1.Teoria geocentryczna Ptolemeusza; teoria heliocentryczna Kopernika

Teoria Geocentryczna Ptolemeusza polega na tym, że ziemia jest w centrum wszechświata a inne planety(w tym słońce) kręcą się wokół niej. Teoria Heliocentryczna Mikołaja Kopernika polega na tym, że słońce jest w centrum wszechświata a inne planety kręcą się wokół niego.

2. Teoria Wielkiego Wybuchu

Wielki Wybuch (ang. Big Bang) – model ewolucji Wszechświata uznawany za najbardziej prawdopodobny. Według tego modelu ok. 13,798 ± 0,037 mld lat temu[1][2] dokonał się Wielki Wybuch – z bardzo gęstej i gorącej osobliwości początkowej wyłonił się Wszechświat (przestrzeń, czas, materia, energia i oddziaływania). Teoria ta opiera się na obserwacjach wskazujących na rozszerzanie się przestrzeni zgodnie z metryką Friedmana-Lemaître'a-Robertsona-Walkera. Przemawia za tym przesunięcie ku czerwieni widma promieniowania elektromagnetycznego pochodzącego z odległych galaktyk, zgodne z prawem Hubble'a w powiązaniu z zasadą kosmologiczną. Obserwacje te wskazują, że Wszechświat rozszerza się od stanu, w którym cała materia oraz energia Wszechświata miała bardzo dużą gęstość i temperaturę. Fizycy nie są zgodni co do tego, co było przedtem, ale ogólna teoria względności przewiduje, że był to stan grawitacyjnej osobliwości. Termin Wielki Wybuch jest używany zarówno w wąskim znaczeniu na określenie momentu, gdy zaczęło się obserwowane rozszerzanie się Wszechświata, jak i w szerszym – jako określenie dominującego paradygmatu naukowego objaśniającego powstanie Wszechświata oraz uformowanie się przez nukleosyntezę pierwotnej materii (zgodnie z teorią Alphera-Bethe-Gamowa). Utożsamianie Wielkiego Wybuchu z eksplozją jest o tyle niefortunne, że proces ten, tak jak rozumie i ujmuje go współczesna kosmologia, nie polegał na ekspansji w pustej przestrzeni, lecz dotyczył rozszerzenia się przestrzeni.

3.Budowa Układu Słonecznego – charakterystyka ciał niebieskich: Słońce, planety, księżyce, komety, meteoroidy, meteory, meteoryty. a) Gwiazda - jest to kuliste ciało niebieskie, świecące własnym światłem dzięki olbrzymiej ilości energii wyzwalanej w reakcjach jądrowych zachodzących w jego wnętrzu. Najbliższą do Ziemi gwiazdą jest Słońce. b) Planeta - są to ciała niebieskie o średnicy większej niż 1000km. c) Księżyc - to naturalne ciało krążące wokół planet. Jest to satelita danej planety. Ziemia ma tylko jedną satelitę. d) Rok świetlny - jest równy odległości, jaką pokonuje światło w próżni w ciągu jednego roku kalendarzowego. e) Galaktyka - jest to ogromne zbiorowisko gwiazd. Ocenai się że w naszej wcale nie największej galaktyce (Droga Mleczna) znajduje się 300 miliardów gwiazd. f) Planetoida - to ciało o nieiwelkich rozmiarach krążące między Marsem a Jowiszem. Największa planetoidą jest Ceres o średnicy 1025km. g) Meteor-odłamek skalny dryfujący we wszechświecie Meteoryt-odłamek skalny pochodzący z kosmosu,który spadł na ziemię. Słońce to gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety oraz mniejsze ciała niebieskie.

4.Cechy charakterystyczne planet wewnętrznych i zewnętrznych. planety wewnętrzne:Planety skaliste, posiada skalną lub skalno-lodową powłokę, duża gęstość, stała powierzchnia , niewielka masa, metaliczne, żelazne lub żelazno-niklowe jądro, które może generować pole magnetyczne Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. planety zewnętrzne: planety gazowe, mała gęstość, nie posiada stałej powierzchni, Posiada ona gęstą atmosferę, może być zbudowana głównie z gazu lub lodu niewielkie metaliczne, skalne lub skalno-lodowe jądro, bardzo duży rozmiar i stosunkowo mała gęstość, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun

5,6 Cechy i skutki ruchu obrotowego Ziemi. ruch obrotowy:, dzień i noc ,siła Corlisa,ruch obiegowy, Pory roku , skracanie się dnia lub nocy. odchylenia kierunku płynięcia prądów morskich, występowanie stref klimatycznych [ okołorównikowa, umiarkowana oraz okołobiegunowa ].

7.Wpływ ruchu obiegowego Ziemi na strefowość klimatyczną i zmiany długości dnia i nocy w ciągu roku.1. Dowody na ruch obrotowy Ziemi., Dowodem jest odchylanie się ciał od pionu spadających z pewnych wysokości. 2. Cechy ruchu obrotowego. - ziemia obraca się z zachodu na wschód - pokonuje drogę 360 (stopni) w ciągu ok. 24h 3. Następstwa bezpośrednie i pośrednie ruchu obrotowego: Bezpośrednie: - spłaszczenie ziemi przy biegunach - występowanie dnia i nocy - ziemia ma kształt geoidy - widoczna wędrówka słońca i innych ciał niebieskich po sklepieniu niebieskim - różnica czasu w różnych miejscach na ziemi - zmiana temperatury w ciągu doby - zmiana rytmu życia zwierząt, roślin i ludzi - siła Coriolisa - powoduje skręcanie ciał poruszających się wzdłuż południka na półkuli północnej w prawo, a na południowej w lewo

8.Krajobrazy strefowe i astrefowe , ich zależność od stref oświetlenia Ziemi: las równikowy, sawanna, makia, step, lasy strefy umiarkowanej (w tym tajga), tundra, pustynie lodowe. krajobrazy strefowe - zmieniaja sie wraz z szrokoscia gegr. roznia sie miedzy soba klimatem rodzajem gleb odmiennymi gatunkami roslin i zwierzat , poniewaz jest to zalezne od ilosci energii slonecznej docierajacej do powierzchni ziemi. krajobrazy astrefowe - nie zalezne sa od szerokosci geogr. poniewaz ich rozmieszczenie nie zalezy od ilosci energi docierajacej do Ziemi np. krajobraz wulkaniczny i Gorski. krajobrazy strefowe to np. :-wilgotne lasy równikowe-sawanny-pustynie-stepy-tajga -pustynie lodowe. krajobrazy astrefowe to np.: -krajobrazy górskie –morza -krajobrazy wulkaniczne.

9Cykl roczny – pory roku: skutek ruchu obiegowego Ziemi i nachylenia , osi ziemskiej do płaszczyzny orbity. 10 Cykl dobowy – dzień i noc: skutek ruchu obrotowego Ziemi. Zmiany, długości dnia i nocy są konsekwencją ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca. 11 Opady - retencja; spływ powierzchniowy; spływ podziemny - parowanie -, przenoszenie pary wodnej - schłodzenie - kondensacja (skraplanie) pary wodnej - , powstawanie chmur - opady

12- Wypiętrzanie gór - wietrzenie (rozpad) skał - transport zwietrzeliny, (rzeki, wiatr, lodowce) - sedymentacja (osadzanie) na dnie zbiorników , morskich - powstawanie skał osadowych - metamorfizm (przeobrażanie) w , głębi Ziemi - powstawanie skał metamorficznych - przetapianie - magma - , wulkanizm - powst. skał magmowych na powierzchni ; wypiętrzanie gór -

13.Zasoby wody na Ziemi – elementy hydrosfery. Na zasoby wodne hydrosfery składają się: - oceany (tworzące wszechocean), - jeziora, - rzeki, - bagna, - lodowce i lądolody, - woda w atmosferze, - wilgoć glebowa. Zasoby wodne wszechoceanu stanowią 97 % ogółu zasobów wodnych hydrosfery. Wody, które są uwięzione w lądolodach i lodowcach to ponad 2 %, a wody powierzchniowe - 1 % zasobów hydrosfery. Trudno jest oszacować dokładnie zasoby wodne na Ziemi. Dlatego można się spotkać z innymi danymi liczbowymi dotyczącymi procentowego udziału poszczególnych rodzajów wód.

15.Rzeki w Polsce: zasilanie, przyczyny powodzi, sposoby zapobiegania skutkom powodzi.

Typy powodzi. Ze względu na przyczyny powstawania wyróżnia się cztery typy wezbrań (powodzi): opadowe (typ O), roztopowe (typ R), zimowe, oraz sztormowe, zatory lodowe. Polskie rzeki mają ustrój śnieżno ( roztopy śniegu-wiosna)-deszczowe ( latem najczęściej lipiec). Lej depresyjny- na skutek szybkiego poboru wody wysycha wszystko w okolicach wody nie nadąża napływać. Cofka- wody morskie tamują odpływ rzek do morza ( przyczyna powodzi). Poldery- tereny powodziowe ( są to tereny niezabudowane). Zasilane są- dopływ do rzek wód pochodzących z opadów atmosferycznych, topnienia lodowców i śniegu oraz ze źródeł i wód podziemnych. Zapobieganie:-umacnianie wałów nad brzegami jezior/rzek, -budowanie studzienek, -pogłębianie koryt rzek (zmieści się więcej wody), -budowa zbiorników przeciwpowodziowych, -retencje (małe zbiorniki wodne w każdej gminie_. Łagodzenie:, -mniej betonowych powierzchni (gleba szybciej wchłania wodę a beton wcale), - zalesienie obszarów.

16.Obszary deficytu wody w Polsce- Do obszarów deficytowych w wodę należą:, - region Łódzki, - region GOP-u, - Wyżyna Kielecko-Sandomierska, - Nizina Wielkopolska, - Kujawy, - Roztocze, - Wyżyna Lubelska, - dorzecze Biebrzy. Przyczyny deficytów wodnych: - niezbyt wysokie opady, - położenie na działach wodnych, - zanikanie wód na obszarach krasowych (Wyżyna Lubelska), - koncentracja działalności gospodarczej, głównie przemysłu, prowadzącego do dużego zużycia wody, - nadmierne zużycie w rolnictwie, - źle zorganizowana gospodarka komunalna.

17.Sposoby ochrony wód Oczyszczanie ścieków i unieszkodliwianie osadów ściekowych. Stosowanie w rolnictwie i gospodarstwie domowym np. ograniczone i odpowiednie stosowanie nawozów (zwłaszcza sztucznych) oraz używanie środków czystości zawierających mniej fosforu;- Zabezpieczenie hałd odpadów przemysłowych i wysypisk śmieci.-Odsalanie i oczyszczanie wód odprowadzanych z kopalni oraz z ulic, np. stosowanie rozsądnych ilościsoli sypanej zimą na drogi;-Tworzenie stref ochronnych, w których obowiązują zakazy i ograniczenia różnych czynności gospodarczych, np. działalności górniczej, wiercenia, nawożenia itp.;-Dbanie o czystość plaż;-Edukacja ekologiczna społeczeństwa poprzez plakaty, filmy, w szkołach,-Montaż filtrów przemysłowych ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery;-Prawidłowa eksploatacji wody tak, aby zachowana została równowaga hydrodynamiczna między ilością wody czerpanej a zasilaniem;-Zamykanie obiegów wody w cyklach produkcyjnych, co jest istotnym sposobem oszczędzania wody;-Zapobieganie marnotrawstwu wody w gospodarstwach domowych.

19.Przyczyny i skutki trżesień ziemi- Trzęsienie ziemi – gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej, w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku. Uwalniająca się przy tym energia w około 20-30% rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych, z których część dociera na powierzchnię Ziemi w postaci niszczących fal powierzchniowych. - tektoniczne, - wulkaniczne, zapadowe. skutki: śmierć ludzi zawalanie dużych konstrukcji rozpadające się mosty domy itd. Zanczne zniszczenia wiążą się też z pożarami powodziami osuwającymi się masami ziemi potokami błotnymi i falami tsunami.

20.Przyczyny i skutki wulkanizmu- 1. Przyczyny:,-przesuwanie się płyt tektonicznych,-podziemne prądy cieplne 2. Skutki- olbrzymie zniszczenia, m.in. podczas wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie miast Herkulanum, Pompeje i Stabie;- powstawanie gorących chmur - lawiny i spływy błotne - powstawanie kaldery - ogromnych kotłów, które powstają wskutek rozerwania starego stożka lub jego zapadnięcia się po opróżnieniu zbiornika magmy - pojawienie się lub zniknięcie wysp wulkanicznych, a także towarzyszące trzęsieniom ziemi tsunami ( długie fale na oceanach i morzach powstałe w wyniku wybuchu podwodnego wulkanu, podwodnego trzęsienia ziemi, osuwiska lub oberwania się wielkich mas lodu od lodowców schodzących do morza ) - topnienie śniegów pokrywających szczyty i zbocza ich stożków.

21.Wielkie odkrycia geograficzne (Vasco da Gama, Kolumb, Magellan, J. Cook, F. Bellingshausen) 1492-1504 r. Krzysztof Kolumb (Włoch w sł. Hiszpanii)) ,Dotarcie 12 X do wysp w Ameryce Środkowej -drugie odkrycie Ameryki. W drugiej i trzeciej wyprawie odkrycie Dominiki, Jamajki, Gwadelupy i Ameryki Południowej.-1498 r. Vasco da Gama (Portug.) Dotarcie drogą morską wokół Przylądka Dobrej Nadziei do zachodniej części Półwyspu Indyjskiego-1768-1779 r. James Cook Badania Nowej Zelandii, południowo-wschodniego wybrzeża -Australii, Hawajów, Alaski-Fabian Bellingshausen (Ros.) Dotarcie do wybrzeży Antarktydy.

22.Konsekwencje (społeczne, polityczne, gospodarcze) wielkich odkryć geograficznych. Skutki gospodarcze • nowe uprawy i plantacje • rozwój techniki morskiej • zwiększenie liczby kupców, rozwój handlu • nowe rynki zbytu • spadek cen towarów • eksploatacja nowych lądów - nowe źródła dochodów 2. Skutki społeczne • rozwój oświaty • zmiana świadomości mieszkańców Europy • mieszanie się kultur • odkrycie, że Ziemia jest większa niż przypuszczano • potwierdzenie tezy, że Ziemia jest kulista • nowe sposoby nawigacji 3. Skutki polityczne • niszczenie starych kultur • rywalizacja morska i lądowa • zwiększenie się liczby piratów • osłabienie pozycji państw nad Morzem Czarnym • przywożenie wielkich ilości złota i srebra dzięki czemu wytapiano więcej monet • rozwój niewolnictwa • zakładanie nowych kolonii

23.Wynalazki, które zmieniły świat (omówienie wybranego przez siebie wynalazku lub odkrycia)· Wynalezienie papieru -Po raz pierwszy wykonano w Chinach, w 105 roku naszej ery. Pracownik zaczynał od gotowania surowych włókien roślinnych, takich jak konopie lub bawełna, aż włókna zamieniły się w papkę. Następnie rozsmarowywał ją na siatce umocowanej w drewnianej ramie i umieszczał w wodzie. Po podniesieniu ramy woda ściekała, na siatce pozostawała cienka warstwa pulpy. Po wysuszeniu otrzymywaliśmy kartkę papieru.

29.Kontrowersyjne problemy w mediach: a)za i przeciw energetyce jądrowej -ZALETY:- brak emisji szkodliwych substancji do środowiska -mniejsze koszty produkcji energii elektrycznej - długi okres eksploatacji elektrowni -zaawansowane technologicznie inwestycje -rozwój wiedzy - wyczerpujące się zasoby energetyczne na świecie. WADY: - duże koszty budowy elektrowni jądrowej - możliwość skażenia radioaktywnego - konieczność prowadzenia monitoringu radioaktywnego - rozprzestrzenianie broni jądrowej ( Iran, Korea Płn) -zamachy samobójcze. b) Podział państw na „bogatą północ” i „biedne południe- Ostatnie stulecie przyniosło pogłębienie tegoż problemu i trwale podzieliło świat na dwie umowne strefy – Północ, która jest zasobna, nie boryka się w większości przypadków z takimi problemami jak skrajne ubóstwo, głód itp., oraz Południe – zacofane pod względem gospodarczym i bardzo biedne tzw. kraje Trzeciego Świata. Wyznaczony podział ma charakter umowny, bowiem na każdej z półkul znajdą się rejony, państwa, które odbiegają od norm przyjętych w tym założeniu, jednakże zwykło się tę symboliczną segmentację uznawać jako pewnego rodzaju uproszczony model, ale pozwalający uogólnić i łatwiej opisać pewne zjawiska. Dlatego też w ramach „bogatej Północy” znajdą się również Australia czy Nowa Zelandia, z kolei „biedne Południe” obejmie np. większą część Azji.-Różnice ujawniają się przede wszystkim w standardzie życia ogółu ludności, zarobkach, sytuacji społecznej, gospodarczej (która wyraża się m.in. w uzyskiwanym PKB) i często nawet politycznej, rozmiarze epidemii (np. problem AIDS), klęsk żywiołowych, zjawisk takich jak głód. Pokazują to różnego rodzaju statystyki ekonomiczne. Przykładowo o ile PKB na osobę w 2012 roku w najzamożniejszych krajach świata wynosiło ok. 100 tys. dolarów, to w państwach najbiedniejszych waha się w granicach 370-1500 dolarów. Szacuje się ponadto, że każdego roku umiera z głodu nawet 30 mln osób, podczas gdy dla wyżywienia i zapewnienia podstawowych potrzeb sanitarnych wystarczyłoby przekazać kwotę pieniędzy odpowiadającą mniej więcej sumie wydawanej przez mieszkańców Europy i USA na zakup perfum. Rejonem o najgorszej sytuacji ekonomicznej jest Afryka, a w szczególności jej wschodnia część, wyjątkiem jest tutaj praktycznie tylko RPA. Biedne są również niektóre państwa azjatyckie, takie jak choćby Filipiny, Papua-Nowa Gwinea, Laos. Rangę problemu dostrzegła międzynarodowa opinia publiczna i w związku z tym w ostatnich latach przeznacza się na zniwelowanie tego podziału (głównie poprzez dofinansowanie krajów biednych) duże sumy pieniędzy. Warto wspomnieć choćby o Milenijnych Celach Rozwoju a także o tym, że Unia Europejska w programie na lata 2007-2013 wyznaczyła na ten cel ponad 300 mld euro. Co nie zmienia faktu, iż jest to jedynie kropla w morzu potrzeb.

d.Problem głodu i niedożywienia- • klęski żywiołowe (susze, powodzie) • trwające konflikty zbrojne • niestabilność polityczna (co odstrasza zagranicznych inwestorów) • wysoki przyrost naturalny, przeludnienie miast • złe warunki klimatyczne • zacofanie cywilizacyjne • wysoki poziom korupcji

c)Wzrost liczby ludności na świecie-Tak więc dzieje ludzkości pod względem demograficznym można podzielić na trzy okresy:-od pojawienia się człowieka do połowy XVII wieku - bardzo powolny przyrost liczby ludzi, regulacja liczebności poprzez dużą śmiertelność osobników słabych, częste choroby (epidemie) powodujące śmierć wielu jednostek, duża śmiertelność noworodków przez nieznajomość medycyny, nieumiejętność ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych, częste krwawe wojny o nowe terytoria, ograniczenia związane z pojemnością siedlisk i możliwością znalezienia pokarmu, -od XVII wieku do roku 1950 - wzmożony wzrost liczby ludności świata, -po 1950 roku - nagły i szybki wzrost liczby ludności, eksplozja demograficzna.

30. a) a.Krajobraz naturalny i kulturowy- Składniki naturalne krajobrazu: - skała macierzysta (góry i skały, wzgórze, pagórki) - flora i fauna (rośliny i zwierzęta) - zbiorniki wodne naturalne (rzeki, jeziora, morze,oceany) - powietrze . Składniki kulturowych krajobrazów: -zabytki

b.Stan czystości rzek – klasy czystości wód • Klasa I – Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane jako źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną, jako źródło zaopatrzenia przemysłu spożywczego i innych gałęzi przemysłu wymagających tej klasy czystości wody oraz hodowli ryb łososiowatych. • Klasa II – Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane jako źródło zaopatrzenia w wodę hodowli zwierząt, do celów rekreacji, sportów wodnych i kąpielisk oraz do hodowli ryb z wyjątkiem łososiowatych. • Klasa III – Wody tej klasy czystości mogą być jako źródło zaopatrzenia w wodę zakładów przemysłowych z wyjątkiem tych, dla których wymagana jest klasa I i II oraz do celów nawodnienia terenów rolnych i ogrodniczych.

c.Zanieczyszczenie powietrza- Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze zanieczyszczone jako takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt, a także na inne elementy środowiska (wodę, glebę). Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są: uprzemysłowienie i wzrost liczby ludności,-przemysł energetyczny,-przemysł transportowy,-źródła naturalne (największe źródło).

d.Obszary klęski ekologicznej w Polsce.- Polsce można wyróżnić kilka obszarów o bardzo dużej degradacji środowiska:-Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP),-Legnicko-Głogowskie Zagłębie Miedziowe,-Góry Izerskie,-Kraków i okolice,-Trójmiasto i rejon Zatoki Gdańskiej.

31. C Hydrosfera jest wodną powłoką Ziemi przenikającą atmosferę oraz skorupę ziemską. Obejmuje wody występujące w przyrodzie w postaci ciekłej, gazowej i stałej. Hydrosferę stanowią: morza, oceany,rzeki,jeziora ,bagna,lodowce kontynentalne, pokrywa śnieżna, lodowce górskie, wody podziemne,para wodna która występuje w atmosferze. Hydrosfera zajmuje 70,8% powierzchni Ziemi w postaci wód otwartych (mórz,oceanów) oraz 2,5% powierzchni w postaci lodowców.