Wykład 1.

T : Funkcje emocji – przegląd podejść

1. James Averill: Doniosłość emocji.

1. Wyjaśnienie funkcjonalne polega na określeniu konsekwencji, do jakich wyjaśniana reakcja ma doprowadzić w danych warunkach.

2. Każda reakcja może mieć wiele różnych konsekwencji:

1. zamierzone i nie zamierzone;

2. krótkofalowe i długofalowe;

3. szczególne i typowe;

4. indywidualne i grupowe.

3. „Każda emocja może pełnić wiele funkcji, w zależności od tego, który jej aspekt weźmiemy pod uwagę, na jakich konsekwencjach się skupimy i czy będą to konsekwencje dla jednostki, gatunku, czy dla społeczeństwa” (Averill,1999, str. 93).

1. Gerald Clore: Dlaczego przeżywamy emocje.

1. Główną funkcją emocji jest dostarczenie informacji:

1. innym ludziom poprzez ekspresję mimiczną i wokalną;

2. samej jednostce poprzez myśli i odczucia.

2. Funkcjonalność emocji zapewnia umiejscowienie ich w:

1. konkretnym czasie;

2. konkretnym miejscu;

3. konkretnych okolicznościach;

4. powiązanie ich z konkretnym obiektem/obiektami.

„Aby emocje mogły być funkcjonalne muszą być nie tylko odczuwane, ale odczucia te muszą też dostarczać różnicującej informacji o otoczeniu” (Clore, 1999, str. 95).

3. Dowody empiryczne (Clore, 1999)

Pennebaker (1991, za: Clore, 1999) przeprowadził badanie z udziałem osób, które doświadczyły traumatycznych zdarzeń.

Rezultat: opowiedzenie po raz pierwszy o traumatycznych doświadczeniach doprowadziło u badanych do dużych zmian w poziomie pobudzenia i lęku.

Wyjaśnienie: „słowne opowiadanie o swoim cierpieniu prowadzi do jego umiejscowienia w konkretnym czasie, miejscu i okolicznościach” (Clore, 1999, str. 95).

1. Nico Frijda: Emocje są funkcjonalne – na ogół.

1. Na emocję składają się:

• ocena zdarzeń jako istotnych lub nieistotnych;

• wzbudzenie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć.

IS: „Funkcją emocji jest sygnalizowanie zdarzeń istotnych dla interesów jednostki i motywowanie wysiłków ukierunkowanych na poradzenie sobie z tymi zdarzeniami” (Frijda, 1999, str. 111).

2. Emocje afunkcjonalne: smutek i żal.

3. Emocje dysfunkcjonalne: fobie i ataki paniki.

1. Robert Levenson: Funkcjonalne podejście do ludzkich emocji.

1. Funkcje intrapersonalne:

a) zmiana hierarchii reakcji;

• wsparcie fizjologiczne;

• „skróty” w przetwarzaniu informacji.

2. Funkcje interpersonalne:

1. komunikacja i kontrola;

2. ustalenie naszej relacji z innymi osobami, ideami i obiektami;

3. przechowywanie wpływów ewolucji, uczenia się i kultury.

1. Lee Anna Clark i David Watson: Funkcjonalne i dysfunkcjonalne reakcje uczuciowe.

1. Funkcje emocji można podzielić na:

• te, które mają podstawowe znaczenie ewolucyjne (strach);

• i te o współczesnym rodowodzie (tęsknota).

2. Trzy typy funkcji emocji:

• sygnalizacja istotnych zdarzeń

• mobilizacja zasobów

• zachowanie zasobów, np. w przypadku smutku

3. Dysfunkcjonalne mogą być pewne właściwości emocji, ale nie emocje same w sobie:

• nasilona częstość

• nasilone natężenie

• zbyt długi czas trwania

PODSUMOWANIE :

Funkcje emocji można rozpatrywać na trzech poziomach:

1. Fizjologicznym

• mobilizacja zasobów;

• utrzymanie posiadanych zasobów;

• zmiana hierarchii reakcji.

2. Psychologicznym

• „skróty” w przetwarzaniu informacji;

• dostarczenie informacji;

• sygnalizacja istotności.

3. Społecznym

• komunikacja i kontrola;

• ustalenie relacji z innymi osobami i obiektami;

• przechowywanie wpływów ewolucji, uczenia się i kultury.

Zajęcia kolejne …

T : Wybrane teorie emocji

1. Klasyczne i poznawcze teorie emocji

1. James-Lange

„Lecą mi łzy – w takim razie jest mi smutno”.

• Spostrzeżenie bodźca wywołuje pobudzenie układu autonomicznego oraz inne czynności organizmu, które prowadzą do doświadczenia określonej emocji.

(Zimbardo, 2002)

• Według Jamesa i Langego źródłem emocji są zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych.

• Uczucia są przyczyną zmian fizjologicznych:

„[…] jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana”.

(Maruszewski i Ścigała, 2000)

James – Lange.

1. Shaffter i Singer rozwinęli tą teorię.

Od naszej interpretacji zależy walencja emocji (pozytywna albo negatywna).

Badania (mężczyźni przechodzący przez most).

• Emocja to interakcja procesów wewnętrznych z informacjami docierającymi ze środowiska, oraz zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki.

• Aby doszło do powstania stanu emocjonalnego muszą zaistnieć następujące warunki – podmiot musi:

1. Znaleźć się w stanie pobudzenia;

2. Dokonać procesu poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewnętrznych, w jakich doszło do wystąpienia tych zmian;

3. Oznaczyć werbalnie stan w jakim się znalazł.

1. Lazarus

Teoria relacyjna. Relacja człowiek-środowisko

Ocena pierwotna i wtórna.

• Emocje są procesami, które stanowią wynik specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem.

• Emocja tworzy się, gdy istnieje wartościująca relacja pomiędzy podmiotem a przedmiotem (lub drugim podmiotem). Relacja taka musi być źródłem potencjalnych korzyści lub szkód.

• Umiejętność oceny relacji pod względem jej wpływu na stan psychobiologiczny ma charakter ewolucyjno-adaptacyjny.

• Ocena zdarzenia lub obiektu to wypadkowa rzeczywistych właściwości środowiska oraz cech osoby dokonującej oceny.

1. Cannon-Bart

Siedlisko emocji jest we wzgórzu. Centralny układ nerwowy.

Kora kontroluje emocje (doświadczenie z kotami : odcięcie drogi między wzgórzem a korą-koty dalej świetnie funkcjonowały).

• Według Cannona i Barda emocje są procesami zachodzącymi w jądrach wzgórza, stąd ta teoria nazywana jest również talamiczną teorią emocji (Maruszewski i Ścigała, 2000)

• By wystąpiła emocja, między stymulacją a reakcją musi interweniować mózg (wzgórze i kora mózgowa). (Zimbardo, 2002)

Zajęcia 2.

T : Stany emocjonalne – definicje i różnice

1. Geneza emocji

1. Emocje są mechanizmem powstałym na drodze ewolucji;

2. Pojawiały się na przestrzeni życia wielu setek pokoleń, jako adekwatna odpowiedź na problemy wymagające rozwiązania;

3. W toku ewolucji wyselekcjonowane zostały takie reakcje emocjonalne i związane z nimi działania, które były efektywne (czy obecnie również są efektywne i adekwatne?)

1. Miejsce emocji w psychologii

1. W psychologii akademickiej emocje stały się ważnym zagadnieniem teoretycznym i empirycznym dopiero w latach 80-tych XX w.

2. Jest to zaskakujące, ponieważ zjawiska emocjonalne są obecne w niemal każdym aspekcie życia społecznego człowieka.

3. Zjawiska emocjonalne są jednym z ważniejszych procesów psychologicznych.

1. Definicje

Afekt to przyjemne bądź nieprzyjemne doznania.

Emocja to zespół zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację ważną dla danej osoby.

Nastrój to stan afektywny mający walencję (pozytywną lub negatywną) i intensywność (zwykle niewielką), zawierający też mniej lub bardziej wykrystalizowane oczekiwania co do odczuwania w najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją.

Zajęcia 3.

T : Neurofizjologiczna podstawa zjawisk afektywnych

1. Mózg gadzi („nerwowe podwozie”)

Jest ewolucyjnie najstarszą częścią mózgu.

Obejmuje przede wszystkim: rdzeń kręgowy, tyłomózgowie, śródmózgowie.

Jego działanie związane jest z autonomicznym układem nerwowym.

Odpowiada za: zachowania umożliwiające codzienne życie(np. oddychanie, regulację rytmów serca, regulację temperatury ciała, defekację, etc.) oraz reagowanie na działania innych osobników własnego gatunku (m.in. formowanie grup społecznych, wraz z ich hierarchią).

1. Mózg paleossaków

• Mózg paleossaków = mózg gadzi + układ limbiczny.

Ssaki dodatkowo: opiekują się potomstwem, porozumiewają się wokalnie oraz bawią się (zabawa jest wysoko skorelowana z eksploracją).

Układ limbiczny obejmuje: ciało migdałowate, wzgórze, hipokamp.

Ma mocno rozbudowaną sieć połączeń z podwzgórzem, które kontroluje działanie AUN oraz systemu hormonalnego.

Układ limbiczny umożliwia: odbieranie i wysyłanie sygnałów afektywnych, unikanie przykrości, poszukiwanie przyjemności oraz zapamiętywanie (zdarzeń afektywnych).

1. Mózg neossaków (nowa kora)

Jest ewolucyjnie najmłodszą częścią mózgu.

Ma szczególnie dobrze rozbudowane płaty czołowe (gdzie zlokalizowane są wyższe czynności poznawcze), które posiadają gęstą sieć połączeń z układem limbicznym.

Można zaobserwować wyraźne funkcjonalne zróżnicowanie półkul mózgowych:

lewa półkula	prawa półkula
operacje: werbalne, symboliczne i analityczne	rozpoznawanie emocji
odczuwanie i ekspresja emocji pozytywnych	odczuwanie i ekspresja emocji negatywnych

1. Paul McLean

Trzy zróżnicowane mózgowe systemy emocjonalne :

mózg gadzi :

• Umożliwia codzienne życie. (odżywianie, oddychanie, wydalanie…)

• Reagowanie na działanie innych osobników własnego gatunku.

• Ciekawostka : Pląsawica Huntingtona (objawiająca się dezorganizacją – nie umiejętnością wykonania własnego planowania, wykonują coś jeżeli ktoś ich o to poprosi) dotyka właśnie mózgu gadziego.

mózg paleossaków (układ limbiczny)

• Opieka rodzicielska wraz z przywiązaniem dzieci do rodziców

• Wokalne porozumiewanie się

• Zabawa

• Układ limbiczny : zachowania nastawione na przetrwanie jednostki, przetrwanie własnego gatunku. Ucieczka-atak.

• Ośrodek awersyjności – hipokamp

Ośrodek przyjemności – ciało migdałowate

mózg neossaków. (Kora nowa)

• 80% ogólnej masy mózgu

• Płaty czołowe mają rozbudowane połączenia z systemem limbicznym

• Funkcjonalny podział półkul odróżnia nas od innych kręgowców

- prawa półkula rozpoznaje emocje, rozwija się jako pierwsza

(lewa - lingwistyka).

Lateralizacja (podział funkcjonalny prawej i lewej półkuli)

• Gazzaniga (przecięcie spoidła u osób z padaczką).

1. LeDoux

- dwie drogi nerwowe : niska (wzgórze sensoryczne ciało migdałowate) i wysoka (wzgórze sensoryczne kora sensoryczna ciało migdałowate).

• LeDoux przeprowadził serię badań na szczurach laboratoryjnych.

• Używał metody warunkowania reakcji strachu na bodźce słuchowe.

• Badania wykazały, iż kora słuchowa nie jest niezbędna w sytuacji warunkowania reakcji strachu!

• Dzięki zastosowaniu metody śledzenia przebiegu dróg nerwowych w mózgu przy pomocy znacznika odkrył, iż strukturą odpowiedzialną za przekazywanie i wstępne obrabianie informacji emocjonalnych, jest CIAŁO MIGDAŁOWATE.

1. Bruce Kapp

- część ciała migdałowatego – jądro środkowe – jest głównym ogniwem układu nerwowego.

Badania i obserwacje zwierząt

Uszkodzenie ciała migdałowatego:

- Hamuje warunkowe reakcje lękowe u ptaków, szczurów, królików, małp –bodziec warunkowy nie wywołuje reakcji warunkowej

- Zwierzęta z uszkodzonym ciałem migdałowatym nie odczuwają strachu w sytuacji zagrożenia

- U małp –zespół Klüvera-Bucy’ego(utrata strachu na bodziec wcześniej zagrażający, pozbawienie ekspresji mimicznej, jedzenie surowego mięsa i ekstrementówitp.)

Badania i obserwacje ludzi

Uszkodzenie ciała migdałowatego:

- hamuje warunkowe reakcje lękowe

- upośledza zdolność do rozpoznania ekspresji emocji strachu (również trudności z rozpoznaniem ekspresji zaskoczenia)

- niweluje umiejętność rozpoznawania sygnałów pozwalających oszacować wiarygodność ludzi, osoby z uszkodzoną amygdalązwracają się do ludzi o pomoc bezkrytycznie, nie wyszukując osób wyglądających i zachowujących się przyjaźnie

- uniemożliwia rozpoznawanie i odwzorowywanie twarzy przedstawiających ekspresję strachu (np. nieumiejętność narysowania przestraszonej twarzy przez pacjentów)

Rola kontekstu

- w eksperymentach nad warunkowaniem strachu, kontekst składa się ze wszystkich obecnych tam bodźców, innych niż bodziec warunkowy

- kontekst jest funkcją hipokampa

- zwierzęta z uszkodzonym hipokampem nie wykazują reakcji lękowej na kontekst (np. klatkę, w której doszło do uwarunkowania strachu) dlatego, że nie potrafią stworzyć sobie reprezentacji kontekstu i przesłać jej do ciała migdałowatego

Podsumowanie

• Dzięki ciału migdałowatemu mózg może wykrywać zagrożenie i wyzwalać najbardziej skuteczne reakcje obronne. Reakcje te występują zanimmózg zdąży pomyśleć o tym, co robić (np. wąż w zoo).

• Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest zatem możliwe, że Twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe, zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest.

Zajęcia kolejne….

1. Co jest pierwsze: afekt czy poznanie?

Poznawcze teorie emocji podkreślają podstawowe znaczenie procesów poznawczych w powstawaniu emocji (m.in. koncepcja Lazarusa).

• Zajonc (1980) jako pierwszy wysunął argument, że emocja może wyprzedzać poznanie. Reakcje emocjonalne mogą być szybsze i nie musza być poprzedzane interpretacją poznawczą.

• Według koncepcji Zajonca uczucia towarzyszą wszelkim procesom poznawczym, począwszy od rejestrowania i odtwarzania informacji. Pochodzą z równoległego i częściowo niezależnego systemu w organizmie.

1. Główne cechy sądów emocjonalnych według Zajonca (1980)

• Sądy emocjonalne są pierwotne.

• Emocje mają zasadnicze znaczenie.

• Reakcje emocjonalne są nieuniknione.

• Sądy emocjonalne mają tendencję do bycia nieodwołalnymi.

• W sądy emocjonalne zamieszane jest Ja.

• Reakcje emocjonalne są trudne do zwerbalizowania.

• Reakcje emocjonalne nie muszą zależeć od procesów poznawczych.

• Reakcje emocjonalne mogą być oddzielone od treści.

1. Sądy emocjonalne są pierwotne

• Bartlett i Osgood –uczucia pojawiają się jako pierwsze, postawa jest bardzo złożonym procesem psychicznym, trudno go opisać za pomocą terminów psychologicznych, jest ona w dużej mierze uczuciem lub emocją

• Ittelson –pierwszy poziom reagowania na środowisko ma charakter emocjonalny

• Powszechny pogląd –wszelkie decyzje wymagają zarówno świadomego jak i nieświadomego przetwarzania informacji na temat „+” i „-” każdej rozważanej opcji

• W dużej ilości decyzji emocje mają znacznie większą rolę niż skłonni jesteśmy przyznać

1. Emocje mają zasadnicze znaczenie

• Langer –emocje to pierwsze ogniwo ewolucji złożonych funkcji adaptacyjnych organizmu, różnicują one zwierzęta od roślin

Np. zwierzę, które natknie się na niebezpieczeństwo, nie zastanawia się czy uciekać. Decyzję taką podejmuje przy minimalnym udziale procesów poznawczych.

• Osgood –wartościowanie, siła i aktywność są ogólnoludzkimi reakcjami emocjonalnymi, mają ważne znaczenie ewolucyjne, występują w każdej kulturze

1. Reakcje emocjonalne są nieuniknione

• W odróżnieniu od sądów poznawczych nie można wpłynąć na reakcje emocjonalne, powstają one niezależnie od tego czy chcemy, żeby powstały.

• Powoduje to, że trudniej jest się skupić na sądach emocjonalnych niż na procesach poznawczych czy percepcyjnych.

• Na procesy emocjonalne wpływa kontekst otoczenia, są bardziej całościowe.

• Możemy zapanować nad ekspresją emocji, ale nie nad samym powstaniem emocji.

1. Sądy emocjonalne mają tendencję do bycia nieodwołalnymi

• Sądy emocjonalne rzadko są subiektywnie oceniane jako fałszywe (nie jesteśmy w błędzie jeśli chodzi o to czy coś lubimy, czy też nie).

• Nie można natychmiast unieważnić raz powstałego sądu emocjonalnego (emocje są trwałe i mają wielką siłę).

• Odczuwamy, że nasze sądy są dobrze usprawiedliwione.

1. W sądy emocjonalne zamieszane jest „Ja”

• Kiedy oceniamy jakiś obiekt lub zdarzenie, nie opisujemy co to było dokładnie, tylko coś, co jest w nas.

Np. „ten kot jest czarny” ale „ja nie lubię tego czarnego kota”.

1. Reakcje emocjonalne są trudne do zwerbalizowania

• Nie mamy efektywnych środków werbalnych, by poinformować, dlaczego kogoś lub coś lubimy.

• Uzasadniając dlaczego kogoś lubimy (np. bo jest miły, przyjemny, czarujący) tak naprawdę zazwyczaj opisujemy nasze reakcje na tę osobę, a nie samą osobę.

• Komunikowanie emocji zależy znacznie bardziej od kanałów niewerbalnych, które od tysięcy lat pozostają niezmienione.

1. Reakcje emocjonalne nie muszą zależeć od procesów poznawczych

• Nasza reakcja emocjonalna w stosunku do napotkanej osoby pojawia się na długo przedtem, nim zostaną zidentyfikowane i ocenione jej cechy charakterystyczne

• Preferendy -klasa cech bezpośrednio związana z emocjami, która umożliwia doświadczanie emocji prawie natychmiast po odebraniu wrażenia sensorycznego.

1. Reakcje emocjonalne mogą być oddzielone od treści

• Pewne aspekty procesów emocjonalnych mogą być oddzielone i częściowo niezależne od sądów poznawczych.

• Pamiętamy konflikt jaki zdarzył się z naszym udziałem i uczucia jakie nam wówczas towarzyszyły, ale nie pamiętamy powodu tego konfliktu i zajętych stanowisk.

• Potrafimy sobie przypomnieć wrażenie jakie wywarł na nas dawno oglądany film, ale ani nie umiemy opowiedzieć jego treści, ani nie pamiętamy imion głównych bohaterów.

1. Pierwotność zjawisk emocjonalnych –dowody empiryczne

• Efekt ekspozycji –polega na wzroście atrakcyjności obiektów po kilku powtarzających się ekspozycjach (Harrison, 1979; Zajonc, 1968)

Inne dowody empiryczne:

• Matlin (1971)

- Badani oglądali znaki podobne do liter tureckich 3 bądź 6 razy.

- Dokonywali oceny znaków wcześniej oglądanych i nowych pod względem znajomości („widziałem ten znak”) i atrakcyjności („ten znak mi się podoba”).

- Wynik:bodźce, które były przez badanego już widziane, podobały się bardziej niż nie widziane, niezależnie od tego, czy badany myślał, że są one „stare” czy „nowe”.

• Moreland i Zajonc (1977, 1979)

- Badanym eksponowano japońskie ideogramy 0, 1, 3, 9 lub 27 razy.

- Proszono o dokonanie różnych ocen rozpoznania i atrakcyjności.

- Wynik: obiektywne doświadczenie z określoną liczbą ekspozycji wpłynęło na lubienie bodźców, pomimo braku świadomości ich znajomości.

- Wniosek (z badań Matlin oraz Morelanda i Zajonca): rozpoznanie bodźca nie jest warunkiem koniecznym dla pojawienia się efektu ekspozycji.

• Wilson (1975)

- Dychotomiczne słyszenie -do jednego ucha (kanał ignorowany –losowe sekwencje dźwięków; do drugiego –opowiadanie).

- Puszczano badanym sekwencje dźwięków (każdą pięć razy).

- Prezentowano sekwencje nowe i uprzednio słyszane.

- Proszono o ocenę znajomości i atrakcyjności.

- Wynik: sekwencje dźwięków, puszczane uprzednio pięć razy podobały się bardziej od sekwencji wcześniej nie słyszanych (chociaż badani ich nie rozróżniali).

1. Afekt a poznanie: jeden czy dwa systemy?

• Zajonc twierdzi, że afekt i poznanie to dwa, osobne systemy, posiadające odmiennie cechy i funkcje:

• System poznawczy –bogatszy, bardziej giętki, zróżnicowany

• System afektywny –efektywniejsza i szybsza komunikacja najważniejszych informacji

Dowody empiryczne:

• Hyde i Jenkins (1969)

- Badanym prezentowano listę słów informując, aby:

I gr. –uważnie się przypatrywali;

II gr. –liczyli litery w każdym wyrazie z listy;

III gr. –rejestrowali obecność bądź brak litery „e” w każdym wyrazie;

IV gr. –określali czy te wyrazy są przyjemne czy nieprzyjemne.

- Połowę osób ostrzegano, że będą musieli odtwarzać wyświetlaną listę.

- Niezależnie od tego czy badani wiedzieli czy nie, że będą odtwarzać listę słów, grupa IV uzyskała najlepsze rezultaty.

• Rogers, Kuiperi Kirker(1977)

-Badanym prezentowano listę przymiotników prosząc, aby stwierdzili czy te słowa:

I gr. –zostały wydrukowane taką samą czcionką jak podana na próbce (cechy strukturalne);

II gr. –rymują się z pewnymi porównywalnymi słowami (cechy fonemiczne);

III gr. –mają takie samo znaczenie jak inne pokazywane słowa (cechy znaczeniowe);

IV gr. –opisują ich własne cechy (odniesienie do „ja”).

-Rezultaty: na 10 przymiotników ocenianych pod względem ich odniesienia do cech samych badanych prawidłowo odtworzone zostały 2,84. Podczas gdy w warunku: strukturalnym, fonemicznym i znaczeniowym było odpowiednio: tylko 0,34, 0,38, 1,33 dobrych odp.

• Bowari Karlin (1974)

Badanym pokazywano fotografie twarzy, prosząc o:

–określenie płci;

–ocenę sympatyczności i szczerości

W teście rozpoznania badania osiągali lepsze rezultaty jeśli zapamiętywali twarze z fotografii kierując się opisem cech charakteru niż informacją o płci.

• Pattersoni Baddeley(1977)

Badanym pokazywano fotografie twarzy, prosząc o:

–gr. I -określenie cech twarzy: długość nosa, okrągłość twarzy, odległość między oczami, etc.;

–gr. II -ocenę na skalach: „niemiła –miła”, „powściągliwa –żywa”, „nieprzyjemna –przyjemna”, etc.

Rozpoznanie było lepsze w drugim, „osobowościowym” warunku niż w grupie I.

Afekt a poznanie –podsumowanie

• Reakcje emocjonalne powstają bez wysiłku, nie można ich uniknąć, trudno je zmienić i zwerbalizować, są łatwe do zakomunikowania i zrozumienia.

• Zgodnie z hipotezą dwojakiego kodowania (Paivio, 1978):

• kodowanie werbalne odbywa się w lewej półkuli jest pokawałkowane i sekwencyjne;

• kodowanie obrazowe odbywa się w prawej półkuli; ma charakter jednoczesny i usytuowany przestrzennie, wszystkie sądy w oparciu o kod obrazowy są szybkie i bezpośrednie;

• przetwarzanie emocji również jest silnie związane z prawą półkulą.

• Miejsce sinawe –sieć neuronowa w CUN wrażliwa na podniety, reagująca w zróżnicowany sposób na rzeczy nowe i znane (Katz, 1979);

• Pierwszeństwo emocji w filo-i ontogenezie (Izard, 1978).

„Emocje zawsze towarzyszą myślom, lecz nie zawsze myśli towarzyszą emocjom” Zajonc.

1. Wilhelm Wundt

- najpierw elementy emocjonalne (z prędkością zależnej od ich siły).

Zgodnie z ówczesną nauką : uczucia silnie zależne od procesów poznawczych (poznajemy osobę stwierdzamy czy lubimy)

Wundt sprzeciwił się temu.

1. Robert Zajonc (1980r. – artykuł).

- przeciwnik Lazarusa. „Jak on może tak uważać? Przecież doświadczenie pokazuje, że jest inaczej…”.

- emocje nie są tylko obecne w zjawiskach społecznych (np. patrzenie na dom).

- nie podejmujemy decyzji pod wpływem procesów poznawczych – one nie biorą udziału w procesie wyboru. (Wybory dzieją się poza poznawczo. Nie myślimy nad decyzjami). A potem poznawczo tłumaczymy nasz wybór.

- emocje mają zasadnicze znaczenie.

- Emocje zawsze towarzyszą myślom, ale myśli nie zawsze towarzyszą emocjom.

- reakcje emocjonalne są nieuniknione (nie możemy ich kontrolować ani wyłączyć).

- sądy emocjonalne mają tendencję do nieodwołalności.

- w sądy emocjonalne zamieszane jest „ja”. Różne bodźce i pewne preferencje osoby.

- reakcje emocjonalne są trudne do zwerbalizowania.

- reakcje werbalne mogą być oddzielone od treści. (nie pamiętam filmu, ale pamiętam emocje które wywoływał).

- dwa odrębne systemy : poznawczy i emocjonalny.

(W ramach ciekawostki : )

• Badania Matlin (znaki arabskie, pokazywanie lub nie. Ocena znaków - znaki subiektywnie i obiektywnie stare były oceniane jako bardziej atrakcyjne niż te które nie były widziane : najwyższa była ocena przy znakach które badany myślał, że były pokazywane i były - a także te, że badany myślał, że były pokazywane – a nie były. )

• Badania Hyde i Jenkins

• Bowar i Karlin/ Patterson i Baddely

• Zapamiętywanie twarzy

• Kennan I Bailett

• Przymiotniki. Najlepsze odtwarzanie przymiotników odnoszących się do “Ja”.

• Sanall i Loftness

- najgorsze odtwarzanie słów dla neutralnych wyobrażeń.

Dowody anatomiczne – oddzielenie emocji od treści :

• Miejsce sinawe – częściowo niezależny system przetwarzania emocji.

• Pierwszeństwo reakcji emocjonalnych w ontogenezie (dziecko najpierw płacze, śmieje się, a potem dopiero zaczyna mówić).

• System limbiczny powstał przed korą nową

1. Emocje.

• Nastrój

- wpływa na to jak oceniamy i reagujemy na sytuację.

Badanie I : sprzęty RTV. Osoby w lepszym nastroju (prezent-niespodzianka) lepiej oceniały własne sprzęty (nie pamiętały np., że jakiś sprzęt był w naprawie) niż ci z neutralnym.

Badanie II : komedia vs. cierpienie dzieci. Osoby które wyszły z komedii dużo lepiej i pozytywnej oceniały swoją przyszłość.

• Percepcja czasu

- nastrój pozytywny : czas jest krótszy.

- nastrój negatywny : realistyczna ocena czasu.

• Podejmowanie ryzyka

- dobry humor : większa chęć podejmowania ryzyka, ale tylko w wersji hipotetycznej (pozytywny stan emocjonalny powoduje wzrost oczekiwania sukcesu) , jednak w sytuacji realistycznej możliwej straty - nie podejmują ryzyka (możliwość utraty dobrego nastroju).

• Działania prospołeczne

- pozytywny nastrój : jeżeli możemy ponieść „straty” – mniej chętnie pomagamy, w zagrożeniu naszego nastroju.

• Teoria Bauera

- sieć wspólna : ten sam nastrój.

- Badanie : osoby miały zapamiętywać informacje w zależności od nastroju.

Badani lepiej zapamiętywały, jeżeli i zapamiętywanie i odpamiętywanie były w tym samym nastroju (obojętnie czy negat, czy pozyt.)

- Badanie II : osoby lepiej zapamiętywały określenia dotyczące stanu w którym się znajdywały.

• Tryb przetwarzania informacji

- stan pozytywny : nasza czujność jest uspokojona; skupienie na tym kto jest autorem artykułu, niż nad argumentami , heurystyczne postrzeganie. Tor peryferyjny (wygląd…)

- stan negatywny : „coś jest nie w porządku”. ; skupienie na argumentach, jakości niż na autorze. , analityczne i systematyczne podejście do sytuacji. Tor centralny.

Zajęcia 5.

T : Neurochemia a emocje

1. Elektryczna natura włókien nerwowych –Galvani

• Podczas badań anatomicznych żab, Galvani dokonał odkrycia zjawiska pobudzenia elektrycznego narządów (wówczas błędnie przypisane tzw. elektryczności zwierzęcej).

Elektryczna stymulacja nerwu błędnego żab –eksp. Loewiego

Otto Leowiprowadząc eksperymenty nad elektryczną stymulacją nerwu błędnego żaby dokonał odkrycia, że posłańcami między jedną komórką nerwową a drugą są substancje chemiczne.

1. Rodzaje substancji neurochemicznych

- Neuroprzekaźniki

• substancje przekaźnikowe wydzielane na synapsach komórek nerwowych

• zazwyczaj drobne cząsteczki o szybkiej dyfuzji

• najczęściej są to aminy lub aminokwasy, np.:

serotonina

dopamina

acetylocholina

glutamina,

GABA (kwas γ-aminomasłowy)

- Neuromodulatory

• substancje przekaźnikowe wydzielane na synapsach komórek nerwowych

• zazwyczaj są to większe molekuły zbudowane z krótkich łańcuchów aminokwasów, wiele z nich to peptydy, np.:

• endogenne opiaty –modulują system bólu,

• cholecystokinina –wywołuje efekty emocjonalne

• przemieszczają się na większą odległość niż neuroprzekaźniki, oddziałują na wiele tysięcy komórek nerwowych

• najsłabiej poznane

- Hormony

• transportowane z krwią do narządów docelowych,

• działają po dłuższym czasie, a efekt ich działania trwa niż w przypadku neuroprzekaźników

• sterowane przez przysadkę połączoną z podwzgórzem

• drobne cząsteczki (aminy, aminokwasy) lub peptydy: adrenalina, kortyzol, oksytocyna

1. Rola substancji chemicznych w procesach emocjonalnych

• Substancje przekaźnikoweze względu na rolę w przekazywaniu impulsów, są niezbędnym elementem pojawiania się emocji, ich rozpoznawania i ekspresji

• Systemy emocjonalne korzystają ze specyficznych przekaźników –podstawa działania leków wpływających na emocje, nastroje, pobudzenie. Systemy emocjonalnesą zróżnicowaneanatomicznie i chemicznie.

• Prozac -depresja

Manipulacja systemem chemicznym mózgu

(1) badania L-Dopy

• śpiączkowe zapalenie mózgu (encephalitis lethargica) -wirus atakujący okolicę prążkowia mózgu.

• lek L-Dopa (prekursor dopaminy) „przebudzał chorych” z letargu

• Opis choroby i jej leczenia opisał Olivier Sack („Przebudzenia” –I wyd. 1973)

(2)wpływ peptydów na strach

• peptyd cholecystokinina(CCK) –wywołuje ataki paniki

• w badaniach nad paniką po podaniu CCK:

-97% osób, które już miały atak paniki,

-i 60% osób, które nie miały wcześniej takich napadów

przeżyło nagłe kilkunastominutowe ataki paniki (zwiększony przepływ krwi w układzie limbicznym, mierzony PET i MRI).

(3)–zachowania macierzyńskie

• zmiany hormonalne u ssaków tuż przed porodem jako podłoże zachowań macierzyńskich -znaczny wzrost poziomu oksytocyny i prolaktyny;

• zmiany hormonalne wywołują u matek stan emocjonalny, który wyłącza strach przed młodymi, a włącza pociąg do zajmowania się nimi;

• eksperyment –szczurzyce zaraz po porodzie przejawiały zachowania macierzyńskie względem małych, w przeciwieństwie do szczurzych dziewic (chyba, że tym ostatnim podano oksytocynę, wówczas podobnie jak matki zajmowały się przygotowaniem legowiska i opieką nad małymi).

Podsumowanie

• Intensyfikacja badań empirycznych nad znaczeniem roli neuroprzekaźników, hormonów i neuromodulatorów w genezie zaburzeń emocjonalnych jako najlepsza droga do odkrycia skutecznych leków, mogących pomóc ludziom dotkniętym patologią emocji.

• Wiedza o neurochemii mózgu stanowi podstawę powstawania skutecznych leków antydepresyjnych, antylękowych, etc.

Zajęcia kolejne..

EKSPRESJA I MIKROEKSPRESJA EMOCJI

• Według Paula Ekmana twarz ludzka pokazuje dwa komunikaty: to co nadawca chce ujawnić oraz to co chce ukryć.

• Ekspresje mimiczne tworzą podwójny system komunikacji niewerbalnej- jedne pojawiają się świadomie i intencjonalnie, drugie bezwiednie i spontanicznie

1. Ślady prawdy, czyli jak rozpoznać emocję prawdziwą, ale ukrywaną?

Wyraz twarzy jest przybierany odpowiednio do społecznej sytuacji i może mieć niewielewspólnego z tym, co obecnie czujemy,

• Mikroekspresje

-niekontrolowane zachowanie mimiczne zarówno emisji jak i percepcji (wyraz emocji uświadomionych ale stłumionych),

-metaforycznie nazwane „szczeliną” i „przeciekiem”,

-zdradzają pełny obraz skrywanej emocji,

-trwają tak krótko, że trudno je zauważyć,

-pojawiają się i znikają na twarzy w czasie krótszym niż 25 setnych sekundy

• Ekspresje stłumione,

• Nieumiejętne blokowanie mięśni wiarygodnych,

• Oczy

• Inne zmiany twarzy sterowane przez AUN

1. Nowe badania empiryczne R.K. Ohme

Charakterystyka badań eksperymentalnych:

• przedstawione badania miały charakter pilotażowy

• cel- przetestowanie czy metoda podprogowego poprzedzania może stymulować mikroekspresję

• hipoteza: pojawienie się w procesie komunikacji podprogowych sygnałów emocjonalnych – zdjęcia ekspresji mimicznej wstrętu, strachu, złości powinno modyfikować sądy o nadawcy i/lub przekazywanych treściach

Konstrukcja eksperymentów:

• nagrywano wypowiedź na taśmę video (zarówno osoba jak i wypowiedź pełniły rolę bodźca docelowego)

• w wybranych miejscach filmu wklejano pojedyncze klatki ze zdjęciem tej samej osoby wyrażającej określoną emocję (klatka pełniła rolę bodźca poprzedzającego)

• czas ekspozycji „nowej klatki” wynosił 33ms ( świadome wykrycie było niemożliwe, zbyt krótki czas ekspozycji)

• badania prowadzono w dwóch grupach eksperymentalnej ( z wstawionymi bodźcami poprzedzającymi) i kontrolnej ( bez wstawiania dodatkowych klatek)

• czas ekspozycji „nowej klatki” wynosił 33ms (świadome wykrycie było niemożliwe, zbyt krótki czas ekspozycji)

• badania prowadzono w dwóch grupach eksperymentalnej (z wstawionymi bodźcami poprzedzającymi) i kontrolnej (bez wstawiania dodatkowych klatek)

Mikroekspresja wstrętu (Kukliński, Potęga, Gorgul)

• nadawcą komunikatu była młoda kobieta, wypowiadająca się nt. prostytucji

• ekspresję oryginalną tj. neutralną zastąpiono ekspresją wstrętu (zmiany w napięciu mięśniowym twarzy)

Wyniki:

• w badaniu uczestniczyło 70 osób

• żadna z osób nie była świadoma występowania mikroekspresji

• w grupie eksperymentalnej gdzie nadawca komunikatu „wysyłał” oznaki wstrętu jako swoją postawę wobec prostytucji oceniany był jako osoba bardziej negatywna niż w grupie kontrolnej

• osoby z grupy eksperymentalnej darzyły nadawcę komunikatu jako mniej szczerą i mniej sympatyczną

Mikroekspresja strachu

(Ulatowska, Urbanowicz)

• nadawcą komunikatu był zawodowy aktor

• w grupie eksperymentalnej włączono w nagranie mikroekspresję strachu. W grupie kontrolnej prezentowano film z neutralnym wyrazem twarzy aktora

Wyniki:

• w badaniu uczestniczyło 48 osób

• film prezentowano 3- krotnie

• żadna z osób nie była świadoma występowania mikroekspresji

• Kontrolna grupa eksperymentalna gdzie nadawca komunikatu wysyłał mikroekspresję strachu uznała, że kobieta jest poważniej chora i bardziej smutna niż osoby z grupy kontrolnej

Mikroekspresja złości

(Niemczyk)

• nadawcą była młoda dziewczyna

• w grupie eksperymentalnej pokazano film z mikroekspresją złości a w grupie kontrolnej film w wersji oryginalnej

Wyniki:

• w badaniu uczestniczyło 90 osób

• w grupie eksperymentalnej dziewczyna wywarła gorsze wrażenie na badanych, uważano, że mniej spodoba się poznanemu mężczyźnie oraz, że chłopak nie będzie chciał się z nią umówić

Podsumowanie badań nad mikroekspresją

• w proponowanej przez Ohme samoczynnej komunikacji mimicznej sygnały wysyłane i odbierane bez udziału świadomości znacznie zmieniają przebieg interakcji

• wpływają na ocenę „osoby nadawcy” oraz werbalnego komunikatu

• mikroekspresje wzbogacają proces pełnej (werbalnej i niewerbalnej) komunikacji

Ekspresje stłumione

• Uświadomienie sobie, że na twarzy pojawia się wyraz mimiczny zdradzający przeżywaną emocję powoduje przerwanie ekspresji, a czasem przykrywanie jej inną.

• Najczęściej stosowaną maską jest uśmiech

Badanie maskowanej ekspresji smutku (Ekman, Friesen)

• Wielokrotna projekcja w zwolnionym tempie filmu ukazującego rozmowę lekarza z pacjentką zamierzającą popełnić samobójstwo pozwoliła odnotować ekspresję smutku, maskowaną uśmiechem. Uśmiech nie był w stanie ukryć zmian na czole i górnych powiekach.

• Według Ekmana dokładna obserwacja dwóch mięśni (marszczącego brwi i okrężnego oka) dostarcza informacji o doznawanych emocjach, nawet wtedy gdy nadawca próbuje kontrolować swoją mimikę.

Mięśnie wiarygodne twarzy

• Mięśnie biorące udział w ekspresji emocji, na które człowiek nie ma wpływu,

• Niełatwo je zahamować lub stłumić,

• Czoło (zmarszczki na czole), brwi podniesione do góry i ściągnięte, górne powieki (przybierają kształt trójkąta), opuszczanie kącików ust w dół

Oczy- czwarte źródło przecieków

• Zmiany w wyglądzie powodowane mięśniami gałki ocznej (można uruchomić lub zablokować intencjonalnie, więc nie mogą być wskazówkami kłamstwa),

• Kierunek patrzenia (zmieniamy doświadczając różnych emocji),

• Mruganie* - reakcja mimowolna zdradzająca napięcie emocjonalne

• Oczy- czwarte źródło przecieków

• Rozszerzone źrenice* – reakcja mimowolna powodowana aktywnością autonomicznego układu nerwowego

• Łzy* – następstwo aktywności AUN (rozpacz, smutek, żal, niektóre rodzaje radości i niekontrolowanego śmiechu),

• Inne widoczne na twarzy zmiany (sterowane przez AUN) zarumienienie, zblednięcie, pocenie się),

Oznaki fałszywego wyrazu mimicznego

• Ekspresja asymetryczna- te same ruchy pojawiają się z dwóch stron, ale po jednej stronie twarzy są silniejsze:

  • asymetryczna ekspresja emocjonalna najprawdopodobniej pojawia się na skutek działania układu dróg piramidowych, który odpowiada za intencjonalną ekspresję i kontrolę emocji;

  • z kolei układ dróg pozapiramidowych odpowiada za ekspresję mimowolną i niekontrolowane emocje;

• Przebieg ekspresji-całkowity czas trwania ekspresji na twarzy, jak i to, ile czasu upływa zanim się w pełni objawi oraz jak długo znika

• Osadzenie ekspresji- dokładne w stosunku do mowy, zmian w głosie i ruchów ciała

(wyrazy mimiczne, które nie są zsynchronizowane z ruchami ciała są najprawdopodobniej wskazówkami fałszu)

Problemy w wykrywaniu „śladów prawdy” i wskazówek fałszu

• Ryzyko Brokawa -wykrywający kłamstwo nie bierze pod uwagę różnic indywidualnych w zakresie emocji (nie każda osoba ujawni mikroekspresję lub ekspresję stłumioną- „urodzeni aktorzy”).

• Błąd Otella-niektóre osoby prawdomówne są zaniepokojone, gdy ktoś podejrzewa je o kłamstwo,

• Stanisławskiego technika grania roli-trenowanie przywoływania w pamięci doświadczeń emocjonalnych i ponowne ich przeżywanie

Uśmiech- najczęściej występująca ekspresja twarzy

• Wspólny element to zmiana wyglądu twarzy powodowana przez miesień jarzmowy większy

• Ekman wyróżnił 18 odmian uśmiechów prawdziwych, np. strachu, lekceważenia, złagodzony, zdeprymowania, flirciarski, zakłopotania, Chaplina, łagodzący krytykę, uległości, koordynacji, słuchacza

Uśmiech fałszywy

• Celem jest przekonanie innej osoby o doświadczaniu pozytywnej emocji,

• Jest bardziej asymetryczny (działanie układu dróg piramidowych) niż szczery,

• Nie angażowane są mięśnie okrężne oczu,

• Czas znikania jest nieodpowiedni,

• Jako maska ukrywa tylko ruchy dolnej części twarzy i dolnych powiek (ruchy mięśni wiarygodnych na czole mogą być widoczne)

Podsumowanie

Twarz może zawierać wiele wskazówek kłamstwa:

• Mikroekspresje,

• Ekspresje tłumione,

• Przecieki w postaci wiarygodnych mięśni twarzy, mrugania, rozszerzania źrenic, płaczu,

• Ekspresje asymetryczne,

• Błędny przebieg ekspresji w czasie i błędne jej osadzenie w toku rozmowy

Niektóre z tych wskazówek są przeciekami zdradzającymi ukrywaną informację, inne wskazówkami fałszu.

Drogi piramidowe – intencjonalne. Emocje udawane są bardziej asymetryczne.

Drogi poza-piramidowe- poza intencjonalne. Emocje szczere są poza-piramidowe. !!

Zajęcia kolejne.

Emocje podstawowe, pierwotne, wtórne i pochodne.

Regulacja emocji.

1. Emocje podstawowe :

• Kryteria podstawowości wg Scherera :

- nazwa werbalna - większość emocji podstawowych ma swoje nazwy we wszystkich językach świata.

- mimiczne wyrazy emocji

- sytuacje wywołujące emocje – Takie same we wszystkich kręgach kulturowych

Kryterium funkcjonalne :

• Ekman : strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie.

• Carroll Izard : strach, złość, smutek, radość, wstręt, wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie, pogarda.

• Robert Plutchnik : strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja, zaskoczenie.

- emocje podstawowe to takie, które mogą być obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych i które mają adaptacyjne znaczenie dla walki jednostki i gatunku o przetrwanie.

• Niewielka liczba czystych lub podstawowych emocji.

• Wszystkie emocje są mieszanką tych podstawowych

• Podstawowe emocje różnią się między sobą pod względem fizjologicznym i pod względem uruchamianych form zachowania.

• Podstawowe emocje w swojej czystej postaci są konstruktami hipotetycznymi stanów idealnych, o których właściwościach można jedynie wnioskować na postawie różnych dowodów.

• Emocje podstawowe są pojmowane jako pary o przeciwnych biegunach.

• Każda emocja może cechować się różnicą intensywnością i poziomem pobudzenia.

• Emocje różnią się między sobą stopniem podobieństwa do pozostałych.

Aby zaliczyć emocję, do kategorii podstawowych musi spełniać następujące warunki :

• …

1. Emocje pierwotne vs. emocje podstawowe …

2. Procesy i czynności samokontroli emocjonalnej. Trzy poziomy :

1. Recepcja informacji

- unikanie sytuacji w których mogą się pojawić przykre stany emocjonalne.

- ukierunkowanie aparatu poznawczego : nie patrzenie w danym kierunku, słuchanie czegoś, a nie słuchanie czegoś innego.

- nie tylko zaliczają się tutaj procesy samokontroli o hedonistyczno-obronnym charakterze, ale także może pojawić się przykład skoncentrowaniu na problemie będącym źródłem aktualnie występujących negatywnych konsekwencji.

1. Procesy intrapsychiczne

- interpretacja wydarzenia, prowadząca do zmiany znaczenia nadawanego znaczenia. Odbieranie sytuacji jako bardziej sprzyjającej.

- mechanizm izolacji – człowiek ma świadomość istniejącego zagrożenia szkody, która nastąpiła czy nieodwołalnej straty ale osłabione jest jego poczucie osobistego zaangażowania w samą sytuację.

- skrajny przykład : Nico Frijda i badanie nad osobami torturowanymi (w którymś momencie przestają czuć, „wychodzą z ciała”).

- reinterpretacje tego co się dzieje.

1. Ekspresja emocji i związane z emocjami działania.

- reguły okazywania to obowiązujące w danej społeczności zasady określające, jakie emocje powinny być prezentowane lub maskowane w poszczególnych sytuacjach.

- procesy samokontroli mogę dotyczyć nie tylko niedopuszczanie przez podmiot do ekspresji przeżywanych emocji, ale i do blokowania uruchamiania programów do działań związanych z przeżywaniem emocji.

- regulującą rolę mogą także odgrywać tak zwane emocje kontrolujące – strach oraz poczucie winy i wstydu. Ich doświadczanie może skłaniać człowieka do postępowania zgodnego ze społecznymi normami.

Emocje podstawowe i pochodne – prezentacja

1. Kryterium biologiczne pierwotności emocji

a) pierwotne emocje są wyraźnie związane ze strukturami biologicznymi i mechanizmami neurofizjologicznymi i nie wymagają żadnego udziału doświadczenia (są dane naturalnie) .

b) do emocji pierwotnych należą te, które występują wielu gatunków (nie tylko u ludzi) i we wszystkich cywilizowanych kręgach społecznych(kulturach) są jednakowe.

c) do pierwotnych emocji należą te, które ujawniają się po urodzeniu albo przynajmniej w okresie pierwszego roku życia.

d) pierwotne emocje pochodzą i wyrażają najbardziej istotne zadania adaptacyjne zwierząt, jak ochrona przed niebezpieczeństwem, reprodukcja, orientacja i eksploracja.

1. Emocje podstawowe i pochodne według Ekmana

• Emocje podstawowe posiadają specyficzną ekspresję emocjonalną, są doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi. Są to:

• strach

• złość

• smutek

• radość

• wstręt

• zaskoczenie – w późniejszych pracach usunięte z listy emocji podstawowych.

• Emocje pochodne są mieszanką emocji podstawowych, a ich ekspresja pozostaje pod silnym wpływem czynników kulturowych.

1. Panksepp – trzy kategorie zjawisk o różnym poziomie złożoności:

• Najprostsze reakcje emotywne, niemal automatyczne

• Typowe emocje mające u swego podłoża pobudzenie sensomotorycznych mechanizmów mózgowych, dzięki czemu te stany i ich konsekwencje trwają dłużej od wzbudzających je bodźców.

• Systemy odpowiedzialne za różne uczucia wyższe, które pozostają uwewnętrznione jako stany subiektywne i dlatego można je badać jedynie u ludzi.

1. Podstawowe = prototypowe?

• Bycie prototypem może być rezultatem pełnionej roli:

a) doniosłej dla przetrwania gatunku

b) doniosłej dla społeczności

c) doniosłej dla człowieka

1. Kryteria podstawowości według Scherera

a) nazwa werbalna – większość emocji podstawowych ma swoje nazwy we wszystkich głównych językach świata;

b) mimiczne wyrazy emocji;

c) sytuacje wywołujące emocje – określone sytuacje lub zdarzenia wywołują podobne reakcje w różnych kręgach kulturowych.

1. Kryterium funkcjonalne

• Poza kryterium biologicznym istotne jest również kryterium funkcjonalne. Wskazuje ono, że te emocje są pierwotne, które pełniły lub pełnią rolę w przystosowaniu do nowych warunków (kryterium ściśle związane z kryterium biologicznym).

• W tym względzie bardzo istotne wydają się rozważania Plutchika.

1. Założenia teorii Plutchika

1.Należy przyjąć istnienie niewielkiej liczby czystych lub podstawowych emocji.

2.Wszystkie inne emocje są mieszanką tych podstawowych (mogą być rezultatem kombinacji różnych emocji podstawowych).

3.Podstawowe emocje różnią się między sobą pod względem fizjologicznym i pod względem uruchamianych form zachowania.

4.Podstawowe emocje w swojej czystej postaci są konstruktami hipotetycznymi stanów idealnych, o których właściwościach można jedynie wnioskować na podstawie różnych dowodów.

5.Emocje podstawowe są pojmowane jako pary o przeciwnych biegunach.

6.Każda emocja może cechować się różną intensywnością i poziomem pobudzenia.

7.Emocje różnią się między sobą stopniem podobieństwa do pozostałych.

1. Kryteria podstawowości według Plutchika:

a)musi ujawniać związek z podstawowymi biologicznymi procesami adaptacyjnymi

b)musi występować w jakiejś formie na wszystkich etapach ewolucji

c)nie może być wyraźnie zależna od jakiejś szczególnej struktury nerwowej czy części ciała

d)nie może być przyjęta tylko na podstawie samoobserwacji

e)musi być definiowana w kategoriach danych behawioralnych

1. Teoria Plutchika

Plutchik przyjął osiem pierwotnych lub prototypowych wzorców zachowania:

- INKORPORACJA AKCEPTACJA

- ODRZUCENIE WSTRĘT

- OCHRONA LĘK

- NISZCZENIE GNIEW

- ROZMNAŻANIE RADOŚĆ

- REINTEGRACJA SMUTEK

- ORIENTACJA ZASKOCZENIE

- EKSPLORACJA ANTYCYPACJA

• Emocje podstawowe tworzą pary o przeciwstawnych biegunach:

akceptacja - wstręt

strach – gniew

zdziwienie – antycypacja

smutek – radość

• Emocje pochodne są mieszanką emocji podstawowych, np. radość + akceptacja = miłość.

• Cechy emocji:

- wymiarowość

- intensywność

- przeciwstawność

- podobieństwo

1. Emocje pierwotne i wtórne jako różne kategorie według Łukaszewskiego

Łukaszewski wyróżnia emocje proste/podkorowe, oraz emocje złożone/korowe:

• Emocje proste – reakcje bezwarunkowe organizmu, których funkcją jest selekcja stanów korzystnych i zagrażających dla organizmu

• Emocje złożone – organizowane przez korę mózgową; analiza informacji już istniejących oraz napływających. Emocje złożone są procesem dwuelementowym składającym się z: a) pobudzenia emocjonalnego (składnik niespecyficzny), b) treści informacji (składnik specyficzny)

1. Emocje podstawowe nie muszą być emocjami pierwotnymi

• W kategoriach ewolucyjnych, funkcjonuje nazywanie emocji pierwotnymi, co wynika z tego, że są one bliższe natury zwierzęcej.

• Emocje podstawowe natomiast, to te które występują ogólnie u ludzi, ale nie muszą występować u zwierząt.

• Podstawowość sugeruje – fundamentalność, esencjonalność.

• Pierwotność sugeruje – pierwszeństwo pochodzenia, prymitywność.

Emocje samo świadomościowe – prezentacja.

Cechy charakterystyczne:

• powstają znacznie później niż pierwotne/wtórne

• są wynikiem złożonych procesów poznawczych

• do ich pojawienia doprowadza nasz sposób myślenia albo to, o czym myślimy

• związane z normami, zasadami i celami

• znaczenie Ja (samoocena)

• raczej mowa ciała niż mimika twarzy

9. Wstyd

• wynik niepowodzenia w stosunku do norm, zasad i celów, wtedy gdy człowiek dokonuje całościowej oceny „Ja”

• łączy się z pragnieniem ukrycia się, zniknięcia bądź śmierci

• stan negatywny, bolesny

• fizyczny objaw – skurczenie ciała

• prowadzi do niego dokonywana przez jednostkę interpretacja zdarzenia

• porażka może być publiczna jak i prywatna, może dotyczyć norm moralnych

II. Poczucie winy

• występuje gdy ludzie oceniają swoje zachowanie jako porażkę, ale koncentrują się na określonych cechach lub działaniach

• skupienie uwagi na czynach i zachowaniach, które mogą zaradzić skutkom porażki

• odczuwany ból skierowany jest na przyczynie niepowodzenia lub na przedmiocie szkody

• wiąże się z działaniem naprawczym

• uwaga skupiona jest na tym co określone, dlatego człowiek może wyjść z tego stanu emocjonalnemu dzięki działaniom

• może zamienić się we wstyd

• nie jest autodestrukcyjne, ale użyteczne w motywowaniu

III. Pycha

• przesadna duma lub pewność siebie często prowadząca do negatywnych konsekwencji

• przykład próżności, tego, czego ludzie nie lubią i starają się unikać

• powstaje w wyniku osiągnięcia sukcesu w stosunku do zasad, norm i celów i koncentruje się na całości Ja

• emocja zwykle przelotna ale uzależniająca, nie wiąże się z żadnym określonym działaniem, zakłóca relacja międzyludzkie

• osoba, która jej doświadcza ma zwykle dobre zdanie o sobie

IV.Duma

• wynika z korzystnej oceny określonych działań

• radość spowodowana udanymi działaniami, myślami lub uczuciami

• skupienie na konkretnym zachowaniu

• organizm jest pochłonięty określonym działaniem, z którego czerpie dumę

• motywacja osiągnięć

V. Onieśmielenie

• zmieszanie, wstydliwość, zaniepokojenie lub psychiczny dyskomfort w sytuacjach społecznych

• oscylowanie między strachem a ciekawością lub unikaniem a zbliżaniem się

• ma związek ze strachem

• odzwierciedla bojaźliwość wobec innych

• pojawia się wcześniej niż wstyd i poczucie winy

• związane z Ja społecznym

VI.Zażenowanie

• powodowane jest przez sytuacje podobne do wstydu, lecz jego intensywność jest znacznie mniejsza w porównaniu ze wstydem

• związane z ekspozycją – nie związane z negatywną samooceną, lecz skupieniem uwagi na danej osobie

• jako mniej intensywny wstyd – związane z negatywną samooceną