Akademia Pomorska w Słupsku

Pedagogika wczesnoszkolna

mgr A. Nowosad

Temat 6:

Koncepcje partnerstwa edukacyjnego nauczyciela z uczniem (inspirowanie, wspieranie i wspomaganie rozwoju dzieci), z rodzicami i lokalną społecznością.

Słupsk 2010

Kiedy myślimy o nauczycielach i uczniach od razu na myśl przychodzi nam instytucja szkoły. Podążając dalej tym torem dochodzimy do rodziców (podstawowego środowiska wychowawczego) jak i środowiska lokalnego. Wszystkie te obszary działalności wychowawczej i kształcącej powinny ze sobą współpracować, co za tym idzie tworzyć wspólne i zgodne środowisko umożliwiające harmonijny rozwój człowieka oraz wartościową edukację dzieci. Nie możemy zapominać również o tym, że współpraca szkoły ze środowiskiem oprócz tego, że przynosi korzyści dla dziecka, „jest bardzo korzystna dla szerszej społeczności, dla rodziny i miejscowego samorządu, wszystkich mieszkańców tworzących społeczną okolicę szkoły i ją samą, jeżeli działa jako instytucja uspołeczniona, „nasza”, dla społeczeństwa”¹.

Współpracę tych wszystkich środowisk w pedagogice nazywamy partnerstwem edukacyjnym. Partnerstwo u młodzieży i dorosłych wg Wincentego Okonia to: „rodzaj stosunków pomiędzy jednostkami lub grupami polegający na wspólnocie celów i działań, oparty na zasadach równości, lojalności, wzajemnej odpowiedzialności i pomocy. Partnerstwo przejawia się w samorzutnej chęci współdziałania z inna osobą lub grupą, bez uciekania się do nakazów i zarządzeń”². Samo partnerstwo to współdziałanie przynajmniej dwóch osób przy zachowaniu wzajemnej akceptacji, zrozumienia, zaufania. Ważne jest to aby te dwie jednostki bądź grupy miały wspólny cel i umiejętnie na siebie oddziaływały. W partnerstwie edukacyjnym wspólnym polem działania, najwyższym celem i wartością jest ogólnie pojmowana edukacja. Partnerstwo edukacyjne rozumiemy jako rodzaj spółki, relacji czy jako wspólnotę. W zależności od punktu widzenia może to być kapitał ludzki, społeczny czy wspólnota lokalna.

Partnerstwo edukacyjne nauczyciela i środowiska ucznia.

Dla nauczyciela najwyższym celem jest prawidłowy rozwój umysłowy, emocjonalny, fizyczny i społeczny dziecka – ucznia. Jego zadaniem jest w umiejętny sposób wpływanie na wszystkie te sfery, tak aby żadna nie została pominięta czy zaburzona. Jednymi z narzędzi służącymi pracy nauczyciela z uczniami jest inspirowanie czyli: „dawanie impulsu do czegoś, podawanie myśli, wpływanie na coś”³, wspieranie, które ma polegać na szeroko rozumianym stwarzaniu warunków dla prawidłowego rozwoju dziecka, budowaniu poczucia własnej wartości, nauce radzenia sobie w sytuacjach stresowych oraz prawidłowej współpracy z otaczającym środowiskiem. Kolejnym narzędziem jest wspomaganie rozwoju dziecka czyli za Kupisiewiczem: „czynności podejmowane przez dorosłych w celu przyspieszenia lub skorygowania tempa i rytmu umysłowego, społecznego, fizycznego i artystycznego dzieci dla zwiększenia ich szans życiowych i edukacyjnych”⁴. Co ma szczególne odniesienie do uczniów w deficytami zarówno umysłowymi jak i fizycznymi czy po prostu brakami w nauce oraz uczniów szczególnie uzdolnionych, którzy mają potrzebę rozwijania swoich zdolności.

Ważne jest aby nauczyciele współpracując z dziećmi umieli nie tylko wpływać na uczniów, ale również otworzyć się na wpływ swoich wychowanków. Dopiero wtedy będziemy mogli mówić o partnerstwie edukacyjnym pomiędzy nauczycielem a uczniem.

Dla każdego rodzica najważniejsze są dzieci i ich prawidłowy rozwój co jest analogią relacji nauczyciela z uczniem. Sytuacja ta stanowi główne źródło partnerstwa edukacyjnego nauczyciela z rodzicami: dziecka-ucznia i jego szeroko rozumiane powodzenie edukacyjne. Wszystkie działania i zabiegi wychowawcy nie odniosą pełnego sukcesu bez prawidłowej współpracy z najbliższym otoczeniem dziecka. Jak mówi M. Mendel: „W sytuacji, gdy nauczyciele i rodzice współpracują jako partnerzy, dzieci od jednych i drugich słyszą to samo, rozumieją, że nauka w szkole jest ważna i potrzebna”⁵. Najważniejsza w podjęciu partnerstwa na linii szkoła – dom jest osoba nauczyciela, który z prawidłowo prowadzonego partnerstwa czerpie satysfakcję i potrafi traktować rodziców jako równie ważnych partnerów w edukacji dziecka.

Partnerstwo edukacyjne i kapitał społeczny w ujęciu Joyce L. Epstein.

Joyce L. Epstein jest twórczynią teorii partnerstwa edukacyjnego. Według niej partnerstwo edukacyjne jest pewnego rodzaju „przymierzem rodziny, szkoły oraz najbliższego im społecznego otoczenia w celu osiągnięcia przez dziecko maksimum jego możliwości rozwojowych”⁶. Wszystkie te sfery życia dziecka mają się wzajemnie przenikać tworząc wspólnotę myśli i działania, nie tracąc przy tym swojej indywidualności („Szkoła nie może i nie powinna zastępować domu, dom szkoły itd.”)⁷.

Nauczyciel traktując dziecko jako część społeczności i wchodząc z nim w układ partnerski podejmuje próbę współpracy na zasadach równości z grupą społeczną jaka je otacza oraz z każdym środowiskiem mającym wpływ na edukację wychowanka. Według Epstein wynikiem interakcji zachodzących pomiędzy rodziną, szkołą oraz członkami wspólnoty jest gromadzenie się kapitału społecznego „w wewnętrznej strukturze modelu pokrywających się sfer wpływów”⁸. W kapitał ten każda z wymienionych sfer może inwestować, reinwestować, może oczywiście z niego czerpać w postaci społecznych relacji, kontaktów, które maja jakikolwiek wpływ na edukacje dziecka. Wszystkie te zabiegi tworzą nierozerwalną więź (partnerstwo edukacyjne ) poprzez przeplatanie się i przejawianie zgodności w działaniu łącząc rodziny, szkoły i lokalną społeczność.

Typologia współdziałania rodziny, szkoły i społeczności lokalnej wg Joyce L. Epstein:⁹

1. RODZICIELSTWO – obejmuje aktywności prowadzące do wzajemnego zrozumienia ról ( ucznia w rodzinie; syna, córki – w klasie).

2. KOMUNIKACJA – przebiega w dwóch układach: szkoła-dom, dom-szkoła. Szkoła to strona inicjująca i bardziej aktywna.

3. WOLONTARIAT – forma współpracy rodziców ze szkołą, gdzie rodzice mogą wykazać się swoja wiedzą i umiejętnościami służąc tym samym uczniom, nauczycielom, szkolnej administracji i innym, wspierając ich pracę.

4. NAUKA DOMOWA – wszelka działalność edukacyjna podejmowana przez ucznia w domu: zarówno prace domowe jak i sytuacje edukacyjne wywołane przez otoczenie domowe.

5. WSPÓŁZARZĄDZANIE – uczestnictwo rodziców w podejmowaniu decyzji, dotyczących szkoły i uczniów.

6. WSPÓŁPRACA Z GMINĄ – doprowadza do wspólnotowych form życia, szkoła może być centrum życia społecznego.

Wybrane koncepcje partnerstwa edukacyjnego

KONCEPCJA „PRZEZROCZYSTEJ SZKOŁY”

Twórcą tej koncepcji jest Jerold Bauch, amerykański badacz relacji rodzice – szkoła. Na podstawie swoich badań stworzył on projekt „The Transparent School Model”, który od wielu lat realizowany jest w USA z pozytywnym rezultatem. Zadaniem tego projekty było przełamanie granicy jaka dzieliła od wieków szkołę i dom. Projekt opierał się na telefoniczno – komputerowej korespondencji pomiędzy nauczycielem a rodzicami wychowanków. Nauczyciel każdego dnia po zakończonych zajęciach nagrywał najistotniejsze wiadomości dotyczące lekcji czy pracy domowej, a rodzice dzwoniąc do szkoły odsłuchiwali tych informacji, dzięki czemu biegle orientowali się w sytuacji szkolnej swoich dzieci nie wychodząc z domu.

Odczytując hasło „przezroczysta szkoła” od razu możemy wysnuć takie założenia jak: otwartość szkoły na otoczenie, brak wewnętrznych tajemnic, chęć współpracy ze społecznością lokalną, rodzicami. Przezroczystość szkoły polega również na otwartej współpracy z rodzicami w formie wspierania rodziców w ich aktywnościach edukacyjnych i wychowawczych podejmowanych w domu. Rodzic zaś ma pojmować szkołę jako instytucję w której znajdzie pomoc w swoich działaniach wobec dziecka, a nie jako placówkę opiekuńczą, która zajmie się jego dzieckiem we wszystkich obszarach i uwolni go od obowiązku edukować swoich dzieci. „Przezroczysta szkoła” to placówka posługująca się najnowszymi zdobyczami techniki, wychodząca z inicjatywą do lokalnej społeczności, wspierająca więzi międzyludzkie i umożliwiająca poznanie najbliższego środowiska. Ta szkoła ma być centrum życia towarzyskiego, otwierającym możliwości kształcenia permanentnego.

KONCEPCJA „SZKOŁY ELASTYCZNEJ” (flexischooling)

Twórca tej koncepcji jest Roland Meighan, który szeroko opisuje założenia swojej koncepcji w książce Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj (Toruń 1991). Nauczanie elastyczne, czyli „dające się rozciągnąć” na inne miejsca, programy, metody i formy edukacji oraz odmienne role pełnione przez poszczególne podmioty uwikłane w jej proces¹⁰.

W koncepcji tej najważniejsza jest podmiotowość jednostki i jej samosterowalność w dążeniach rozwojowych. Wydajność i możliwości edukacyjne domu to podstawa do skuteczności zindywidualizowanej pracy edukacyjnej. Z koncepcji tej wynika, że zrozumienie zależności: podmiotowość – indywidualizacja – partnerstwo – rozwój; to warunek do „elastyczności” w partnerstwie edukacyjnym.

Główną formą nauczania w koncepcji „elastycznej szkoły” jest nauka domowa. W Polsce mało popularna, bardziej traktowana przez społeczeństwo jako odejście od obowiązku szkolnego, co oczywiście wynika z braku wiedzy. Nauka domowa jest realizowana według wybranego programu nauczania odpowiedniego do wieku i możliwości dziecka. Pozostawia dużą swobodę w sposobie realizacji przez rodzica nauczającego. Może się wydawać, że rodzic jest mało kompetentną osobą do prowadzenia nauki domowej. Prawda jest jednak taka, że musi on spełniać określone warunki aby taka „pracę” podjąć. Problem w nauczaniu domowym dotyka głównie partnerstwa szkoły z rodzicami. Taki rodzic-nauczyciel nie powinien być pozostawiony sam sobie, a obowiązki szkoły nie powinny się ograniczać tylko do testów kontrolnych wiedzy ucznia. To szkoła powinna służyć rodzicom pomocą, poddawać pomysły, wspierać materiałami dydaktycznymi, prowadzić specjalne kursy, zajęcia o charakterze edukacyjnym, otwarte lekcje i inne zajęcia szkolne dla rodziców chcących prowadzić naukę domową jak i dla tych którzy już ją praktykują.

KONCEPCJA SZKOŁY JAKO INTERPROFESJONALNEJ WSPÓLNOTY

Koncepcja ta nakłada duży nacisk na partnerstwo szkoły z różnymi instytucjami wspierającymi placówkę, personelem szkoły, który nie zajmuje się nauczaniem, lecz dostarczaniem wsparcie w zakresie zdrowia i innych potrzeb społecznych. Na tym gruncie wyrasta partnerstwo edukacyjne pomiędzy szkoła a uniwersytetami, przedsiębiorstwami (lokalnym biznesem). Co w konsekwencji pociąga za sobą przenikanie się sfer z pogranicza przeróżnych dziedzin życia, w tym również tych zupełnie nie związanych z nauczaniem lecz wpływającymi na rozwój dzieci, rodziny i w ogólne społeczności lokalnej.

W koncepcji tej mieści się pedagogika kolektywnego działania, której twórcami są Joseph Kahne i Joel Westheimer. Podstawą ich badań stała się luka w USA pomiędzy celami reformy a przygotowaniem nauczycieli. Ich pedagogika opiera się na kształceniu nauczycieli tych przygotowujących się do zawodu jak i tych już praktykujących. Istotne jest wiązanie teorii z praktyką. Nawiązujący to tej pedagogiki Dean Corrigan uzupełnia ją o kształcenie pedagogiczne osób posiadających kwalifikacje z dziedzin również nie związanych z edukacja szkolną, tak aby mogły one pracować w placówkach oświatowych. Dopiero wtedy szkoła będzie świadczyć zintegrowane usługi.

Najlepszym podsumowaniem tej koncepcji partnerstwa edukacyjnego są słowa M. Mendel: „Idea interprofesjonalnej wspólnoty, której ukształtowanie stanowu rodzaj konsekwencji współdziałania profesjonalistów różnych dziedzin, może spełniać się więc w przecięciach wpływów szkoły, rodziny i grup społecznych, będących najbliższym środowiskiem życia uczniów. W zgodzie z nią nauczyciele, terapeuci, lekarze, pracownicy społeczni, liczni konsultanci powinni służyć dziecku i rodzicnie niemal w każdej potrzebie, rowijając tym samym kondycję lokalnej wspólnoty i społeczeństwa. […] Żaden ze specjalistów, wpierając dziecko i rodzinę nie pracuje w pojedynkę. Sens jego pracy odkrywa wraz z nawiązaniem współpracy z innymi profesjonalistami, ze środowiskiem podmiotów usytuowanych w centrum działania. Tworzy się w ten sposób sieć wsparcia przebiegającego w ramach współpracy”¹¹.

Tendencje w rozwoju partnerstwa edukacyjnego

Tworząc nowe koncepcje, programy nauczania czy ostatecznie reformy edukacji należy w nowym świetle postawić dziecko. Nie możemy tak jak dawniej patrzeć na nie tylko jako ucznia, dzisiejszy świat wymaga od nas spojrzenia na dziecko bardziej otwartego i szerszego – jako członka społecznej wspólnoty, najwyższą wartość, podstawę do budowania kapitału ludzkiego.

Kategorie pojmowania nauczyciela (kształcenia dziecka) służące spojrzeniu na ucznia w „nowym” kontekście wg M. Mendel:¹²

• kontekstowość – kategoria skupiająca ujęcia eksponujące znaczenie kontekstu, w którym po pierwsze kształtują się relacje, m.in. nauczyciel– rodzice uczniów, szkoła- rodzina- lokalna społeczność, po drugie – funkcjonuje system społeczny z wszystkimi tego politycznymi konsekwencjami. Nauczyciel traktujący ucznia jako indywidualność, demaskujący nierówności społeczne i dążący do równego statusu oraz równych szans.

• postawa wobec dzieci, rodzin i ich życia – powinnością nauczyciela jest stawać się uczniem swoich uczniów, uczyć się ich kultur, uwarunkowań, w których żyją, stylów uczenia się, języków i sposobów rozumienia rzeczywistości. Nauczyciel nie może zmieniać środowiska dziecka, nawet gdy ma najlepsze intencje, powinien szanować najbliższe otoczenie dzieci, a jedyna formą wpływu na jego otoczenia powinna być ścisła współpraca z rodzicami, rodziną, szerszym otoczeniem społecznym oraz instytucjonalnym.

• orientacja na partnerstwo – rozwój partnerstwa szkoły, rodziny, społeczności, a także doskonalenie programów kształcenia nauczycieli powinno następować w bliskim związku. Nie ma innej drogi rozwoju poza tą, która integruje wszystkie podmioty, w jakikolwiek sposób uwikłane w edukacyjne partnerstwo. Nauczyciele, jeśli rzeczywiście mają wchodzić w środowisko życia dziecka, wiążąc rodzinę ze szkoła i lokalną społecznością, muszą uzyskiwać systematyczne wsparcie ze strony uczelni, lokalnych instytucji, organizacji społecznych itp. Realizując je na zasadzie wzajemności, mogą kształtować swój nowy wizerunek, adekwatnie odpowiadający na społeczne zamówienie.

„Szkoła może być bowiem miejscem należącym do wspólnoty postrzeganej w perspektywie międzykulturowości, w której – tak jak szkolne mury i granice – rozpuszczają się podziały na tych, którzy te przestrzeń opanowali i narzucają kształt temu społecznemu konstruktowi oraz zdominowanych, którym nie pozostaje nic innego, jak przyjąć go bez „słowa”, w milczeniu, tkwiąc w wymuszonej warunkami kulturze ciszy.”

Maria Mendel

BIBLIOGRAFIA:

Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.

Wincenty Okoń Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998, s. 283.

Słownik języka polskiego PWN.

Cz. M. Kupisiewicz Słownik pedagogiczny. Słownik Akademicki PWN. Warszawa 2009.

R. Meighan, Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj. Toruń 1991.

---

1. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩

2. Wincenty Okoń Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998, s. 283.↩

3. Słownik języka polskiego PWN.↩

4. Cz. M. Kupisiewicz Słownik pedagogiczny. Słownik Akademicki PWN. Warszawa 2009.↩

5. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩

6. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩

7. Teoria ta stała się podstawą programu kształtowania partnerstwa edukacyjnego w ramach tworzenia reformy edukacji w Polsce.↩

8. J.L. Epstein, M.G. Sanders, connecting Home, School, and Community. New Directions for Social Research. W: Handbook of the Sociology of Education, M.T. Hallinan (red.). New York, Kluwer Academic/Plenum Publishers 2000, s. 287-288.↩

9. Szerszy opis w: Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s198-201↩

10. R. Meighan, Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj. Toruń 1991.↩

11. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩

12. Maria Mendel Nauczyciel z uczniem, rodzicami i lokalna społecznością. Koncepcje partnerstwa edukacyjnego. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy rozwiązania. Red. naukowa Dorota Klus- Stańska, Maria Szczepska – Pustkowska. Warszawa 2009, s. 185-223.↩