WYKŁAD 8 19.05.2011

BIOETYKA

Powstanie bioetyki – początek lat 70 XX wieku.

Dynamiczny jej rozwój organizacyjny i merytoryczny w ramach działalności wyższych uczelni lub w formie samodzielnych placówek (niezliczone instytuty bioetyczne z działalnością badawczą, edukacyjną, wydawniczą)

Przyczyny powstania bioetyki:

• Ekonomiczne

• Społeczne

• Naukowe uwarunkowania ( lata 60te XX wieku)

• Przyspieszony rozwój ekonomiczny

• Szerokie zmiany społeczno-kulturowe

• Dekolonizacja

• Ruch praw człowieka

• Poszerzenie barier wolności, jednostek i grup

• Idee wyzwolenia człowieka od determinizmu natury

• Przekonania ludzkiej kondycji przy pomocy nowych osiągnięci biotechnologii

• Szybki rozwój biomedycyny: dializa nerek, transplantacja, respiratory, bezpieczniejsze metody aborcji, pigułki antykoncepcyjne, diagnoza prenatalna, inżynieria genetyczna

Bioetyka może odpowiedzieć na pytania:

• Komu przysługuje prawo podejmowania decyzji dotyczących życia, i zdrowia?

• Kto powinien kontrolować rozwój naukowo-techniczny?

• Jak chronić jednostkę przed negatywnymi skutkami możliwości technicznych?

• Jak regulować etycznie i prawnie nowe możliwości techniczne?

• Jak ograniczyć niekontrolowaną eksploatację naturalnych zasobów i przeciwdziałać skażeniu ziemi, powietrza i wody?

Bioetyka – z gr.bios- życie, ethos- zwyczaj, obyczaj

Nauka interdyscyplinarna; wiedza przyrodnicza, biologiczna, biochemiczna, medyczna, wiedza o wartościach ludzkich, etyka.

Cel: ochrona wszelkiego życia, roślin, zwierząt, ludzi (bioetyka globalna)

Powstanie.
Pierwszy raz tego terminu użył w 1970r Van Rensselaer Potter, profesor onkologii w University of Wisconsin w USA->
jest to nauka o przetrwaniu gatunku ludzkiego wraz ziemskim ekosystemem (Bioethics – most ku przyszłości -> most= nowa dyscyplina łącząca znajomość biologii z etyką)

Koncepcja bioetyki Pottera – ma charakter środowiskowy i ekologiczny

Bioetyka wg Pottera jest 3elementowa:

1. Interdyscyplinarność

2. Spojrzenie w przyszłość

3. Globalizm

Prekursorzy bioetyki:

• E.H.Waddington (1905-1975) dorobek uczonych o orientacji ekologicznej między innymi embriologii i genetyki. (związanie z biologią etyki, chociaż nie należy na podstawie faktów biologicznych formułować o powinności moralnej)

• Th.Dobzansky (1900-1975) – prof. Zoologii w Columbia University. Żadna konieczność biologiczna nie zapewnia gatunkowi ludzkiemu rozwoju ani przetrwania. Tylko gatunek ludzki ma świadomość dokonanej w przeszłości własnej ewolucji.

• Aldo Leopold (1887-1948) – prof. University of Wisconsin (ochrona dzikich zwierząt) tradycyjna etyka.

• The Hastings Center 1969 – instytut badawczy gdzie zainteresowani etyką ogólną mogli spotykać się z ekspertami w dziedzinie medycyny podejmując w dyskusjach zagadnienia humanistyczne w naukach medycznych. „Hastings Center Report” – czasopismo, pomoc dla wykładowców bioetyki.

• Kennedy Institute (1971), założyciel – Andre Hellegens (holenderski ginekolog), miejsce powstania bioetyki jako dyscypliny naukowej. Instytut ma charakter akademicki, zajmuje się dydaktyką, pracą badawczą nad usługami na rzecz instytutów publicznych w zakresie zaludnienia, bioetyki oraz reprodukcji ludzkiej.

Współczesna bioetyka

• Ochrona życia i zdrowia ludzkiego

• Sposób kontrolowania nauk biomedycznych i humanistycznych

• Interdyscyplinarna, autonomiczna, nie utożsami się ani z etyką medyczną ani z określonym systemem etycznym.

Definicje

• Bioetyka – krytyczne badanie moralnych aspektów podejmowanych decyzji odnoszących się do zdrowia i życia ludzkiego, uwzględniając nauki biologiczne

• Systematyczne studium nowoczesnych aspektów wraz z moralną oceną, decyzjami, praktyką i polityką, nauk o życiu i opiece zdrowotnej, stosujące różnorodność etycznych pktów widzenia w interdyscyplinarnym ujęciu. (Encyklopedia of Bioethics – Georgetown University)

• Wiedza normatywna obejmująca problematykę, wynikającą głównie ze struktur związanych z rozwojem nauk biomedycznych (Encyklopedia katolicka)

• Działalność filozoficznej etyki szczegółowej, która ma ustalić oceny i normy moralne ważne w dziedzinie działań ludzkich polegających na ingerencji w granicznych sytuacjach powstawania życia, jego trwania i śmierci.

• Biogeneza – rozważania dotyczące przekazywania i początków życia ludzkiego

• Bioterapia – refleksja nad właściwymi sposobami ochrowy i trwania życia

• Tanatologia – problematyka obejmująca koniec życia (T.Ślipko)

EUTANAZJA

Teoretyczne i praktyczne zastosowanie nauk biologicznych poddawane jest ocenie etycznej, a więc ich zgodności z określonym systemem aksjologicznym.

We współczesnym świecie pluralizm światopoglądowy i aksjologiczny powoduje różne ujęcia bioetyki:

• Bioetyka religijna (katolicka, protestancka, żydowska, islamska, buddyjska)

• Bioetyka świecka, zróżnicowana ze względu na założenia antropologiczno-etyczne.

Podstawowe rozważania etyczne:

• Utylitaryzm (kryterium rozstrzygania co jest dobre a co złe; użyteczność)

• Odwołanie się do praw człowieka i jego godności jako racji nakazującej ich bezwyjątkowe przestrzeganie.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)

Art.1: Wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz p0owinny postępować wobec siebie w duchu braterstwa.

Odejście od praw człowieka

Odrodzenie praw człowieka – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (Helsinki ’75) – zgoda na ustalenie z Jałty w zamian za uznanie przez ZSRR Deklaracji Praw Człowieka.

Odrodzenie praw człowieka:

• W następstwie liberyzacji kodeksu…. (?)
  Belmont Report określał podstawowe warunki … (?)

Tom Beauchamp, James F.Childress (Kennedy Institute Georgetown Univerity)
- szacunek dla autonomii, nieszkodzenie, dobroczynność, sprawiedliwość („mantra z Georgetown”)

Postęp medycyny:

• Opieranie się na wiarygodnych danych naukowych

• Wykorzystywanie zdobyczy postępu technologicznego

• Coraz wyższe koszty

Przewartościowania dotyczące celów medycyny

• Zapobieganie chorobom i urazom oraz promocja i utrzymywanie zdrowia

• Łagodzenie bólu i cierpienia spowodowanego chorobami

• Leczenie i troska o ludzi chorych i tylko troska o tych, którzy nie mogą być wyleczeni

• Unikanie przedwczesnej śmierci i dążenia do spokojnej śmierci

Współczesna medycyna

• Otworzyła niespotykane wcześniej możliwości ratowania życia a nawet możliwości odwracania procesu umierania

• W opinii społeczeństwa medycyna wydaje się wszechmocna

• Pomimo coraz lepszych możliwości terapeutycznych i wysokospecjalistycznych lekarz spotyka się z faktem…

• Etyka troski

• Minimalizowanie cierpień możliwych do uniknięcia, wiążących się ze zbyt długim przedłużaniem umierania

Konfrontacja dwóch modeli uprawiania medycyny

1. Dominujący, tradycyjny

2. Kształtujący się, opiekuńczy

Ad.1. Model tradycyjny

• Medycyna walki – etyka heroicznej walki o życie pacjenta bez względu na cenę w wymiarze egzystencjalnym i finansowym, w wyspecjalizowanych i drogich szpitalach. „Kiedy lekarz powinien przerwać leczenie pacjenta? Musi je prowadzić dopóki sprawa nie wymknie mu się z rąk”

Ad2. Model opiekuńczy

• Walkę zastępuje opieka nad pacjentami w zdrowiu chorobie, umieraniu i śmierci (rozbudowa instytucji służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych, opiece nad przewlekle i nieuleczalnie chorymi i umierającymi) – praktykowanie medycyny liczącej się z ograniczeniami finansowymi.

Argumenty przeciwko modelowi tradycyjnemu:

• Faworyzuje postawę egoizmu terapeutycznego ( lekceważenie wymogów i rachunku ekonomicznego)

• Nadużywanie przywileju terapeutycznego wzmacnia i tak już duży lęk przed śmiercią

• Powoływanie się na ten przywilej łącznie rozbudzaniem nadziei na technologiczną nieumieralność przyczynia się do wzrostu osamotnienia ludzi w chorobie, kalectwie i umieraniu.

Argumenty przemawiające za opiekuńczym modelem medycyny

• O wiele lepiej niż medycyna walki służy urzeczywistnianiu ogólnej maksymy bioetyki kulturowej nakazującej profilaktykę możliwych do usunięcia cierpień i sprzyjanie rozwojowi jednostek, społeczeństw i kultur.

Nieskuteczność interwencji medycznych:

• Czy kontynuować nieskuteczną terapię?

• Czy pogodzić się z nieuchronnością śmierci i podjąć decyzję o rezygnacji z leczenia?

Terapia daremna:

termin ten wprowadzono w latach 80tych XXwieku dla opisania agresywnej terapii stosowanej w przypadkach umierającyh. Terapia daremna to działanie, któ®e nie daje szans zrealizowania zamierzonego celu terapeutycznego.
Dwie formy rezygnacji z leczenia:
- zaprzestanie leczenia
- niepodejmowanie leczenia w sytuacjach nierokujących pozytywnego skutku.
Wypracowane reguły dające moralną sankcję rezygnacji z leczenia:
- szacunek dla autonomii pacjenta
- proporcjonalność środków leczniczych
- ocena medycznych daremności leczenia

Autonomia pacjenta

Kompetentny pacjent może zgłaszać żądania na każdym etapie choroby i może odmówić leczenia w każdej jego fazie. Może również nie wyrazić zgody na terapię ratującą życie (aspekt pozytywny i negatywny)
Oświadczenia woli spisywane przez pacjentów kompetentnych na wypadek utraty zdolności podejmowania decyzji (wymiar ogólny –szacunek dla autonomii; wymiar praktyczny – przystosowanie do warunków opieki paliatywnej)

Trzy rodzaje dyrektyw na przyszłość

1. Testament życia - spis szczegółowych dyspozycji odnośnie kontynuacji i przerwania terapii

2. Stałe pełnomocnictwo do podejmowania decyzji w sprawach postępowania medycznego

3. Opis uznawanych wartości

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny (Konwencja bioetyczna)
- „Należy prać pod uwagę wcześniej wyrażone życzenia pacjenta”

W Polsce nie ma regulacji prawnych dotyczących oświadczeń woli. Nie ma także orzecznictwa sądowego odnoszącego się do testamentów życia.

Zasada proporcjonalności środków leczniczych

• Proporocjonalność środków zależy od konkretnej sytuacji

• Proporcjonalność między skutkami zastosowania tych środków a celem jaki przy ich użyciu możemy osiągnąć

Zasada medycznej daremności

1. Świadczenia nie dające szans na przeżycie chorego a terapia daremna w bardzo wąskim znaczeniu fizjologicznych (resuscytacja nie przywracająca pracy serca)
   Daremność definiowana jako brak szans na przedłużenie choremu życia poza bezpośredni kryzys (śmierć w najbliższej przewidywanej przyszłości liczonej w godzinach)

2. Świadczenie nie dające szans na przedłużenie życia i śmierć nastąpi w przyszłości liczonej w dniach.

3. Procedury nie dające szans na wyleczenie

   1. Ilościowa ocena szans leczniczych w procentach

   2. Ocena przeżycia, które nie pozwoli uznać jej za daremną (miesiące, lata)
      Pytanie: Czy 20% szansa na przeżycie roku jest działaniem daremnym?

Kryteria obiektywne: decyzja medyczna, oparta na wiedzy i doświadczeniu.
Lekarz oceniający daremność danej procedury zawsze będzie…

Kryteria subiektywne: decyzja etyczna
Przesłanki kultury etycznej mające wpływ na postępowanie lekarza. Poszanowanie woli chorego i jego praw do godnego umierania (Lekarz często traktuje śmierć pacjenta jako osobistą porażkę)

Decyzja o zakresie terapii

• Oparta na przesłankach medycznych

• Oparta na ocenie moralnej zaniechanego działania

• Uwzględnia aspekt ekonomicznych (jak dzielić środki, których nie starcza dla wszystkich)

• Zgodna z obowiązującymi przepisami prawa

Ustawa o zawodzie lekarza art.30
„Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia….”

Kodeks Etyki Lekarskiej art.32
„W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku prowadzenia i podejmowania reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych”