Globalizacja i europeizacja edukacji
Edukacja – system edukacyjny – polityka edukacyjna
Edukacja (praktyka edukacyjna) – „ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka”
Kształcenie – system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości
kształcenie ogólne
kształcenie i szkolenie zawodowe
Wychowanie – świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych zmian rozwojowych w osobowości wychowanka
System edukacyjny (oświatowy) – ogół odpowiednio za sobą powiązanych instytucji kształcenia i wychowania
narzędzie kształtowania świadomości (narodowej) oraz przygotowania kadr dla gospodarki i kultury
ekpansja oświatowa w XX w.: upowszechnienie i demokratyzacja oświaty
Polityka edukacyjna (oświatowa) –planowanie, organizacja i funkcjonowanie systemów oświatowych
Kształcenie ustawiczne – lifelong learning
Wąskie rozumienie kształcenia ustawicznego w polskich aktach prawnych
„kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny” (Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami)
„kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w odniesieniu do bezrobotnych, poszukujących pracy, pracowników i pracodawców” (Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami)
Szerokie rozumienie kształcenia ustawicznego w dokumentach międzynarodowych
„koncepcja uczenia się obejmująca rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach – w systemie formalnym, tj. w szkołach, placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia nieformalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności” (OECD, Lifelong Learning for All, 1996)
„pojęcie lifelong learning powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie. (Rezolucja Rady UE, 27 czerwca 2002 r.)
Globalizacja – próba definicji
R. Robertson (1985): kompresja, koncentracja faktów, norm, wartości z różnych kultur, epok, aksjologii – swoista „implozja” świata (world is a single place)
Globalizacja: zjawisko transgraniczne
M. Morawski: proces uzyskiwania jakościowo nowego znaczenia przez jednostkę terytorialną, zwaną globem, co sprawia, że ranga innych jednostek terytorialnych się zmienia, np. podwyższa lub obniża
Z. Bauman: „glokalizacja” (pojęcie R. Robertsona z 1992 r.) – jednoczesna homogenizacja i heterogenizacja świata; nie “koniec historii”, ale “koniec geografii”
M. Castells: globalna „przestrzeń przepływów
Globalizacja – próba definicji
SJ. Stiglitz, Globalizacja, 2004, s. 26:
Ściślejsza integracja państw oraz ludzi na świecie, spowodowana ogromną redukcją kosztów transportu i telekomunikacji oraz zniesieniem sztucznych barier w przepływie dóbr, usług, kapitału, wiedzy i (w mniejszym stopniu) ludzi z kraju do kraju. Globalizacji towarzyszy tworzenie nowych instytucji, które obok już istniejących zaczęły prowadzić działalność przekraczającą granice państw.
Ekonomiczny wymiar globalizacji
Kapitalizm – globalna droga rozwoju rynku światowego
Ekonomiczny wymiar globalizacji to:
rynek, technika, wolność przepływów (flows)
uniformizacja
globalni „aktorzy”: korporacje ponadnarodowe
i światowe instytucje finansowe
współzależność
Implikacje globalizacji ekonomicznej dla edukacji
przemiany w sferze wartości
restrukturyzacja edukacji
zmiana statusu wiedzy
wzrost znaczenia międzynarodowych
wskaźników porównawczych w oświacie
Polityczny wymiar globalizacji
koniec pełnej suwerenności państw (Brzeziński, 1998)
wzrastająca rola organizacji i struktur międzynarodowych
dominacja naukowa, technologiczna, kulturowa i polityczna jednego, globalnego mocarstwa – USA (Hardt, Negri, 2005)
zwiększenie znaczenia powiązań poziomych między krajowymi i zagranicznymi instytucjami politycznymi i gospodarczymi (zamiast klasycznej, Weberowskiej piramidy biurokratycznej struktury sieciowe)
Międzynarodowe badania porównawcze – geneza
Pierwsze międzynarodowe badania porównawcze inicjowane w latach ’50 przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Ewaluacji Osiągnięć Edukacyjnych (International Association for the Evaluation of Educational Achievement – IEA)
Rozwój międzynarodowych testów od połowy lat ’90 przez OECD – globalnego „gracza” w sferze edukacji
Międzynarodowe badania porównawcze – znaczenie
Tendencje ostatniej dekady:
wzrost zainteresowania informacjami porównawczymi
wzrost rangi międzynarodowych badań oświatowych
Konsekwencje zmian:
ruch na rzecz podwyższania standardów (standard-rising movement)
pragmatyczna interpretacja podstaw kształcenia (dominacja kształcenia nad zadaniami wychowawczymi szkoły)
PISA – Program Mięrozwijany w ramach OECD od połowy lat ’90
cel ogólny: badanie przygotowania uczniów do wyzwań społeczeństwa opartego na wiedzy (knowledge society)
testowanie trzech sfer kompetencji: matematycznej, czytania ze zrozumieniem, nauk przyrodniczych
szerokie rozumienie kompetencji (Cross-Curricular-Competencies): rozwiązywanie problemów, strategie uczenia się, motywacja, uwarunkowania osiągnięć szkolnych (zróżnicowanie szans edukacyjnych)
PISA – Program Międzynarodowej Oceny Uczniów
Pierwsza edycja – PISA I (2000) – 43 kraje
Druga edycja – PISA II (2003) – 41 krajów
Trzecia edycja – PISA III (2006) – 57 krajów
Czwarta edycja – PISA IV (2009) – 65 krajów
PISA – zapewnienie jakości czy „ekonomizacja kształcenia”?
ekonomizacja kształcenia – kształtowanie i analizowanie oświaty w oparciu o „czyste” kryteria ekonomiczne
zarzuty wobec programu PISA (H.G. Rolff, H. W. Fuchs, K.J. Tillmann):
Uproszczona interpretacja wyników
Funkcjonalistyczna koncepcja podstaw kształcenia
Dominacja dyskursu polityczno-oświatowego nad dyskursem naukowym
Państwo narodowe w dobie globalizacji
Na początku trzeciego tysiąclecia maksymę narodowego realizmu politycznego – “Interesów narodowych trzeba bronić w sposób narodowy” - musi zastąpić maksyma kosmopolitycznego realizmu politycznego: “Nasza polityka jest tym bardziej narodowa i skuteczna, im bardziej jest kosmopolityczna”. (...) W epoce globalnych kryzysów i globalnego ryzyka to właśnie polityka “złotych kajdanek”, polegająca na budowaniu gęstej sieci transnarodowych zależności, prowadzi do odzyskania narodowej niezależności.
Ulrich Beck, Władza i przeciwwładza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki światowej, Warszawa 2005, s. 15-16
Czy koniec państwa narodowego?
Europejskie państwo narodowe:
polityka równowagi sił (porządek westfalski) i brak w nowożytnej Europie jednego centrum politycznego (pluralizm polityczny)
pluralizm kulturowy w Europie – centra nauki, edukacji i kultury: władza świecka (dwory), władza kościelna (monastyry, zakony) oraz autonomiczne uniwersytety i akademie
klasycznie rozumiana suwerenność wewnętrzna oraz zewnętrzna
Zmiana funkcji państwa narodowego za sprawą uniwersalizacji ekonomii (wpływu kapitału i instytucji międzynarodowych):
z militarno-ekonomicznych (ustalanie reguł gry rynkowej, polityka zagraniczna i obronność) na społeczno-kulturalne (ochrona zdrowia, edukacja, zabezpieczenia socjalne i emerytalne, polityka podatkowa)
Państwo występuje “w roli policjanta mającego zapewnić minimum porządku potrzebnego do prowadzenia interesów” (Bauman, 2000, s. 141)
Zmiana roli państwa narodowego – adaptacja struktur państwa do płynności otoczenia i nowych wyzwań.
Państwo typu Weberowskiego - wyraźnie wyodrębnione centrum, hierarchicznie, piramidalnie uporządkowana struktura instytucjonalna
Państwo typu sieciowego – instytucje państwowe bardziej powiązane ze swoimi zagranicznymi odpowiednikami (nowy porządek krajowo-międzynarodowy)
Całkowita kontrola nad funkcjami wewnętrznymi państwa (m.in. kontrola działalności organizacji politycznych, społecznych i gospodarczych i tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego)
Ograniczenie w decyzjach politycznych i ekonomicznych przez instytucje międzynarodowe, układy polityczne i wpływy korporacji transnarodowych
Zmiana roli państwa narodowego – adaptacja struktur państwa do płynności otoczenia i nowych wyzwań
Całkowita kontrola nad funkcjami zewnętrznymi państwa (zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom przez posiadanie sił militarnych i prowadzenie polityki zagranicznej, zawiązywanie układów międzynarodowych i porozumień, organizowanie przedstawicielstw państwa za granicą)
Część kompetencji związanych z bezpieczeństwem i polityką zagraniczną scedowana na organizacje międzynarodowe (np. nowe zasady wspólnej polityki zagranicznej Unii); współczesna polityka zagraniczna to głównie wpływanie na proces decyzyjny w instytucjach międzynarodowych – forsowanie własnych rozwiązań jako uniwersalnych
Zmiana roli państwa narodowego w obliczu rewolucji teleinformacyjnej i wzrostu roli mediów
Noopolitik (J. Arquilla, D. Ronfeldt) – państwo staje się podmiotem w ramach “globalnego środowiska informacyjnego, obejmującego cyberprzestrzeń i wszystkie inne systemy informacyjnej, w tym media
(Castells, Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, 2003, s. 182)
Kształtowanie wizerunku wizerunku państwa i jego obywateli na arenie ogólnoświatowej, wpływanie na międzynarodowy przekaz medialny – przepływ informacji jest jednym z istotnych narzędzi realizacji celów politycznych
“Kształtowanie globalnych poglądów tak, by jak najbardziej odpowiadały określonemu interesowi narodowemu i społecznemu, staje się nowym i najbardziej skutecznym sposobem korzystania z władzy na arenie światowej
(Castells, Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, 2003, s. 183)
Globalizacja edukacji i europeizacja edukacji
żywiołowy proces cywilizacyjny, a nie strategia rozwoju
negatywny proces ograniczania wpływu instytucji publicznych na edukację
neoliberalna, wolnorynkowa, anglosaska koncepcja edukacji
uporządkowana, negocjacyjna i dobrowolna strategia rozwoju
neutralny proces dobrowolnej koordynacji polityki, przy zachowaniu samodzielności decyzyjnej
Europa jako “Nie-Ameryka” (T.G. Ash),
próby obrony europejskiego status quo przed niekontrolowaną globalizacją
„Europeizacja” edukacji
Programy edukacyjne Unii Europejskiej:
kształcenie ogólne – Socrates; LLP
kształcenie i szkolenie zawodowe (VET) – da Vinci; LLP
Współpraca polityczna państw członkowskich:
proces boloński – od 1998 r.
tworzenie europejskiej przestrzeni szkolnictwa wyższego
proces kopenhaski – od 2001 r.
tworzenie europejskiego obszaru kształcenia ustawicznego
Strategia lizbońska – nowe podejście do edukacji od 2000 r. – „Kształcenie i szkolenie 2010”
edukacja – kluczowy czynnik wzrostu gospodarczego i konkurencyjności
edukacja – narzędzie przeciwdziałania marginalizacji społecznej
edukacja – narzędzie budowania społeczeństwa wiedzy poprzez m.in.:
podniesienie jakości i skuteczności systemów edukacyjnych
zdefiniowanie podstaw kształcenia (podstawowych umiejętności) w ramach szkolnictwa obowiązkowego
rozwój kształcenia ustawicznego
prace nad pełną uznawalnością wykształcenia i kwalifikacji zawodowych
zwiększenie inwestycji na badania i rozwój