono-niebieskie; • pola i drzewa – czerwone; • zagłębienia i podmokłości – zielone; -cenne do badania stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych -zdjęcie jeziora kamerą na podczerwień – różne zabarwienia strefy brzegowej jeziora (stan czystości wód i zespoły roślinne) -rozpoznaje się – zabudowania przemysłowe, miejskie, trasy komunikacyjne, zieleń miejską, mosty, wiadukty, itp.; ZDJĘCIA SATELITARNE: • są wykonywane w mniejszej skali, szczegółowość mniejsza; • powiększane w specjalnych programach – są w miarę czytelne; • zdjęcia satelitarne Polski – zróżnicowanie kolorów obszary wód są ciemnoniebiesko-zielone, (jeziora i podmokłości) lub fioletowe, ciemnoniebieski – lasy, zieleń – łąki, użytki zielone, różowe i żółte – pola uprawne, ciemnoróżowe – tereny zabudowane; • na ich podstawie wykonuje się dokładne mapy; • na nich sieć rzeczna, trasy, miasta, wody podmalowane na fioletowo;
ZESTAW 5
1.Zroznicowanie roznych elem.klimatu na obszarze Polski Klimat- główny składnik środowiska przyrodniczego. W odróżnieniu od budowy geologicznej to pojęcie złożone o znaczeniu abstrakcyjnym.Procesy klimatotwórcze: -promeniowane słoneczne –dostarczanie promieni sloneczych -obieg wody- wymiana wody miedzy oceanami i ladami -cyrkulacja powietrza- wiatry, prady -wypromieniowanie promieni cieplnych, kosmicznych Klimat zależy od wielu czynników i procesów, przede wszystkim od: • szerokości geograficznej – przy równiku najcieplej, im bardziej szerokość wzrasta, tym klimat bardziej się ochładza; decyduje o kacie padania prom. slon. • długości geograficznej – mniejszy stopień, ma wpływ jako odległość od oceanu (bliżej morza wyznaczają większe uwilgotnienie klimatu, w centrum kontynentu sucho i gorąco); • wys. n.p.m- im wyzej tym mniej promieni jest pochłanianych • promieniowania słonecznego – zalezy od nachylenia i ekspozycji stokow: - kierunek Pld nachylenie 1, zwieksza promieniowanie słoneczne o 1 szer. geog. - kierunek Pln 10 przy szer.geogr. 43 a nie nomalnie 55 Pld wsch. –stoki cieple- wiecej promieniowania rano Pld zach. – stoki cieple- wiecej prom. po południu pln wsch. i Pln zach. – stoki zimne- im wieksze nachylenie tym mniej prom.slonecznego • parowania- największe jest gdy jest cieplo, zas na stokach przy ekspozycji Pld jest mniejsze gdyz jest mniejsza wilgotność. W nocy chlodne powietrze z wyższych sfer opada bo jest ciezsze-splywy zimnego powietrza. Splywy chlodnego powietrza nie występują gdy jest wiatr Amplitudy dobowe:- na stoku Pld- wieksze roznice temp. - na stoku Pln- mniejsze roznice temp. • mgly i zamglenia- mgla jest to ograniczenie widoczności duzym nagromadzeniom pary wodnej w pogodzie bezwietrznej. Powstaja nad jeziorami, łakami • wiatrów- dominuja wiatry zachodnie, srednia prędkość 5,5m/s, sa srednio 10 min.: - pagórki i gorki- zmniejszaja prędkość wiatru - wysoczyzny i pagórki- najwyzsza prędkość wiatru - na stokach, dolinach- mniejsza prędkość - lasy zmniejszaja prędkość wiatru • obiegu wody na Ziemi oraz cyrkulacji atmosferycznej (rozkładu wiatrów, prądów, przemieszczania się ośrodków barycznych – N i W, frontów)- niż Islandzki o Azorski
2. Ochrona przeciwpowodziowa dolin rzecznych - waly przeciwpowodziowe- wzdłuż koryta rzeki, ich zadaniem jest zabezpieczanie przed nadmiernym rozlewaniem się wod powodziowych - budowa zbiornikow retencyjnych- pustych, maja na celu przechwycenie czesci lub całości fali powodziowej i ograniczenie jej na odcinku poniżej zbiornika - poldery- przy korycie rzeki, sa to zbiorniki sztuczne usytuowanie wzdłuż rzeki, które napełniają się samoczynnie wraz z przejsciem fali powodziowej i ograniczaja jej wysokość, a po opadnieciu wody w rzece sa odwadniane - zbiorniki zaporowe
3. Znaczenie gospodarcze i społeczne lasow. Funkcje gospodarcze:- produkcja drzew na papier, meble- runo lesne- owoce, ziola, grzyby -dostarcza żywicy -stanowi siedlisko wielu gatunkow zwierzat Funkcje społeczne: - miejsce pracy wielu ludzie (leśników, pracowników leśnych, strażników, jagodzianek i grzybiarzy); - miejsce wypoczynku – rekreacja i turystyka; - funkcja obronna – (kiedyś) w dawnych wiekach i obecnie, z punktu widzenia wojskowego, tu sytuowano obiekty wojskowe, tu ukrywano się w czasie wojen, powstań; - funkcja kulturowa – przedmiot dzieł literackich, artystycznych, malarskich, rzeźbiarskich, fotograficznych; -myślistwo – leśniczy dbają by była odpowiednia ilość zwierzyny, nadmierna ilość powoduje niszczenie lasu - funkcja ochronna
4. Krajobrazy naturalne- typy nizin i charakterystyka1. Krajobrazy nizin1.1.krajobrazy glacjalne 1.1.1 krajobrazy równinne i faliste - wysoczyzny morenowe zbudowane z glin zwałowych, czasem mułków, iłów warwowych; tu jeziora, bagna, gleby płowe, właściwe grady, buczyny, czasem zespoły torfowe ale małe 1.1.2 krajobrazy pagórkowate - główne tereny to pagórki moreny czołowej – kemy – drumliny – ozy - rynny polodowcowe (wklęsłe jary) z glin zwałowych, jeziora zlodowacenia północnopolskiego, jeziora, bagna, grady podmokle, lasy mieszane, gleby płowe(?) 1.1.3 krajobrazy wzgórzowe - tworzą wzgórza moreny czołowej, głownie zalesione, piaski zwałowe, żwiry z głazami, wody podziemne głębokie, gleby rdzawe, lasy mieszane to krajobrazy glacjalne wytworzone zlodowaceniem północnopolskim1.2. Krajobrazy Peryglacjalne (pozostałość starych zlodowaceń (np.: wysoczyzna falista morenowa z jeziorem rynnowym)) 1.2.1 krajobrazy peryglacjalne równinne i faliste - zdenudowane wysoczyzny morenowe - równiny denudacyjne - skały to gliny zwałowe, piaski; zlodowacenie środkowopolskie z procesami denudacyjnymi, sieć rzeczna rzadka, wody podziemne zróżnicowanej głębokości, bory mieszane, grądy, równiny krajobrazu pergylacjalnego równinnego 1.2.2 krajobrazy peryglacjalne pagórkowate - tworzą je pagórki moren czołowych, lub zdenudowanych kemów czy ozów - gleby rdzawe, blielicowe, bory mieszane, zespoły roślinne podobne, wody...(?) 1.2.3. k. Peryg. Wzgorzowe - tworzą je zdenudowane wzgórza moreny czołowej, wystep. Na nizinach srodkowopolskich, wzgórza bardziej lagodne - dominują podobne skaly, wody, bory (mieszane), gleby rdzawe bielicowe; sosnowe bory 1.3.k. Fluwioglacjalne (wodnolodowcowe) - zwykle równinne lub faliste, występują na wszystkich pojezierzach, na nizinach, w Kotlinie Sandomierskiej,- stanowią równiny sandrowe - rzadko faliste, głowne skaly: piaski i żwiry wodnolodowcowe, gleby rdzawe, bielicowe, wody głęboko, bory mieszane i sosnowe (np.: równina Biłgorajska) 1.4.K. Eoliczne (wydmowe) 1.4.1. k. Pagórkowate - występują w wielu miejscach, składają się z wydm utworzonych przez roślinność leśną ( z pleistocenu) w zagłębieniach deflacyjnych (wywianych przez wiatr) - piaski eoliczne, wody podziemne głębokie, gleby inicjalne solne lub regosole lub rdzawe, bielicowe, bór sosnowy suchy 1.4.2. k. Wzgórzowe - głownie na wybrzeżu Słowińskim ; tworzą je wydmy ruchome (czynne), podlegają ochronie - powstają zagłębienia deflacyjne, wody podziemne b. głębokie, gleby luźne lub słabo wykształcone (lito- lub regosole), bór sosnowy suchy.
5. Bioklimat borów sosnowych Bory sosnowe – charakteryzują się bioklimatem, który działa leczniczo na choroby układu oddechowego. Substancje lotne działają dezynfekująco i obniżają ciśnienie krwi,uspokajająco na układ nerwowy (można być sennym), dlatego bory sosnowe są korzystne dla sanatoriów, szpitali czy domów wypoczynkowych na obrzeżu. Ograniczenia dla ludzi z niskim ciśnieniem, z niedoczynnością tarczycy czy podatnych na migrenę;
ZESTAW 6
1.opisac jeziora i sztuczne zbiorniki na terenie Lubelskiego. Jeziora lubelskie: • np. Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie; • geneza na Łęczyńsko-Włodawskim jeziora są głębsze – geneza krasowa – wypłukiwanie CaCO3 ze skał węglanowo-wapiennych; • ponad 60 jezior >1ha; • ich ilość ciągle się zmienia, niektóre zarosły roślinnością torfową, wodną, powierzchnia się zmniejszyła, przestały być jeziorami; • jeziora turystyczne: Piaseczno, Zagłębocze, Białe, Bialskie, Łukcze; • 5 zamieniono w zbiorniki retencyjne (podpiętrzono): Szczęt, Ratów, Metycze itp.; • większość jezior wykorzystuje się jako zbiorniki w gospodarce rybackiej, część na Poleskim PN i Polesiu Zachodnim (PK), większość z nich podlega ochronie; • Krowie Bagnoi Durne Bagno- największe torfowisko; • jeziora te w skali Polski są bardzo małe; • najłatwiej zanikają jeziora najmniejsze; -piaseczno40 gleboki -Białe łodawskie 30 glebokie, uściwierz- 6 glebokie SZTUCZNE ZBIORNIKI -zbiorniki zaporowe- Wytyckie, Wytycze, Dratów, Nielisz, Janów Lubelski -zbiorniki retencyjne- w Zemborzycach na Lubelszczyźnie;k. Zamościa – duży zalew na Wieprzu (w Nieliszu);-stawy rybne- Staw Siemień k. Parczewa, Konopnica k.Lublina -sadzawki, oczka wodne, zagłębienia- Płaskowyz Świdnicki, Kotlina Chodelska
2.ekologiczne funkcje lasu Ekologiczne funkcje lasu:- siedlisko wielu gatunków roślin i zwierzat- decyduje o bioróżnorodności -ksztaltuje klimat -lagodzi klimat sąsiadujących obszarow - chronia glebe przed erozja wody, powietrza, - urozmaica krajobraz - przyczynia się do polepszenia warunkow produkcji rolniczej -chroni przed powodzią, zatrzymuje wodę w runie,glebie, spowalnia topnienie śniegu -glebochronne- zmniejsza zagrozenia osuwiska -ochrona powietrza -zatrzymuje pyły i gazy zanieczyszczajace powietrze -filtr biologiczny -pochłania dwutlenek i wydziela tlen
3.scharakteryzowac bioklimat grądów działają pobudzająco na organizm, zwiększają odporność organizmu, poprawiają krążenie, podwyższają ciśnienie krwi, dlatego w sezonie letnim szczególne jest nasilenie tych olejków. Przeciwwskazania dla osób z nadciśnieniem tętniczym, osób w stanie ostrego pobudzenia emocjonalnego (układ nerwowy).Tu nie mogą być sanatoria czy szpitale.
4.opisac wplyw duzych budowli na klimat w miastach -zmiana cyrkulacji powietrza w budownictwie zamknietym np.kamienice z podwórkami- zastoiska zanieczyszczeń zimnego powietrza -nierównomierna prędkość wiatru(zmniejszenie przez opór wysokich budynków) -między budynkami silne ciągi powietrza- nieszczenie łamanie drzew krzewów, roslin zielnych -zmiany w usłonecznieniu i promieniowaniu- budynki dają duży cień, co powoduje dużą róźnicę temperatury powietrza, gleby -ogolnie przez duże ilości asfaltu, betonu wyższa temperatura niz poza miastem -więcej burz i opadów, ponieważ wysokie maszty, słupy przyciągają chmury burzowe i pioruny -silne ciągi powietrza między budynkami, dokuczliwe dla ludzi zimą;
5.zdjecia lotnicze ich przydatnosc w przyrodzie ZDJECIA LOTNICZE Dzielą się na: pionowe – pod kątem prostym do powierzchni terenu (to te takie pola) – tu się nie rozróżnia form rzeźby terenu;ukośne – pod kątem – na jednym zdjęciu można rozpoznać niektóre formy rzeźb Ze zdjęc mozna odczytac: -porę roku i dnia(np.świeża zieleń – wiosna, część pól dopiero uprawianych;) -rożne odcienie koloru gleby świadczące o nachyleniu terenu i erozji gleb na stokach (najbardziej żółtozielone – stoki zerodowane, płowe); -charakterystyczne kółka to ślady ciągnika na polu -przy powiększeniu (na komputerze) można w przybliżeniu określić charakter budynków (domy, stodoły, obory i inne), niektóre zasiewy -rozpoznać można formy rzeźby, widać zalesiony taras nadzalewowy, stoki wysoczyzn, główny nurt rzeki -prócz zdjęć w świetle naturalnym, są też takie w świetle podczerwonym, i tak: • wody – zielono-niebieskie; • pola i drzewa – czerwone; • zagłębienia i podmokłości – zielone; -cenne do badania stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych -zdjęcie jeziora kamerą na podczerwień – różne zabarwienia strefy brzegowej jeziora (stan czystości wód i zespoły roślinne) -rozpoznaje się – zabudowania przemysłowe, miejskie, trasy komunikacyjne, zieleń miejską, mosty, wiadukty, itp.;