Zagadnienia do przygotowania z zakresu antropologii kulturowej – Pedagogika specjalna

1. Kultura – rozumienie pojęcia, cechy, elementy, przykłady

Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. 

Cechy zjawisk kulturowych:
1. Kultura ma charakter czasowy tzn. charakteryzuje się rozciągłością w czasie. Kultura rozumiana w sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości, zmieniała się, rozwijała i kumulowała w miarę upływu czasu. Również w sensie dystrybutywnym kultura jako zbiór cech określonej zbiorowości istnieje zawsze w planie czasowym: rozwija się, przeżywa rozkwit i upadek, ma swoją historię.
2. Kultura ma wymiar przestrzenny, tzn. rozciągłość w przestrzeni zjawisk kulturowych, rozprzestrzenianie się ich po różnych obszarach. Poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się miedzy innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru. Kultura ma wymiar przestrzenny zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym.
3. Kultura jest systemem, a więc każda pojedyncza kultura ma własną wewnętrzną logikę. Tworzy wewnętrzną całość. Między jej elementami zachodzi proces integracji.
4. Kultura jest prawidłowa. Kultura trwa i zmienia się według pewnych praw i regularności. Dlatego można ją nie tylko opisywać , ale i także szukać zasad jej działania.
5. Kultura jest też mechanizmem (aparatem) adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem, a środowiskiem, które ten zamieszkuje.

Elementy kultury: wiedza, wierzenia, sztuka, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności/ nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Przykłady…

Definicje kultury:

Antonina Kłoskowska -Względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku integracji oraz zawierające wytwory takich zachowań.

Edward Tylor - Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje, zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.

Johan Huizinga- Kultura oznacza kontrolę nad przyrodą.

Kultura Wg Wojciecha J. Burszty (1998):

• sztuczny świat, w którym żyjemy jako członkowie społeczeństwa

• rzeczywistość myślowa albo ideacyjna

• pewien wyróżniony sposób życia człowieka

Relacje Kultura «------»Natura W. Burszta:

1. Natura jest stanem charakteryzującym się chaotycznym niezróżnicowaniem, kultura jest czymś uporządkowanym i można ją rozumieć.

2. Natura jest tym co pierwotne i bezpośrednie, kultura to przede wszystkim społeczna organizacja, coś, co się „nadbudowuje” na porządku naturalnym.

3. Natura jest ciągła, kultura nieciągła.

4. W naturze istnieje „wolność”, kultura to człowieczeństwo.

5. Natura to zwierzęcość, kultura to reguły i normy.

6. Natura to zjawisko biologiczne, kultur jest. Mentalna.

7. Natura jest światem nie przetworzonym, kultura przetworzonym.

WNIOSKI:

• Do natury należy wszystko, co jest w ludziach obecne zawsze i wszędzie, do kultury zaś to, co występuje tylko niekiedy i w niektórych miejscach.

• Do natury należy to, co spontaniczne, a do kultury to co podyktowane przez normę.

• Natura stanowi całość samowystarczalną, zrozumiałą bez uwzględnienia kultury, kultura natomiast nie może być zrozumiana bez odniesienia do natury.

Cechy kultury wg W. Burszty:

• Kultury się uczymy

• Kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

• Kultura jest zorganizowana

• Kultura jest wieloaspektowa

• Kultura jest dynamiczna

• Kultura jest zmienna

• W kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować je metodami naukowymi

• Kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji

1. Pojęcia:

Etnocentryzm – główny wyznacznik samowartościowania grup społecznych i podstawa do ich samoidentyfikacji.

Jądro kultury – ta część kultury danego społeczeństwa, która tworzy zintegrowaną całość i jest podzielana przez wszystkich, dostatecznie enkulturowanych jego członków, układ podstawowych cech w kulturze powtarzających się w innych kulturach tego samego typu

Enkulturacja – proces nabywania kompetencji kulturowej, uczenia się kultury, proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa- w procesie tym jednostka staje się integralnym jego członkiem i nosicielem kultury

1. Wymiary kultur G. Hofstedego – Szczegółowe przykłady dla wybranego.

Hofstede wyróżnił następujące wymiary kultur narodowych:

• Dystans władzy (Power Distance Index – PDI) – określa relacje między przełożonymi i podwładnymi oraz między władzą a obywatelem. Określa również stopień akceptacji dla nierówności społecznych, skłonność przełożonych do konsultacji z podwładnymi, czyli stopień autorytarności władzy, oraz oczekiwany stopień posłuszeństwa wobec rodziców, przełożonych i władzy.

• Kolektywizm i indywidualizm (Indvidualism – IDV) – wyznacza proporcje między wagą przykładaną do dobra jednostki i grupy. Większość społeczeństw jest społeczeństwami kolektywistycznymi, w których pozycję jednostki wyznacza przynależność do grupy. Grupa popiera swoich członków w zamian za co oni pozostają lojalni wobec grupy. W nielicznych społeczeństwach indywidualistycznych pozycję jednostki wyznaczają jej własne przymioty. Od ludzi oczekuje się niezależności i samodzielności. Kolektywizm często (choć nie zawsze) jest częściowo skorelowany z dystansem władzy.

• Kobiecość i męskość (Masculinity – MAS) – ten szczególny wymiar wskazuje na zróżnicowanie ról poszczególnych płci. W każdej kulturze role kobiece to dbanie o sferę uczuć i zachowanie harmonii, a role męskie to asertywność i „przebojowość”. Jednak w kulturach kobiecych zachowania obu płci są podobne i zbliżają się do bieguna kobiecego, podczas gdy w kulturach męskich jest większe zróżnicowanie między rolami przypisywanymi płciom. Jednocześnie zachowania obu płci są bliższe bieguna męskiego niż w kulturach kobiecych. Co ciekawe aspekt ten nie wpływa znacząco na liczbę kobiet robiących karierę zawodową. Choć w kulturach kobiecych jest mniej barier utrudniających kobiecie robienie kariery, to kobiety na ogół nie odczuwają takiej potrzeby. Z kolei w kulturach męskich, choć kobiecie trudniej jest osiągnąć sukces zawodowy, to jednocześnie kobiety wykazują więcej męskich cech, pomocnych przy przełamywaniu barier.

• Unikanie niepewności (Uncertainty Avoidance Index – UAI) – Hofstede pisze, że „unikanie niepewności możemy (...) zdefiniować jako stopień zagrożenia odczuwany przez członków danej kultury w obliczu sytuacji nowych, nieznanych, lub niepewnych.” Innymi słowy określa ono stopień w jakim są oni skłonni zaakceptować nieprzewidywalność stosunków społecznych i niepewność przyszłości. Wysokie UAI związane jest też m.in. z wysokim poziomem niepokoju, publicznym okazywaniem emocji oraz wysokim spożyciem alkoholu.

• Orientacja długoterminowa (Long Term Orientation – LTO) – wymiar ten nie został wyodrębniony w badaniach IBM przeprowadzonych przez Hofstedego. Odkrył go dopiero Michael Bond w badaniu celowo unikającym wpływów zachodnich. W efekcie uzyskał cztery wymiary kultury, z których trzy pokrywały się z wymiarami Hofstedego. W wynikach jego badań nie znalazło się unikanie niepewności, zamiast tego wykryto kolejny wymiar, nazwany dynamizmem konfucjańskim, ponieważ wartości z OBU jego biegunów znalazły się w myślach Konfucjusza. W wymiarze tym chodzi przede wszystkim o rozróżnienie między długo- i krótkoterminowym nastawieniem w życiu. Orientacja długoterminowa skupia się na przyszłości, a krótkoterminowa na teraźniejszości i przeszłości. Orientacja długoterminowa: – wytrwałość – kształtowanie relacji według statusu – zapobiegliwość – poczucie wstydu. Orientacja krótkoterminowa: – ustatkowanie i równowaga – zachowanie „twarzy” – poszanowanie tradycji – odwzajemnianie pozdrowień, przysług i prezentów.

4. Język i symbole:

Symbole a znaki:

• Znak wskazuje na coś poza sobą i zastępuje to

• Znaki dzieli się na dwa rodzaje naturalne, konwencjonalne- symbole- są arbitralne (" narzucany w sposób niedopuszczający sprzeciwu”), stworzonymi przedstawieniami, które zyskują znaczenie dzięki umowie społecznej

• Znak jest dwuelementowy (dwuwarstwowy) sposób funkcjonowania informacji, 1. Nośnik informacji (obraz, gest, kolor, zjawisko atmosferyczne, wyraz, zdanie, dźwięk)- jest to materialna warstwa znaku. 2. Sama informacja- niematerialna warstwa znaku.

• Kultura to proces transformacji znaków, który nigdy się nie kończy

Symbole (jako elementy kultury):

• Symbole są znakami, są formami wyrazu udostępniającymi sens, który przedstawia unoszona w słowie intencja znacząca (Burszta)

• Odnosi się do każdego przedmiotu, który służy jako nośnik wyobrażenia, to „wyobrażenie” jest znaczeniem symbolu

• Są one namacalnymi przedstawieniami pojęć, abstrakcjami ujętymi w naocznych formach, konkretnym wcieleniem idei, postaw, sądów, tęsknień i wierzeń

• Cechą ludzkiej rzeczywistości jest wszechobecny symbolizm, uniwersalny jako zasada i partykularny w formach konkretnych realizacji

• Symbol oddaje istotę funkcjonowania człowieka w kulturze

Cechy języka:

• Uczymy się go

• Wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

• zorganizowany(gramatyka)

• wieloaspektowy

• dynamiczny

• zmienny

• występują w nim prawidłowości, które pozwalają go analizować metodami naukowymi

• jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz nabycia środków dla twórczej ekspresji

5. Model Kazimierza Dobrowolskiego – chłopska kultura tradycyjna.

Podstawowe warunki chłopskiej kultury tradycyjnej:

• patriarchalny ustrój rodziny - silna pozycja ojca, podporządkowanie dzieci ich zależność materialna i mentalna

• współżycie kilku generacji

• selekcja dziedzictwa kulturowego - odrzucenie mniej istotnych elementów dla danej społeczności, a przyswojenie innych istotnych elementów

• powtarzalność i anonimowość wytworów z uwzględnieniem praktycznej użyteczności

• silna więź społeczna, silne poczucie wspólnoty wewnątrz wsi \

• swoiste narzędzia transmisji kultury- lapidarne, zwięzłe sformułowania, często wierszowane, których treść zawierała obserwacje meteorologiczne, wiedze o klimacie, wiadomości związane z rolnictwem i hodowlą, wskazania religijno- moralne, mądrość życiowa

• spotkania towarzyskie, dwa rodzaje- I rodzaj- zebrania w domu, karczmie, w drodze do kościoła(osobno mężczyźni, osobno kobiety), na jarmark, II rodzaj: spotkania sąsiedzkie związane z obrzędami, skubaniem pierza, przędzeniem.

• potęga autorytetów - autorytet osoby najstarszej, o największym znaczeniu z racji doświadczenia życiowego, autorytet urządzenia- wiele urządzeń wykazywało trwałość przez stulecia

• rola magii i religii - wierzenia, które nie zawsze mają uzasadnienie logiczne, ich podstawą jest silna wiara (synkretyzm chrześcijaństwa, zabobonów i miejsc mocy)

• uniformizm kulturowy- nacisk społeczny, wspólny zasób kulturowy dla członków danej społeczności, lęk przed sankcjami i wyśmianiem

• cechy społeczności wioskowej- silna więź społeczna, instytucja pomocy sąsiedzkiej, grupowe osiedlanie się w miastach, odrębność na zewnątrz, wspólnota dóbr kulturowych(cech językowe, odzież), mit grupowej wartości, lepsze zbiorowe samopoczucie

6. Z. Melosik, Młodzież a przemiany kultury współczesnej:

Społeczeństwo konsumpcji- grupa młodych konsumentów, którzy stanowią obiekt reklamy, głównie w dwóch dziedzinach: sportu i wolnego czasu oraz mody i ubioru. To społeczeństwo jest komercjalizowane przez media.

Kultura konsumpcji- zjawisko nieograniczonej konsumpcji, świat konsumpcji dla młodego pokolenia jest światem obowiązującym, normalnym i naturalnym często przez tworzenie nienaturalnych potrzeb.

Globalny nastolatek- kształtowany przez kulturę popularną i ideologię konsumpcji , nastolatek pragmatyczny, łatwo komunikuje się , tolerancyjny, sceptyczny wobec głębszego uczestnictwa, niewrażliwy na różnice kulturowe, nie ma korzeni.

Amerykanizacja- jednostronny przepływ wartości kulturowych ze Stanów Zjednoczonych do reszty świata. Ameryka kojarzona jest z wolnością i różnorodnością i miejscem dla każdego.

Kultura typu Instant- Fast food, Fast sex, Fast car. Natychmiastowość komunikacji, nieumiejętność czekania.

Kultura upozorowania- młodzież żyje w świecie zdominowanym przez mass media, które kreują rzeczywistość, wizerunek medialny zastępuje ideały, a bohater telewizyjny prawdziwego bohatera. Brak zdolności rozróżniania między kształtem i cieniem.

7. D. Kubinowski – Scharakteryzuj:

- juwenalizację, globalizację, liberalizację, indywidualizację, mediatyzację i wirtualizację.

8. Jedlewska – Scharakteryzuj współczesnego uczestnika kultury (konsument – hiperkonsumpcja: czynność, styl życia, forma pracy). Typy współczesnych konsumentów.

9. Wykład nt. globalizacji: aspekty globalizacji – opisać jeden wybrany.

Aspekty globalizacji:

• Mobilność

• Osłabienie roli państwa narodowego

• Wielokulturowość

• Kosmopolityczna kultura

• Zjawisko globalizacji i kreolizacji

• Zanik przestrzeni- eksterytorialność- Zygmunt Bauman: „mobilność stała się najsilniejszym czynnikiem stratyfikacji społecznej”, cyberprzestrzeń to trzeci rodzaj przestrzeni: poruszamy się w sieci, posługujemy się przekazem typu instant, blogujemy „spowiadamy się” na portalach społecznościowych, korzystamy z wiedzy typu „wiki”

• Nierówności społeczne i ekonomiczne

10 Wykład nt. kultury narodowej: rozumienie pojęć etniczność i naród.