„Artefakty”

Artefakty-fakty wywołane sztucznie w sposób nie zamierzony oznaczają że zależności ustalone w eksperymentach nie odzwierciedlają rzeczywistych prawidłowości lecz są spowodowane wpływem procedury badawczej.

Trafność metody badawczej-zgodność między tym co badacz chce zbadać a tym co rzeczywiście bada

Źródłem artefaktów mogą być oczekiwania badacza wpływające na dobór schematu badawczego i całej procedury tak by wzrosło prawdopodobieństwo potwierdzenia jego oczekiwań

Klasyfikacja artefaktów: Wyróżniamy 3 rodzaje przyczyn artefaktów które działają jednocześnie i pozostają ze sobą w interakcjach

1.Artefakty wynikające ze specyfiki sytuacji eksperymentalnej-wyeliminowanie z sytuacji wszystkich istotnych czynników poza zmienną niezależną jest niemożliwe dlatego trzeba dokładnie poznać sytuację eksperymentalną:

cechy sytuacji eksperymentalnej które mogą wywołać artefakty:

-uwrażliwienie-

*sam fakt brania udziału w badaniach może być czynnikiem zmieniającym zachowanie osoby badanej

*wstępna informacja o temacie badania powoduje dostrzeżenie ważności tego tematu co modyfikuje pierwotne spostrzeganie sądy i zachowania osoby badanej. Osoby badane tracą spontaniczność swoich zachowań

*wstępny pomiar stanu organizmu- sam fakt pomiaru zafałszowuje jego wyniki

-ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej spostrzegane przez osobę badaną

*wyobrażenia o roli osoby badanej o tym jak powinna się zachowywać

*własne przypuszczenia co do hipotezy

Warunki fizyczne w jakich odbywa się eksperyment modyfikują uzyskane wyniki na 2 sposoby:

-bezpośredni- np. kiedy osoby badane w brzydkim ponurym laboratorium oceniały ludzi negatywnie

-pośrednio-kiedy sceneria laboratorium wpływa na zachowanie eksperymentatora co zmienia reakcje osoby badanej

2.Artefakty wynikające z właściwości osób badanych:

a)Dobór osób badanych-

-badanie na specyficznej grupie uniemożliwia uogólnienie na resztę populacji

-badani prowadzone na ochotnikach-determinanty ochotniczego zgłaszania się do badań możemy podzielić na:

czynniki sytuacyjne:

*pobudki materialne-czasami za badania płaci się osobą badanym przez co ludzie biorą w nich udział kilkakrotnie

*sposób werbowania do udziału w badaniach-sytuacje mogą się różnić stopniem zobowiązania osób zgłaszających się i stopniem wywieranego nacisku(ani metoda wysoko zobowiązująca ani nisko nie są szczególnie skuteczne)

*publiczne bądź nie publiczne zgłaszanie się do badań-ludzie częściej zgłaszają się publicznie do badań jeśli dostają za to jakąś nagrodę jednak kiedy pobudka nie jest tak oczywista i silna ludzie raczej zgłaszają się nie publicznie

*osoba przeprowadzająca lub organizująca badanie-jej płeć wiek stopień znajomości z potencjalną osobą badaną

*temat badań sygnalizowany potencjalnym osobą badanym-ludzie zgłaszają się do badań których przedmiotem są osobiście zainteresowani

czynniki osobowe: właściwości osób zgłaszających się na ochotnika

*płeć-kobiety częściej zgłaszają się do badań standardowych (np. uczenie percepcja) mężczyźni częściej zgłaszają się do badań niezwykłych(np. deprywacją sensoryczną, hipnozą szokami elektrycznymi)

*stopień uspołecznienia-osoby zgłaszające się na ochotnika wykazują wyższy wskaźnik uspołecznienia

*potrzeba aprobaty- osoby zgłaszające się na ochotnika wykazują wyższą potrzebę aprobaty społecznej

*konformizm- osoby zgłaszające się na ochotnika wykazują wyższy poziom konformizmu wobec autorytetu

*autorytaryzm i etnocentryzm-ochotnicy do badań wykazują niższy autorytaryzm i etnocentryzm

*poziom lęku- w jednych badaniach stwierdzono różnice i innych ochotnicy mieli wyższy poziom lęku w innych niższy

*poszukiwanie pobudzenia-ochotnicy częściej poszukują środków pobudzających np. częściej piją kawe więcej palą

*poziom przystosowania i samooceny- ochotnicy są lepiej przystosowani i mają wyższą samoocenę

*inteligencja- ochotnicy mają wyższe IQ

*potrzeba osiągnięć-u ochotników jest wyższa

*pozytywna motywacja do spełniania oczekiwań eksperymentatora wynikająca z chęci postawienia się w dobrym świetle. Jest ona silniejsza gdy osoba badana czuje się oceniana.

Udział ochotników w badaniach odbija się na wynikach powodując artefakty

Osoby badane spostrzegają prezentowane przez eksperymentatora postawy jako jego własne przez co ochotnicy mający większą potrzebę aprobaty czują się w większym stopniu zobligowani do dopasowania się do jego hipotezy

Niereprezentatywny dobór osób badanych może poważnie zakłócić trafność eksperymentów psychologicznych

b)Ulegnie wyobrażeniom o roli ”dobrej osoby badanej”- Osoby badane mają świadomość ze uczestnicząc w badaniu dostarczają danych naukowcom i zależy im żeby dostarczyć „dobrych” danych dlatego zachowują się tak jak w ich mniemaniu powinna zachować się ”dobra osoba badana” . Na motywację osoby badanej do spełniania oczekiwań eksperymentatora mają:

-osobowość eksperymentatora

-sposób przeprowadzania badań

-podejrzliwość osoby badanej

-wcześniejsze doświadczenia eksperymentalne osoby badanej

c)Lęk przed oceną jako przyczyna artefaktów- lęk przed oceną często może zakłócać trafność uzyskiwanych wyników i ustalenia wielu eksperymentów

Rosenberg formułuje następujące wnioski:

1 Każdy aspekt sytuacji eksperymentalnej który daje nowe powody do przypuszczeń że osoba badana będzie oceniana zwiększa lęk przed ocena. Jeśli osoba przeprowadzająca badanie postrzegana jest jako klinicysta badani bardziej obawiają się jej oceny niż „naukowca

2 Jeśli sugerowany osobie badanej wzór zachowań mogących przynieść pozytywną ocenę eksperymentatora jest sprzeczny z obowiązującym wzorcem postępowania to bardziej ulegają mu osoby z wysoką potrzeba aprobaty społecznej

3 Stały dopływ informacji zwrotnych o poziomie wykonania różnych reakcji osoby badanej sprzyja zachowaniom zgodnym z sugerowanym wzorem reakcji pozytywnych

4 Im mniej wzór reakcji zapewniających osobie badanej pozytywną ocenę jest kłopotliwy im mniej wymaga wysiłku tym bardziej badani mu ulegają

5 Jeśli eksperymentator jest postrzegany jako człowiek mający władzę nad osobą badaną badani bardziej skwapliwie podporządkowują się sugerowanym wskazówkom reakcji

6 Jeśli wzór reakcji zapewniających pozytywną ocenę eksperymentatora jest sprzeczny z normami lub przyjętymi praktykami badani podporządkują mu się łatwiej jeżeli znajdą w sytuacji eksperymentalnej coś co potwierdza słuszność tych reakcji lub jeśli znajdą jakąś możliwość samousprawiedliwienia się.

7.Lęk przed oceną pośredniczy w relacji: nastawienie eksperymentatora ----->zachowanie osoby badanej. Osoby z silnym lękiem przed oceną są bardziej podatne na wszelkie pozawerbalne komunikaty o oczekiwaniach eksperymentatora i bardziej motywowane do zachowań zgodnych z tymi oczekiwaniami. W warunkach , gdy lęk przed oceną jest skutecznie zredukowany nastawienie eksperymentatora nie wpływa na wyniki eksperymentu

3. Artefakty wynikające z właściwości eksperymentatora

a)Nastawienie eksperymentatora-oczekiwania mogą determinować zachowania osób wobec których je żywimy. Oczekiwania eksperymentatora mogą być w różny sposób sygnalizowane osobą badanym co zmienia ich zachowanie i obniża trafność uzyskiwanych wyników.

Rosenthal:

-mężczyźni eksperymentatorzy uzyskują większy efekt potwierdzania oczekiwań niż kobiety

-kobiety jako osoby badane częściej i silniej reagują na oczekiwania eksperymentatora stąd w badaniach z udziałem kobiet efekt potwierdzania oczekiwań jest większy niż w badaniach z udziałem mężczyzn

-kiedy eksperymentator i osoba badana są tej samej płci efekt oczekiwania jest większy niż wtedy gdy eksperymentator i osoba badana są odmiennej płci

-bardziej profesjonalni i dominujący eksperymentatorzy uzyskują silniejszy efekt potwierdzania oczekiwań

Oczekiwania eksperymentatora mogą być przyczyną różnic systematycznych w:

-zachowaniu wobec osoby badanej

-selekcji przypadków do badań

-obserwacji reakcji osoby badanej

-zapisywaniu obserwacji

-analizowaniu danych

Eksperymentator jest bardziej wrażliwy na zachowania osoby badanej które potwierdzają jego hipotezę. Notując obserwacje może nieświadomie nadmiernie akcentować fakty zgodne z hipotezą

Efekt potwierdzania oczekiwań może być powodowany reakcjami eksperymentatora wzmacniającymi te zachowania osoby badanej które są zgodne z hipotezą Jeśli eksperymentator akcentuje jakieś słowo to przesuwa ocenę badanych w tym kierunku

Subtelne para lingwistyczne odcienie przekazu eksperymentalnego informują osobę badaną o oczekiwaniach badacza co do reakcji jakie ma wykonać

Ważna jest zależność między płcią eksperymentatora i płcią badanych a efektem potwierdzenia oczekiwań

Istnieje sprzężenie zwrotne między zachowaniem osoby badanej i eksperymentatora: reakcja osoby badanej jest efektem pewnych zachowań eksperymentatora ale zachowanie eksperymentatora jest także skutkiem reakcji badanego

Uzyskanie od osoby badanej oczekiwanych reakcji stanowi wzmocnienie dla zachowań eksperymentatora.

b)Osobowość eksperymentatora jego styl ekspresyjny i sposób badania- ważna jest płeć eksperymentatora, wykształcenie, tolerancyjność, ciepło, chłód emocjonalny, stopień napięcia, rozluźnienia, wywoływanie lęku i styl ekspresyjny.

Podczas trwania badania eksperymentator nie jest cały czas taki sam(staje się np. bardziej znużony)

Wymienione cechy eksperymentatora(oczekiwania, cechy osobowości, styl reagowania, oraz zmiany podczas trwania badania)pozostają ze sobą w interakcji

Jak zapobiegać artefaktom

Ponieważ różne są przyczyny artefaktów różne muszą być sposoby walki z nimi.

1.Sprawdzanie wiarygodnych hipotez konkurencyjnych

Każda ustalona w badaniu eksperymentalnym zależność może być wyjaśniana za pomocą różnych hipotez konkurencyjnych w stosunku do oryginalnej hipotezy badawczej.(sformułować wszystkie wiarygodne hipotezy konkurencyjne i sprawdzić je przez wprowadzenie dodatkowych grup kontrolnych lub rozszerzenie zakresu kontroli w grupach pierwotnie planowanych)

Gdy nie można przeprowadzić kontroli przez wyrównanie warunków możliwa jest przez systematyczne różnicowanie. Campbell wyróżnia 2 typy tego rodzaju procedur :

a)różnicowanie interpolacyjne-zmiana warunków dla połowy osób badanych w jednej z grup i porównanie wyników w obrębie tej grupy(dodatkowe różnicowanie warunków obejmuje cały prawdopodobny zakres badanej zmiennej a nawet większy)

b)różnicowanie ekstrapolacyjne-wykorzystujemy kiedy nie mamy dostępu do wszystkich wartości zmiennej przez co musimy ekstrapolować poza zakres dostępnej skali. Np. badając specyficzną grupę ochotników możemy zróżnicować stopień dobrowolności uczestnictwa przez co wyłonić grupy ”zwykłych ochotników” i „ochotników entuzjastów” i porównać wyniki tych grup.

Wnioski z ekstrapolacji są mniej pewne niż z interpolacji

2.Badanie trafności eksperymentu- stosujemy kiedy liczba hipotez konkurencyjnych jest bardzo duża bądź, podejrzenie nietrafności wyników eksperymentu są niesprecyzowane. Wtedy możemy sprawdzić na ile adekwatnie sytuacja eksperymentalna odzwierciedla badane procesy społeczne. Możemy to zrobić na kilka sposobów.

1. powtarzając eksperyment ze zmianą proceduralną(zmiana sposobu manipulacji zmiennymi niezależnymi bądź zastosowanie innych metod pomiaru zmiennej zależnej lub zmiana eksperymentatora, warunków, i populacji osób badanych)

2. przeprowadzając ponowny pomiar zmiennej zależnej w warunkach nieeksperymentalnych(np. powtórzenie pomiaru poza laboratorium lub kiedy osoba nie wie bierze udział w eksperymencie

3. stosując tzw. Procedury quasi-kontrolne- twórcą jest Orne. Używamy ich kiedy wydaje się nam że źródłem artefaktów są ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej. Orne wyróżnia 3 typy tej techniki:

-wywiad z osobą badaną po zakończeniu eksperymentu(pytanie czy badany znał prawdziwy cel eksperymentu, jakich zachowań oczekiwał od badanych eksperymentator itp)

-wywiad przed eksperymentem połączony z eksperymentem wyobrażonym(losowo wybrana grupa osób ma sobie wyobrazić ze jest badana i prosi się je o zachowanie się w taki sposób w jaki powinny zachować się według osoby badanej „prawdziwe” osoby badane. Jeśli wyniki grupy rzeczywiście badanej i grupy wyobrażającej sobie będą takie same lub bardzo podobne można przypuszczać ze odgadły oczekiwania eksperymentatora)

-wykorzystanie osób symulujących rolę osób badanych- może być stosowana w tych badaniach które inna osoba planuje i analizuje eksperyment a inna go realizuje- część osób(ta symulująca) stara się odgadnąć zachowanie „prawdziwych” osób badanych w danej sytuacji i zachować się tak jak one ale robi to w tajemnicy przed eksperymentatorem.

4. badają implikacje uzyskanych wyników- np. dajemy grupie przed eksperymentem karty z pytaniami. Potem dzielimy tą grupę na 2 tak aby każda z osób z grupy pierwszej miała w grupie drugiej swojego „bliźniaka” czyli osobę która dawała identyczne odpowiedzi a potem przeprowadzamy eksperyment i porównujemy obie grupy.

3.Wprowadzenie do procedury eksperymentalnej zabiegów ograniczających występowanie artefaktów- do zabiegów tych zaliczamy:

1. Ukrycie prawdziwego celu badań- podanie celu fikcyjnego

2. Wprowadzenie instrukcji zmniejszających lęk przed oceną wyeliminowanie wrażenia że osoba badana jest oceniana i osoba badająca jest klinicystą. Atmosfera bezosobowa obniża poziom lęku przed oceną co powoduje że osoby badane są mniej podatne na ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej i mniej im ulegają.

3. Zwiększenie interwałów czasowych między różnymi fazami badania- ogranicza to wpływ uwrażliwienia ale mogą się zatrzeć skutki manipulacji eksperymentalnych jak również w okresie między pomiarami może zajść wiele zjawisk wpływających na zmienną zależną

4. Realizacja eksperymentu przy pomocy kilku eksperymentatorów- jeśli różni eksperymentatorzy mają różne oczekiwania to wpływ ich nastawień będzie się wzajemnie znosił i w rezultacie może zostać wyeliminowany

Istnieje jeszcze jedna zasada „próby dziewiczej” czyli badania ludzi którzy jeszcze nigdy nie uczestniczyli w eksperymentach psychologicznych. Im częściej ktoś był badany i im częściej był przez eksperymentatora oszukiwany tym bardziej prawdopodobne że w kolejnym badaniu zbuntuje się i zademonstruje reakcję przekory.

Dlatego zawsze gdy jest to możliwe należałoby unikać ponownego angażowania tych samych osób(!!!)

KONIEC!!!!!!HURRRRRRA

1

---