20. Film w edukacji polonistycznej.

Opracowane na podstawie: W. Bobiński, Film fabularny w dydaktyce literatury- spojrzenie w podwójnej perspektywie [w:] Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, red. A. Janus- Sitarz, Kraków 2004, 151- 193.

• Istnieje gęsta sieć powiązań i zależności literacko- filmowych, których najczęściej wykorzystywanym przez szkołę jest zjawisko filmowej adaptacji dzieła literackiego.

• Wykorzystuje szkoła także pokrewieństwa dotyczące sposobu konstruowania świata przedstawionego i typu oddziaływania na odbiorcę, jak narracyjność, obrazowość, poetyckość (edukacja dla literatury).

• Ze względu na aspekt kulturowego wymiaru polonistyki, to film ma przygotowywać do istnienia i uczestniczenia w kulturze, powinna kształcić wrażliwość i umiejętności recepcyjne odbiorcy (edukacja dla filmu).

• Wykorzystuje się go na lekcji jak środek pomocniczy lub interpretacyjnego. Odtwarzany jest w zestawieniu z omawianym dziełem literackim. Dzięki temu tworzy się emocjonalny i intelektualny podstawy pracy z tekstem.

• Funkcją wykorzystywania materiału filmowego jest wzbogacenie (poszerzenie, pogłębienie) refleksji płynących z kontaktu z dziełem literackim, świadomości kulturowej, a także zachęta do zweryfikowania tego, co do tej pory odczuwane. Jednak fundamentalną funkcją kontekstów filmowych jest oswajanie z lekturą.

• Może dać szerszy obraz zjawiska (zagadnienia) omawianego w związku z utworem.

• Często poloniści odwołują się do poszukiwania filmowości w tekście literackim:

  • Czytanie utworu literackiego jak scenariusz,

  • Przeróbka utworu na scenariusz,

  • Przygotowanie propozycji dotyczących montażu, muzyki, obsady aktorskiej.

• Pojęciem adaptacji filmowej posługujemy się w dwóch znaczeniach:

  • film zrealizowany na podstawie dzieła literackiego,

  • proces twórczy prowadzący do powstania filmu.

• Film adaptuje, czyli przystosowuje do swoich potrzeb, nie tylko dzieła literackie, ale cały przekaz tradycji kulturowej, łącznie z jej współczesnym i popularnym obliczem. W tym sensie za adaptację trzeba uznać przyswojenie przez film nowych technik audiowizualnych czy sposobów kreacji obrazu.

• Przykładowe rodzaje adaptacji:

  • Wierność opowiadaniu,

  • Zachowanie jedynie podstawowego szkieletu opowiadania, podczas gdy sam tekst zostaje zinterpretowany lub zdekonstruowany,

  • Potraktowanie oryginału jako surowej materii, okazji do stworzenia odrębnego dzieła.

• Warto badać w szkole stopień wierności filmu wobec książkowego oryginału, rodzaje wierności oraz interpretacyjną inwencję reżysera.

• Szkolne techniki pracy z adaptacją

  • Przygotowanie do spotkania i pracą z adaptacją filmową powinno wprowadzić uczniów w zagadnienie twórczego przekładu z języka literatury na język filmu. Należy też podkreślić tutaj interpretacyjny walor w stosunku do pierwowzoru.

  • Szkolna praca z adaptacją filmową często oznacza porównywanie fabularnej zawartości oryginału i filmu. Funkcją takiego zestawienia jest kształtowaniem nawyku i umiejętności refleksyjnego odbioru lektury i filmu. Należy rozpatrzyć następujące kwestie:

    • Które wydarzenia konstytuują opowieść w dziele literackim, które w adaptacji filmowej,

    • Które postacie i wątki nabrały w filmie większego znaczenia, których zaś role ograniczono, jakie elementy fabuły zostały wyeliminowane,

    • Co jest centralnym elementem fabuły w powieści i w filmie.

Ustaleniom na temat powyższych kwestii powinna towarzyszyć refleksja interpretacyjna, gromadząca oceny i komentarze na temat kształtu fabularnego adaptacji w stosunku do adaptacji.

• Edukacja filmowa zmierza do dwóch zasadniczych celów:

  • Kształtowania umiejętności świadomego, refleksyjnego i kompetentnego odbioru filmu,

  • Przekazania niezbędnego zakresu wiedzy o filmie, istotnej dla kształtowania osobowości humanistycznej.

• Czego uczyć?

  • Świadomego odbioru filmu.

    • Tworzywo filmu- np. elementy strukturalne (kadr, ujęcie, scena), plany filmowe (daleki, ogólny, zbliżenie, detal), punkty widzenia kamery, ruchy kamery, deformacje obrazu, warstwa dźwiękowa.

    • Sposoby filmowego opowiadania- np. montaż (linearny, szybki), sposoby łączenia ujęć (cięcie, przenikanie), sekwencje zgęszczone, narrator i narracja w filmie.

    • Genologia filmowa- np. film fabularny itp., pojęcie gatunku, gatunki klasyczne, konwencje gatunkowe.

    • Poetyka filmu- np. symbol i metafora w filmie.

    • Technologia- np. animacja, animacja komputerowa, film elektryczny.

    • Rozwój sztuki filmowej- np. nowa fala, szkoła polska, kino moralnego niepokoju, kino nowej przygody.

• Jak uczyć odbioru filmu?

  • Zajęcia z wykorzystaniem sprzętu wideo lub odtwarzacza DVD. Umożliwia on oglądanie wybranych scen, ich analizę, próbę interpretacji. Pozwala na prezentację elementów strukturalnych filmu, sposobu narracji czy filmowych środków stylistycznych.

  • Oglądanie filmu służy mobilizacji kompetencji uczniów. Warto zadać pytania, skłaniające do uważnej obserwacji filmu.

  • Omówienie filmu po jego obejrzeniu.

  • Formą edukacji filmowej jest nauka pisania recenzji.