1
Wykład 4.
Teorie motywacji II
Emocje i motywacje
Dr Mariusz Zięba, SWPS
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
2
Motywacja wewn./zewn.
Motywacja zewnętrzna:
skłania do zaangażowania w jakieś działania ze względu na
spodziewane korzyści
można na nią oddziaływać przez system kar i nagród
Motywacja wewnętrzna:
to dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu
zainteresowania nim samym
jest trudniejsza do uzyskania (za to bardzo łatwo ją
zniszczyć) – można to zrobić poprzez odwołanie się do
naturalnej potrzeby robienia rzeczy interesujących, dających
satysfakcję i radość
presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji
wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w
samorealizacji
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
3
Teoria Deciego i Ryana
Ludzie mają wrodzoną, naturalną skłonność do
rozwijania swoich zainteresowań, realizowania
uzdolnień i stawiania czoła wyzwaniom
Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna:
motywacja wewnętrzna
– dążenie do wykonania
jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim
samym
motywacja zewnętrzna
– skłania do zaangażowania
w jakieś działania ze względu na spodziewane korzyści
Presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji
wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w
samorealizacji
2
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
4
Zadanie:
w znaczeniu obiektywnym to wynik jaki ma zostać
osiągnięty
w znaczeniu subiektywnym – każde wyobrażenie wyniku
któremu przypisana jest określona wartość
Działania ludzkie obejmują trzy etapy:
Etap preparacyjny
– tworzenie reprezentacji zadań,
celów do osiągnięcia oraz przebiegu działania (planowanie)
Etap realizacyjny
– wykonanie operacji sprawczych,
kolejnych kroków przybliżających do osiągnięcia celu
Etap ewaluacyjny
– zawiera procedury oceny
osiągniętego wyniku i analizy konsekwencji działań
Motywacja zadaniowa
Etapy działań ludzkich
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
5
Klasyfikacja zadań (Deci i Ryan):
Zadania własne motywacja wewnętrzna (silniejsza)
Zadania narzucone motywacja zewnętrzna (słabsza)
Klasyfikacja zadań (Karniol i Ross):
Zadania wymyślone przez siebie samego
Zadania wypracowane wspólnie z innymi
Zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa
Zadania narzucone przez innych
Zadania własne i częściowo własne rzadko wywołują
reaktancję, natomiast zadania narzucone często budzą
opór i wywołują
reaktancję
konflikt motywacyjny
Motywacja zadaniowa
Klasyfikacja zadań a motywacja
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
6
Motywacja zadaniowa
Trudność zadania a efektywność działania:
motywacja
trudność zadania
3
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
7
Poczucie kontroli zależy od spostrzegania
dowolności
zachowania
– człowiek spostrzega, że ma więcej niż
jedną możliwość działania (percepcja wolności)
Poczucie kontroli wynika z tego, że człowiek dostrzega
związek między swoimi działaniami, a ich
następstwami
(sukcesami lub porażkami)
Poczucie kontroli ściśle wiąże się z
poczuciem własnej
skuteczności
(Bandura)
Percepcja
wolności
,
zależności wyników od własnego
działania
oraz
poczucie własnej skuteczności
są ze sobą
ściśle powiązane
Kontrola poznawcza – wynikająca z wiedzy o świecie i
sobie samym zdolność przewidywania wydarzeń (ściśle
związana z kontrolą behawioralną)
Potrzeba kontroli
Różne aspekty podmiotowej kontroli
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
8
Podstawowe pytanie: czy potrzeba sprawowania kontroli jest
potrzebą podstawową – elementarną motywacją
autonomicznie wpływającą na zachowania?
Czy też stanowi ona tylko niezbędny instrument działania
służącego zaspokajaniu potrzeb podstawowych?
Potrzeba kontroli
Potrzeba podstawowa, czy instrument?
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
9
Ludzie na ogół przeceniają własny wpływ na bieg zdarzeń:
Iluzja kontroli
– tendencja do przeceniania własnego
wpływu na zdarzenia
np. postrzeganie loterii jako zadania sprawnościowego
Egotyzm atrybucyjny
– tendencja do spostrzegania
siebie i własnych działań jako źródła zdarzeń pozytywnych,
a zarazem zaprzeczania, że jest się źródłem zdarzeń
negatywnych
wewnętrzna atrybucja przyczyn sukcesów, zewnętrzna atrybucja
przyczyn porażek
przecenianie własnego wkładu w sukces grupy
podkreślanie przynależności do grupy, która odniosła sukces,
dystansowanie się od grupy, która odniosła porażkę
Potrzeba kontroli
Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa
4
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
10
Racjonalizacja zdarzeń negatywnych
– ludzie łatwo
znajdują z pozoru racjonalne przyczyny zdarzeń
negatywnych (nie tylko porażek)
np. badania Shelley Taylor dotyczące pacjentek chorych na raka
Myślenie życzeniowe
przy planowaniu działań – ludzie
nie tylko znacznie przeceniają ilość zadań, jakie są w
stanie wykonać, ale też „nie przejmują się”
nieskutecznością w realizacji planów i przesuwając na
przyszłość wykonanie niezrealizowanych zadań nadal
planują ich zbyt dużo.
Potrzeba kontroli
Nierealistyczna ocena własnego sprawstwa
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
11
„Jedną z bardziej zdumiewających zdolności ludzkich jest
zdolność do znoszenia i skutecznego radzenia sobie z
osobistymi tragediami. Pomimo poważnych niepowodzeń i
nieszczęść takich jak ciężka choroba lub śmierć członka
rodziny, większość ludzi odzyskuje pierwotny lub wyższy
poziom satysfakcji z życia. (…) Zdolność do samoleczenia jest
potężną siłą” (S.E. Taylor, 1984)
Gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające,
proces przystosowania koncentruje się wokół:
poszukiwania znaczenia (sensu) tego zdarzenia
próby odzyskania kontroli nad zdarzeniem
próby odzyskania poczucia własnej wartości
Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń
Koncepcja Shelley E. Taylor
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
12
Poszukiwanie znaczenia:
Atrybucja przyczyn – próba zrozumienia, dlaczego pojawiło
się zagrażające wydarzenie
sytuacje stresowe (nieudane małżeństwo), czynniki rakogenne
(substancje chemiczne w pigułkach antykoncepcyjnych, primarin
przepisywany kobietom w czasie menopauzy), patogenne czynniki
środowiskowe, dziedziczność, dieta obfitująca w białko i tłuszcze
Przemyślenie/przewartościowanie swojego życia –
rekonstrukcja życia w taki sposób, by dawało więcej
satysfakcji
zmiana priorytetów, nie przejmowanie się doczesnymi sprawami
(prace domowe, drobne utarczki, zaangażowanie w sprawy innych
ludzi), poświęcanie większej uwagi współmałżonkowi, dzieciom i
przyjaciołom, robienie planów i czerpanie radości z życia
codziennego
Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń
Koncepcja Shelley E. Taylor
5
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
13
Odzyskiwanie poczucia kontroli:
Działania mające na celu kontrolę raka
kontrola przebiegu rekonwalescencji, wiara we władzę
lekarzy nad chorobą, żywienie pozytywnych postaw,
techniki psychologiczne (medytacja, autohipnoza,
wyobrażenia, pozytywne myślenie)
Pozorna kontrola
zdobywanie informacji na temat choroby (książki,
broszury)
próba kontroli ubocznych skutków leczenia – stosowanie
leków, sen, techniki psychologiczne
Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń
Koncepcja Shelley E. Taylor
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
14
Odzyskiwanie poczucia własnej wartości:
Porównania „w dół”
niemal wszystkie badane kobiety uważały, że radzą
sobie lepiej niż inne
wybierana jest albo odpowiednia do porównań osoba (w
gorszej sytuacji), albo odpowiedni wymiar porównań
Przystosowanie się do zagrażających wydarzeń
Koncepcja Shelley E. Taylor
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
15
Problemy z zaspokajaniem potrzeby sprawowania kontroli
mogą prowadzić do rozwijania się różnego rodzaju zaburzeń
zachowania, np.:
pracoholizmu i innych uzależnień
wypalenia zawodowego
wyuczonej bezradności
stosowania strategii samoutrudniania
dominacji w zachowaniu mechanizmów obronnych
Potrzeba kontroli
a zaburzenia zachowania
6
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
16
Pracoholizm jest uzależnieniem, podobnym w zakresie przyczyn
powstawania i przebiegu do innych uzależnień. Pracoholik różni
się od osoby ciężko pracującej tym, że:
odczuwa wewnętrzny przymus pracy, nie potrafi wyłączyć
motywacji do pracy, jest owładnięty natrętnymi myślami o
pracy w każdej chwili życia, wykazuje objawy abstynencyjne,
oraz lęk przed utratą (lub zmianą) pracy
jest nieefektywny w działaniu, sztywno trzyma się reguł, jest
pochłonięty szczegółami
nadmiernie ekscytuje się swoją pracą i nie odczuwa znużenia
w pracy („gorączka adrenalinowa”)
pozwala pracy zawładnąć wszystkimi obszarami życia, kosztem
relacji z rodziną i przyjaciółmi – w konsekwencji pozbawiając
się wsparcia społecznego
Pracoholizm
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
17
Wypalenie zawodowe to:
stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia
się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie
przyniosło oczekiwanej nagrody (Freudenberger i
Richelson, 1980)
stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego
wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe
zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod
względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988)
Wypalenie zawodowe w takim ujęciu jest podobne (lub
tożsame) do jednego z wymiarów (wyczerpanie emocjonalne)
w modelu wielowymiarowym wypalenia Christiny Maslach.
Wypalenie zawodowe
Jednowymiarowe modele wypalenia
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
18
Wypalenie zawodowe
Wielowymiarowy model Ch. Maslach
Wypalenie zawodowe to:
psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego,
depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań
osobistych,
które może wystąpić u osób pracujących w zawodach
„ukierunkowanych na ludzi” (ochrona zdrowia, opieka
społeczna, edukacja).
Jest to model wielowymiarowy, obejmujący 3 częściowo
skorelowane czynniki.
7
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
19
Klasyczny model wypalenia zawodowego (Maslach) wiąże ten
syndrom z wykonywaniem pewnej specyficznej grupy
zawodów „ukierunkowanych na ludzi” (ochrona zdrowia,
opieka społeczna, edukacja).
Niektóre inne ujęcia traktują wypalenie szerzej, jako rezultat
procesu zmęczenia (każdą?) pracą zawodową związaną z
zaangażowaniem emocjonalnym. W tym rozumieniu
wypalenie definiowane jest raczej w ujęciu jednowymiarowym
(wyczerpanie emocjonalne) i zbliża się do stresu
doświadczanego w pracy zawodowej.
Wypalenie zawodowe
Wypalenie zawodowe a rodzaj pracy
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
20
Wypalenie zawodowe, zwłaszcza w ujęciu jednowymiarowym
(jako wyczerpanie emocjonalne), ma pewne podobieństwa do
doświadczanego stresu.
Według H. Sęk wypalenie jest skutkiem stresu pracy
niezmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą. Przyczyną
wypalenia są czynniki środowiskowe, tj. przewlekły stres
zawodowy i cechy podmiotu, a zwłaszcza mechanizmy
zmagania się ze stresem, których mediatorem jest poczucie
własnej skuteczności.
Specyfika wypalenia zawodowego wśród zjawisk dotyczących
stresu zawodowego polega na tym, że dotyczy ono
określonego kontekstu społecznego i osobistego:
pojawia się w obszarze pracy zawodowej
wiąże się z samooceną
wiąże się z niepowodzeniami w relacjach z ludźmi.
Wypalenie zawodowe
Wypalenie zawodowe a stres
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
21
Maslach Burnout Inventory:
Skala
wyczerpania emocjonalnego
(EE)
Skala
depersonalizacji
(DP)
Skala
osobistego zaangażowania
(PA)
W Polsce stosowanych jest kilka wersji tłumaczenia
kwestionariusza. W niektórych wersjach pojawia się
dodatkowa podskala „poczucia osiągnięć osobistych”.
Wypalenie zawodowe
Kwestionariusz MBI
8
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
22
Przykładowe pozycje:
Skala
wyczerpania emocjonalnego
(EE)
„Czuję się wyczerpany przez moją pracę”
„Codzienna praca z ludźmi jest dla mnie
prawdziwym wysiłkiem”
„Czuję się tak, jakbym gonił/a resztkami sił”
„Pod koniec roboczego dnia czuję się
wykończony”
Wypalenie zawodowe
Kwestionariusz MBI
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
23
Przykładowe pozycje:
Skala
depersonalizacji
(DP)
„Czuję, że traktuję moich uczniów (pacjentów,
klientów) tak, jakby byli nieosobowymi
„przedmiotami”
„W wielu sprawach czuję się podobna/y do
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)
„Czuję się osobiście włączona/y w sprawy
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)
Wypalenie zawodowe
Kwestionariusz MBI
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
24
Przykładowe pozycje:
Skala
osobistego zaangażowania
(PI)
„Czuję że zbyt ciężko pracuję w moim
zawodzie”
„Radzę sobie całkiem skutecznie z kłopotami
moich uczniów (pacjentów, klientów)” (-)
„Mam wrażenie, że przez mój zawód
pozytywnie wpływam na życie innych ludzi”
(-)
„W tym zawodzie mam pewne osiągnięcia
godne uwagi” (-)
Wypalenie zawodowe
Kwestionariusz MBI
9
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
25
Wypalenie zawodowe jest rezultatem procesu
radzenia sobie z obciążeniem w pracy zawodowej
zaczyna się od stanu początkowego, w którym
osoba ma wysoki poziom motywacji i
zaangażowania w pracę („aby się wypalić, trzeba
najpierw płonąć”)
następnie pojawia się (według różnych ujęć):
niepowodzenie w realizacji oczekiwanego i pożądanego
celu (Freudenberger i Richelson, 1980);
wyczerpanie emocjonalne pracą dla ludzi (Maslach)
długotrwałe zaangażowanie w sytuacje obciążające
pod względem emocjonalnym (Pines i Aronson, 1988)
co w rezultacie prowadzi do stanu wypalenia
zawodowego
Wypalenie zawodowe
Przyczyny wypalenia zawodowego
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
26
Według różnych teorii 3 wymiary wypalenia:
rozwijają się
równocześnie
lecz
niezależnie
od siebie lub
rozwijają się
sekwencyjnie
(jeden po drugim):
pierwszą fazą wypalenia jest depersonalizacja, po
której następuje obniżenie poczucia dokonań
osobistych, a w konsekwencji wyczerpania
emocjonalne (Golembiewski i in., 1986)
najpierw pojawia się wyczerpanie emocjonalne, co
prowadzi do rozwoju depersonalizacji, a następnie do
obniżenia poczucia dokonań osobistych (Leiter i
Maslach, 1988)
Wypalenie zawodowe
Rozwój wypalenia zawodowego
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
27
Według
A.M. Pines
główną przyczyną wypalenia
zawodowego jest poczucie porażki w egzystencjalnym
poszukiwaniu sensu życia.
„Jeśli jesteś oddany swojej pracy i emocjonalnie w nią
zaangażowany, jeśli spodziewasz się czerpać z pracy poczucie
sensu swej egzystencji – a czujesz, że poniosłeś porażkę, to
prawdopodobnie jesteś kandydatem do wypalenia się”.
„Wymagania emocjonalne narzucane przez ludzi (w pracy) stają
się przyczyną wypalenia tylko wtedy, gdy są przytłaczające, gdy
nie można reagować na nie w sposób zadowalający. Dla osoby,
która spodziewa się znaleźć sens życia w pracy, porażka taka
jest druzgocząca”
Wypalenie zawodowe
w perspektywie egzystencjalnej
10
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
28
Wypalenie pojawia się przede wszystkim u osób wykonujących
pewnego rodzaju
zawody. Można zatem postawić pytanie, czy
chodzi o zawody:
Ukierunkowane na ludzi
(Maslach)?
Podejmowane przez ludzi, którzy
w pracy zawodowej
szukają sensu życia
(Pines)?
Nie wszystkie osoby wykonujące np. (ukierunkowany na ludzi) zawód
pielęgniarki podlegają wypaleniu zawodowemu. Ale też nie wszystkie osoby
wybierając zawód pielęgniarki kierują się chęcią odnalezienia w tej pracy
sensu życia. Pytania (problemy badawcze?):
czy pracownicy, którzy nie szukają w pracy sensu życia podlegają
wypaleniu?
co z wypaleniem zawodowym u osób, które szukają sensu życia w
zawodach nie ukierunkowanych na ludzi (np. ktoś, kto hoduje owce w
Bieszczadach i odnajduje w tej pracy sens życia)?
Wypalenie zawodowe
w perspektywie egzystencjalnej
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
29
Wyuczona bezradność to syndrom zaburzeń
poznawczych
,
motywacyjnych
i
emocjonalnych
wywołanych uprzednim kontaktem
z sytuacją niekontrolowaną.
Jest to poddanie się, zaprzestanie działania, które
wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie
będzie miało żadnego znaczenia.
Wyuczona bezradność
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
30
Trening bezradności
-
obiektywna długotrwała
niemodyfikowalność istotnych wyników
, czyli brak
zależności między nimi, a działaniami jednostki.
W trakcie treningu zachodzi
uczenie się
niezależności wyników od zachowania
Wyuczona bezradność wynika z nadmiernego
uogólnienia doświadczeń treningowych
– z
oczekiwania, że również w nowych sytuacjach
działania nie będą miały żadnego wpływu na
pojawienie się pożądanych wyników.
Wyuczona bezradność
Proces powstawania bezradności
11
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
31
Koncepcja A. Frankla i M. Snydera:
konsekwencją serii porażek jest powstanie
zagrożenia dla poczucia własnej wartości
Koncepcja Coyne’a, Matalsky’ego, Lavelle’a: lęk
przed niepowodzeniem
Koncepcja Boyd’a: frustracja
Koncepcja Kuhl’a: uformowanie się
degenerowanej intencji
Wyuczona bezradność
Alternatywne wyjaśnienia powstawania
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
32
Deficyty poznawcze
– polegają na ogólnym
przekonaniu, że nie ma się wpływu na bieg
zdarzeń i niedostrzeganiu sposobów rozwiązania
problemów czy dróg do określonego celu.
Deficyty emocjonalne
– przeżywanie stanów
apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia,
niekompetencji lub wrogości.
Deficyty motywacyjne
– osoba zachowuje się
biernie, jest zrezygnowana i nie podejmuje
żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację.
Wyuczona bezradność
Rezultat wyuczonej bezradności
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
33
Stopniowe odzyskanie kontroli nad swoją osobą i
swoim życiem,
Wiara w skuteczność swoich działań,
Ukształtowanie pozytywnego wizerunku własnej
osoby i kompetencji,
Trening umiejętności społecznych,
Uświadomienie sobie czynników które
spowodowały bezradność,
Ustalić cele, potrzeby, decyzje oraz planować
efektywne strategie ich realizacji.
Wyuczona bezradność
Jak pomagać w wyjściu z bezradności?
12
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
34
Porażka, zwłaszcza w obszarach ważnych dla
tożsamości i samooceny podmiotu, przynosi dotkliwe
skutki. Można zatem starać się:
Unikać porażki
aktywnie zwiększając swoje szanse na sukces
unikając sytuacji, w których istnieje ryzyko porażki
stosując
strategie samoutrudniania
Radzić sobie ze skutkami porażki tak, by
umniejszyć jej znaczenie i konsekwencje:
redukcja dysonansu poznawczego
nieświadome zniekształcenia poznawcze – mechanizmy
obronne
Strategia samoutrudniania
Jak uniknąć bolesnej porażki?
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
35
Celem samoutrudniania jest uniknięcie ryzyka negatywnych
dla oceny i samooceny podmiotu konsekwencji porażki.
Strategią samoutrudniania jest jakiekolwiek działanie, które:
prowadzi do zmniejszenia obiektywnych szans na
osiągnięcie sukcesu, a w konsekwencji
zwiększa możliwość wyjaśnienia ew. porażki czynnikami
zewnętrznymi, a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi.
Samoutrudnianie dotyczy i poprzedza realizację zadania, co
do którego istnieje obawa porażki, która w rezultacie mogłaby
dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i kompetencji
podmiotu w ważnych dla niego obszarach.
Strategia samoutrudniania
Samoutrudnianie poprzedza działanie
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
36
Stosując strategie samoutrudniania podmiot
broni tego, co
uważa za ważne dla poczucia własnej wartości
(np. wysokiej
oceny poziomu swojej inteligencji). Niekiedy jednak działania
samoutrudniające wymagają
przyznania się do pewnej
słabości w innych obszarach
(np. niesystematyczności).
Lepiej jest być uważanym i samemu się uważać za „zdolnego,
ale lenia”, niż „durnia, ale pracowitego”.
Wybierając działanie samoutrudniające podmiot dokonuje
oceny zysków i kosztów.
Strategia samoutrudniania
Koszty samoutrudniania
13
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
37
Samoutrudnieniowe reakcje behawioralne
– wszelkie
obserwowalne zachowania prowadzące do takiej zmiany
sytuacji zadaniowej, która pozwoli w przyszłości
podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn
wyniku realizacji zadania
Odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości
–
wykorzystywanie przez ludzi w różnego typu sytuacjach
zadaniowych własnych słabości, takich jak dolegliwości
somatyczne, defekty psychologiczne (np. lęk czy
nieśmiałość) i inne obciążenia (np. trudne dzieciństwo)
Percepcja utrudnień w sytuacji zadaniowej
–
przyjmowanie takiego obrazu struktury przyczynowej
zdarzenia, w świetle którego łatwiejsze będzie
wyinterpretowanie wyniku z korzyścią dla podmiotu
Strategia samoutrudniania
Formy samoutrudniania
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
38
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Geneza i rola funkcjonalna
Wyuczona bezradność
– powstaje w rezultacie
nadmiernego uogólnienia doświadczeń z treningu
bezradności, czyli powtarzających się sytuacji odczuwania
braku kontroli (wpływu na zdarzenia) w jakimś ważnym dla
osoby obszarze
Wypalenie zawodowe
– powstaje, gdy wysoka
motywacja do pracy i oczekiwania wobec jej rezultatów
(ew. upatrywanie sensu życia w pracy) spotykają się z
niesprzyjającymi warunkami w pracy i rozczarowaniem;
dotyczy zwłaszcza osób wykonujących zawody
ukierunkowane na ludzi (lekarz, nauczyciel, pracownik
socjalny)
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
39
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Geneza i rola funkcjonalna
Samoutrudnianie
– dotyczy i poprzedza realizację
zadania, co do którego istnieje obawa porażki, która w
rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt.
zdolności i kompetencji podmiotu w ważnych dla niego
obszarach; celem jest obrona wysokiej i jednocześnie
niepewnej samooceny
14
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
40
Wyuczona bezradność
– obniżony nastrój, smutek, stany
depresyjne, frustracja, lęk, apatia, zmęczenie
Wypalenie zawodowe
zanim rozwinie się syndrom wypalenia – pozytywne emocje
wobec pracy (radość, nadzieja)
w rezultacie – złość, frustracja, żal, rozczarowanie,
obniżony nastrój, wyczerpanie emocjonalne, somatyczne
objawy zmęczenia i stresu
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Emocje
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
41
Samoutrudnianie
celem jest samokontrola antycypowanych emocji (żeby nie
przeżywać rozczarowania, żalu czy lęku)
podjęcie samoutrudniania poprzedzone jest oceną sytuacji
zadaniowej i w rezultacie pojawieniem się niepokoju i ew.
lęku przed porażką
odczuwanie emocji np. lęku może być strategią
samoutrudniania
skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania redukuje
napięcie i niepokój, a w sytuacji, gdy mimo
samoutrudniania uda się uniknąć porażki, powoduje
uczucie dumy i radości
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Emocje
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
42
Wyuczona bezradność
uogólnione przekonanie, że nie ma się wpływu na bieg
zdarzeń
niedostrzeganie sposobów rozwiązania problemów czy dróg
do określonego celu
nowa sytuacja oceniana z perspektywy poprzednich
porażek
Wypalenie zawodowe
ukształtowanie się sądów poznawczych na swój temat
typu: „nie rozwijam się”, „jestem nieefektywny”, „nie
wpływam na losy ludzi, na rzecz których pracuję”
oraz sądów depersonalizacyjnych dotyczących
podopiecznych (pacjentów, uczniów itp.) tj. traktowanie
ich, jakby byli bezosobowymi przypadkami
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Procesy poznawcze
15
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
43
Samoutrudnianie
jedną ze strategii samoutrudniania jest percepcja utrudnień
w sytuacji zadaniowej
skuteczne zastosowanie strategii samoutrudniania
powoduje, że porażki są interpretowane jako
niezagrażające, a sukcesy jako własna chwała
wewnętrzne i stałe przyczyny jako atrybucje sukcesów
atrybucje porażek zmienne oraz zależnie od przyjętej
strategii samoutrudniania: zewnętrzne (stałe lub zmienne)
w przypadku zastosowania percepcji utrudnień w sytuacji
zadaniowej; wewnętrzne i zmienne w przypadku
zastosowania samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych
oraz behawioralnego samoutrudniania
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Procesy poznawcze
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
44
Wyuczona bezradność
– osoba zachowuje się biernie, jest
zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań aby zmienić
swoją sytuację – również w sferach innych niż ta, w której
nastąpił trening bezradności)
Wypalenie zawodowe
zanim rozwinie się syndrom wypalenia – wysoka motywacja
do pracy
w rezultacie wypalenia zawodowego – brak zaangażowania
osobistego w pracę
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Procesy motywacyjne
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
45
Samoutrudnianie
motywacja do podjęcia działań, które zwiększają możliwość
wyjaśnienia ew. porażki czynnikami zewnętrznymi (lub
wenętrznymi, które mniej zagrażają samoocenie – np.
nieśmiałością), a ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi
brak motywacji do działań realnie zwiększających szanse
sukcesu
jedną ze strategii samoutrudniania jest stosowanie
samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych – są to
wszelkie obserwowalne zachowania prowadzące do zmiany
sytuacji zadaniowej tak, by pozwoliło to w przyszłości
podmiotowi dokonać dogodnej interpretacji przyczyn
wyniku realizacji zadania
Wyuczona bezradność, wypalenie, samoutrudnianie
Procesy motywacyjne
16
Dr Mariusz Zięba, "Emocje i motywacje", WYKŁAD 4 (zaoczni)
46
Bibliografia
Literatura obowiązkowa (do egzaminu):
Franken, R.E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: GWP. (s. 461-525)
Łukaszewski, W. i Doliński, D. (2000). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji. W: J.
Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II. Gdańsk: GWP. (s. 441-468).
Niektóre pozycje, z których korzystałem przygotowując wykład:
Doliński, D. i Szmajke, A. (1994). Samoutrudnianie. Dobre i złe strony rzucania kłód pod
własne nogi. Olsztyn: Pracownia Wydawnicza PTP (s. 11-49)
Kofta, M. (2001) Poczucie kontroli, złudzenia na temat siebie, a adaptacja psychologiczna W:
Kofta, M., Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN. (s. 199-225).
Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe „Scholar” (s. 210-263, 291-311)
Sędek, G. (2001) Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? W: Kofta, M.,
Szustrowa, T. (red) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN. (s. 226-248).
Sęk, H. (red.) (2000). Wypalenie zawodowe. Przyczyny. Mechanizmy. Zapobieganie.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (s. 13-57, 149-167, 182-215).