Ergonomia 14.02.12r
1857 – prof. Wojciech Jastrzębowski po raz1 użył słowa ergonomia w artykule pt. Rys ergonomii czyli nauki o pracy opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody
1949 – Powstanie Ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii
1959 – Powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA)
1961- Pierwszy kongres IEA w Sztokholmie
POLSKA
1964 – Powstała Sekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej
1967 – Pl Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT
1972 – Komisja Ergonomiczna przy oddziale PAN w Krakowie
1973- Komitet Ergonomii przy Prezydium PAN
1977 – Powstanie Pl Towarzystwa Ergonomicznego z siedzibą w Wawie
1991 – Ergonomia oficjalnie zyskała status nauki w Pl
2003 – Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem do Ministerstwa Edukacji narodowej i Sportu o :
Wprowadzenie Ergonomii jako kierunku studiów
Przedmiotu Ergonomia i bezpieczeństwo pracy do programów nauczania w uczelniach
Nazwiskiem ERGONOMII, wziętym od wyrazu greckiego ergon (praca) i nomos (prawo, zasada), oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności. (Wojciech Jastrzębowski)
ERGONOMIA jest syntetyczną nauką stosowaną (o przystosowaniu pracy i warunków w jakiej jest stosowana do możliwości psycho i fiz możliwości człowieka), która zajmuje się dostosowywaniem pracy do fizjologicznych i psychicznych możliwości człowieka dla zapewnienia pracy możliwie sprawnej, nie zagrażającej zdrowiu i wykonywanej możliwie niskim kosztem biologicznym. (Stefan Filipkowski)
ERGONOMIA lub czynnik ludzki określa stosunki powstające między człowiekiem a jego zajęciami, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z pracą, zabawą, rekreacją i podróżą. (Status Międzynarodowego Stowarzyszenia ergonomicznego (IEA))
ERGONOMIA zmierza do dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i materialnego środowiska pracy i zycia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fiz i psych człowieka (Status Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego)
ERGONOMIA dąży do optymalnego przystosowania stanowisk, procesów i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka, tak aby nie tylko chronić Zycie i zdrowie człowieka lecz dać mu możliwość jak najlepszego rozwoju osobowości.
ERGONOMIA – nauka zajmująca się przystosowaniem obiektów technicznych, ich środowiska i środowiska bytowania do anatomicznych możliwości człowieka.
Do najnowszych trendów w ergonomii należą aspekty ergonomiczne zw z:
Robotyzacją,
Telekomunikacją,
Sieciami neurotycznymi,
Nanotechnologią.
Ergonomia szuka odp na pyt ile info człowiek jest w stanie przyjąć, przetworzyć i ile czynności może wykonać w określonym czasie i reagować na otrzymane info.
Roboty dla niepełnosprawnych, wyglądu pulpitu, interakcje człowieka komputerem itp.
RÓWNOWAGA ORGANIZMU A WYSIŁEK FIZYCZNY
Homeostaza to względnie stały stan równowagi składu chemicznego organizmu i procesów życiowych w nim zachodzących na stosunkowo wysokim poziome uporządkowania.
Organizm człowieka zawsze dąży do równowagi czynnościowej.
ETAPY PROCESU PRACY
Percepcja – uzyskiwanie informacji
Poprzez bezpośrednią obserwacje procesu produkcyjnego ub poprzez śledzenie aparatów pomiarowych informujących o przebiegu procesu. Percepcja dokonuje się za pomocą receptorów i przekazaniu informacji do układu nerwowego.
Ta faza podlega głownie badaniom psychologii oraz fizjologii.
Z cybernetycznego pkt widzenia jest to informacja przebiegająca od wyjścia maszyny do wejścia na receptorze .
Przetwarzanie – transformacja
Przetwarzanie informacji w ośrodkowym układzie nerwowym i doprowadzenie do podjęcia decyzji.
Na ten proces wpływają elementy z zewn jak i stan wewn człowieka * wcześniej utrwalone ifno, umiejętności sprawnego kojarzenia, wykorzystanie wcześniejszych spostrzeżeń, stresy, strach)
Sterowanie
Przekazywanie podjętej decyzji elektorom oraz wykonanie tej decyzji.
Działanie człowieka na maszynę w celu wywołania pożądanych zmian w procesie pracy.
„Wyjściem” SA efektory, „wejściem” urządzenia sterujące maszyny.
Jest to zamknięty proces pracy.
Układ człowiek – maszyna:
1-zasilenie maszyny w energię
2-zasilenie maszyny w surowiec
3-gotowy produkt
4- zasilanie człowieka w energię
5-oddziaływanie czynników materialnego środowiska (fizyczne, chemiczne i biologiczne) na człowieka
6- stosunki z innymi ludźmi oddziaływujące na człowieka
7-oddziaływanie wzajemnych stosunków na ludzi
Wg PN normy ciężkiej pracy/ granica: 2000kalorii / 8h (mężczyźni), 1300kalorii/ 8h (kobiety)
Wykład II 21.02.12r
Trzy gr czynników działających obciążająco na organizm człowieka w procesie pracy:
I – praca
II –warunki jej wykonywania
III-czas jej świadczenia
Praca będzie zorganizowana w sposób racjonalny wtedy, kiedy wszystkie te czynniki będą zoptymalizowane.
Trzy rodzaje powiązań w układzie człowiek – maszyna :
Ręczne,
Mechaniczne,
Automatyczne
Model struktury ergonomii:
GRUPA A
Antropometria
Medycyna
Fizjologia
Psychologia
Prakseologia
Pedagogika
Socjologia
Fizjologia pracy służy zadaniom normatywnym. Normatywnym zadaniem fizjologii pracy jest wykazanie:
W jaki sposób powinno się pracować,
Jakim założeniom psychofizycznym winien odpowiadać pełnowartościowy odpoczynek po pracy.
BHP to zespół minimalnych warunków określonych przepisami prawnymi, mającymi n a celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla ich życia i zdrowia, występującymi podczas pracy.
PRACA- świadoma, społeczna i celowa działalność człowieka
PRACA- jest to społecznie zorganizowany zespół czynności, którego efektem jest wytwarzanie wartości (materialnych i idealnych), zaspokajających istotne potrzeby ludzkie, który n bazie istniejących stosunków społecznych wyznacza jednostkom lub grupom je wykonującym określoną pozycję w społeczeństwie.
PRACA- w sensie psychofizjologicznym jest to świadome wykonywanie przez ustrój ludzki dowolnych czynności wymagających wydatkowanie sił, wydatkowania i przemiany energii, więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju, co dzieje się nawet wówczas, gdy nie ma ruchu w sensie fizycznym (np. trzymany w ręku ciężar)
Podział pracy wg G. Lehmanna:
Praca
fizyczna umysłowa
statyczna dynamiczna
Wykład III 28.02.12r.
1) Wysiłek fizyczny oznacza pracę mięśni oraz całokształt towarzyszących jej zmian czynnościowych w organizmie.
2) Rodzaje wysiłku fizycznego:
W zależności od rodzaju skurczów mięśni:
Wysiłki dynamiczne
Wysiłki statyczne
W zależności od wielkości zaangażowanych grup mięśniowych
Wysiłek ogólny – pracuje więcej niż 30% całej masy mięśni
Wysiłek miejscowy – paruje mniej niż 30% masy mięśni
W zależności od czasu trwania
Wysiłek krótkotrwały – wykonywany nie dłużej niż kilkanaście minut
Wysiłek o średnim czasie trwania- od 40 do 60min
Wysiłek długotrwały – wykonywany dłużej niż 60 min
3) Sprawność pracy mięśni
Tylko część wyzwalającej się w mięśniu energii chemicznej zostaje zamieniona na pracę mechaniczną, reszta zmienia się w ciepło.
W zależności od ilości energii chemicznej zamienionej na pracę mechaniczną, podobnie jak w silnikach, możemy mówić o sprawności pracy mięśnia.
Sprawność izolowanego mięśnia wynosi około 30%, tj. nie przekracza sprawności silnika Diesla. Jednak straty przy przekazywaniu energii poprzez układy dźwigni kostnych w ustroju są ta duże, że ostatecznie współczynnik pracy użytecznej w większości procesów roboczych spada nawet poniżej10% - bardzo mała.
Z punktu widzenia ekonomiki i rachunku gospodarczego jest to niezmiernie ważna przesłanka celowości zastępowania pracy fizycznej człowieka przez mechanizmy.
Proces ten wymaga zużycia przez mięśnie środków spożywczych (najdroższe paliwo)
Wg Lehmana koszt uzyskania 1000 kcal ze środków spożywczych jest ok. 110 razy wyższy od uzyskania ich z węgla.
Tak więc wykorzystywanie pracy mięśni do wykonywania ciężkich prac fizycznych stanowi z punktu widzenia ogólnospołecznego - marnotrawstwo.
Proces przemiany materii można porównac z wolno odbywającym się spalaniem tym bardziej, że w nim zostaje zużyty również tlen doprowadzany przez narządy oddechowe do krwi.
4) Jednostki zużycia energii to:
Kaloria (cal) (1 kaloria jest to ilość energii jaka jest potrzebna do podgrzania 1 grama wody o 1 stopniu C )
1 kilokaloria(1kcal) -> 1000kalorii
Joul (1J= 0.239 cal)
1 kilojoul = 1000joul
1 kcal = 4,183 kJ
5) Dobowy czynnościowy wydatek energetyczny :
| Elementy całkowitego dobowego wydatku energetycznego | Kcal |
|---|---|
| PPM (podstawowa przemiana materii) | 1400 - 1700 |
| Dynamiczne działanie pożywienia | 140 - 170 |
| CPM ( czynnościowa przemiana materii) | 500 - 600 |
| RWE (roboczy wydatek energetyczny, kalorie pracy zawodowej) | Zależy od rodzaju wykonywanej pracy |
Czynniki wpływające na PPM
Wzrost
Waga
Wiek
Płeć
Pora roku
Cykl dobowy
U dorosłego mężczyzny wynosi ona śr 1700 kcal/24h, u kobiety 1560 kcal/24h.
U dorosłego zdrowego człowieka PPm wynosi: 4,184 kJ (1kcal) * kg wagi ciała * godzina
CPM (kalorie potrzebne na rutynowe, codzienne czynności)
RWE( kalorie potrzebne na pracę zawodową)
W PL za pracę ciężka uznaje się wydatek 8368 kJ (2000kcal) dla M, i dla K 5439 kJ (1300kcal) /8h
Klasyfikacja pracy wg Lehmanna:
| Rodzaje pracy | Wydatek (kcal)/ zmianę |
|---|---|
| Lekka | 0 - 500 |
| Umiarkowana | 500 - 1000 |
| Średnia | 1000 - 1500 |
| Ciężka | 1500 - 2000 |
| Bardzo ciężka | 2000 - 2500 |
6) Metody wyznaczania wydatku energetycznego
Kalorymetria pośrednia ( gazometryczna) – wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu korzystając z zależności, że ze spalania 1l tlenu powstaje 5 kcal
Metoda pomiarów częstotliwości skurczów serca za pomocą liczników tętna – kardiotachometrów. Częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą.
Metoda chronometrażowa- tabelaryczna Spitzera – Hettingera. Wymaga kilkudniowych obserwacji elementarnych czynności dnia roboczego i zmierzenia czasu ich trwania
Uproszczona metoda Lehmanna – uproszczona metoda chronometrażowo – tabelaryczna
Wykład IV
Pomiar wydatku energetycznego to jeden z najlepszych miar ciężkości pracy.
Metody wyznaczania wydatku energetycznego:
Kalorymetria pośrednia (gazometryczna). Wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu korzystając z zależności że ze spalania 1l tlenu powstaje 5 kcal
Metoda pomiarów częstotliwości skurczów serca za pomocą liczników tętna – kardiotachometrów. Częstość skurczów serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą.
Metoda chronometrażowo-tabelaryczna Spitzera-Hettingera. Wymaga kilkudniowych obserwacji elementarnych czynności dnia roboczego i zmierzenia czasu ich trwania.
Uproszczona metoda Lehmanna. Jest to uproszczona metoda chronometrażowo-tabelaryczna.
Czynniki, które wpływają na nadmierne i długotrwałe obciążenie układu ruchu:
Pozycja ciała przyjmowana podczas wykonywania czynności przy pracy
Siła wymagana do wykonania danej czynności
Czas utrzymania pozycji
Częstość powtórzeń czynności podczas pracy
Monotypowość ruchów – jeden ruch powtarzany w kółko
Metoda OWAS (Ovako Working Posture Analysis System)
Bierze pod uwagę obciążenie pochodzące od czterech czynników
Pozycja pleców
Położenie ramion
Praca mózgu
Wielkość obciążenia zewnętrznego
Nie uwzględnia częstości zmian pozycji oraz rytmu pracy
Metodyka badań z zastosowanie metody OWAS
Rejestracja pozycji ciała zajmowana podczas pracy
Rejestracja czasu trwania poszczególnych czynności
Określenie kodu pozycji
Ocena stanu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego
Zagrożenia występujące w pracy biurowej
Zwyrodnienia w rejonie szyjno-barkowym
Zwyrodnienia w palcach i nadgarstkach, a także w okolicach ud i krzyża
Częste bóle mięśni
Pogarszanie się wzroku
Dolegliwości związane z drogami oddechowym, wywołane niewłaściwym stosowaniem klimatyzacji w miejscu pracy
Długotrwały brak aktywności fizycznej powoduje również spowolnienie krążenia i spłycenie oddechu powoduje niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej i umysłowej
Obciążenie psychiczne pracą przy komputerze
Wykonywanie zadań często pod presją czasu
W warunkach konfliktów między pracownikami
Stres
Odpowiedzialność
91% pracowników skarży się na bóle pleców o barku.
62% cierpi na bóle nadgarstków
57% stanowisk biurowych nie spełnia wymagań ergonomii
41% pracowników skarży się na dolegliwości narządu wzroku
20% uskarża się na notoryczne mrowienie w stopach, drętwienie łydek i opuchlizny nóg
Odżywianie a praca
Wykład V 13-03-2012
Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 roku w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Obowiązek zapewnienia posiłków i napojów należy do grupy podstawowych obowiązków pracodawcy związanych z profilaktyczną ochrona zdrowia pracowników.
Wg §3 rozporządzenia uprawnionym do posiłków są pracownicy zatrudnieni przy pracach:
1.Związanych z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny :
a) powyżej 2000 kcal <8365KJ> u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet
b) powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet wykonywanych w pomieszczeniach zamkniętych w których ze względu technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10 st C lub wskaźnik obciążenia termicznego wynosi powyżej 25 st C
c) powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet wykonywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimowym <od 01. List – 31 marca>
2. pod ziemią
3. związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych
Przy ustalenia obciążenia termicznego należy kierować się zasadami określonymi Polską Normą PN-EN-27243:2005 „środowiska gorące. Wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy , oparte na wskaźniku WBGT.
Zakłada ona pomiar trzech wielkości :
Temperatury
Średniej temperatury promieniowania
Wilgotności bezwzględnej
Rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do otrzymywania napojów profilaktycznych :
W warunkach gorącego mikroklimatu charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego <WBGT> powyżej 25st C
W warunkach mikroklimatu zimnego charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza <WCI> powyżej 1000
Przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10 st C lub powyżej 25 st C
Przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmy powyżej 1500 kcal u mężczyzn i 1000 kcal u kobiet
na stanowiskach prac, których temperatura spowodowana jest warunkami atmosferycznymi przekracza 28 st C
Przy ustalaniu siły chłodzącej powietrza < WCI> odpowiednie wytyczne znajdują się w normie PN-EN ISO 11079:2008. Zakłada ona ustalenie wartości wskaźnika na podstawie pomiarów temperatury, prędkości powietrza bezpośrednio na stanowisku pracy.
Rozporządzenie nie przewiduje limitów ilościowych napojów. Napoje powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.
Ogólne zasady organizowania pracy fizycznej
Unikanie obciążenia statycznego
Głównym założeniem przy planowaniu pracy, stanowiska pracy , maszyn, urządzeń i narzędzi powinno być maksymalne unikanie wszelkiej pracy wymagającej trzymania
Organizacja czynności
Przy organizowaniu czynności należy przestrzegać następujących wytycznych :
należy unikać wszelkiej silnie pochylonej i nienaturalnej pozycji ciała. Boczne pochylenie korpusu czy głowy jest bardziej męcząca niż pochylenie do przodu. Lekko pochylona do przodu pozycja ciała wymaga najmniejszej pracy statycznej i dlatego jest najdogodniejsza
należy unikać pozycji z ramionami wyciągniętymi do przodu lub w bok . pozycje takie prowadza nie tylko do szybkiego zmęczenia, ale znacznie obniżają dokładność ogólną zręczność rąk i ramion
w miarę możności należy zawsze dążyć do siedzącej pozycji przy pracy. Warte polecenia są również stanowiska pracy, umożliwiające na zmianę stanie lub siedzenie.
Ruch ramion powinien być wykonywany w kierunkach przeciwległych bądź symetrycznych. Ruchy samych ramion zmuszają do pracy mięśnie korpusu, co połączone jest z ich statycznym obciążeniem. Ruchy przeciwległe lub symetryczne ułatwiają ponad to dokładne kierowanie czynnością przez ośrodki nerwowe.
Kształtowanie stanowisk pracy
Częstokroć praca statyczna i nienaturalna pozycja ciała spowodowane są niewłaściwym stanowiskiem pracy lub wadliwą budową maszyny. Dlatego wymieńmy tu jeszcze kilka dalszych wytycznych dla prawidłowego kształtowania stanowisk pracy.
Wysokość pola pracy musi umożliwiać optymalną odległość widzenia przy naturalnej pozycji ciała. Im mniejsza optymalna odległość widzenia tym, wyżej położone musi być pole pracy
Uchwyty , dźwignie , narzędzia i materiały do pracy muszą być tak położone ażeby większość ruchów można było wykonywać blisko ciała i ze zgiętymi łokciami. Największą siłę i zręczność rąk osiąga się przy zachowaniu odległości 25-30 cm od ręki do oka, przy łokciach opuszczonych i zgiętych pod kątem prostym.
Podpórki prawie całkowicie likwiduję prace trzymania , powinny być obite miękkim materiałem , powinny być ruchome.
Prawidłowa technika podnoszenia ciężarków
Górna część ciała waży przeciętnie 45 kg, a ramię dźwigni poziomo pochylonego korpusu ma około 35 cm długości, zaś ucisk na tarczki międzykręgowe piątego kręgu lędźwiowego wywierany jest z siłą 300 kg. Jeżeli ten sam człowiek podniesie ciężar 60 kg , wówczas siła nacisku może dojść nawet do 700 kg
Kształtowanie informacji
Urządzenia sygnalizacyjne
Wśród powszechnie używanych urządzeń sygnalizujących można rozróżnić trzy rodzaje :
Okienko, przez które odczytuję się bezpośrednio dane liczbowe
Okrągła skala z ruchomą wskazówką
Nieruchoma wskazówka na ruchomej skali
W zależności od sposobu zastosowania, wszystkie trzy rodzaje mają swoje szczególne zalety , które można ująć jak następuje
Odczytywanie wartości
Jeżeli celem przyrządu wskazującego jest wyłącznie przekazanie wielkości liczbowej, wówczas najdogodniejszą formą jest okienko, pod warunkiem, że będzie się w nim znajdować jedynie liczba do odczytania.
Ocena odchyleń
Jeżeli chcemy śledzić przebieg procesu lub wychylenia ruchów wskazujących, to najlepiej nadaje się do tego okrągła skala z ruchomą wskazówką.
Nastawienie na określoną wartość
Jeżeli chcemy za pomocą elementu obsługi nastawić urządzenie na określoną wartość (np. ustawienie ciśnienia pracy lub napięcie prądu) , wówczas również nadaje się do tego najlepiej ruchoma wskazówka, gdyż umożliwia kontrolę procesu nastawienia i zbliżania się wskazówki do wybranej wartości.
Teksty i cyfry
Wysokość liter lub cyfr w mm = odległość od oka w mm/ 200
Wykład VI 20.03.12
Zagadnienia ekonomiczne, organizacyjne i społeczne w ergonomii
od 91.r obserwuje się skrócenie czasu pracy w UE
2005r. – zahamowanie tej tendencji
Polska na 4 msc. pod wzgl. l. osób pracujących powyżej 40h. tygodniowo
czas pracy – def. wg KP oraz dyrektyw Wspólnot Europejskich
Czas pracy – KP. art. 128 -czas w jakim pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Bycie w dyspozycji pracodawcy Ne oznacza że cały czas pracownik musi przeznaczyć na pracę. Czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy, choćby nie była wykonywana w tym czasie żadna praca wlicza się również do czasu pracy.
Wymiar czasu pracy – to maks. czas pozostawania do dyspozycji pracodawcy w okresie doby lub tygodnia, mierzona liczba godzin.
Norma czasu pracy – ustawowa norma czasu pracy wynosi obecnie 8h. na dobę i 0h tygodniowo przy pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 3-ech msc.
Aktem prawnym obecnie regulującym problematykę czasu pracy we Wspólnocie jest dyrektywa Rady nr 2003(88) WE z listopada 2003, dot. niektórych aspektów gospodarowania czasem pracy.
Zakres fizjologicznego snu – od 22 do 6 rano, spada gotowość do wysiłku (najniższa w godz. 2-4), w nocy potrzeba więcej energii na wykonanie tego samego zad. co np. rano – procesy anaboliczne, organizm jest bardziej wyczulony na szkodliwe substancje, uciążliwe warunki – hałas itp., spada ciśnienie, tętno ..
Ze względu na aspekty dot. zdrowia i bezpieczeństwa pracy ważne jest rozróżnienie podstawowych kategorii wymagań czasowych pracy:
-liczba godzin pracy
-rozkład tych godzin w ciągu dnia (pr. nocna, zmianowa)
Długi czas pracy a zdrowie fizyczne
dłuższy czas pracy niż ustawowy wpływa na układ krążenia
problemy z układem krążenia ( badania japońskie)
zjawisko karoshi polegające na nagłym, ostrym zawale serca („śmierć z przepracowania”) 203 osoby pracujące dłużej niż 60h. tygodniowo, które wykorzystywały jedynie połowę ustawowego czasu urlopowego w latach poprzedzających atak serca
praca przez 10h dziennie, przez 3 lata istotnie zwiększa ryzyko występowania nadciśnienia i znacząco wpływa na ryzyko zachorowania na zawał serca
wskaźniki immunologiczne:
praca powyżej 40h tyg.- częstsze występowanie h.pylori stanowiącej ryzyko choroby wrzodowej żołądka
u japońskich pracowników branży komputerowej pracujących dłużej niż 65h. tygodniowo stwierdzono zmniejszoną liczbę komórek odpornościowych
Wskaźniki zw. z dolegliwościami mięśniowo szkieletowymi:
wg duńskich badań prowadzonych przez 24 lata przez pracowników spędzających przy biurku więcej niż 8h dziennie stwierdzono dolegliwości górnego i dolnego odcinka kręgosłupa
wg badań amerykańskich u kobiet zatrudnionych przy sortowaniu owoców ryzyko zachorowania na syndrom cieśni nadgarstka wzrastało wraz z liczbą przepracowanych godzin
Unormowania prawne dot. pracy w porze nocnej
KP art. 151, Dyrektywa nr 2003/88/WE
Zgodnie z art. 151 pora nocna obejmuje osiem godzin przypadających w przedziale czasowym pomiędzy godziną 21 a 7.
Dopuszczalne jest ustanowienie różnych godzin pory nocnej dla różnych grup pracowników tego samego pracodawcy.
Ustawodawca określił stałe granice pory nocnej, bez możliwości przesunięcia w ramach przedziału czasowego, dla pracowników młodocianych (do 16 r.ż) pora nocna zawsze pomiędzy 22 a 6 rano.
Praca w porze nocnej rekompensowana jest wypłatą dodatku do wynagrodzenia (dodatek nocny), który przysługuje za każdą godzinę pracy świadczonej w tych warunkach. Wysokość tego dodatku to 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Zakaz pracy w nocy:
bezwzględny – pracownice w ciąży, pracownicy młodociani
względny – pracownicy opiekujący się dzieckiem do lat 4, gdy wyrażą na to zgodę
Stres pracy nocnej
W tym przypadku źródłem stresu jest przesunięcie fazy rytmu praca/odpoczynek w stosunku do rytmu aktywacji biologicznej, wyznaczającego pory czuwania i snu.
Praca w okresie nocnego zmniejszenia aktywacji wymaga dodatkowego wysiłku ze wzgl. na występujące o tej porze przewagę procesów anabolizmu, spadek temperatury wewnętrznej i metabolizmu energetycznego..
Patologia pracy zmianowej
Praca ta nie wywołuje żadnego specyficznego schorzenia.
Negatywne konsekwencje tego to tzw. syndrom nietolerancji pracy nocnej. (zaburzenia snu, dolegliwości ze strony układu trawiennego, zmęczenie chroniczne, zaburzenia sercowo-wieńcowe)
Zaburzenia snu zgłasza 10-95 % zatrudnionych w systemie zmianowych obejm. porę nocną i do 35-55% os. pracujących tylko w nocy, w porównaniu z 10-40% pracowników dziennych.
* Tolerancja pracy zmianowej/nocnej
Z amerykańskich badań wynikało że to młodzi mężczyźni, single wykazują się największą tolerancją tego rodzaju pracy.
G. Costa zaproponował następujący podział czynników wpływających na ową tolerancję:
1. cechy indywidualne:
wiek, płeć, stan zdrowia, staż pracy zmianowej, faza życia cechy behawioralne i osobowościowe, zwyczaje zw. ze snem i odżywianiem
2. sytuacja rodzinna:
stan cywilny, l. dzieci i ich wiek, poziom społ.-ekonom., praca zmianowa współmałżonka, warunki mieszkaniowe, postawy rodziny wobec pracy zmianowej
3. sytuacja pracy:
sektor gospodarki, środowisko pracy i obciążenie pracą, wysokość dochodu, charakterystyka zawodu, wymagane kwalifikacje, stosunki międzyludzkie, zadowolenie z pracy i możliwości awansu, ułatwienia socjalne (np. stołówki), czas dojazdu do pracy ( brak korków/autobus pracowniczy)
4. model/ system zmianowy:
ciągły/półciągły, rotacyjny/stały, długość trwania cyklu, liczba kolejnych nocy, liczba brygad, liczba wolnych weekendów w 1 cyklu, liczba godzin pracy w tyg., godziny rozpoczynania i kończenia zmian
5. warunki środowiskowe i społeczne:
rynek pracy, wsparcie społeczne, wielkość gminy, sposób spędzania czasu wolnego itd…
Program prewencyjny dla służb medycyny pracy
dobór pracowników do pracy w systemie zmianowym
wczesne rozpoznawanie zespołu nietolerancji pracy nocnej i zmianowej
czasowe lub stałe wycofywanie pracowników w razie wystąpienia problemów zdrowotnych, stanowiących przeciwwskazania do pracy nocnej i zmianowej
działania edukacyjne skierowanie do kadry kierowniczej, służby zdrowia itd.
Ergonomiczne kształtowanie systemów zmianowych
Wśród czynników warunkujących tolerancje pracy zmianowej najważniejszą rolę odgrywa model organizacji pracy. Specjaliści w dziedzinie organizacji pracy są zgodni co do tego ze nie istnieje żaden optymalny system pracy zmianowej skoro przy wyborze jego należy brać pod uwagę tak różne okoliczności.
Rodzaje przerw w pracy:
p. regulaminowa
p. dowolna
p. zamaskowana
p. uwarunkowana pracą
Zgodnie z art. 134 K.P.
jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi min. 6 h – przerwa 15 min. wliczana do czasu pracy
w przypadku pracowników młodocianych przerwa wynosi 30 min., już przy dobowym wymiarze min. 4,5 h.
za okres przerwy należy się wynagrodzenie
Płatną przerwą jest również:
czas na szkolenia bhp, na badania lekarskie, 5 min. po każdej godzinie pracy przy monitorze
Wartość wypoczynkowa przerwy
zazwyczaj największa na początku (powrót tętna na odpowiedni poziom) przy niskim zużyciu energii
Wykład VII
Mikroklimat był ;D rodzaje mikroklimatu itd.
Sposoby obniżenia obciążenia cieplnego
Zmiana parametrów środowiska cieplnego w pomieszczeniu pracy poprzez :
Stosowanie procesów produkcyjnych , maszyn i urządzeń nie emitujących lub emitujących małe ilości ciepła oraz automatyzację procesów technologicznych
Izolowanie pieców <oddzielenie pomieszczenia lub lokalizacja ich na zewnątrz budynków , chłodnicze lub ekranowanie ekrany wodne, z materiałów izolacyjnych lub chłodzących itp.
Zastosowanie miejscowej wentylacji nawiewnej lub klimatyzacji zainstalowanie podwieszonych i wentylowanych stropów
Zmiana czasu w cyklu praca-odpoczynek
Zmiana czasu ekspozycji pracownika na środowisko cieplne
Zmiana czasu poszczególnych okresów w cyklu praca-odpoczynek
Praca wykonywana ze znacznie mniejszą intensywnością niż na podstawowym stanowisku pracy np.: wg schematów proponowanych w PN-EN 27243:2005 przedstawiających procentowo czas pracy i odpoczynku w czasie zmiany roboczej 25/27,50/50,75/25
Aklimatyzacja pracownika
Jest to proces adaptacji organizmu do stałego bądź powtarzającego się odziaływania gorąca wywołujący korzystne zmiany fizjologiczne poszerzające granice tolerancji środowiska termicznego
Przejawem aklimatyzacji jest :
Zmniejszenie skórnego przepływu krwi
Uruchamianie reakcji pocenia w niższej temperaturze otoczenia w porównaniu z osobami niezaaklimatyzowanymi
Zmiana składu potu przejawiająca się oszczędzaniem jonów sodu
U osób zaaklimatyzowanych obserwuje się również mniejsze o 0,5-0,8 st C przyrosty temperatury wewnętrznej oraz mniejszy o 10-15 wzrost częstości skurczów serca niż u osób niezaaklimatyzowanych.
Aklimatyzacja powinno się przeprowadzać wg schematu :
W 1 dniu roboczym 50 % zmiany roboczej w środowisku gorącym
W następnych dniach wydłużać o 10% a w 6 dniu już cała zmiana robocza
Lub
W 1 i 2 dniu czasu pracy w mikroklimacie gorącym wynosi 35 % zmiany roboczej a w 3 i 4 – 50% w 5 i 6 dniu 65% od 7 dnia czas pracy zostaje wydłużony do całej zmiany roboczej.
| Rodzaj pracy | Temperatura optymalna |
|---|---|
| Umysłowa siedząca | 20-21 st C |
| Fizyczna lekka <siedząca> | 19 |
| Fizyczna lekka stojąca | 18 |
| Ciężka | 17 st C |
| Bardzo ciężka | 15-16 st C |
Środowisko zimne wg PN-EN ISO 11079:2008
„środowisko zimne- temperatura powietrza oraz względna wilgotność powietrza są niższe niż odpowiednio 14 st. C i 65%
Dolna dopuszczalna wartość temperatury skóry w takich warunkach wynosi 20st C zaś temperatury wewnętrznej 36st C
Odpowiedz organizmu na obniżenie temperatury wewnętrznej
| Temp wewnętrzna | Reakcje organizmu |
|---|---|
| 36 | Wzrost tempa metabolizmu |
| 35 | Silne dreszcze |
| 33 | Stan silnej hipotermii |
| 32 | Zanik świadomości ustąpienie dreszczy obniżenie ciśnienia tętniczego krwi |
| 30 | Sztywnienie mięśni , zanik pulsu dalsze obniżanie ciśnienia tętniczego |
| 28 | Nieregularny rytm pracy serca zagrażający życiu |
Wskaźnik IREQ wskaźnik służący do oceny obciążenia termicznego człowieka w środowisku zimnym, wymagania co do określenia izolacji odzieży
Sposoby zabezpieczeń organizmu przed odziaływaniem zimna :
Zapewnienie odzieży ciepłochronnej
Organizm sam dysponuje również mechanizmami fizjologicznymi, które umożliwiają wytwarzanie ciepła chociaż nie w każdej sytuacji sa one jednakowo efektywne
Reakcje behawioralne –zmierzają do ograniczenia strat ciepła
Reakcje fizjologiczne- zwiększają izolacyjność powłok ciała , uruchamiają mechanizmy związane z wytwarzaniem ciepła.
Hałas i wibracje
Hałas- każdy przeszkadzający dźwięk
dB- natężenie
Hz-czestotliwosc
Co nam przeszkadza zdrowo zyc :
| hałas | 36,6% |
|---|---|
| Intensywny odór | 24,^ |
| Zanieczyszczenie powietrza | 18,3% |
| Zanieczyszczenie wody | 14,7% |
| Wibracje | 5,5% |
| Zanieczyszczenie powierzchni ziemi | 0,3% |
:
Granica uszkodzenia słuchu 150-160 dB
Granica słyszenia bolesnego 140 dB
Granica słyszenia niepokojącego 97 dB
Bardzo niebezpieczny hałas – 70-85 dB , wpływa ujemnie na zdrowie
35-70 dB zmęczenie układu nerwowego
Poniżej 35 dB sa nieszkodliwe dla zdrowia
Wykład VIII 24-04-2012
Redukcja hałasu u źródła - najbardziej efektywna sposób redukcji hałasu
Wybór stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu
Wybór i stosowanie maszyn<zarówno typów jak i egzemplarzy o malej emisji hałasu
Zmianę warunków pracy maszyn
Modernizacje lub wymianę części składowych maszyn
Odpowiednia konserwacja maszyn
Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci:
Urządzeń ograniczających hałas
Materiałów pochłaniających dźwięk
Konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisje dźwięku powietrznego i materiałowego , oraz środków organizacyjno-administracyjnych polegających na :
Grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku
Odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian pomieszczenia
Oddzieleniu obszarów prac o malej emisji hałasu od prac budowlanych powodujących znaczny hałas
Zastosowanie zdalnie sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych
Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek przeciw hałasowych
Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności gdy zastosowanie redukcji hałasu u źródła jego powstawania jest niemożliwe
Zgodnie z normą PN-87/B-02151/02 dopuszczalny poziom hałasu w pomieszczeniach mieszkalnych w budynkach mieszkalnych nie może przekraczać 40 dB od godz. 6-22 i 30 dB od 22- 6
Najwyższe dopuszczane stężenie w ciągu 8 godzinnego dnia pracy nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia ani w stanie zdrowi jego potomstwa
Najwyższe dopuszczalne chwilowe stężenie nie dłużej niż 30 min w czasie zmiany roboczej
Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe – nie mogą być przekroczone w żadnym momencie
NDS – wyrażone w miligramach na m sześcienny powietrza
Drgania mechaniczne
Drgania mechaniczne przekjazywane są do organizmu człwoeika przez bezpośredni kontakt z drgającym ciałem stałym bez udziału środowiska powietrznego i jako takie mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia a nawet życia ludzkiego
W zależności od ich intensywności i czasu ich odziaływania na pracownika mogą być
Czynnikiem uciążliwym utrudniającym prace lub obniżającym zdolność do jej wykonywania
Czynnikiem szkodliwym powodującym stopniowe pogarszanie stanu zdrowia prowadzące do choroby zawodowej
Lub tez w skrajnych przypadkach czynnikiem niebezpiecznym powodującym natychmiastowe pogorszenie stanu zdrowia, czyli uraz
Miejsce przekazywania drgań
Miejsce przekazywania drgań człowiekowi związane jest ściśle z przyjętą pozycją ciała oraz z rodzajem źródła
Do podstawowych przedsięwzięć profilaktycznych można zaliczyć:
Ograniczenie efektywnego czasu pracy zmechanizowanymi narzędziami’
Regularna weryfikacje i konserwacje rocznych narzędzi zmechanizowanych
Zmienne technologii likwidującą występowanie szkodliwej wibracji amortyzacje podłoża na którym stoi lub siedzi pracownik
Stwarzanie zatrudnianemu optymalnych warunków mikroklimatycznych w pracy i w miejscach wypoczynku podczas pracy
Regularną kontrolę lekarską stanu zdrowia pracowników narażonych na wibrację
Dopuszczalne wartości drgań odziaływujących na organizm człowieka są zamieszczone w rozporządzeniach Ministra pracy i Polityki Socjalnej oraz Polskich Normach
Promieniowanie świetlne
Prędkość rozchodzenia w próżni – 300 tys. /sek.
Różnią się pod względem długości fal i częstotliwości drgań
Oczko :
Akomodacja- inaczej nastawczość – zdolność ustawienia oka na ostrość <przedmiot z bliska i daleka> zawdzięczamy to soczewce oka które może zmieniać swą krzywiznę
Adaptacja – zdolność siatkówki do zmian natężenia oświetlenia
Siatkówka – silny wzrost wrażliwości w nocy a znaczne osłabienie w dzień
Wykład IX 08.05.2012r.
Natężenie oświetlenia (średnie) – Eśr- średnie natężenie oświetlenia na danej powierzchni jest to gęstość powierzchniowa strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię.
Natężenie oświetlenia mierzy się w luksach, lx = lm/m2.
Akomodacja zdolność nastawienia oka na ostre widzenie od punktu bliży do nieskończoności, za adaptacje odpowiedzialna jest siatkówka
Wyróżniamy adaptacje z ciemności i z jasności
Kilka zasad oświetlenia miejsc pracy:
1. Światło nie powinno być nigdy naprzeciw linii oczu, światło powinno padać z lewej strony. Niewłaściwe jest również siedzenie tyłem do okna.
2. nie dopuszczać do zjawiska olśnienia
3. Przy projektowaniu budynków fabrycznych stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi w danym pomieszczeniu powinien kształtować się co najmniej 1:10 przy pracach precyzyjnych 1:5 a nawet 1:3
Środki zaradcze:
- zmniejszenie luminacji źródła światła
- najlepsza widoczność czarno na żółtym (na 6 miejscu dopiero czarno na białym)
Oświetlenie a wydajność pracy
-złe oświetlenie przyczyną 5% wypadków w pracy
- 4 -25% wzrost wydajności pracy
- 2 zagrożenie pracy w Polsce
- poprawa warunków oświetlenia oprawia bezpieczeństwo w przemyśle ciężkim (zmniejsza wypadki o 32%)
- najlepiej korzystać z oświetlenia naturalnego
Rodzaje oświetlenia:
Naturalne – sztuczne
Inny podział: ogólne, miejscowe, złożone
Źródła światła
- Żarowe – stopniowo wycofywane ze sprzedaży od 1 września 2012 wycofane
- marnują ok. 90% pobieranego prądu a na produkcje światła wykorzystują 10%
Nowoczesne źródła:
- Świecą ok. 1000h
- oświetlenie halogenowe
- diody LEADD
- oświetlenie fluorescencyjne
Barwa:
Bardzo ważne jest stworzenie w biurze odpowiedniego nastroju i utrzymanie dobrego samopoczucia pracowników. Jest to możliwe dzięki poprawną operacją barwą, która jak wiadomo wpływa na psychikę
Materialne środowisko pracy
Czynniki chemiczne
Trucizny przemysłowe – każdy związek chemiczny może być trucizną, to zależy od dawki i od czasu ekspozycji. Toksyczność poszczególnych związków chemicznych zależy od stopnia powinowactwa danego związku do tkanek i narządów ustroju oraz od sposobów ich działania na organizm.
Wchłanianie – polega na wnikaniu substancji do organizmu (narządów, tkanek, komórek) w wyniku transportu przez błony ustrojowe lub wprowadzane w inny sposób.
Wchłanianie zachodzi przez: układ pokarmowy, skórę
Działania trucizn
Działania drażniące – przede wszystkim związki w postaci gazowej, zwłaszcza amoniak, chlor
Działanie narkotyczne – wszelkie trucizny układu nerwowego np. dwusiarczek węgla, związki pochodnych benzenu, alkohole
Głód tlenowy (działanie duszące) – trucizny blokujące drogi przenoszenia tlenu z płuc do tkanek, blokują lub niszczą fermenty oddechowe w tkankach i komórkach lub też działają porażająco na ośrodek oddechowy w mózgu np. tlenek węgla
Rodzaje zatruć – ostre, podostre i przewlekłe.
Zatrucia ostre są obecnie rzadkością jednak występują w czasie awarii. Częściej w przemyśle zdążają się zatrucia przewlekłe, które są wynikiem stopniowego odkładania się trucizny w organizmie
Pył – cząsteczki ciała stałego zawieszone w powietrzu (w czasie szlifowania, w kopalniach, podczas wytwarzania produktów)
Oddziaływanie: uciążliwe, niebezpieczne dla zdrowia
Pyły drażniące – pyły powodujące drażnienie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, oczu i nosa np. pył krzemionki
Pyły alergizujące – pyły posiadające działanie alergizujące np. pyły bawełny, lnu konopi, powodują zmiany w układzie oddechowym jak również na skórze
Pyły zwłókniające – pyły wywołujące swoim działaniem nieodwracalne uszkodzenia struktury pęcherzyków płucnych
Pyły rakotwórcze- pyły powodujące powstawanie chorób nowotworowych np. azbest, krzemionka
Pyły toksyczne – pyły związków chemicznych które mogą rozpuszczać się w pyłach ustrojowych, np. związki chromu, ołowiu, niklu
Jak ograniczyć zapylenie:
- właściwe procesy technologiczne
- maszyny i urządzenia, które nie emitują pyłu
- automatyzacja produkcji
- optymalne surowce i materiały
- optymalne parametry pracy urządzeń i maszyn
- wydzielenie z pomieszczania maszyny, które powody ja pylenie
- eliminowanie człowieka ze stref zanieczyszczonego środowiska powietrznego
Wykład X 15.05.2012r.
Skutki zagrożeń
Wypadek przy pracy – to zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujący uraz lub śmierć, pozostający w związku z pracą
Uraz - to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka w skutek działania czynnika zewnętrznego
Choroby zawodowe- Uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, (w tym załączniku jest 26 jednostek chorobowych)
Międzynarodowa Organizacja Pracy – 1919r.
Polskie Normy – określają wymagania wykonywania innych czynności
Stosowanie PN jest obowiązkowe jeżeli:
- normy te zostały powołane w ustawie
- obowiązek ich stosowania wprowadził właściwy minister w sprawach należących do zakresu jego działania
SZB i HP jest to polityka, cele, zadania, struktura organizacyjna, podział kompetencji i odpowiedzialności, procedury i instrukcje oraz zasoby personalne, techniczne i finansowe niezbędne do zarządzania bhp.
Skuteczność systemu zarządzania rozumie się jako zdolność do osiągania wytyczonych celów.
W Polsce zasady systemowe BHP oraz oceny ryzyka zawodowego są ujęte PN-N18000
wytyczne do wdrażania PN-N18004
Wymagania PN-N18001
Ocena ryzyka zawodowego PN-N18002
Cykl ciągłego doskonalenia (zwany cyklem Deminga)
Zaangażowanie kierownictwa oraz polityka bhp –> planowanie – >wdrażanie i funkcjonowanie –> sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze – >przegląd zarządzania –> ciągłe doskonalenie
Elementem nierozerwalnie związanym z organizacja procesu pracy jest ryzyko zawodowe.
Ryzyko zawodowe jest to potencjalne narażenie pracującego człowieka na konsekwencje.
W krajach uprzemysłowionych zmniejsza się wskaźnik urodzeń przy wzroście długości życia. W rezultacie w krajach UE co 5 osoba ma powyżej 60 lat (w Polsce co 6)
Należy rozróżnić:
- wiek chronologiczny – dotyczy upływu czasu kalendarzowego
- wiek biologiczny – łączy się ze stanem funkcjonalnym
Starzenie się to zmiany zachodzące w organizmie z upływem wieku, będące jego funkcja
Światowa Organizacja Zdrowia za początek starości uznaje 60 rok życia.
60-75 lat wiek podeszły
75-90 wiek starczy (późna starość)
<90 wiek sędziwy (długowieczność)
Proces starzenia się zależy od:
- odziedziczonych genów
- sposobu i warunków życia
- płci (odmienni przebiega u mężczyzn i kobiet)
- inaczej przebiega na wsi i w mieście
Wraz z wiekiem następuje:
- zmniejszenie zdolności ruchowych
- brak przydatności zawodowej
Starzenie to zjawisko naturalne, stanowi pewna fazę w życiu człowieka
Program 50+ przekwalifikowanie osób starszych
Zarządzanie wiekiem – to takie podejście do pracowników, którego celem jest poprawa ich środowiska pracy oraz zdolności do jej wykonywania z uwzględnieniem ich wieku.
Kilka zasad racjonalnego zatrudniania starszych pracowników:
- szkolenia
- zmiana natężenia oraz rozmiaru pracy
„Wyznacznikiem nie powinien być wiek ale zdrowie i chęci”